TIBBĠ HĠZMETLER VE TEKNĠKLER/ ĠLK VE ACĠL
YARDIM PROGRAMI
SAĞLIK HĠZMETLERĠ MESLEK YÜKSEKOKULU
AYP118-RESÜSİTASYON
Öğr. Gör. Dr., Asuman ŞENER
Yabancı Cisim Aspirasyonu ve Acil Bakım
Hafta-11 2.KONU
AYP118-RESÜSİTASYON
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• Ağız ya da burun yoluyla alınan bir cismin nefes alma sırasında alt solunum yoluna kaçması
yabancı cisim aspirasyonu (YCA) olarak tanımlanır.
• Yabancı cisim aspirasyonu çocuklarda
erişkinlere göre daha sıklıkla görülmektedir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• YCA ilişkili tüm olguların %80’ini 15 yaş altı çocukların oluşturduğu bilinmektedir.
• Aspirasyon riskinin 3 yaş altı çocuklar ile 75 yaş üstü bireylerde daha fazla olduğu bildirilmiştir.
• Son yıllarda acil bronkospik girişim imkânlarının artması ile YCA’ya bağlı ölüm oranlarının
azaldığı tespit edilmiştir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• Ülkemizde YCA’nın gerçek sıklığına ilişkin net verilere aspirasyon olgularının hastaneye
başvurmaması, klinik tablonun krup, pnömoni, astım gibi solunum yolu hastalıkları ile
karıştırılması gibi nedenler sonucu ulaşılamamaktadır.
• Ölümlerin çoğunun olaydan kısa süre sonra evde gerçekleşmesi veya ölümlerin farklı nedenlere
bağlanması (ani bebek ölümü sendromu vs.) ve aspirasyon öyküsü (özellikle çocuklarda) almanın güçlüğü de bu nedenler arasında sayılabilir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• Yabancı cisim aspirasyonlarında erişkinlerde
cinsiyet farkı görülmez iken, çocuk yaş grubunda erkeklerde daha fazla olduğu belirtilmektedir.
• Çocukluk çağında en sık aspire edilen yabancı cisimler; kuruyemişler, oyuncak parçaları,
şekerlemeler ve metal paralardır.
• Adölesan ve erişkinlerde ise iğne, kalem kapağı, tırnak, balık kılçığı, et parçası, gastrointestinal
sistem içerikleri, diş/diş protez parçaları ile ilaçlar en sık aspire edilen maddelerdir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Ġlk Yardım
• Solunum yolu, yabancı cisim aspirasyonu sonucunda kısmen veya tamamen
tıkanabilir.
• Tıkanmanın çeşidine göre ilk yardım
uygulamasının da değiştiği görülmektedir.
• Tıkanma;“kısmi tıkanma ve tam tıkanma”
olmak üzere ikiye ayrılır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Kısmi Tıkanmalarda Ġlk Yardım
Solunum yolu kısmi olarak tıkanmış ve halen nefes alma çabası içinde olan bir kişi;
• Nefes alabilse de soluk alıp vermekte sıkıntı çeker.
• Yutkunmaya çalışır.
• Öksürük ile soluk yolundaki yabancı cismi dışarı atmaya çalışır.
• Konuşmaya çalışır, zor da olsa bir şeyler söyleyebilirler.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Kısmi Tıkanmalarda Ġlk Yardım
• Kısmi tıkanmada kişi öksürmeye teşvik edilir.
• Kişinin ağzında takma diş varsa çıkarılır ve kişi gözetim altında tutularak en yakın
sağlık kuruluşuna sevk edilir.
• Kişiye herhangi bir müdahalede
bulunulmaz, çünkü kısmi tıkanıklığı olan kişiye müdahalede bulunulduğu zaman zarar verilebilir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Tam Tıkanmalarda Ġlk Yardım
• Solunum yolu tamamen tıkanan kişi nefes alamaz, konuşamaz, ellerini boğazına
doğru götürür, çırpınır, bir süre sonra
morarmaya başlar ve kişinin acı duyduğu yüzünden anlaşılır. Hasta her iki elini
boğazına götürmüş olabilir. Kişi bu
durumda beden dili işaretleriyle yardım talep edebilir. İlk yardımcı soğukkanlı davranarak hızlı bir şekilde Heimlich Manevrası uygulamasına geçmelidir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Bilinci Yerinde Olan KiĢilere Müdahale
• Kişi ayakta veya oturur pozisyonda olabilir.
Uygulayıcı hastanın yanına geçer, bir eliyle hastanın göğsünü destekler ve kişinin öne eğilmesini sağlar, diğer elin topuğuyla ise iki kürek kemiği arasına aşağıdan yukarıya doğru 5 kez sert
şekilde süpürür tarzda vurur. Tıkanıklığın açılıp açılmadığına bakılır, açıldıysa işlem durdurulur. Tıkanıklık açılmadıysa
Heimlich Manevrası uygulanır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Heimlich Manevrası (Abdominal itme)
Hastanın arkasına geçilip gövdesi kavranır.
Bir el yumruk yapılır ve göbek ile ksifoid çıkıntının arasına yerleştirilir. Yumruk
yapılan el diğer el ile sıkıca kavranır ve içe - yukarı doğru kuvvetli bir şekilde bastırılır.
Yabancı cisim çıkmazsa bu hareket 5 kez tekrarlanır. Yabancı cisim halen çıkmamış ise, çıkartılıncaya kadar veya hasta bilinçsiz hale gelinceye kadar 5’er kez sırta vurma ve abdominal itme manevraları dönüşümlü
olarak tekrarlanır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• Abdominal itme manevrası uygularken, ksifoid çıkıntıya baskı uygulanmamalıdır.
Aksi taktirde bu sivri kemik eklem yerinden koparak altındaki iç organları yaralayabilir.
• Uygulamalar sırasında yorulan, oksijensiz kalan hasta bilincini kaybedip yere
düşebilir. Bu durumu önlemek için sırta vurma ve abdominal itme manevralarının geçişi sırasında uygulayıcı bir elini
hastanın koltuk altından geçirerek kişinin göğsünü desteklemelidir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Bilinci Kapalı Hastada Heimlich
Manevrası: Yanıtsız ve bilinçsiz hale gelen hastaya Heimlich manevrası yerine hemen KPR’ye başlanması önerilmektedir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Çok Ġri ve Göbekli Hastalarda Heimlich
Manevrası: Aşırı kilolu, yetişkin ya da çocuk hasta öne doğru eğilir ve kişinin iki kürek
kemiğinin ortasına sert ve süpürür tarzda beş kez vurulur. Daha sonra cismin çıkıp çıkmadığı gözlenir. Cisim çıkmamış ise hasta (iki kolla kavranamadığı için) yere yatırılır göbek deliğinin üç parmak üstüne Heimlich manevrası uygulanır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Gebelikte Ġlk Yardım Uygulaması
• Hamileliğin geç dönemlerinde olan
yabancı cisim aspirasyonunda ise kurtarıcı abdominal bası yerine göğüs basısı
yönetimini kullanmalıdır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Tam Tıkanıklığı Olan Bebeklerde Ġlk Yardım
• Bebek, ilk yardımcının bir kolu üzerine ters yatırılır, başparmak ve diğer parmaklar
yardımıyla bebeğin çenesi kavranarak boyundan tutulur (bası uygulanmaz) ve bebeğin yüz üstü pozisyonda öne doğru eğilmesi sağlanır. Bebek, başı gergin ve gövdesinden aşağıda olacak şekilde
tutulur.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Tam Tıkanıklığı Olan Bebeklerde Ġlk Yardım
• Beş kez el ayası ile kürek kemiklerinin arasına hafifçe süpürür tarzda vurulur.
Daha sonra bebek, uygulayıcının diğer kolunun üzerine sırt üstü çevrilir ve
yabancı cismin çıkıp çıkmadığı kontrol edilir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
• Cisim çıkmadıysa bebeğin başı gövdesinden aşağıda olacak şekilde tutulur ve iki parmak ile 5 kez torakal bası uygulanır. İşlem yabancı cisim çıkarılana kadar tekrar edilir ve tıbbi yardım istenir.
Abdominal bası 1 yaşından küçük bebekler için önerilmemektedir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Kendi Kendine Heimlich Manevrası Kişiler yabancı cisim aspirasyonuna tek başına veya yardım edecek birinin olmadığı zamanlarda maruz kalabilirler. Böyle durumlarda kişiler kendi kendine Heimlich manevra uygulaması yapmalıdırlar. Bunun için öncelikle soğukkanlı olunmalı ve kuvvetlice öksürülmelidir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Oral Parmak Süpürme Manevrası Oral
parmak süpürme manevrası, sadece bilinçsiz hastada ve ilk yardımcı orofarenksi
görebiliyorsa yapılmalıdır. İlk yardımcı bir elin işaret parmağını ağız boşluğunun bir
tarafından farenksin arkasına doğru girebildiği kadar ilerletir. Daha sonra parmak fleksiyona alınır ve bir çengel gibi ağız boşluğunun
dışına doğru süpürülür.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Yabancı Cisim Aspirasyonunda Acil Bakım
• Yabancı cisim aspirasyonuna bağlı gelişen klinik ve patolojik değişiklikler; hastanın
yaşı, aspire edilen materyalin cinsi,
büyüklüğü, lokalizasyonu ve havayolunda kalma süresine bağlı olarak değişkenlik gösterir. Larinks veya trakeada kısmi
tıkanıklık meydana getiren bir cisim akut asfiksiye neden olmaktadır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Yabancı Cisim Aspirasyonunda Acil Bakım
• Kısmi tıkanıklık meydana getiren veya distal havayollarına yerleşen bir cisim
genellikle kronik değişikliklerle tekrarlayan ve tedaviye yanıt vermeyen pnömoni ya
da hışıltı gibi uzun süreli komplikasyonlara neden olabilir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
EriĢkinlerde; havayolunu koruyucu
reflekslerin kaybına yol açan bilinç değişikliği ve obezitede aspirasyonu kolaylaştıran
başlıca faktörler; nörolojik ve psikiyatrik bozukluklar, konvülsiyonlar, alkol ve ilaç bağımlılığı, gastrointestinal fistül,
maksillofasial travma, oral/ faringeal veya dental girişimler, mental retardasyon ve gebeliktir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Çocuklarda; aspirasyonu kolaylaştıran
faktörler; uygunsuz pozisyonda beslenme, molar dişlerin olmaması nedeniyle
yiyeceklerin parçalanmadan uzun süreli ağızda tutulması, yutma ve havayolunu
temizleme işlevleri için gerekli nöromusküler mekanizmaların immatür olması, çene
gelişimlerinin tam olmaması, larinks ve
epiglottisin anatomik olarak erişkin şeklini
almamış olması, nöromüsküler hastalıklar ve düşük sosyo-ekonomik düzeydir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Belirti ve Bulgular
• Klinik bulgular; hastanın yaşına, aspire edilen materyalin cinsine, cismin fiziksel
özelliklerine (sıvı ya da katı), büyüklüğüne, yerleşim yerine ve tanı için geçen süreye bağlı olarak değişkenlik gösterir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Belirti ve Bulgular
• Aspirasyon sonrası erken dönemde ortaya çıkan şiddetli öksürük, nefes almada
güçlük, hışıltılı solunum ve morarmadan oluşan “boğulma fazı” olguların çoğunda görülmektedir. Bu durum erişkin yaş
grubunda beslenme sırasında ortaya çıkan kalp krizine benzediği için “cafecoronary”
olarak da adlandırılmaktadır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Belirti ve Bulgular
• Aspire edilen cisim katı ve büyük ise sıklıkla larinks veya trakeada
obstrüksiyona neden olur.
• Kişide ani başlayan solunum sıkıntısı, stridor, ses kısıklığı ve siyanoz görülür.
Tıkanıklığın kısmi olduğu veya aspire
edilen materyalin karina düzeyine kadar
ilerlediği olgularda klinik tablo daha hafiftir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Belirti ve Bulgular
• Aspire edilen cisim; laringotrakeal
yerleşimli, büyük boyutlu, keskin veya penetran özellikte ise yutma güçlüğü, boğaz ağrısı veya kanlı kusma gibi
gastrointestinal sisteme ait yakınmalara neden olabilir. Bu bulgular varlığında
sadece gastrointestinal sisteme ait hastalıklar değil, yabancı cisim
aspirasyonundan da şüphe edilmelidir.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Tanı
• Ani başlayan öksürük, wheezing ve tek taraflı azalmış solunum sesleri vardır.
Tanı koymada öykü, fizik muayene,
görüntüleme yöntemleri ve bronkoskopiden faydalanılır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Klinik; yabancı cisim aspirasyonundan şüphelenilen hastaların arka-ön ve lateral akciğer grafileri çekilmelidir.
Aspire edilen cisim radyoopak madde ise direkt radyolojik inceleme yöntemi tanı için yeterli görülmektedir.
Grafinin iki yönlü çekilmesi yabancı cismin lokalizasyonunu ve üst üste gelmiş birden fazla yabancı cismin varlığını belirlemede faydalıdır.
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Klinik; İnspiryumda çekilen grafide havayolu açıklığı bazen normal görülebilir. Bu
durumda ekspiryum grafisinin çekilmesi faydalı olacaktır. YCA’ya maruz kalan
hastalarda en sık görülen radyolojk bulgular tek taraflı havalanma artışı, atelektazi,
mediastinal şift ve pnömonik infiltrasyondur.
Tanıda “altın standart” halen bronkoskopi olarak değerlendirilmektedir
Yabancı Cisim Aspirasyonu
Tedavi
• Bilinci açık süt çocuklarında sırt ve göğüs
bölgesine arka arkaya vuruşlar yapılmalıdır.
• Bir yaşından büyük çocuklar ve erişkinlerde ise Heimlich manevrası uygulanmalıdır.
• Havayolu tıkanıklığının kısmi olduğu durumlarda hastaların kendi kendine
soluması ve öksürmesi desteklenmelidir.
Kör dalış yapılarak yabancı cismin çıkarılmasına çalışılmamalıdır.
ERĠġKĠNLERDE YABANCI CĠSĠM
ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
1. Hastanın arkasına geçilir veya hafif şekilde sırtına doğru olacak şekilde yanında durulur.
2. Bir el hastanın göğüs bölgesine koyulur ve desteklenir.
Hastanın öne eğilmesi sağlanır.
3. Diğer elin topuğu ile hastanın skapulaları (kürek
kemikleri) ortasına kuvvet yönü ileriye doğru olacak şekilde, saniyede bir kez olmak üzere 5 defa kuvvetlice vurulur.
4. Yabancı cisim çıkmamış ise hastanın üst karın bölgesini saracak şekilde pozisyon alınır (bir yükseltiden
yararlanılabilir, kişinin dizleri üzerine çökmesi sağlanabilir veya kurtarıcı dizleri üzerine çökebilir)
ERĠġKĠNLERDE YABANCI CĠSĠM
ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
5. Uygulayıcı bir elini yumruk haline getirir o elin
başparmağı göğüs kemiğinin alt ucu ile göbek çukuru arasındaki boşluğun ortasına yerleştirilir.
6. Uygulayıcı boşta kalan eliyle yumruk yapılan eli kavrar.
7. Kollar yardımıyla, yumruk yapılan elin içeri ve yukarı hareketi sağlanır. Saniyede 1 kez olacak şekilde ve 5 kez kuvvetlice uygulanır.
8. Yabancı cisim çıkana kadar sırt vuruşu ve karına bası yöntemi 5’li seriler halinde sırayla uygulanır.
9. Bilinç kapanırsa ve yabancı cisim çıkmamışsa kalp masajından başlamak üzere temel yaşam desteği
uygulamasına geçilir (Soluk vermeden önce başparmak ağız içinde diğer parmaklar çene altında dil ve altçene birlikte çekilerek ağız içi kontrolü yapılmalıdır).
ÇOCUKLARDA YABANCI CĠSĠM
ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
1. Hastanın arkasına geçilir veya hafif şekilde sırtına doğru olacak şekilde yanında durulur.
2. Bir el hastanın göğüs bölgesine koyulur ve desteklenir.
Hastanın öne eğilmesi sağlanır.
3. Diğer elin topuğu ile hastanın skapulaları (kürek
kemikleri) ortasına kuvvet yönü ileriye doğru olacak şekilde, saniyede bir kez olmak üzere 5 defa kuvvetlice vurulur.
4. Yabancı cisim çıkmamış ise hastanın üst karın bölgesini saracak şekilde pozisyon alınır (bir yükseltiden
yararlanılabilir, kişinin dizleri üzerine çökmesi sağlanabilir veya kurtarıcı dizleri üzerine çökebilir)
5. Uygulayıcı bir elini yumruk haline getirir. Yumruk haline getirilen elin başparmağı göğüs kemiğinin alt ucu ile göbek çukuru arasındaki boşluğun ortasına yerleştirilir.
ÇOCUKLARDA YABANCI CĠSĠM
ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
6. Diğer el ile yumruk yapılan el kavranır.
7. Kollar yardımıyla, yumruk yapılan elin içeri ve yukarı hareketi sağlanır. Saniyede 1 kez olacak şekilde ve 5 kez kuvvetlice uygulanır.
8. Yabancı cisim çıkana kadar sırt vuruşu ve karına bası yöntemi 5’li seriler halinde sırayla uygulanır.
9. Bilinç kapanırsa ve yabancı cisim çıkmamışsa kalp masajından başlamak üzere temel yaşam desteği
uygulamasına geçilir (Soluk vermeden önce başparmak ağız içinde diğer parmaklar çene altında dil ve altçene birlikte çekilerek ağız içi kontrolü yapılmalıdır).
BEBEKLERDE YABANCI CĠSĠM ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
1. Bebek yüzükoyun pozisyonda, başı gövdesinden hafif
aşağıda (yer çekimine uygun) olacak şekilde ön kol üzerine yatırılır (Bu sırada sağlık personeli oturur pozisyonda
olmalıdır.)
2. Bebeğin yatırıldığı kol bacağın uyluk kısmına yerleştirilir.
3. Diğer elin topuğu ile bebeğin skapulaları ortasına kuvvet yönü ileri ve aşağıya, saniyede bir darbe olacak şekilde 5 kez kuvvetlice vurulur.
4. Yabancı cisim çıkmamışsa bebek göğüs basısı yapmak üzere sırtüstü ve başı gövdesinden hafif aşağıda olacak şekilde çevrilir (çevirme işlemi sırasında sırt vuruşu yapan eli bebeğin başının arkasına yerleştirerek baş desteği
sağlanır ve bebek kurtarıcının iki kolu arasında iken sırt üstü pozisyona çevrilir).
BEBEKLERDE YABANCI CĠSĠM ÇIKARMA UYGULAMA BASAMAKLARI
5. Bebeğin yerleştirildiği ön kol uyluğun üzerine yerleştirilir.
6. Uygulayıcının boşta kalan elinin işaret parmağı ile orta parmakları veya orta parmak ile yüzük parmakları
birleştirilerek kalp masajı yapılan noktaya yerleştirilir.
7. Göğüs duvarından teması kesmeden bebeğin göğüs yüksekliğinin 1/2 ile 1/3’ünü çöktürecek şekilde içeri ve
ileriye doğru ve yaklaşık 45 derece açı ile itici bası yapılır.
8. Yabancı cisim çıkıncaya kadar sırt vuruşu ve göğüs
basısı ardışık olarak sırası ile 5’li seriler halinde sürdürülür.
9. Bebeğin bilinci kaybolursa kalp masajından başlayarak TYD uygulanır (Soluk vermeden önce başparmak ağız içinde diğer parmaklar çene altında dil ve çene birlikte çekilerek ağız içi kontrolü yapılmalıdır).
Ders Kitabı / Malzemesi / Önerilen Kaynaklar
• Caner E, Yabancı Cisim Aspirasyonu ve Acil Bakım. Editörler; Usta G, Sarı A, Tüm Yönleriyle Kardiyopulmoner Resüsitasyon (KPR) Uygulamaları, Yayınevi: Kongre Kitabevi, ISBN: 978-605-80509-6-9, YIL: 2019, Sayfa; 257-268
• ERC Kılavuzu 2015
