SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEK OKULU İLK VE ACİL YARDIM PROGRAMI. AYP 116-Acil Hasta Bakımı-II. Öğr.Gör.Dr., Tuğba ÇINARLI

(1)

İLK VE ACİL YARDIM PROGRAMI

SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEK OKULU

AYP 116-Acil Hasta Bakımı-II

Öğr.Gör.Dr., Tuğba ÇINARLI

(2)

İlaç Uygulamaları

Hafta-2

AYP 116-Acil Hasta Bakımı II

(3)

İlaç

 Hayvansal, bitkisel, mineral, sentetik kaynaklı maddeler

 Fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, insan yararına değiştirmek ya da incelemek amacıyla kullanılır

 Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s. 728- 766

(4)

İlaçların Kaynağı

 Doğal Kaynaklar

 Mineraller

 Hayvanlar

 Bitkiler

 Sentetikler(Laboratuvarda hazırlanmış kimyasal maddeler)

 DNA rekombinasyonu (gen kodlaması) yöntemi

 Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.; Şenturan, L.;

Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık, 2011, s.195-229

(5)

İlaçların Adlandırılması

 Kimyasal ad ilacın kimyasal yapısını tanımlar (Uluslararası Kimya Biriği belirler).

 Genel ad (jenerik ad), dünyada sağlık iletişiminde kolaylık sağlamak ve yanlışlıkları önlemek amacıyla Dünya Sağlık Örgütü tarafından standardize edilmektedir.

 Ticari ad ise, ilacı üreten firmanın kendi ürününe verdiği addır.



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.;

Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık,

2011, s.195-229

(6)

İlaçların Sınıflandırılması

 Etki yerlerine göre sınıflandırma

 Kullanım amaçlarına göre sınıflandırma

 Kökenlerine göre sınıflandırma

(7)

İlaçların Sınıflandırılması

 Kullanım amaçlarına göre sınıflandırma

 Koruyucu (Profilaktik)

 Tamamlayıcı

 Radikal tedavi

 Semptomatik ya da palyatif tedavi

(8)

İlaç Formları

 Katı Farmasötik Formlar

 Likit Formlar

 Topikal Yolla Verilen İlaç Formları

 Vücut Kavitelerine Uygulanan İlaç Formları

 Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s. 728- 766

(9)

Katı Farmasötik Formlar

 Tablet: Toz halindeki etken maddenin sıkıştırılarak sert disk ya da silindir haline getirilmiş şekli

 Kapsül: Etken maddenin jelatinle kaplanmış şekli

 Enterik Kaplı Tablet: Tabletin özel madde ile kaplanarak barsakta çözülebilen şekli

 Pastil: Ağızda emilerek kullanılan toz halindeki etken maddenin tatlandırıcı ile kaplanarak ağızda çözülen ilaç formu.



Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve

Yayıncılık, 2013, s. 728- 766

(10)

Katı Farmasötik Formlar



Hap (Pilül): Bir ya da daha fazla etken maddeye yapıştırıcı madde ilave edilerek elde edilen ilaç formu



Draje: Tadı acı olan tabletlerin tatlandırıcı ile kaplanmasıyla elde edilen ilaç formu



Toz: İlaçların ezilerek çok ince partiküllere ayrılarak elde edilen ilaç formu



Kaşe: Pirinç unu ya da nişastadan yapılmış yassı silindir şeklindeki koruyucuların içine tad ve kokusu hoş olmayan etken maddelerin konulması ile elde edilen ilaç formu.



Efervesan: Asit ve alkali madde katılarak elde edilen ilaç şekli



Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s. 728- 766



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.;

Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık,

2011, s.195-229

(11)

Likit Formlar

 Eliksir: Etken madde su, alkol, şeker ve koku verici maddeden oluşan çözelti içinde bulunur.

 Solüsyon: Minik partikül şeklindeki etken maddenin su, bitkisel yağ veya başka bir çözücü ile çözülmesi sonucunda elde edilen ilaç şekli

 Süspansiyon: Bir sıvı ortamda asılı kalmış ve erimemiş, çok küçük, katı ilaç

parçacıkları içeren ve genellikle ağızdan alınmak üzere hazırlanmış ilaçlardır.

Bekletildiğinde katı parçacıklar şişenin dibine çökeceğinden, kullanılmadan önce çalkalanması gerekir.

 Şurup: Yoğun şekerli su içeren ya da alkol içinde eritilmiş ilaçlar



Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s.

728- 766



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.; Şenturan,

L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık, 2011, s.195-229

(12)

Topikal Yolla Verilen İlaç Formları



Losyon: Likit şeklinde cilde uygulanan süspansiyon şeklindeki preparat.



Merhem (Ointment): Cilde ve mukozaya uygulanabilen vazalin lanolin gibi katkı maddeleriyle hazırlanan yarı katı ilaç formudur.



Liniment: İçerisinde alkol, yağ ya da sabun barındıran cilde ovularak uygulanan preparatlardır.



Transdermal Terapötik Sistem: Tedavi edici etken madde disk ya da flaster içine yerleştirilerek göğüs bölgesi, kulak arkası, kol ya da bacak derisine yapıştırılarak uygulanır. Etken maddenin emilim süresi 24 saat veya 1 hafta arasında değişmektedir.



Pasta:Yoğun merhem formu

 Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s. 728- 766

 Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık, 2008, s. 35- 42; 47-53

(13)

Vücut Kavitelerine Uygulanan İlaçlar

 Supozituar: Rektum, vajina gibi boşluklara yerleştirmek üzere jelatin maddesiyle katılaştırılmış mermi şeklinde ilaç olup, vücut ısısında kolayca erir.

 Aerosol: Ağız/ burun içerisine püskürtülerek absorbe edilen solvent içinde hazırlanan preparattır.

 Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık, 2008, s. 35- 42; 47-53

 Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık, 2013, s. 728- 766

(14)

İnsan Vücudunda İlaçlar Metabolizmasını Dört Temel Aşamada Tamamlar

 Absorbsiyon (Emilim)

 İlacın alımından kan ve lenf dolaşımına geçinceye kadar olan süre

 İlaçlar GİS sistem, solunum ve deri yoluyla emilir (İlaç epitel dokuyu /mukozayı aştıktan sonra ekstrasellüler ortama geçerek kan

dolaşımına katılır)

(15)

İnsan Vücudunda İlaçlar Metabolizmasını Dört Temel Aşamada Tamamlar

 Dağılım

 İlaçlar absorbe olduktan sonra öncelikle plazma ve interstisyel alana daha sonra da intrasellüler bölüme yayılırlar.



Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık,

2013, s. 728- 766

(16)

İnsan Vücudunda İlaçlar Metabolizmasını Dört Temel Aşamada Tamamlar

 Biyotransformasyon (metabolizasyon, değişikliğe uğrama)

 Zorunlu bir basamak de ğildir. Bazı ilaçlar kimyasal değişime uğramaksızın boşaltım sisteminde elimine olur.

 Biyotransformasyon reaksiyonlarının büyük ço ğunluğu karaciğerde olmakla birlikte bunun dışında kan ya da böbrekler, akciğerler, barsak mukozası gibi organlarda da meydana gelir.

(17)

İnsan Vücudunda İlaçlar Metabolizmasını Dört Temel Aşamada Tamamlar

 Atılım (eliminasyon)

 Metabolizmaya uğrayan ilaçların atılımı öncelikle böbrekler olmak üzere intestinal yol, akciğerler, karaciğer ve egzokrin bezler aracılığıyla olmaktadır.



Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık,

2013, s. 728- 766

(18)

İLAÇLARIN ETKİLERİ

 Tedavi Edici Etkiler

 İstenmeyen Etkiler

 İlaç İnterreaksiyonları



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik,

N.; Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter

Yayıncılık, 2011, s.195-229

(19)

İLAÇLARIN ETKİLERİ

 Tedavi Edici Etkiler

 Lokal etki: İlacın belli alana etkisi

 Sistemik etki: İlacın kan dolaşımına geçtikten sonra organizmaya yaptığı etki

 Selektif etki: İlacın dolaşıma geçtikten sonra belli organlarda daha etkili olmasıdır.



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.;

Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık,

2011, s.195-229

(20)

İLAÇLARIN ETKİLERİ

 İstenmeyen Etkiler

 Toksik Etkiler: Yüksek dozda alınan ilacın kanda birikmesi sonucu meyana gelir. Ağır zararlara doku lezyon ve ölümlerine neden olabilir.

 Allerjik etkiler: İlacın vücut tarafından yabancı bir madde olarak algılanması sonucu ortaya çıkar.

 Yan etki: İlaç kullanımına bağlı olarak tahmin edilen ancak istenmeyen etkilerdir.

(21)

İLAÇLARIN ETKİLERİ

 İlaç İnterreaksiyonları:

• Bir ilacın kullanımı sırasında alınan diğer ilaçlar ve besin maddeleri ile etkileşim olabilir.

• Bu etkileşim ilacın etkisini arttıran bir durum ise sinerjizm

• İlacın etkisini azaltan bir durum ise antogonism olarak adlandırılır.

•

Tosun, H. İlaç Yönetimi. Atabek Aştı, T.; Karadağ, A (ed.). Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı, Akademi Basın ve Yayıncılık,

2013, s. 728- 766

(22)

İlaç Hatalarının Önlenmesi: 9 Doğru İlkesi

 Doğru İlaç

 Doğru Doz

 Doğru Yol

 Doğru Zaman

 Doğru Hasta

 Doğru Etki

 Doğru Form

 Doğru Kayıt

 Doğru Taraf



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.;

Bahçecik, N.; Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve

Uygulamalar, Alter Yayıncılık, 2011, s.195-229

(23)

İsim Kısaltma İsim Kısaltma

Damla gtt Kapsül caps

Ampul amp Draje drj

Pastil past Tablet Tbl ve ya tabl

Eliksir elix Süspasnsiyon susp

Ünite U Peroral PO

İntradermal ID Subkütan SC

Pervagina PV Sublingual SL

Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık, 2008, s. 35-42; 47- 53

(24)

İlaç Dozu Hesaplama

Eldeki doz Eldeki miktar X

İstenen doz İstenen miktar

İstenen doz X Eldeki miktar İstenen miktar =

Eldeki doz

Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık, 2008, s. 35-42; 47-53

(25)

Doz Hesaplama

1 ml=1cc

1 ml= 10 dizyem 1 ml= 20 damla 1 ml= 100 Ünite

4-5 ml= 1 tatlı kaşığı 15 ml= 1 yemek kaşı ğı 250 ml= 1 su barda ğı 100 ml= 1 çay bardağı 1 gr= 1000 mg

0,5 gr= 500 mg 1 mg= 1000 mcgr

Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık, 2008, s. 35-42; 47-53

http://www.acibademhemsirelik.com/e-dergi/yeni_tasarim/files/uyg_gel_1.pdf

(26)

İlaçların Uygulanma Yolları

 Lokal uygulama yolları

 Sistemik etki için kullanılan uygulama yolları



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal,

S.; Bahçecik, N.; Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke

ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık, 2011, s.195-229

(27)

Lokal Uygulama Yolları



Deri



Göz



İntranazal



İntravajinal



İntrabukkal



Rektal



Dış kulak yolu



Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.; Bahçecik, N.;

Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve Uygulamalar, Alter Yayıncılık,

2011, s.195-229

(28)

Sistemik İçin Kullanılan Uygulama Yolları

 Enteral Yol

• Oral

• Sublingual

 Parenteral Yol

• İntravenöz yol

• İntraarteriyel Yol

• İntraosseoz Yol

• Subkütan Yol

• İntramüsküler Yol

 İnhalasyon

 Transdermal

•

Sabuncu, N.; İlhan Erkal, S.; Özdilli, K.; Özhan, F,: İlaçların Veriliş Yolları. Sabuncu, N.; Alpar Ecevit, Ş.; İlhan Erkal, S.;

Bahçecik, N.; Şenturan, L.; Batmaz, M.; Özdilli, K.; Özhan, F,; Dursun, S. (ed): Hemşirelik Uygulamalarında İlke ve

Uygulamalar, Alter Yayıncılık, 2011, s.195-229

(29)

İlaçların Alındıkları Yollar ve Emilim Hızları

 Deriden: Değişken

 Ağızdan: 30-90 dakika

 Rektal: 5-30 dakika

 Cilt altı: 15-30 dakika

 Kas içi: 10- 20 dakika

 Dilaltı-tablet: 3-5 dakika

 İnhalasyon- Solunum: 3 Dakika

 Endotrakeal: 3 Dakika

 Damar yolu: 30-60 saniye



Akça Ay, F. İlaç Uygulamaları. Ay, F.; Ertem, Ü.; Özcan, N.; Ören, B.; Işık, R.; Sarvan, S.: Temel Hemşirelik, İstanbul Medikal Yayıncılık,

2008, s. 35-42; 47-53

(30)