E R E G L Î K Ö M Ü R L E R İ İ Ş L E T M E S İ N İ N ( İ Ş Ç İ E V İ ) M Ü S A B A K A S I M Ü N A S E B E T İ L E
Yuzan: Zeki SAYÂR
Son senelerde, memleketimizde proje müsa-bakalarına verilen ehemmiyet şükrana şayandır. Gerek devlet, gerek işletmelerimiz yaptıracakları binalar için, geniş bir anlayışla memleket mimar-ları arasında proje müsabakamimar-ları tertip etmekte-dirler. .Ancak, bu güzel teşebbüslerin bazan başa-rısızlığa uğradıklarını görerek müteessir olmamak kabil değildir. Son zamanlarda muvaffakiyetsizii-ğe uğrayan müsabakalardan biri de, maalesef, Ereğli K ö m ü r işletmesinin açmış olduğu (İşçi evi) müsabakasıdıv.
İlk açıldığı günden beri; T ü r k Yüksek Mi-marlar Birliğinin alâkasını çeken bu müsabaka, hakkında görüşlerimizi, Ereğli K ö m ü r İşletmesi U m u m Müdürlüğüne ve m ü s a b a k a şartlarını tertipleyen ayni işletme İmar Müdürlüğüne m u -fassala» bildirmiştik.
T ü r k Yüksek Mimarlar Birliğinin tamamen ilmî ve ihtisasa müstenit tavsiyelerini n a -zarı dikkate almıyan İşletmenin müsabaka sonu-cunda eline yalnız 3 p r o j e geçince; bize h a k vere-ceğini düşünmüştük. Fakat, son müracaatimize aldığımız cevap da, işletmenin eski fikrinde m u sir olduğunu görünce hayrete düştük. Nasıl h a y r e -t e düşmiyelim ki; İşle-tme -teknik elemanlarının bize maddeler halinde verdikleri cevap, ev konusu bilgisiyle taban tabana zıt bir istika-mettedir. (İşçi evi) için müsabıklardan iki tip proje isteniyor. Bu binaların inşa edilecekleri arazi d u r u m u verilmiyor, yalnız Zonguldak ve ci-v a n arazisinin meyilli olduğu düşünülerek eci-v tip-lerinin bir istikamette bodrumları olacağı kayde-diliyordu.
Bu şartlarla, İşletme oryantasyonu her ne o-lursa olsun dilediği ve istediği h e r hangi bir arsaya yerleştirecek iki tip e v projesi elde etmekle, işi hal edeceği zehabına kapılmıştır. Ancak, bugünkü bilgiler iki tip plânın, gelişi güzel her istenilen araziye tatbik edilemiyeceği bize 'âmirdir.
Artık, cihetlendirme (oryantasyon) in yalnız
işçi evleri gibi ikametgâhlarda değil her cins bi-nalarda ehemmiyeti kabul edilmiştir. Her -mev-simde güneşin tesirleri, h â k i m rüzgârların, evin muhtelif maksatlara yarayan bölümlerinde (piece) tesirleri b ü y ü k t ü r .
Zonguldak ve havalisi gibi iklimi oldukça sert bir bölge mevzuu bahis olunca, işin ehemmi-yeti bir kat daha artmaktadır.
İşletmenin eline müsabaka neticesinde en rasyonel bir, iki tip plân geçtiğini tasavvur etselr bile; İmar Şefliğinin b u n u her istediği araziye tat-bik etmemesi gerektir.
Halbuki, müsabaka şartlarında bu mühim faktör tamamen unutulmuştu.
Burada Oryantasyon prensipleri hakkındaki, iddiamızı teyit eden bir misal vermek isteriz: «Ev» mevzuunu en yeni, ve ileri prensiplere göre ince-Jiyen, Birleşik Amer ikada, küçük evlerin araziye tatbikinde cihetlenmeye verilen ehemmiyeti, b u sahifeye koyduğumuz, küçük plân tipleri ve cihet-leme dairesinden kolaylıkla anlaşılabilir.
B. Amerikanın m u a y y e n bir bölgesi için ya-pılan tasavvurî, dairevî yol grafiği üzerinde, mev-simlere nazaran güneş ve h â k i m rüzgârlara en iyi bir şekilde cevap verebilmek için asgarî sekiz tip plâna ihtiyaç olduğu görülmektedir.
Bu esasa göre, ev tiplerini çoğaltmak mec-buriyeti kendiliğinden doğar. Amerikalı meslek-daş, b u n u da ideal bir şekilde hal etmiştir. Bugün Amerikada olsun, İngilterede olsun, hattâ A v r u -panın şimal memleketlerinde bile, (işçi evi) plâ-nının, rasyonel bir tipi teessüs etmiştir. B u tipleri her memlekette u f a k farklar göstermekle beraber hemen hemen müşterek bir (esas) dadır.
M i m a r b u (ana plân) lardan birini almış, evi teşkil eden pieslerin sahası ayni k a l m a k şartiyle, salon, Y. odaları, m u t f a k ve banyoların yerlerini değiştirmek suretiyle oryantasyonun mecbur kıl-dığı şartları plânlarda temin etmiştir.
yatak ve oturma odası nazarî olarak lüzumlu olan güneşi alacak, sert mevsim rüzgârlarından evin girişi masun kalacak, mutfak ve banyo en gayri müsait oryantasyona müteveccih olacaktır.
Ana plâna göre, iki eksen (mihver) üzerine tertiplenen 8 tip evi, araziye ideal bir şekilde yer-leştirmek, çok tabiî olarak başarı temin etmiştir. Ereğli Kömürleri İşletmesi müsabakasında bu gibi güzel şartlar düşünülmediği için, elde edi-lecek projelerde sonuç 'başarılı olmıyacaktır.
Evlerin tip plân meselesini yukarıdaki şekil-de açıkladıktan sonra, bir az da şehirciliğine te-mas etmek isteriz.
İşletmedeki arkadaşlar, (tip plân) lan al-dıktan sonra işin bitirildiğine, veya bundan sonrasının tamamen kendi işleri olduğuna inan-mışlar ve şehricilik vaziyetinin düzenlenmesi için müsabıklardan müstağni kalmak istemişlerdir. Bu da ikinci bir hatadır. (Tip ev planı) şe-hircilik bakımından mahallenin bir küçük sellüiüdür. Mahalleyi teşkil edecek evleri tek ba-sma düşünmek ve şekillendirmek hiç bir zaman iyi bir sonuç vermez. Bir kaç evin bir araya gel-mesi, sokağı, sokaklar mahalleyi teşkil edeceğin-den, dış mimaride bunları bir bütün olarak müta-lâa etmek mecburiyeti vardır. Bahusus arazi mü-sabaka şartlarında da kaydedildiği gibi, çok
meyil-li olunca işin ehemmiyeti büsbütün artar. Evlerin birbirlerine olan mesafelerinin tayini, bilhassa meyile göre kademelenmeleri bir takım araştırmaları icap ettirir ki; bunun da (tip plân) kadar bu müsabaka konusu içinde mütalâası icap eder. İşletmenin bu meseleyi küçümsediğini zan-netmiyoruz. Ancak müsabıkların fikrinden müs-tağni kalmasını da doğru bulmuyoruz.
Müsabakaya esas olarak verilen ve kalın bir kitap teşkil eden faydasız müsabaka şartlarına ge-lince; mimarlarımızı gerek konu gerekse mükâfat bakımından çok cezbeden bu müsabakadan kaçır-mak ve onlarda çok yerinde bir tepki yaratkaçır-mak için kâfi gelmiştir. Plânın ne dereceye kadar başarılı bir sonuç olduğu bilinmeden ve incelenmeden en hurda teferruata kadar detay ve hesaplar istenmesi •beyhude bir emek ve gayrettir. Bu cihetleri, bu sahifalar incelemeğe kâfi gelmiyeceğinden icap et-tiği takdirde bu konuya tekrar döneceğiz.
Çünkü, bu müsabaka memleket mimarlığının alâkasını çekmemiş, onların meslekî fikir ve kabi-liyetlerinden faydalanmamıştır. İşletme (İşçi evleri) plânlarını bir proje müsabakasiyle elde et-tiğini iddia edemiyeceği gibi, acaba, idarecileri de manen tatmin edilmişler midir?
13 - 17 No. lu şekiller 13 — Ayasofya K. N. 2051, ikilidir.
14 — Ayasofya K. N. 48: Zecridn yapıştırma altındrı. Dört köşelerin içi lâciverttir. Bir diğer ayni da D a m a t I b r a h i m -paşa K . N. 865 dedir. Bir üçüncüsünü Köprülü K . N. 295 d e bulduk. Bir sonuncusunu 786 (1384) da yapılmıştır. Dört köşeleri niçi çaprazvari boyanmıştır. Beşlidir.
15 — Ayasofya K. N. 763 dadır. Mısır tezhibidir. Dört köşeler bir mavi ve bir kırmızı boyalıdır. Diğer yerleri a l -tındır. Şehid Alipaşa K. N. 386 da "benzeri vardır. Sene 800 (1397 - 1398) etrafında dört köşelerin biri mavi, diğeri .lâ-civerttir. Ortalarında siyah noktalar görülüyor. Yapıştırma altın üzerine yapılmıştır. Üçlüdür.
16 — Nuruosmaniye K . N. 403 Dört köşelerin içi k ı r -mızı ve yanı da mavidir. Altılıdır.
17 — Ayasofya K . N. 763 (Mısır). Şehid Alipaşa N. 386 sene 800 (1397 1398). Selçuk tarzındadır. Ayrıca buna y a -k ı n bir tane de Mahmutpaşa medresesi -kütüphanesinde 114 d e görülmüştür. 823 (1420) yılına aittir. Mısır veya Suriye-y e aittir.
dukları hatları sadece işaret etmek kâfi olduğun-dan b u noktaolduğun-dan ayrı bir tasnife ihtiyaç yoktur. Şekillerin altlarındaki izahlara göre bunların ne güzel bir mahiyet alabileceklerini tarife göre yaparak görebilirsiniz. Sonra bir kitabı ele alınca onda nelere dikkat etmek icap edeceğine de bir misal vermiş oluyoruz. Eğer bizler sanat hazinelerini böyle incelemelere tâbi
tutmaz-mazsak onun umumî güzelliği içinde bu müs-tesna tavru veren detay güzellikleri ğörmeğe alı-şamayız. O noktadan da bu araştırmayı örnek tu-tarak böyle ve muhtelif sahalarda k'isa etüdlerin yapılması çok lâzımdır. Bunlar bir gün toplanırsa sanat tarihimiz yazılabilir ve onun hiç bir güzelli-ği ve inceligüzelli-ği kaçirılmamiş ve eski eserlerimizin n e suretle okunabileceği öğretilmiş olur.
(Başı 272 nci sahıfada)
yüzlercesi tatbik edilecek olan, bu tipleri günümü-zün bilgi ve ihtisasının emrettiği şekilde yapmak için ortada hiçbir mâni yoktur.
Bir müsabakayı, şartlarını ikmal etmek su-retiyle. yenilemekte hiç bir mahzur yoktur. K ö t ü ve noksan işler yapmaktansa, yapmamak daha ha-yırlıdır.
Ereğli Kömürleri İşletmesine müsabakasının tekrarlamasını tavsiye ediyoruz. Söylediklerimiz-de bir isabetsizlik ve yanlış varsa, bize cevap ver-melerini rica ediyoruz. Kendilerine sahifelerim:z açıktır. Bu tartışmalardan doğacak hakikat, bir yurt davasının hallini sağlayacaktır.
