MOLDOVA ÜLKE RAPORU
4-11-2021
Adana Ticaret Odası
İçindekiler Sayfa No
1. Moldova Hakkında Genel Bilgiler 4
Coğrafi Konum 4
Siyasi ve İdari Yapı 5
Nüfus ve İstihdam 5
Doğal Kaynaklar ve Çevre 5
2. Genel Ekonomik Durum 6
3. Moldova Dış Ticareti 7
Genel Durum 7
Moldova’nın İhracatında Başlıca Ürünler 7
Moldova’nın İhracatında Öne Çıkan Ülkeler 8
Moldova’nın İthalatında Başlıca Ürünler 8
Moldova’nın İthalatında Öne Çıkan Ülkeler 9
4. Doğrudan Yabancı Yatırımlar 10
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü 10
Serbest Bölgeler 11
5. Türkiye-Moldova Dış Ticareti 11
Genel Durum 11
Türkiye’nin Moldova’ya İhracatında Başlıca Ürünler 12
Türkiye’nin Moldova’dan İthalatında Başlıca Ürünler 13
6. Dış Ticaret Politikası ve Uygulamaları 13
Dış Ticaret Mevzuatı (İthalat Rejimi, İhracat Rejimi) 13
Gümrük Vergileri 14
7. Pazarın Özellikleri 14
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları 14
Dağıtım Kanalları 14
Tüketici Tercihleri 15
Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler 15
Kamu İhaleleri 15
8. Önemli Sektörler 16
9. Adana-Moldova Dış Ticareti 18
Adana-Moldova İhracat Verileri 18
Adana-Moldova İthalat Verileri 19
Sonuç ve Değerlendirmeler 20
10. Kaynaklar 21
Tablolar İndeksi Sayfa No
Tablo 1-Başlıca Sosyal Göstergeler 4
Tablo 2-Temel Ekonomik Göstergeler 6
Tablo 3-Moldova Dış Ticareti 7
Tablo 4-Moldova’nın İhracatında Başlıca Ürünler 7
Tablo 5-Moldova’nın İhracatında Öne Çıkan Ülkeler 8
Tablo 6-Moldova’nın İthalatında Başlıca Ürünler 9
Tablo 7-Moldova’nın İthalatında Öne Çıkan Ülkeler 10
Tablo 8-Doğrudan Yabancı Yatırım İstatistikleri 11
Tablo 9-Türkiye-Moldova Dış Ticareti 11
Tablo 10-Türkiye'nin Moldova’ya İhracatında Başlıca Ürünler 12 Tablo 11-Türkiye'nin Moldova’dan İthalatında Başlıca Ürünler 13
Tablo 12-Adana-Moldova Dış Ticareti 18
Tablo 13-Adana-Moldova İhracat Verileri 18
Tablo 14-Adana-Moldova İthalat Verileri 19
Yönetici Özeti
Avrupa’nın doğusunda, Ukrayna ve Romanya arasında kalan Moldova Cumhuriyeti’nin başkenti Kişinev’dir.
Denize kıyısı bulunmayan ülkenin büyük bölümü ovalık olup; ülke nüfusunun büyük bölümü Dinyester Nehri ve Prut Nehri arasındaki bölgede yaşamaktadır.
Moldova, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla bağımsızlığını ilan etmiştir. Dinyester Nehri’nin doğusunda, uluslararası hukuk çerçevesinde Moldova içinde kabul edilen ancak tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiş olan Transdinyester, fiili olarak kendisine ait Merkez Bankası, para birimi ve sınırları olan bir bölge/cumhuriyettir.
Yaklaşık 3,6 milyonluk nüfusu bulunan Moldova’nın 15-64 yaş arası çalışabilir nüfusunun oranı %74 olup, şehirleşme oranı %47’dir. Nüfusun büyük bölümü Moldovalı olmakla birlikte, Ukraynalı, Rus, Gagavuz, Bulgar ve diğer azınlıklar nüfusu oluşturan diğer topluluklardır.
Moldova, kömür, doğal gaz, petrol gibi kaynaklar bakımından büyük oranda Rusya Federasyonu’ndan yapılan ithalata bağımlı olup; maden kaynakları bakımından en önemli üretimi, yapı ve inşaat malzemeleri üretmeye yönelik çimento, kimyasallar, cam üretimi ile gıda işleme sektöründe kullanılacak endüstriyel minerallerdir.
Genel olarak tarıma dayanan Moldova ekonomisinde özellikle meyve-sebze, şarap ve alkollü içkiler ile tütün üretimi önemli bir yer tutmaktadır. Ancak ülkenin ekonomik gelişmesinin önünde, zayıf altyapı, ulaşım olanaklarının henüz yeterince gelişmemiş olması ve enerji kaynaklarının neredeyse tamamını ithal etmek zorunda olması gibi ciddi engeller vardır. İş yapma kolaylığı açısından dünyada 48. sırada yer alan Moldova, ekonomik serbestlik endeksine göre 85. sırada, insani gelişmişlik endeksine göre 90. sırada yer almaktadır.
Ekonomik açıdan sürekli kaynak yetersizliği sorunu yaşayan bir ülke konumundaki Moldova, özellikle yabancı yatırımları çekebilmek amacıyla son yıllarda hukuki yapısında önemli düzenlemelere gitmiş ve yabancı yatırımcılar için avantajlı bir yatırım iklimi oluşturmak için reformlar yaparak yabancı firmaların da yerel firmalarla aynı hukuki avantajlardan yararlanmasını sağlayacak önlemler almaya başlamıştır. Bu amaçlarla, ülkedeki serbest bölgelerde de yatırımcılara birtakım avantajlı uygulamalar sunulmaktadır.
Mevcut durumda ülkede toplam 7 serbest ekonomik bölgesi, 1 uluslararası serbest ticaret limanı (Giurgiulesti Limanı) ve bir serbest ticaret havaalanı (Marculesti) bulunmaktadır.
2020 yılında Moldova’ya gelen doğrudan yabancı yatırımların tutarı 55 milyon dolar olurken, bu tutar, GSYİH’nin %0,47’sini oluşturmaktadır. Aynı yıl ülkedeki doğrudan yabancı yatırım stoku 4,79 milyar dolar;
yurt dışındaki doğrudan yabancı yatırım stoku 269 milyon dolardır.
2001 yılından beri Dünya Ticaret Örgütü üyesi olan Moldova’nın dış ticaret ile ilgili mevzuatı uluslararası hükümlere uyumlaştırılmış ulusal mevzuat ile düzenlenmektedir. Öte yandan, Moldova’nın Türkiye, Avrupa Birliği ve BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) ülkeleriyle serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır.
Sovyetler Birliği döneminde daha çok bir tarım ülkesi olarak tanımlanmış olan, bağcılığın yaygın olarak yapıldığı ve başta şarap olmak üzere diğer alkollü içecekler üretiminin öne çıktığı bir sanayi yapısı olan Moldova, sanayisi gelişmemiş bir ülkedir. Sanayisinde, tanıtım ve pazarlama sorunları, ham madde yetersizliği, mali kaynak yetersizliği, teknoloji eksikliği gibi temel sorunlar vardır. Diğer yandan hizmetler sektörünün ülke GSYİH’sindeki payı %64, tarım ve hayvancılık sektörünün payı %12’dir.
Dış pazarlara açılmak isteyen üyelerimiz, hedef pazar tespiti ve hedef ülkelerde ürünlerini satmak istedikleri toptancı, perakendeci, imalatçı vb. potansiyel müşteri bilgilerini Odamız Ticari Bilgi ve İstihbarat Merkezi’nden temin edebilmektedir.Detaylı bilgi için:
Esra ANTEPÜZÜMÜ
esra.antepuzumu@adanato.org.tr
1. Moldova Hakkında Genel Bilgiler1
Tablo 1-Başlıca Sosyal Göstergeler
Resmi Adı Moldova Cumhuriyeti
Nüfus 3,6 milyon
Dili Moldovaca (Resmi Dil), Rusça, Gagavuzca Yönetim Biçimi Parlamenter Cumhuriyet
Para Birimi Moldova Leyi (MDL) (1 ABD Doları: 17,7 MDL) Başkent Chisinau (Kişinev)
Din ve İnançlar Ortodoks (%98), Yahudi (%1,5), Diğer (%0.5)
Yüzölçümü 33.843 km²
Kaynak: T.C. Ticaret Bakanlığı
Üyesi Olduğu Başlıca Uluslararası Kuruluşlar
BIS (Uluslararası İmar Bankası), BSEC (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi), CE (Avrupa Konseyi), CEI (Orta Avrupa Girişimi), CIS (Bağımsız Devletler Topluluğu), EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi), EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası), ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu), FAO (Tarım ve Gıda Örgütü), IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı), IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası), ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü), ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederasyonu), IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği), IFAD (Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu), IFC (Uluslararası Finansman Kurumu), ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü), IMF (Uluslararası Para Fonu), Intelsat, Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı), IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi), IOM (Uluslararası Göçmen Teşkilatı), ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü), ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği), OPCW (Kimyasal Silahları Yasaklama Organizasyonu), OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü), PFP (Barış için Ortaklık), UN (Birleşmiş Milletler), UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı), UNESCO (Eğitim- Bilim ve Kültür Örgütü), UNIDO (Endüstriyel Kalkınma Örgütü), UPU (Dünya Posta Birliği), WHO (Dünya Sağlık Örgütü), WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı), WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü), WToO (Dünya Turizm Örgütü), WTrO (Dünya Ticaret Örgütü)
Coğrafi Konum
Moldova 47’ kuzey enlemleri ile 29’ doğu boylamları arasında yer almaktadır. 33,851 km2’lik alanıyla dünyada 140. sırada bulunan Moldova Cumhuriyeti, Romanya ile 450 km, Ukrayna ile ise 940 km’lik bir kara sınırına sahiptir. Doğu Avrupa’da yer alan ve denize kıyısı bulunmayan Moldova’nın batısında Romanya, kuzey, güney ve doğusunda Ukrayna bulunmaktadır. BDT ülkeleriyle AB’ye son dönemde katılan eski doğu bloku ülkeleri arasında kalan ülkenin siyasi ve ekonomik yapısı, coğrafi konumundan doğrudan etkilenmektedir.
Batı sınırı Prut Nehri kıyısınca oluşan Moldova’nın nüfusunun büyük bölümü Dinyester ve Prut Nehirleri arasındaki bölgede yaşamaktadır. Doğu sınırını oluşturan Prut Nehri, Karadeniz’e dökülmeden önce Tuna Nehri’nin bir kolunu oluşturmaktadır.
Ülkenin büyük bölümü ovalıktır ve hiçbir bölgede yükselti 430 m’yi geçmemektedir. İklim olarak bölgeye göre daha ılıman bir iklim özelliği gösterir.
1 T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5f07148213b87611d894d16a/Moldova%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
Siyasi ve İdari Yapı
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin çöküşü sonrasında Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’yle aynı sınırlar dahilinde bağımsızlığını ilan etmiştir.
Dinyester Nehri’nin doğu kıyısındaki hatta, uluslararası tanınırlık sağlayan Transdinyester Özerk Bölgesi 1990 yılında de facto bağımsızlık ilan etmiş ve özerk yönetim altında devletle bağlarını korumaktadır.
Uluslararası hukuk çerçevesinde Moldova Cumhuriyeti toprakları olarak kabul edilmesine rağmen, bugün itibarıyla Dinyester Nehri’nin doğusunda kalan ve Transdinyester Bölgesi olarak adlandırılan 4,163 km2’lik coğrafya, Moldova Hükümetinin otoritesi altında bulunmamaktadır. Transdinyester Bölgesi, Moldova Cumhuriyeti ile arasında yaşanan sorunlar neticesinde yaşanan iç savaşın ardından bağımsızlığını ilan etmiş, fiili olarak kendisine ait Merkez Bankası, para birimi ve sınırları olan bir bölgedir.
Nüfus ve İstihdam
Moldova’nın toplam nüfusu 3,56 milyondur. Nüfusun %78,2’si Moldovalı, %8,4’si Ukraynalı, %5,8'i Rus,
%4,4’ü Gagavuz, %1,9’u Bulgar ve %1,3’ünün diğer milletlerden oluştuğu görülmektedir.
En büyük şehirleri başkent Chisinau (Kişinev) (664.700), Tiraspol (148.900), Beltsy (144.000)’dir. Ülkenin şehirleşme oranı %47’dir.
Moldova nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde;
0-14 yaş: %15,5 (erkek 344.101/ kadın 325.995),
15-64 yaş: %74 (erkek 1.550.386/ kadın 1.643.108),
65 yaş ve üstü: %10,4 (erkek 164.512/ kadın 286.275) olduğu görülmektedir.
Moldova’da okuma yazma oranı %99,1 olup, kadınlarda bu oran %99,7, erkeklerde ise %98,6 olarak gerçekleşmektedir. Ülkenin istihdam rakamlarına bakıldığında işsizlik oranının %3 olduğu görülmektedir. Bu oranda, önümüzdeki yıllarda ciddi bir değişim beklenmemektedir.
Doğal Kaynaklar ve Çevre
Moldova’nın bölge ülkeleriyle kıyaslandığında oldukça küçük ve sınırlı bir madencilik sektörü vardır. Sektör genel anlamda endüstriyel mineral ürünler ile çimento, kil, alçı taşı, sanayi kumu, kireç taşı, çakıl gibi ürünler etrafında oluşmaktadır.
Ülkede doğal kaynaklar bakımından yaşanan eksiklik, bölge ülkeleriyle arasında önemli bir fark oluşturmakta ve Moldova, kömür, doğal gaz, petrol gibi kaynaklar bakımından büyük oranda Rusya Federasyonu’ndan yapılan ithalata bağımlı bir konumda bulunmaktadır.
Ülkenin maden kaynakları bakımından en önemli üretimi, yapı ve inşaat malzemeleri üretmeye yönelik çimento, kimyasallar, cam üretimi ile gıda işleme sektöründe kullanılacak endüstriyel minerallerdir. Ülkede küçük miktarlarda demir cevheri, doğal gaz ve petrol kaynakları bulunmuş olsa da ekonomik bakımdan çıkarılmaya uygun bir nitelikte olmadığı bilinmektedir.
2. Genel Ekonomik Durum2
Tablo 2-Temel Ekonomik Göstergeler
2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026
GSYİH (Cari Fiyatlar - milyar $) 11,96 11,5 12 12,58 13,21 13,88 14,57 15,4
GSYİH Büyüme (Sabit Fiyatlar - %) 3,6 -7,5 4,5 4 4,2 4,2 4,2 4,2
Kişi Başına Düşen Milli Gelir (Cari Fiyatlar - $)
4.458 4.366 4.638 4.950 5.293 5.660 6.053 6.512
Tüketici Fiyat Enflasyonu (ort, %) 4,8 3,8 3 5 5 5 5 5
Cari Ödemeler Dengesinin GSYİH'ye Oranı (%)
-9,4 -6,5 -7 -8,1 -7,9 -7,5 -7,3 -7,1
Toplam Yatırımların GSYİH'ye Oranı (%)
26,3 26,8 26,2 26,5 27,2 28 28,5 29
İşsizliğin Toplam İşgücüne Oranı (%) 5,1 8 5,5 3 3 3 3 3
Nüfus (milyon) 2,68 2,63 2,59 2,54 2,5 2,45 2,41 2,37
Kaynak: IMF
Ülke ekonomisi genel anlamda tarıma dayanmaktadır. Özellikle meyve-sebze üretimi, şarap ve alkollü içkiler ile tütün üretimi ülke ekonomisinde önemli bir yer teşkil etmektedir.
Sanayi sektöründe çalışan nüfus genel olarak tekstil ve tüketici ürünleri üretimine dayanan sektörlerde çalışmakta ve düşük işgücü maliyetleri önemli bir karşılaştırmalı üstünlük yaratmaktadır. Ülkede giderek gelişmekte olan kimya endüstrisi de önemli bir potansiyel taşımaktadır. Ülkede ekonomik gelişmenin önündeki en önemli unsurlar ise zayıf altyapı, enerji kaynakları ve ulaşım olanaklarının henüz yeterince gelişmemiş olmasıdır.
Ekonomisindeki en ciddi eksiklik, enerji kaynaklarının neredeyse tamamını ithal etmek zorunda olmasıdır.
Özellikle Rusya’ya olan enerji bağımlılığı dış ticaret açığını ciddi oranda arttırmaktadır.
IMF verilerine göre 2019 için sabit fiyatlarla GSYİH büyümesi %3,6 olarak gerçekleşen Moldova ekonomisi, dünyadaki birçok ülkede olduğu gibi küresel salgın Covid-19 nedeniyle 2020 yılında %7,5 oranında keskin bir daralma yaşamıştır. 2021 yılında %4,5 ve 2022 yılında ise %4 oranında büyüyeceği tahmin edilmektedir.
Ülkede kişi başına düşen milli gelir 2019 yılı için cari fiyatlarla 4.458 ABD Doları, 2020 yılında ise %2’lik düşüşle 4.366 ABD Doları olmuştur. 2021 ve 2022 yıllarında ise sırasıyla 4.638 ABD Doları ve 4.950 ABD Doları olacağı tahmin edilmektedir.
Ülkenin GSYİH’sinin cari fiyatlara göre 2020 yılında %3,8 oranında azalarak 11,5 milyar dolar, 2021 yılında 12 ve 2022 yılında ise 12,6 milyar dolar olması beklenmektedir. 2020 yılında %3,8 olan tüketici fiyatlarına göre yıllık ortalama enflasyon oranının, 2021 yılında %3, 2022 yılında ise %5 olacağı tahmin edilmekte, cari ödemeler dengesinin GSYİH'ye oranının ise 2020 yılında %6,5, 2021 yılında %7, 2022 yılında ise %8,1 oranında açık vermesi beklenmektedir.
Moldova, iş yapma kolaylığı açısından dünyada 190 ülke arasında 48. sıradadır. (Dünya Bankası 2019) İnsani gelişmişlik endeksine göre Moldova, dünyada 189 ülke arasında 90. sıradadır. (UNDP 2020)
Ekonomik serbestlik endeksine göre Moldova, dünyada 178 ülke arasında 85. sıradadır. (Heritage Foundation 2021)
2 T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5f07148213b87611d894d16a/Moldova%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
3. Moldova Dış Ticareti3 Genel Durum
Moldova’nın 2020 yılında ihracatı 2,48 milyar dolar, ithalatı ise 5,41 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir.
Tablo 3-Moldova Dış Ticareti (Bin Dolar)
YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE
2016 2.044.611 4.020.359 6.064.970 -1.975.748 2017 2.425.119 4.831.415 7.256.534 -2.406.296 2018 2.706.818 5.764.282 8.471.100 -3.057.464 2019 2.779.165 5.842.487 8.621.652 -3.063.322 2020 2.485.160 5.415.674 7.900.834 -2.930.514 Kaynak: ITC Trade Map
Moldova’nın İhracatında Başlıca Ürünler
2020 yılında Moldova’nın ihracatında başlıca ürünler; izole edilmiş teller, kablolar, ayçiçeği tohumu, taze üzüm şarabı ve üzüm şırası, oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların aksam ve parçaları, ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları, mısır, taze elma, armut ve ayva ile diğer kabuklu meyveler olmuştur.
Tablo 4-Moldova’nın İhracatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER 2018 2019 2020
İhracattaki Payı (%)
(2020)
2019-2020 Yıllarındaki Değişimi (%) 8544
İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar
478.849 519.103 419.711 16,89 -19
1206 Ayçiçeği tohumu 199.093 213.988 189.215 7,61 -12
2204 Taze üzüm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar
dahil) ve üzüm şırası 137.934 139.625 134.376 5,41 -4
9401 Oturmaya mahsus mobilyalar ve bunların
aksam ve parçaları 129.004 117.829 110.311 4,44 -6
1512
Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları (kimyasal olarak değiştirilmemiş)
65.235 67.561 101.144 4,07 50
1005 Mısır 109.929 125.150 79.545 3,2 -36
0808 Elma, armut ve ayva (taze) 48.093 53.835 78.231 3,15 45
0802 Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş)
(kabuğu çıkarılmış/soyulmuş) 96.329 90.588 71.657 2,88 -21
3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere
hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 70.534 96.448 55.789 2,24 -42
2009 Meyve ve sebze suları 29.150 48.246 46.382 1,87 -4
2207
Etil alkol (alkol derecesi >= %80, tağyir edilmemiş) ve damıtılarak elde edilmiş diğer alkollü içkiler
23.917 21.152 44.317 1,78 110
7010 Camdan damacana, şişe, kavanoz, çanak, ilaç
tüpleri, serum ampulleri ve diğer kaplar 40.820 39.337 41.913 1,69 7
6204
Kadınlar ve kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer, elbise, etek, pantolon etek, vb.
(yüzme kıyafetleri hariç)
51.994 52.598 38.044 1,53 -28
3 T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5f07148213b87611d894d16a/Moldova%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
Tablo 4-devamı
GTİP ÜRÜNLER 2018 2019 2020
İhracattaki Payı (%)
(2020)
2019-2020 Yıllarındaki Değişimi (%) 0809 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze) 24.145 23.570 34.923 1,41 48
2208
Etil alkol (alkol derecesi < %80, tağyir edilmemiş) ve damıtılarak elde edilmiş likör ve diğer alkollü içkiler
43.727 44.967 33.752 1,36 -25
3923
Plastiklerden eşya taşınmasına veya ambalajlanmasına mahsus malzemeler;
plastikten tıpalar, kapaklar, kapsüller ve diğer kapama malzemeleri
32.234 36.974 27.996 1,13 -24
1001 Buğday ve mahlut 93.831 97.645 27.494 1,11 -72
6203
Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler, takımlar, ceketler, blazerler, pantolonlar, askılı ve üst ön parçalı tulumlar, kısa pantolonlar ve şortlar (yüzme kıyafeti hariç)
36.744 32.864 27.482 1,11 -16
0806 Üzümler (taze veya kurutulmuş) 25.128 29.696 26.911 1,08 -9
6110 Kazaklar, süveterler, hırkalar, yelekler ve
benzeri eşya (örme) 28.025 25.482 25.421 1,02 0
TOPLAM İHRACAT 2.706.818 2.779.165 2.485.160 100 -11 Kaynak: ITC Trade Map
Moldova’nın İhracatında Öne Çıkan Ülkeler
Moldova’nın 2020 yılında gerçekleştirdiği ihracatta en büyük pay Romanya, Almanya, Rusya, İtalya ve Türkiye’ye aittir. Türkiye’nin, Moldova’nın 2020 yılı ihracatındaki payı %6,9’dur.
Tablo 5-Moldova’nın İhracatında Öne Çıkan Ülkeler (Bin Dolar)
Sıra Ülke 2018 2019 2020
İhracattaki Payı (%)
(2020)
Değişim (%) (2019-2020)
1. Romanya 792.307 765.415 706.698 28,4 -8
2. Almanya 219.903 245.960 225.609 9,1 -8
3. Rusya 218.622 249.859 216.847 8,7 -13
4. İtalya 309.658 267.052 213.715 8,6 -20
5. Türkiye 107.198 175.543 171.706 6,9 -2
6. Polonya 98.101 113.040 109.764 4,4 -3
7. Çekya 42.723 64.818 80.461 3,2 24
8. Ukrayna 80.302 80.160 69.485 2,8 -13
9. Belarus 87.235 80.423 65.878 2,7 -18
10. İsviçre 60.117 85.380 61.398 2,5 -28
11. Bulgaristan 48.422 62.958 58.158 2,3 -8
12. Hollanda 37.628 37.886 53.958 2,2 42
13. Birleşik Krallık 78.817 49.936 42.765 1,7 -14
14. İspanya 25.556 38.145 34.663 1,4 -9
15. Fransa 48.359 36.010 29.629 1,2 -18
TOPLAM İHRACAT 2.706.818 2.779.165 2.485.160 100 -11 Kaynak: ITC Trade Map
Moldova’nın İthalatında Başlıca Ürünler
Moldova’nın 2020 yılı ithalatında başlıca ürünler; petrol yağları, tedavi veya korunma için ilaçlar, otomobiller, izole edilmiş teller, kablolar, telefon cihazları, ses, görüntü cihazları, haşarat öldürücü, dezenfekte edici, bitki büyümesini düzenleyici ürünler, gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı, traktörler ile karayolu taşıtları için aksam ve parçalar olmuştur.
Tablo 6-Moldova’nın İthalatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER 2018 2019 2020
İthalattaki Payı (%)
(2020)
2019-2020 Yıllarındaki Değişimi (%) 2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden
elde edilen yağlar 598.592 561.337 349.112 6,45 -38
3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere
hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış) 224.087 251.150 231.336 4,27 -8 9999 Tarifenin başka yerinde belirtilmeyen mallar 307.286 295.611 175.518 3,24 -41
8703 Otomobiller 170.050 185.314 168.941 3,12 -9
8544
İzole edilmiş teller, kablolar ve diğer elektrik iletkenler; tek tek kaplanmış liflerden oluşan fiber optik kablolar
151.322 152.173 133.513 2,47 -12
8517
Telefon cihazları, ses, görüntü veya diğer bilgileri almaya veya vermeye mahsus diğer cihazlar
101.133 111.507 116.146 2,14 4
3808
Haşarat öldürücü, dezenfekte edici, zararlıları yok edici, sürgünleri önleyici, bitkilerin büyümesini düzenleyici ürünler
82.139 75.916 78.536 1,45 3
8536
Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı (anahtarlar, röleler, sigortalar, fişler, kutular vb)
61.693 69.769 61.269 1,13 -12
8701 Traktörler 77.860 63.806 52.255 0,96 -18
8708 Karayolu taşıtları için aksam ve parçalar 49.536 51.115 47.531 0,88 -7
8602 Diğer lokomotifler; lokomotif tenderler 0 0 46.984 0,87
8418 Buzdolapları, dondurucular ve diğer soğutucu
ve dondurucu cihazlar ve ısı pompaları 34.089 42.179 45.618 0,84 8
8471
Otomatik bilgi işlem mak. bunlara ait birimler; manyetik veya optik okuyucular, verileri koda dönüştüren ve işleyen mak.
39.715 34.164 44.996 0,83 32
8528 Monitörler ve projektörler, televizyon alıcı
cihazları 38.475 42.195 43.352 0,8 3
3923
Plastiklerden eşya taşınmasına veya ambalajlanmasına mahsus malzeme, tıpa, kapak, kapsül ve diğer kapama malzemeleri
36.754 41.200 42.775 0,79 4
2402 Tütün/tütün yerine geçen maddelerden
purolar, sigarillolar ve sigaralar 58.403 54.963 40.629 0,75 -26
7408 Bakır teller 84.033 68.428 39.463 0,73 -42
3926
Plastikten diğer eşya ve 39.01 ila 39.14 pozisyonlarında belirtilen diğer maddelerden eşya
37.843 40.296 39.351 0,73 -2
3917
Plastikten hortumlar, borular ve bağlantı elemanları (manşon, nipel, dirsek, flanşlar gibi)
35.824 36.235 38.738 0,72 7
3402
Yüzeyaktif organik maddeler (sabunlar hariç);
yüzeyaktif müstahzarlar; yıkama
müstahzarları (yardımcı yıkama müstahzarları dahil) ve temizleme müstahzarları (sabun içersin içermesin), (34.01 pozisyonundakiler hariç)
29.977 31.363 37.958 0,7 21
TOPLAM İTHALAT 5.764.282 5.842.487 5.415.674 100 -7 Kaynak: ITC Trade Map
Moldova’nın İthalatında Öne Çıkan Ülkeler
2020 yılında Moldova’nın en çok ithalat gerçekleştirdiği ülkeler Çin, Romanya, Rusya, Ukrayna ve Almanya olurken; Türkiye, Moldova’nın ithalatında %7,2 payla 6. sırada yer almıştır.
Tablo 7-Moldova’nın İthalatında Öne Çıkan Ülkeler (Bin Dolar)
Sıra Ülke 2018 2019 2020
İthalattaki Payı (%)
(2020)
Değişim (%) (2019-2020)
1. Çin 600.387 602.293 645.968 11,9 7
2. Romanya 838.241 841.188 631.597 11,7 -25
3. Rusya 720.836 692.514 603.181 11,1 -13
4. Ukrayna 577.184 568.941 527.571 9,7 -7
5. Almanya 484.105 484.116 452.293 8,4 -7
6. Türkiye 339.994 400.549 388.191 7,2 -3
7. İtalya 391.070 407.373 347.252 6,4 -15
8. Polonya 202.679 201.625 217.199 4 8
9. Fransa 132.334 147.014 121.293 2,2 -17
10. Belarus 128.054 130.980 113.860 2,1 -13
11. Macaristan 110.732 108.890 100.470 1,9 -8
12. Çekya 86.956 112.931 96.109 1,8 -15
13. İspanya 75.870 80.966 78.312 1,4 -3
14. ABD 76.259 74.332 68.450 1,3 -8
15. Avusturya 103.639 92.149 62.744 1,2 -32
TOPLAM İTHALAT 5.764.282 5.842.487 5.415.674 100 -7 Kaynak: ITC Trade Map
4. Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY)4 Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Moldova Cumhuriyeti ülke ekonomisinin ve nüfusunun küçüklüğü, doğal kaynaklar yönünden tamamen dışarıya bağımlı olması, sanayi üretiminin, hizmet sektörlerinin oldukça sınırlı olması nedeniyle ekonomik açıdan sürekli kaynak yetersizliği sorunu yaşayan bir ülke konumundadır.
Bölgede ekonomik bakımdan en zayıf ülkeler arasında yer alan Moldova, ekonomik büyüme kalemleri arasında genel anlamda yabancı yatırımlar, dış ticaret ve başka ülkelerde bulunan işçilerden transfer edilen gelirlere dayalı bir strateji izlemektedir.
Ülke özellikle yabancı yatırımları çekebilmek amacıyla son yıllarda hukuki yapısında önemli düzenlemelere gitmiş ve yabancı yatırımcılar için avantajlı bir yatırım iklimi oluşturmak için reformlar yaparak yabancı firmaların da yerel firmalarla aynı hukuki avantajlardan yararlanmasını sağlayacak önlemler almaya başlamıştır.
81-XV Sayılı 18 Mart 2004 Tarihli Girişimcilik Faaliyetleri Kapsamında Yatırım Kanunu ile Moldova’da yerli ve yabancı yatırımcılar arasındaki farklar ortadan kaldırılmıştır. Söz konusu Kanun, Moldova Cumhuriyeti’ne yabancı sermaye girişinin hızlandırılması, yatırım faaliyetleri açısından istikrarlı ve yasal, sosyal ve ekonomik bir altyapının oluşturularak yatırımların teşvik edilmesi ve korunması ve ayrıca yerli ve yabancı yatırımcılara eşit hakların sağlanması ve yatırımcılık faaliyetlerinin önündeki engellerin ortadan kaldırılması amacıyla kabul edilmiştir.
Moldova’ya 2020 yılında gelen doğrudan yabancı yatırımların tutarı 55 milyon dolar olurken GSYİH’nin
%0,47’sini oluşturmaktadır. Aynı yıl ülkedeki doğrudan yabancı yatırım stoku 4,79 milyar dolar; yurt dışındaki doğrudan yabancı yatırım stoku 269 milyon dolardır.
4T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5f07148213b87611d894d16a/Moldova%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
Tablo 8-Doğrudan Yabancı Yatırım İstatistikleri5
2018 2019 2020
Ülkeye Giren DYY (Milyon Dolar) 292 503 55
Ülkeye Giren DYY (% GSYİH) 2,55 4,21 0,47
Ülkeden Çıkan DYY (Milyon Dolar) 38 42 -12
DYY Stoku (Milyon Dolar) 4.027 4.682 4.792
DYY Stoku (% GSYİH) 35,14 39,16 41,44
Yurt Dışı DYY Stoku (Milyon Dolar) 235 280 269 Kaynak: UNCTADSTAT
Serbest Bölgeler
Moldova Hükümetinin en önemli ekonomi politikalarından birisi de serbest ekonomik bölgelerin oluşturulup geliştirilmesidir. Mevcut durumda ülkede toplam 7 serbest ekonomik bölgesi, 1 uluslararası serbest ticaret limanı (Giurgiulesti Limanı) ve bir serbest ticaret havaalanı (Marculesti) bulunmaktadır.
Moldova yasalarına göre iş geliştirme, yabancı yatırımları ülkeye çekebilme potansiyelini arttırma, ihracata dayalı üretimi geliştirme gibi amaçlarla serbest bölgelerde yatırımcılara birtakım avantajlı uygulamalar sunulmaktadır. Serbest ekonomik alanlar 2001 yılında yürürlüğe giren Serbest Ekonomik Alanlar Hakkında Kanun ile etkinlik kazanmaya başlamış ve bölgelerde yabancı yatırımcılara yerel yatırımcıların ülkede sahip olduklarından az olmamak üzere birtakım haklar sunulmuştur. Buna göre bu bölgelerde yatırım yapmaya yönelen yatırımcılar gelir vergisinden %25 oranında, ihracat üzerinden alınan gelir vergisinden %50 oranında, 1 milyon doların üzerindeki yatırımlar için 3 yıl boyunca ihracat sonucu elde edilen vergilerden, 5 milyon doların üzerindeki yatırımlar ise 5 yıl boyunca ihracat sonucu elde edilen vergilerden muaf tutulmaktadır. Yine bu yatırımcılar katma değer vergisi, tüketim vergisi gibi yükümlülüklerden de muaf olacaklardır.
Hükümetin yatırımları teşvik etmeye yönelik bir diğer projesi de 2008 yılında oluşturulmaya başlanan Sanayi Parkları projesidir. Floresti, Ungheni, Cainari, Drochia gibi bölgelerde etkin hale getirilen bu projeyle bölgede yatırım yapan işletmeler vergi yükümlülüklerinde avantaj sağlamakta ve üretimle ilgili birtakım kolaylıkların yanı sıra kira ve diğer işletim giderlerinde de diğer bölgelere oranla daha düşük bir maliyetle karşılaşmaktadır.
5. Türkiye-Moldova Dış Ticareti6 Genel Durum
Türkiye ile Moldova’nın ekonomik ve ticari ilişkileri, gerek ülkedeki Türk yatırımları, gerekse iki ülke arasındaki gün geçtikçe artan ticaret hacmi ile büyümeye devam etmektedir.
2020 yılında Türkiye Moldova’ya 335,1 milyon dolar seviyesinde ihracat, Moldova’dan 181,3 milyon dolar seviyesinde ithalat gerçekleştirmiştir.
Tablo 9-Türkiye-Moldova Dış Ticareti (Bin Dolar)
YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE
2016 262.384 147.737 410.121 114.647 2017 284.649 180.559 465.208 104.090 2018 266.170 160.455 426.625 105.715 2019 343.381 264.286 607.667 79.095 2020 335.118 181.389 516.507 153.729 Kaynak: ITC Trade Map
5UNCTADSTAT, https://unctadstat.unctad.org/wds/TableViewer/tableView.aspx
6 T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5f07148213b87611d894d16a/Moldova%20%C3%9Clke%20Profili.pdf
Türkiye’nin Moldova’ya İhracatında Başlıca Ürünler
Tablo 10-Türkiye’nin Moldova’ya İhracatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER 2018 2019 2020
3004 Tedavide veya korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar
(dozlandırılmış) 9.083 18.144 20.340
7413 Bakırdan demetlenmiş teller, kablolar, örme halatlar ve
benzerleri (elektrik için izole edilmiş olanlar hariç) 1.160 9.096 15.918 6307 Diğer hazır eşya (elbise patronları dahil) 11.192 11.681 15.780
0805 Turunçgiller (taze/kurutulmuş) 8.645 8.772 11.051
0702 Domates (taze/soğutulmuş) 6.903 8.042 8.126
7408 Bakır teller 7.872 11.373 6.767
6006 Diğer örme mensucat 14.537 9.806 6.480
6109 Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası
(örme) 2.668 8.236 5.834
6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. eşya (örme) 2.516 4.513 5.211 9619 Hijyenik havlular ve tamponlar, bebek bezleri ve benzeri
hijyenik eşya 4.522 4.967 5.131
8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. eşya (mobilya, kapı,
pencere, bavul, askılık vb için) 4.247 4.629 4.815
3917 Plastikten hortumlar, borular ve bağlantı elemanları (manşon,
nipel, dirsek, flanşlar vb.) 3.169 3.964 4.543
8516 Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar, ortam ısıtıcıları,
saç ve el kurutucuları, ütüler, rezistörler 2.257 3.657 4.370
8403 Merkezi ısıtma kazanları (84.02 pozisyonundakiler hariç) 2.732 3.947 4.083
7322
Demir veya çelikten ısıtması elektrikli olmayan merkezi ısıtmaya mahsus, radyatörler, aksam ve parçaları; demir veya çelikten ısıtması elektrikli, olmayan, motorlu bir hava
püskürtücüsü veya vantilatörü olan sıcak hava, jeneratörleri ve distribütörleri (aynı zamanda soğuk hava veya kondisyone hava verebilen distribütörler dahil) ve bunların aksam ve parçaları
3.689 4.643 4.073
6203 Erkekler ve erkek çocuk için takım elbise, takım, ceket, blazer,
pantolon, tulum ve şort (yüzme kıyafeti hariç) 3.210 4.701 4.073
6204
Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler, takımlar, ceketler, blazerler, elbiseler, etekler, pantolon etekler, pantolonlar, askılı ve üst ön parçalı tulumlar, kısa pantolonlar ve şortlar (yüzme, kıyafetleri hariç)
2.674 4.101 4.054
8432
Toprağı hazırlamaya, işlemeye ve ekmeye mahsus tarla ve bahçe, tarımında veya ormancılıkta kullanılan makine ve cihazlar; çimenlikler ve spor sahaları için silindirler
5.581 5.480 3.989
5603 Dokunmamış mensucat (emdirilmiş, sıvanmış, kaplanmış veya
lamine edilmiş olsun olmasın) 545 545 3.919
8708 Karayolu taşıtları için aksam ve parçalar 3.859 3.977 3.822
TOPLAM İHRACAT 266.170 343.381 335.118
Kaynak: ITC Trade Map
Türkiye’nin 2020 yılında Moldova’ya en fazla ihraç ettiği ürünler; tedavi veya korunma için ilaçlar, bakırdan demetlenmiş teller, kablolar, örme halatlar, diğer hazır eşya, turunçgiller, domates, bakır teller, diğer örme mensucat, tişörtler, fanilalar, atletler ve diğer iç giyim eşyası olmuştur.
Türkiye’nin Moldova’dan İthalatında Başlıca Ürünler
Tablo 11-Türkiye’nin Moldova’dan İthalatında Başlıca Ürünler (Bin Dolar)
GTİP ÜRÜNLER 2018 2019 2020
1206 Ayçiçeği tohumu 103.486 158.394 57.843
1005 Mısır 2.459 51.225 39.511
1512 Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları
(kimyasal olarak değiştirilmemiş) 1.343 0 14.608
2207 Etil alkol (alkol derecesi >= %80, tağyir edilmemiş) ve
damıtılarak elde edilmiş diğer alkollü içkiler 5.614 6.163 14.260
1201 Soya fasulyesi 0 3.367 8.677
2306 Bitkisel yağların üretiminden (23.04-05' hariç) arta kalan küspe
ve katı atıklar 9.936 5.669 7.643
7204 Dökme demirin, demirin veya çeliğin döküntü ve hurdaları
veya bunların eritilmesi ile elde dilmiş külçeler 0 0 5.490
7602 Alüminyum döküntü ve hurdaları 3.667 3.559 4.631
2303 Nişastacılık, şeker pancarı, şeker ve içki sanayinin artık ve
posaları 2.980 4.944 4.327
1001 Buğday ve mahlut 0 6.235 3.815
6109 Tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası
(örme) 9.002 4.650 3.408
6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. eşya (örme) 1.534 1.513 2.302 4412 Kontrplaklar, kaplamalı levhalar ve benzeri lamine edilmiş
ağaçlar 681 998 1.513
2204 Taze üzüm şarabı (kuvvetlendirilmiş şaraplar dahil) ve üzüm
şırası 130 735 1.476
6103 Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbise, takım, ceket,
blazer, pantolon, tulum ve şort (örme)(yüzme kıyafeti hariç) 955 1.045 1.387
6307 Diğer hazır eşya (elbise patronları dahil) 95 245 1.274
0802 Diğer kabuklu meyveler (taze veya kurutulmuş)(kabuğu
çıkarılmış veya soyulmuş olsun olmasın) 731 5.287 1.095
7010
Cam damacana, kavanoz, şişe, küçük şişe, çanak, tüp, serum, ampulleri ve diğer kaplar (eşyanın nakli ve ambalajında kullanılmaya elverişli cinsten); camdan konserve kavanozları;
camdan tıpa, kapak ve benzerleri
1.506 1.540 948
7404 Bakır döküntü ve hurdaları 0 0 757
7108 Altın (platin kaplamalı altın dahil) (işlenmemiş veya yarı
işlenmiş ya da pudra halinde) 1.075 640 601
TOPLAM İTHALAT 160.455 264.286 181.389
Kaynak: ITC Trade Map
Türkiye’nin 2020 yılında Moldova’dan ithalatında başlıca ürünler; ayçiçeği tohumu, mısır, ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları ve bunların fraksiyonları, etil alkol ve damıtılarak elde edilmiş diğer alkollü içkiler, soya fasulyesi, bitkisel yağ üretiminden arda kalan küspe ve atıklar, olmuştur.
6. Dış Ticaret Politikası ve Uygulamaları7
Dış Ticaret Mevzuatı (İthalat Rejimi, İhracat Rejimi)
2001 yılından beri Dünya Ticaret Örgütü üyesi olan Moldova’nın dış ticaret ile ilgili mevzuatı uluslararası hükümlere (GATT 1994'ün VII. Maddesinin Uygulanmasına Dair Anlaşma) uyumlaştırılmış ulusal mevzuat (1149/2000 sayılı Gümrük Kanunu, 1380/1997 sayılı Gümrük Tarife Kanunu, 172/2014 sayılı Moldova Cumhuriyeti’nin Kombine Eşya Nomenklatürü ve 974/2016 sayılı Hükümet Kararı ile onaylanan Eşyanın Gümrük Kıymetinin Beyan Usulüne Dair Yönetmelik) ile düzenlenmektedir.
7T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5ef5d57113b8762b38e2fc86/Moldova%20Pazar%20Bilgileri.pdf
Moldova Cumhuriyeti ile arasında serbest ticaret anlaşması olan ülkelerden gelen ürünlere menşe belgesi ile beraber olmak kaydıyla gümrük vergisi uygulanmamaktadır. Moldova’nın Türkiye, Avrupa Birliği ve BDT (Belarus, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya, Tacikistan, Ukrayna) ülkeleriyle serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır. Ayrıca CEFTA’nın üyesidir. Bununla birlikte, Moldova, Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi (PAAMK)’ne taraf olduğu için, PAAMK’a taraf olan diğer devletler ile ticaretinde, aralarında STA olması şartıyla, çapraz menşe kümülasyonu uygulanmaktadır.
Moldova’nın durumunda çapraz menşe kümülasyonu sadece AB ve Türkiye ile yapılan ticarette uygulanabilmektedir.
Gümrük Vergileri
Moldova Cumhuriyeti’nde ithalatta ortalama gümrük vergisi oranı %6 civarındadır. Harmonize sistem (HS) kodları ile tanımlanmış ürünlerin %50’den fazlasında gümrük vergisi oranı sıfır olarak uygulanırken, sanayi ürünlerinde ortalama gümrük vergisi oranı %3,5, tarım ürünlerinde ise ortalama %11,5 olarak uygulanmaktadır. Diğer taraftan Moldova Cumhuriyeti ile arasında serbest ticaret anlaşması olan ülkelerden gelen ürünlere menşe belgesi ile beraber olmak kaydıyla gümrük vergisi uygulanmamaktadır.
Türkiye ile Moldova arasında 1 Kasım 2016 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması’na (STA) istinaden;
Türkiye tarafından Moldova menşeli sanayi ürünleri için uygulanan gümrük vergileri STA’nın yürürlüğe girmesi ile birlikte kaldırılmış olup; Moldova tarafı ise, sanayi ürünlerinin %97’sinde gümrük vergilerini yürürlük tarihinde, geriye kalan ürünlerde ise Anlaşmanın yürürlüğe girişini takip eden 3 ve 5 yıllık indirim takvimleri dâhilinde kaldıracaktır.
Moldova, Türkiye menşeli tarım ürünlerinin tarife satırı itibarıyla 205 adet tarım ürününde (başta alabalık, orkinos, incir, portakal, greyfurt, kayısı, saf zeytinyağı, bitkisel katı ve sıvı yağlar, çiklet, zeytin, maya, tütün olmak üzere) gümrük vergilerini kota kapsamında veya sınırsız olarak sıfırlamış olup, Türkiye tarafından ise birçok üründe gümrük vergisi sıfırlanmış veya gümrük vergisi indirimi yapılmıştır.
7. Pazarın Özellikleri8
Fikri, Sınaî Mülkiyet Hakları (başvuru belgeleri, yetkili merci vb.)
Moldova fikri mülkiyet hakları alanında uluslararası sözleşmelere taraf olmuş ve kendi ulusal mevzuatını da uluslararası mevzuata uyumlaştırmıştır. Fikri mülkiyet haklarının korunması kapsamında, Moldova’nın gerçekleştirmeye çalıştığı AB mevzuat uyum faaliyetleri de önem taşımaktadır. Ülkede fikri mülkiyet haklarının korunması ile ilgili kamu otoritesi olarak, Mülkiyet Hakları Devlet Ajansı (AGEPI) faaliyet göstermektedir.
Fikri mülkiyet hakları tescil başvuruları yalnızca Ajans tarafından yetkilendirilmiş aracı kişiler aracılığıyla yapılmaktadır.
Dağıtım Kanalları
Moldova’nın dağıtım kanalları çok gelişmiş olmasa da, ithalatçılar tarafından yaratılan dağıtım kanalları, üretici firmaların kendi dağıtım kanalları ve ayrıca ülkede sayıları ve şubeleri gittikçe artan süpermarketler ile hipermarketlerin kendi dağıtım ağları, ülke genelinde dağıtım altyapısını oluşturmaktadır.
8 T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5ef5d57113b8762b38e2fc86/Moldova%20Pazar%20Bilgileri.pdf
Genel itibarıyla firmalar kendi dağıtım kanalları yoluyla ürün dağıtımını gerçekleştirmektedir. Ülke perakende sektöründe zincir marketlerin özellikle gıda satışları bağlamında önemli bir ağırlığı bulunmakta ve ağırlıkları giderek artmaktadır. Bu durum özellikle başkent Kişinev’de daha da göze çarpmaktadır. Ancak ülkede dükkân bazında satış birimleri de hala önemli yer tutmaktadır. Özellikle zincir marketlerin yaygın olmadığı Kişinev dışındaki yerleşim birimlerinde dükkân bazında satış birimlerinin ağırlığı daha fazladır.
Moldova’da zincir marketler genel itibarıyla gıda ve hazır giyim ürünleri satışı üzerinde yoğunlaşırken, ayrıca yapı marketleri ve elektronik malzeme satışı yapılan elektrikli ve elektronik ürünlere ilişkin zincir marketler de ülkede sayıları gittikçe artan satış ağları arasında yerini almaktadır.
Tüketici Tercihleri
Moldova halkı, Avrupa kıtasında bulunan, yüzünü Avrupa’ya çevirmiş bir ülkenin vatandaşları olarak ve Avrupa’da yaşayan ve çalışan Moldova vatandaşlarının yarattığı olumlu etkinin de katkısıyla, Avrupa standartları ve düzenlemeleri çerçevesinde üretilen ürünlere daha çok güvenmekte, Avrupalı tüketicilerin tercihlerine hitap eden ürünlere, Avrupa kalitesine ve moda anlayışına sıcak bakmaktadır. Firmalarımızın Moldova’ya yönelik ihracatlarında gerek ürün güvenliği, gerekse ürün kalitesi ve tasarımı bağlamında bu noktayı göz önünde bulundurmalarında fayda görülmektedir.
Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler
Moldova Avrupa’nın en fakir ülkesi konumundadır. Halkın sınırlı alım gücü, düşük gelir gruplarının ülke nüfusundaki ağırlığı dikkate alındığında, ürün talebini etkileyen en önemli unsur olarak ürün fiyatları ön plana çıkmaktadır. 2000’li yıllara kadar Moldova’da önemli imaj problemleri yaşayan Türk ürünleri, bu sorunla halen mücadele etmekle birlikte geçmişe göre daha çok daha iyi bir durumdadır. Bugün itibarıyla Moldova piyasasında Çin menşeli ürünler de Türk malları açısından rekabet yaratmaktadır.
Her piyasada olduğu gibi ürün kalitesi konusunda müşterinin tatmin edilmesi, firma ve ürünlerin halkın güvenini kazanması Moldova piyasasında da büyük önem taşımaktadır.
Moldova’da marka ürünlerin pazarlanması ve satışı daha kolay olduğundan, ürünlerin tanıtım ve reklamının yapılması, firma ve ürün imajının yerleştirilmesi ve iyileştirilmesi konusunda çaba sarf edilmesi de olumlu sonuçlar yaratmaktadır.
Diğer taraftan Moldova piyasasında ticari faaliyetler genel olarak güven esasına göre yürütülmektedir.
Hukuki temellere dayanan, ayrıntılı sözleşmelere çokça başvurulmadığından, bu tür ticari ilişkiler önemli riskler de içermektedir. Piyasa geleneğinde ticari ilişkiler güven esasına dayandığından, firmalarımız tarafından söz konusu riskler alınırken dikkatli olunması, riskin büyümesine izin verilmemesi gerekmektedir.
Kamu İhaleleri
Moldova’da kamu ihalelerinden sorumlu kurum Maliye Bakanlığı Kamu Alımları Ajansı olup, ihaleler süreci 131 sayılı ve 03/07/2015 tarihli Kamu Alımları Kanunu ile düzenlenmektedir. Kamu Alımları Kanunu’nun 5’inci maddesinde belirtilen alımlar hariç, kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılacak alımlarda;
1. Düşük değerli sözleşmeler için;
Mal ve hizmet alımı sözleşmesi değerinin 200 bin MDL’yi aşması durumunda,
İş sözleşmesi değerinin 250 bin MDL’yi aşması durumunda,
Kamu Alımları Kanunu’nun Ek-2’de belirtilen sosyal ve spesifik hizmetler alımlarında sözleşme değerinin 400 bin MDL’yi aşması durumunda,
2. Fiyat teklifi taleplerinde;
Mal ve hizmet alımı sözleşmesi değerinin 200 bin MDL’yi aşması durumunda, İş sözleşmesi değerinin 250 bin MDL’yi aşması durumunda,
3. Açık ihalelerde;
Mal ve hizmet alımı sözleşmesi değerinin 800 bin MDL’yi aşması durumunda, İş sözleşmesi değerinin 2,0 milyon MDL’yi aşması durumunda,
ihale açılması gereği bulunmaktadır.
Ayrıca;
Mal ve hizmet alımı sözleşmesi değerinin 2,3 milyon MDL’yi,
İş sözleşmesi değerinin 90 milyon MDL’yi,
Kamu Alımları Kanunu’nun Ek-2’de belirtilen sosyal ve spesifik hizmetler alımlarında sözleşme değerinin 13 milyon MDL’yi
aşması durumunda ihalenin AB Resmi Gazetesinde yayımlanması gerekmektedir.
Fiyat teklifi talebi usulünde açılan kamu ihalelerinde teklif süresi mal alımları için en az 7 gün ve iş ile hizmet alımlarında en az 12 gün iken, açık ihale usulü ile yapılan kamu alımlarında 20 ile 35 gün arasında değişmektedir.
Bu kapsamda, Moldova’da kamu kurum ve kuruluşları tarafından açılan ihalelerle ilgili bilgilere Devlet Satın Alma Ajansı’nın https://tender.gov.md/en internet adresinden ulaşılabilmektedir.
Moldova’nın doğal kaynakları ile devletin mali kaynakları sınırlı olduğundan, bütçe kaynakları ülke altyapısının ihtiyacı olan büyük projelerin hayata geçirilmesi bağlamında yetersiz kalmaktadır. Bu kapsamda gerek donör ülkelerden, gerekse uluslararası kuruluşlardan sağlanan yardımlar, kredi ve hibeler söz konusu projelerin gerçekleştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.
8. Önemli Sektörler9 Tarım ve Hayvancılık
Moldova Cumhuriyeti Sovyetler Birliği döneminde temel olarak tarım ürünleri üretimi üzerinde yoğunlaşmış, ülkenin üretim faktörleri tarım üretiminde istihdam edilmiştir. Moldova, Sovyet coğrafyasının taze meyve-sebze, şarap ve tütün ihtiyacının karşılanmasında önemli bir rol üstlenmiştir. Bu gelişmede ülkenin tarımsal üretime son derece müsait toprakları ile iklim yapısı etkili olmuştur.
Moldova’nın GSYİH’sinde yaklaşık %12’lik payı olan tarım ve hayvancılık sektörü, gıda işleme sanayi ile birlikte ülkenin ekonomisinin %16’sını ve ülkenin ihracatının yaklaşık %45’ini oluşturmaktadır. Diğer taraftan, toplam işgücünün yaklaşık %30’u tarım sektöründe istihdam edildiği için bahse konu sektör sosyal açıdan ülkenin ekonomisinin en önemli sektörü olmaya devam etmektedir.
Ülkenin temel tarım ürünleri arasında tahıllar (buğday, arpa, mısır), ayçiçeği çekirdeği, şeker pancarı, patates, sebzeler (domates, soğan, lahana, salatalık, kabak, biber, havuç, kırmızı pancar, sarımsak vs.) ve meyveler (özellikle elma, erik, kayısı, şeftali, ceviz ve üzüm) yer almaktadır.
Ancak, tarımsal girdilere ulaşmada karşılaşılan finansal zorluklar ve yatırım eksiklikleri göz önüne alındığında, ayrıca sektörün birebir hava koşullarına bağlı olması nedeniyle, tarım sektörünün ülke ekonomisine yaptığı katkı değişken bir seyir izlemektedir.
Tarım sektörünün karşılaştığı diğer problemler arasında; küçük üretim birimlerinin maddi imkânsızlıklar nedeniyle gübre ve ilaçlama imkânlarından ve katkı maddeleri kullanımından yeteri kadar
9T.C. Ticaret Bakanlığı, https://ticaret.gov.tr/data/5ef5d57113b8762b38e2fc86/Moldova%20Pazar%20Bilgileri.pdf
yararlanamaması, tarım arazilerinin, meyve bahçelerinin ve üzüm bağlarının bölünerek dağıtılması nedeniyle etkin, makineleşmiş tarıma geçilememesi, verimsiz sulama imkânları, üretimde verim düşüklüğü (makineleşme oranının ve emek verimliliğinin düşük olması), Moldova’nın makroekonomik şartlarından da kaynaklı, kredi imkânlarının darlığı ve sektöre giriş yapan yabancı sermayenin yetersizliği (en önemli sebeplerinden biri yabancılara tarım arazisi satışının yasak olması) ön plana çıkmaktadır.
Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra devamlı daralmaya devam eden ve bugün itibarıyla toplam tarımsal üretimin yaklaşık %30’unu oluşturan hayvancılık sektöründe üretilen en önemli ürünler arasında büyükbaş, küçükbaş ile kümes hayvanı etleri, süt ve yumurta yer almaktadır. Büyükbaş hayvanların %85’i, domuzların %45’i, küçükbaş hayvanların %97’sinin hanehalkı tarafından yetiştirildiği, ayrıca et üretiminin
%54’ü, süt üretiminin %94’ü ve yumurta üretiminin %58’i hanehalkı tarafından gerçekleştirildiği için hayvancılık sektörü önemli ölçüde hanehalkı tarafından şekillendirilmektedir.
Sanayi
Moldova, sanayi üretimi gelişmemiş bir ülkedir. Sovyetler Birliği döneminde daha çok bir tarım ülkesi olarak tanımlanmış olan, bağcılığın yaygın olarak yapıldığı ve başta şarap olmak üzere diğer alkollü içecekler üretiminin öne çıktığı bir sanayi yapısı bulunmaktadır.
Şarap ve diğer alkollü içecekler üretiminin yanı sıra, Moldova sanayi üretiminde şeker üretimi, tekstil ve konfeksiyon üretimi, taşıt araçları için elektrik aksam ve parçaları üretimi, çimento üretimi, demir-çelik mamuller üretimi, enerji üretimi, meyve suyu ve konserve üretimi önem taşımaktadır. Bu kapsamda şarap ve diğer alkollü içkiler üretimi ülke ekonomisi için, özellikle ihracatı açısından kilit öneme sahiptir.
Moldova sanayi üretimini artırabilmek, sanayi üretimine yabancı yatırımcıları da çekebilmek için yerli ve yabancı yatırımcıların hak ve yükümlülükler açısından eşitlenmesi amacıyla 2004 yılında yatırım kanunu çıkarmıştır. Yetkililer sanayi üretimine, özellikle katma değeri yüksek sanayi kollarının büyüyüp geliştirilmesine özel önem vermektedir. Bu kapsamda ülkede faaliyet gösteren serbest bölgelerde sanayi üretiminin artırılması hedeflenirken, ayrıca üreticilere çeşitli avantajların sağlanmasının planlandığı Sanayi Parklarının açılması da bugün itibariyle gündemde bulunmaktadır.
Moldova’nın sanayileşme çabaları genel itibariyle; ülke mevzuatının ve uygulamalarının AB’nin mevzuat ve uygulamalarına uyumlaştırılması, AB yapılanmasında yer alan kurum ve kuruluşlara benzer kurum ve kuruluşların ihdas edilmesi, özelleştirmeler, dış ticaretin liberalleştirilmesi, rekabetin artırılması ve rekabet kurumunun oluşturulması, küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının desteklenmesi, donör ülkelerden ve uluslararası kuruluşlardan elde edilen fonların sanayi firmalarına yönlendirilmesi gibi araçlar vasıtasıyla yürütülmektedir.
Moldova sanayisinin temel sorunları arasında, tanıtım ve pazarlama sorunları, hammadde yetersizliği, mali kaynak yetersizliği, teknoloji eksikliği gibi hususlar göze çarpmaktadır.
Hizmetler
Moldova’nın GSYİH’sinde yaklaşık %64’lük payı olan ve nüfusun yarısından fazlasına istihdam sağlayan hizmetler sektörü ülkenin ekonomisinin en büyük sektörüdür.
Perakende ticaret ve müteahhitlik, hizmetler sektörü içinde en gelişmiş sektörler olup, ayrıca son dönemde bilgi ve iletişim teknolojileri sektöründe ciddi büyüme kaydedilmektedir.
Madencilik
Madencilik sektörünün ekonomi içindeki payı %0,3 olan Moldova Cumhuriyeti doğal kaynaklar açısından fakir bir ülkedir. Ülkede halihazırda çıkarılan, varlığı kanıtlanmış petrol ve doğal gazdan bahsetmek