C e z a m ü e s s e s e l e r i
(Architectural Record. New York ."i. 1035) denKoııyada büyilk bir eza evi yapılacağını gazetelerde oku-duk. Bu müessesenin lâyık olduğu ehemmiyetle karşılanmasını ve projesinin Türk mimarları arasında müsabaka açılmak suretile te-min edilmesini çok isteriz. Bu münasebetle modern bir ceza evinde göz önünde tutulması icap eden düşünceleri not halinde yazıyoruz.
Biı- binanın kullanıiışındaki hususiyet bilinmedikçs, o kullanışa ait ihtiyaçlar yakından ve esaslı olarak tanınmadıkça iyi ve uygun bir proje yapmak kabil ola-maz;
Bir gazete idare binası yapabilmek için bir gazete-nin bütün funksiyon inceliklerine vukuf lâzımdır.
Bir ceza müessesesi de yapılırken bu müesseseye ait kullanış ve ihtiyaç incelikleri ve hususiyetleri bilinmek icap eder.
Bir ceza müessesesi yapacak mimar için kitap oku-mak, hapishane binalarına ait makale ve plânları göz-den geçirmek veya bir müessesede bir kaç saatlik, bir tet-kik gezintisi yapmak kâfi değildir.
Hapishane mevzuu bütün detaylarile birlikte gardi-yanile, gece bekçisile, mahpusile, hapishane müdürile, idare memurile etüd edilmek, mahpusların kaçma teşeb-büsleri, ruhi haletleri inceden inceye gözden geçirilmek ister.
Bu malûmat yakından bilinmez, terbiyevî metodlar, esaslı tedbirler göz önünde tutulmazsa iyi bir proje elde edilemez. Tek tek hücreler, yemek odaları, koridorlar gibi detaylardan önce ilk çözülecek mesele sağlam ve değişmez bir yapı tarzı ve genel kullanış hatlarıdır.
Bu notlar tabiî gibi görünürse de pek çok yapılarda ihmal edilmiş oldukları bir hakikattir.
Ceza evi her şeyden evvel bir hapis yeıidü1.. Ve
için-dekilerini duvarları arasında muhafazaya yara)'. Çelı'k çubuklar, son sistem kilidler ve sıkı kontrol-lar şüphesiz ceza evini sağlam bir hale korkontrol-lar. Fakat bi-na içinde öyle yerler vardır ki plânlarda ekseriya ihmal edilü'ler.
Halâlar, dolap yerleri, kiler ve sair odalar daimî ne-zaret altında değildirler. Ancak mahpuslar tarafından kullanıldıkları kısa müddet içinde kontrol edilirler, sonra uzun müddet kontrolsuz kalırlar. Gazetelerde okunan bir çok vak'alaı- bu yerlerden mahpusların kaçmak için
is-tifade ettiklerini bize isbat eder.
Ceza evlerinin bütün detaylarım daima mahpusun yani «çıkmak, kaçmak» istiyen, bütün uyanık saatlerini yollar, ihtimaller tasarlamakla geçiren adamın gözile tet-kik etmeyi unutmamalıdır. Mahpusları birbirine taar-ruzdan, intihardan, kazalardan korumak ta ceza evinin tertibatını tayin edeıı âmillerdendir.
İçerdeki insanların ayrı bulunmaları muhafaza içiıı en ehemmiyetli meselelerden biridir. Tesis kusurlarından dolayı muhafızların kuvvetli müdafaalarına rağmen bir çok müesseselerde önüne geçilemiyen müessif tecavüzler
ve ölümler kaydedilmiştir. Tel ağ bölmeler yahut çift ızgaralar insan hayatile ölçülürse daha ucuza mal olur.
İdeal plân bütün mahkûmları bir gardiyanın müşa-hedesi altında bulundurmaktır. Bittabi bu tatbik saha-sında imkânı olmıyan bir haldir. Fakat müessese buna ya-kın bir tarzda düşünülürse nezaret işi az masrafla yapı-labilir. Hapishane binalarında muhafaza kuvveti, ve bi-nanın işleme masarifi bu gözlemek işinin kolaylık ve zor-luğuna göredir. Bu kolaylık, plân yapılırken koridorların, merdivenlerin, yatakhanelerden koridorlara geçişlerin ve mahpuslar tarafından geçilebildiği halde nezareti güç o-laıı yerlerin iyi düşünülmesi veya yapılmaması ile müm-kün olur.
Giriş ve çıkışlarda parmaklıklar, radyatör girintileri, ve buna benzer yerler saklanmağa, kaçakçılığa müsait yerlerdir. Apteshane ve soğukhava dolabı gibi yerlerin ka-pılarına gözetleme delikleri konması lâzım olduğu gibi elektrik düğmesi dışarıdan olmalıdır.
Mahpusların memnu kısımlara geçmemesi plân ya-pılırken iyice düşünülmezse kontrol bozulmuş olur.
Bir mahkûm menedilen biı- yerden geçerek serbest dolaşabileceği daireye gitmesi icap ederse bu memnu sa-hada bulunması kendisi için iyi biı- mazeret olabilir ve kmıtrcldaki ciddiyet bozulur. Apteshaneleı-, lâvabolar o
suretle tanzim dilmelidir ki mahpuslar bu yerlere gitme-leri için kendi dairegitme-lerinden uzaklaşmamalıdırlar.
Mahkûmları esas itibarile bazı gruplara ayırmak lâ-zımdır. Her grup üzerinde tam bir muhafaza koymakla beraber bina tertibatı bakımından az, orta ve çok emni-yet düşünülmelidir. Azamî emniemni-yet, daima bütün mah-puslar için şart değildir. Ağır cürümlü mahmah-puslar ekseri müesseselerde yüzde 30 u geçmez.
Azamî emniyet bina masrafı itibarile her mahkûm için 3,0(10 dolar tahmin edilebilir. Mahkûmların (yüzde 30) u da vasati emniyet altında, tutulduğuna göre bun-larda bina masrafı mahkûm başına 2,000 dolar kadardır. Asgarî emniyet altında tutulan yüzde 10 mahkûmlar için de bina masrafı her mahkûma 800 dolar kadardır.
Yalnız bir tip mahkûm için yapılacak hapishaneler-de bu düşünülemez. Fakat eğer bir müessese muhtelif tip-te mahkûmlar için yapılmak arzu edilirse bu tasnif me-selesi dikkatle etüd edilmelidir.
S a n F r a n s i s k o M ı n t ı k a H a p i s e v i .
Yukarıda sağda erkekler, ortada ka-dınlar kısmı, aşağı sağda hücreler kori-doru, yukarı solda hücreler tafsilâtı, aşa-ğıda mutfak.
büyük ve küçük kovuşları, imtiyaz odalarım ihtiva eder-ler.
Bazı mahkûmlar tek hücrelerde rahat dururlar, bir grupla konulurlarsa muzırlık çıkarırlar. Bazıları ise vuşları tercih ederler. Kovuşlar az masraflı olmak ve ko-lay nezaret edilmek avantajına maliktirler. Ahlâkların-da salah görülen mahkûmlar imtiyazlı oAhlâkların-dalara alınırlar. Bu gruplandırmaya çok dikkat edilmek lâzımdır ki fena mahkûmlar, iyileri bozmasınlar.
Hapishane binalarının plânları yapılırken icabında değiştirilmesi göz önünde tutulmalıdır. Meselâ yukarıda bahsedilen grup metodlarının değişmesi neticesinde plân tadil edilebilmelidir. Pencereler, kaloriferler, kapılar ve bölmeler öyle yerleştirilmlidir ki tek hücreler koğuş ha-line veya aksi olarak fazla masarif ve külfete üzüm kal-madan koğuşlar tek hücrelere tahvil edilebilsin. Koğuş-ların derinlikleri, pencerelerin birbirine mesafeleri ve ka-pılar tesbit edilirken bu düşünülmek lâzımdır. Ayni za-manda binanın tevsii lâzım gelirse yan taraflara ilâveler yapılabilmesi için tedarikli olmak lâzımdır.
Bunlar bir ceza müessesesinin plânında dikkat cdi-lecek en mühim esaslar olmakla beraber hepsi demek de-ğildir. Pek az mimar bir ceza evi çizmek fırsatını bulmuş-tur. Yahut bir ceza evi plânı çizmiş olan mimar ikinci bir plân yaparak birincideki hatalarını tashih edemiyeceği için bu hususta çalışacakların çok derin etüdler yaptık-tan sonra işe başlaması lâzımdır.
•
Modern bir ceza evi projesinde göz önünde tutula-cak mühim noktalar.
Y a p ı y e r i :
Bol ve iyi su olan bir yer. Demiryolu kolaylıkları.
Açık ve çayırlık saha: Her mahkûm başına bir dö-nüm saha. Asgarî son dödö-nüm.
Sisli yerlerden içtinap. H u d u t l a r :
Hiç kimsenin giremiyeclği tel örgü ile çevrilmiş bir saha. Tahdit duvarı, duvar üzerinde çıkıntılardan, her-hangi tutunabilecek bir şey ve dirseklerden içtinap. Ara-balar için kapan.
Yayalar için kapan: Yalnız iki bekçi ile nezaret edi-lebilmelidir. Bunlar herhangi bir anî hücumdan mahfuz olmalıdır.
Saklanmış silâhlar ve âletleri meydana çıkarmak için otomatik bir makine, gardiyanlar tarafından kontrol edi-len gaz istasyonu (").
Çok geniş bir görme sahası temin edecek büyük pen-cereli bekçi kuleleri. Apteshane, tenvir, teshin ve telefon merkezleri; ani olarak her tarafı aydınlatacak bu- elekt-rik sistemi. Buralara yalnız dışardan gidilebilmelidir.
İ d a r e :
İdare memurlarının tehlikeden masun kalmaları için mücerred idare makamı. Müstahdemler esas merkezden uzak olmamalarını isterler.
Baş memur halk tarafından kolayca ziyaret edilebil-melidir. Memur odaları kabili nakil bölmelerle ayrılma-(~) Burada zikredilen tedbirler bizim memleket için lâzım değildir. Ancak mahkûmları binbiı- fennî vasıtaya başvuran memleketlerin ceza müesseseleri hakkında bir fikir vermek içiıı bunları yazıyoruz.
İıdır. Sabit bölmelerden içtinap edilmelidir. Erzak amba-rı için büyük saha. Evrak mahzeni. Kıymetli şeyler için mahzen veya kasa.
A h a l i i ç i n y e r :
Bekleme yerleri; apteshaneler. Bunların pencereleri mahpusların bulunduğu yerlerin avlularına bakmamalı-dır. Mecbur kalınırsa sabit bez perdeler.
Z i y a r e t o d a l a r ı :
Mahkûmlar buraya kontrollü koridorlardan geçerek Giderle:-. Ziyaretçiler buraya mümkün olduğu kadar do-laşmadan kısa yoldan giderler. Ziyaretçiler mahkûm-lar burada birbirinden demir tel kafes, demir parmak-lık veya orta kısmı yere kadar iner bir masa ile ayrılır-lar. Bazan ziyaretçilerin küçük bir arama odasında üst-leri aranır.
M a h p u s l a r a b i t i ş i k g a r d i y a n i k a m e t -g â h l a r ı :
Bir miktar muhafız bir tehlike vukuunda lâzım ol-duğu için ayni binada yatmalı. Tuvaetlerile birlikte tek edalar. Banyo ve apteshaneler. Oturma odası.
M u h a f a z a m e r k e z i :
Eşya edası ve vazife odası. Tuvalet. Baş gardiyan için oda. Anahtar deposu. Telefon santralı.
M a h p u s l a r ı n k a b u l ü :
Otobüsle gelen mahkûmların kaçmamaları için ka-pan. Yeııi. gelen mahkûmlar döşeli odalara alınmamalı-dır. İçinde duş, apteshane ve hapishane elbiselerine mah-sus bir depo olan büyük bir mahal. Fotoğraf ve parmak izi alınma edası. Doktor odası. Kayıd kâtibi odası. Sivil elbise deposu. Kıymetli şeyler ve şahsi eşya deposu Geç gelenleri muhafaza için bir kaç tane hücre.
Y e m e k s a l o n u :
Taş veya çini döşeli yer ve duvarların alt kısmı çini. Geniş mecra süzgeçleri. Hortum irtibatı. Gardiyanın kon-trol mahalli. Karşılıklı vantilâsyoıı ve ışık.
İki kısımdan aşağı olmamak üzere bu yer ayrılacak, 2,-2(i metre irtifaında bölmeler. Lâzım gelirse üstüne de-mir parmaklık konur. Kontrol binasından idare edilmek üzere gözyaşı gazı istasyonu. Hoparlör irtibatı.
Masalar ahşap ise ağır yapılmış ve üstü linolyonı olmalıdır. Ağır sıralar kullanılmalı, tek iskemle veya ta-bure kullanılmamalıdır. Madenî masalar ve iskemleler ye-re tesbit edilmelidir.
Servis masaları: Isıtma gözleri olmıyan basit tip kullanılmalı. Bir servis ünitesi 100 - :121 kişi içindir.
G a r d iy a n ve m e m u r l a r y e m e k s a l o n u : Gazino servisi müreccahtır. Standard sıcak ocak, ta-bak yıkama makinesi, ayrı mutfak.
M u t f a k :
Taş veya çini döşeli yer ve duvarların alt kısmı çini. Geniş mecra süzgeçleri. Ocakların önündeki çukurlara kabili nakil çelik ızgaralar. Kâfi ışık ve karşılıklı vanti-lâsyon.
Monitor tipinde tavan, ışık ve vantilâsyon için şaya-nı tavsiyedir. Her kısım müşahede için kafesli olmalı. O-caklar ve saire çini kaide üzerine olmalı. Teçhizat orta-da olmaktan ziyade duvarlarorta-da olmalı. Sıcak ve soğuk su tesisatı.
T
" t ® oMı^:. - - V
I h
mMB
n u ı u i ı i i A î i ı i u a i A u i ı i i u ' ^ l Y ^ H i m i Y I Y l Y l Y I Y I Y I T I T l Y l T İ ^ i ü i i U i i i i i i i i ı i i i T i t f f i r r f f l hâS V T V1V ıV' Y T Y İVrV t? r YTTIT T 7T Yİ YTS a n F r a n s i s k o M ı n t ı k a hapis evi kat plânları.
Mutfakta tabakların bulunduğu depoda vantilâsyon. B u l a ş ı k y ı k a m a İ ş i :
Bulaşık için ayrı bir mahal. Çünkü bulaşık mutfak işi değildir. Yerler keza çini veya taş. Kâfi mecra süz-geçleri
Bulaşık yıkama makinesi, bozulmak ihtimallle iki tane. Tabak arabaları için geniş kapılar. Temiz kaplar için ay-rı kilidli yerler. Çok dolaplar olmaması müreccahtır.
K o n t r o l m e m u r u y e r i :
Yüksek döşeme, mutfağı kontrol için parmaklıkla ayrılmış.
S e b z e h a z ı r l a n m a s ı :
Döşıııe ve duvarlar mutfak gibi. El ile yapılacak iş-lere kâfi masalar. Kâfi mecra delikleri.
P ı r ı n :
Fazla ışık ve tabii vantilâsyon. Döşeme, duvarlar, süzgeçler mutfak gibi. Hamur makinesi ve saireyi temiz tutmak güçtür. Günde adam başına bir kilo ekmek he-sabı. El ile hamur çalışması için miktarı kâfi masa sahası. Sabit ekmek ambarı yapmamalı. Un deposuna vantilâs-yon. Maya, süt ve saire için küçük bir soğuk hava deposu.
S o ğ u k h a v a :
Hapishanenin büyüklüğüne göre et, süt işleri, seb-ze kısımları. Bu pişirmek için et hazırlama odasına açı-lır. Burası, soğuk hava odasına bir antişambr vazifesi gö-rür.
Balık için buz kutusu, çöp yeri. Patates, soğan ve sa-ire yeri.
Bu yerlerin kapılarına gözetleme delikleri yapılma-lıdır. Elektrik düğmeleri dışardan olacak.
M e k t e p :
Yerler linolyum kaplı. Sınıflar ve koridorları ayıraıı bölmeler idare binasında olduğu gibi müteharrik olacak-tır. Sınıflar küçük olacak. Sıralar ve kürsüler sabit olrnı-yacak. Yalnız hususi iş için olanlar müstesna.
K ü t ü p h a n e :
Linolyum döşeme. Çalışma odası. Kitap deposu. Kü-tüphane memur odası.
H a s t a n e :
Diğer hastaneler gibi. Yalnız mahpusları kaçırma-mak ve hareketlerini kontrol için tertibat. Nöbetçi gardi-yan için merkezî bir yer. Berber dükkânı. Sesten tecrid. Teşhis lâboratuvarı. Pathologie. Lavabo. X şuaı: Röntgen.
Doktor için apteshane, lâvabo. Hastalar için aptes-hane, lâvabo. X şuaı developmanlaı-ı için soğuk su. Ka-ranlık oda için vantilâsyon. KaKa-ranlık odada lâvabo.
D i ş ç i k l i n i ğ i :
İki koltuktan aşağı olmaz. Küçük elektrik motörü. Dişçi röntgeni.
H i d r ot e r a p i :
Çini döşeme ve duvarlar. Kabineler madeni. H a s t a l a r :
Hasta miktarı takriben içeridekilerin 10 da veya 20 de biri kadardır. Bekleme odası ve muayene odası.
O d i t o r y u m - İ ç t i m a s a l o n u :
Akustik şerait: Siyah perdeler. Mahfuz gardiyan ma-halli.
M ü z i k o d a s ı :
Büyük müesseselerde arzu edilen bir şeydir. Bu di-siplin için iyidir.
D e p o :
Depo memuru için oda. Apteshane. Hamallar için yüksek plâtform. Pencereler demir olacaktır. Küçük bir marangoz atslyesi.
K a l o r i f e r d a i r e s i ve k u v v e i m u h a r -r i k e :
Kömür deposu, kazan dairesi, küllerin kolayca defi çaresi. İhtiyat bir eiektrik motörü. Elektrik düğmeleri, transformatörler ve buna benzerler kilid muhafazası al-tında olacak.
Firar ve takip hâdiselerinde işaret için kulelerde kır-mızı, yeşil ve beyaz elektrik işaretleri.
Çalışılan yerlerde, yemekhanelerde, ve koridorlarda ve hücrelerde bulunan elektrikleri anî olarak yakacak bir sistem.
İ n ş a î n o t l a r :
Merdiven kapılarında gözetleme delikleri. Fazla husu-sî olmıyan bütün odalar delikli. Koğuşlarda, diğer yerler-de gözetleme yerler-delikleri. Hücre ve koğuş bölmelerinyerler-de be-ton arme en iyidir. Sivillere mahsus olan yerlerden başka yerde tuğla duvar tavsiye olunmaz. Hücrelerin döşemesi, koridor döşemesinden 5 sm daha yüksek olmalıdır. Ko-ridor yıkanırken odalara su girmesin. Bu ayni zamanda demir parmaklıkarın paslanmasına da mani olur. Göze çarpan girintili ve çıkıntılı yerlerden, saklanma yerleri te-min eden, fena ve kasdî fikirleri olanlara fırsat veren merdivenlerden içtinap etmelidir.
