İLK VE ACİL YARDIM PROGRAMI
SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEK OKULU
AYP 107-Acil Sağlık Hizmetleri-I
Öğr.Gör.Dr., Tuğba ÇINARLI
Acil Sağlık Hizmetlerinde Paramedikler,
Paramediğin Yetki ve Sorumluluklarını Değerlendirmek,
Tıbbi Deontoloji ve Etik
Hafta-8
AYP 107-Acil Sağlık Hizmetleri-I
Acil Sağlık Hizmetlerinde Paramedikler
o Paramedik ve ATT’ler, Hastane ve Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde mesleki geçmişleri yeni olmasına karşın, içinde bulundukları kurum ve
kuruluşlarda etkili ve başarılı bir şekilde yerlerini almış iki meslek grubudur.
Acil Sağlık Hizmetlerinde Paramedikler
o Paramedik Tanımı (Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri)
o Üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek
Okulu İlk ve Acil Yardım Programı’ndan mezun olmuş kişilerdir.
o Daha çok hastane öncesi acil tıp sistemi içerisinde önemli bir yeri olan, insan yaşamının en sıkıntılı ve en acılı dönemlerinde, kendisine bilgisi ve yasal yetkisi sınırları içerisinde hayat kurtarıcı ilaçlı ve ilaçsız acil tıbbi girişim yapma yetkisi tanınan acil sağlık
profesyonelidir.
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o 1960 yılı sonlarına doğru Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Fransa’da ambulanslarda paramedikler ve hekimlerin görev almaya başlaması ile birlikte daha hızlı ve kaliteli acil sağlık hizmeti sunulmaya
başlanmıştır.
o Paramedik mesleği ilk olarak bu isimle ABD’de ortaya çıkmış ve bir meslek dalı olarak hizmet vermeye
başlamıştır.
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o Farklı eyaletlerde bağımsız olarak başlatılan
paramedik eğitimleri 1973 yılında çıkarılan Acil Sağlık Hizmetleri Yasası ile standardizasyona
kavuşturulmuştur.
o ABD’de ilk standart paramedik kursu 1977’de, ilk acil tıp teknisyeni kursu da 1984’ de verilmiştir.
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o ABD’de Acil Tıp Teknikeri eğitimi 3 seviyededir.
• Temel Düzey Acil Tıp Teknikeri
• Orta Düzey Acil Tıp Teknikeri
• İleri Düzey Acil Tıp Teknikeri
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o Türkiye’de paramedik mesleğinin gelişimi ile benzer şekilde hastane öncesi acil tıp alanındaki hızlı
gelişmeye paralel olarak ilerlemiştir.
o 1990 yılında İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi Türkiye’de paramedik okulunun kurulabilmesi için Kanada
Cambrian Collage ile bir proje başlatmıştır.
o 1993 yılında paramedik programı ilk öğrencilerini kabul etmeye başlamıştır.
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o Paramedikler ilk defa 2004 yılında yapılan personel alımıyla asıl çalışma alanı olan 112 Acil Sağlık
Hizmetleri’nde görev almaya başlamıştır.
Paramedik Mesleğinin Tarihçesi
o 2005 yılında Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanununa yapılan ek madde ile Acil Tıp Teknisyen ve Teknikerlerine ilişkin düzenleme
yapılmıştır.
o Bu madde, “Acil tıbbi yardım ve bakım ile sınırlı kalmak ve Sağlık Bakanlığı’nca çıkarılacak
yönetmelikte belirtilmek kaydıyla acil tıp teknikerleri ile acil tıp teknisyenleri hastaya müdahale edebilir, bu hususta lazım gelen iş ve işlemleri yapabilirler.
Hastane öncesi acil tıbbi yardım veren personel özel tip kıyafet giyer.” şeklinde yasada yer almıştır.
Acil Tıp Teknisyenliği Mesleğinin Tanımı
o Sağlık Meslek Liseleri bünyesinde bulunan Acil Tıp Teknisyenliği bölümünden mezun olan kişileri ifade etmektedir.
Paramedik ve ATT’lerin Acil Sağlık Hizmetlerinde Çalışma Prensipleri
o Paramedik ve ATT’ler, 112 KKM’de çağrı karşılama personeli, kırmızı şeritli 112 acil yardım ambulansları ile mavi şeritli hasta nakil ambulanslarında sağlık
personeli ve hastane acil servislerinde sağlık personeli olarak çalışmaktadır.
o22 Mayıs 2014 tarihli ve 29007 sayılı resmi gazetede yayınlanan Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik Ek-1B kapsamında paramediklerin iş ve görev tanımları düzenlenmiştir.
Paramediklerin Görev Yetki ve
Sorumlulukları
Paramediklerin Görev Yetki ve Sorumlulukları
İntravenöz ve intraossöz girişim ile hastaneye
ulaşıncaya kadar, Bakanlıkça belirlenen acil ilaçları ve sıvıları uygulamak.
Temel ve ileri hava yolu uygulamaları, endotrakeal
entübasyon uygulaması, gerekli hallerde krikotirotomi ve oksijen uygulaması yapmak.
Paramediklerin Görev Yetki ve Sorumlulukları
Travma stabilizasyonu, kırık, çıkık ve burkulmalarda stabilizasyon, yara kapatma ve basit kanama kontrolü
yapmak.
Hastanın nakle hazır hale gelmesini ve uygun taşıma teknikleri ile hastanın naklini sağlamak.
Paramediklerin Görev Yetki ve Sorumlulukları
EKG çekimi ve ritim değerlendirmesi yapar,
monitörizasyon, defibrilasyon, kardiyoversiyon, external pacemaker uygulaması gibi elektriksel tedavileri
uygulamak.
Acil doğum durumunda doğum eylemine yardımcı olmak.
Paramediklerin Görev Yetki ve Sorumlulukları
Görevinin tüm aşamalarında haberleşme ağını doğru ve hızlı bir biçimde kullanmak.
Ambulansı teknik, tıbbi araç-gereç ve malzeme yönünden kullanıma hazır halde bulundurur, zorunlu hallerde ambulansta sürücülük görevi yapmak.
Paramediklerin Görev Yetki ve Sorumlulukları
Paramedikler bu yetkilerini sadece hastane öncesi alanda görev yapan hekimsiz ambulanslar veya acil sağlık araçları ile görev yaparken uygulayabilir.
Paramedikler bu yetkilerini Ambulans Ve Acil Bakım Teknikerleri İle Acil Tıp Teknisyenlerinin
Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Tebliğ’in ikinci ekinde belirtilen temel eğitim programlarını tamamladıktan
sonra uygulayabilir.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o 26.03.2009 tarihli 27181 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan ve “ Ambulans ve Acil Bakım
Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ’in üçüncü bölümünün 7., 8. ve 9. maddelerinde paramedik ve ATT’lerin hizmet içi
eğitimlerine genişçe yer verilmiştir.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 7 – (1) AABT/ATT mezuniyet sonrası
zorunlu eğitim programları, 40 saatlik “Temel Eğitim” , 20 saatlik “Erişkin İleri Yaşam Desteği”, 32 saatlik
“Travma İleri Yaşam Desteği” , 28 saatlik “Çocuklarda İleri Yaşam Desteği” ve 32 saatlik “Ambulans
Kullanımı ve Bakımı Eğitim” programlarından oluşur.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 7 – (2) Temel Eğitim, Erişkin İleri Yaşam Desteği, Çocuk İleri Yaşam Desteği ve Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programlarına katılarak
eğitimlerinde 85 ve üstünde not alarak başarılı
olanlara verilecek olan sertifika 3 yıl süre ile geçerli olur.
o Mezuniyet sonrası eğitim programlarına katılanlar,
eğitiminin ders saatlerini tamamlayamadıkları takdirde eğitimi tekrar etmek, sınavında başarısız oldukları
takdirde en geç 6 ay içerisinde ilgili sınava tekrar katılmak zorundadır.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 8 – (1) Ambulans ve acil bakım teknikerleri (AABT) ve acil tıp teknisyenleri (ATT) için mezuniyet sonrası zorunlu eğitim programları:
a) Ambulans Kullanımı ve Bakımı Eğitim Programı(AABT/ATT) b) Temel Eğitim Programı (AABT/ATT)
c) Erişkin İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT) d) Çocuk İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT) e) Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı (AABT)
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
• MADDE 8 – (2) AABT’lerin bu eğitim programlarının
tamamına katılımları zorunludur. ATT’ler için zorunlu eğitim programları ise Ambulans Kullanımı ve Bakımı Eğitimi
Programı ve Temel Eğitim Programlarıdır ve bu programlara AABT’ler ile birlikte katılabilirler. AABT’ler, Temel Eğitim Programı, Erişkin İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı,
Çocuk İleri Yaşam Desteği Eğitim Programı ve Travma İleri Yaşam Desteği Eğitim Programlarını en geç üç yıl içinde
tamamlamak ve sertifika almak zorundadır.
• (3) Bu eğitim programlarının konuları ve içeriği Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenir.
• (4) Temel Eğitim Programı Ek-1’deki konu başlıkları ile belirlenmiştir.
EK-1 AMBULANS VE ACİL BAKIM TEKNİKERİ (AABT) VE ACİL TIP TEKNİSYENİ (ATT) TEMEL
EĞİTİM PROGRAMI KONULARI 1. Acil Sağlık Hizmetleri
2. Hastanın Değerlendirilmesi
3. Temel Yaşam Desteği ve Otomatik Eksternal Defibrilatör Kullanımı
4. Göğüs Ağrılı Hastaya Yaklaşım
5. Solunum Sıkıntısı Olan Hastaya Yaklaşım 6. Nörolojik Acillere Yaklaşım
7. Obstetrik Acillere Yaklaşım 8. Diyabetik Acillere Yaklaşım 9. Zehirlenmelerde Acil Yaklaşım
EK-1 AMBULANS VE ACİL BAKIM TEKNİKERİ (AABT) VE ACİL TIP TEKNİSYENİ (ATT) TEMEL
EĞİTİM PROGRAMI KONULARI 10. Sıcak ve Soğuk Acillerine Yaklaşım
11. Yanıklarda Acil Yaklaşım
12. Hastane Öncesi Kullanılan Acil İlaçlar ve Sıvı Uygulamaları
13. Travmalı Hastaya Yaklaşım
14. Ambulans Ekipmanları Kullanımı ve Bakımı 15. Hasta ve Yaralı Taşıma Teknikleri
16. İleri Hava Yolu Uygulamaları 17. EKG
18. Kardiyak Aritmilerde Acil Yaklaşım
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 9 – (1) AABT/ ATT’ lerin mezuniyet sonrası zorunlu eğitimleri, bu Tebliğde belirlenen program çerçevesinde
Sağlık Bakanlığının belirleyeceği eğitim müfredatı ile il sağlık müdürlüklerinin koordinasyon ve sorumluluğunda, eğitim ve araştırma hastaneleri, üniversiteler, acil sağlık hizmetleri bölge eğitim ve araştırma merkezleri ve ilgili derneklerin katılımı ve işbirliği ile yapılır.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 9 – (1) Eğitimler sonunda teorik ve uygulamalı iki ayrı sınav yapılır. Her kursta eğitmenler yanında bir eğitim koordinatörü ve bir kurs yöneticisi bulunur. Acil hekimliği sertifika programında eğitici olan hekimler ve zorunlu eğitim programları kapsamında eğitici eğitimi alan sağlık personeli ve Sağlık Bakanlığı tarafından bu programlar için eğitimciliği onaylanan eğitimciler bu eğitimlerde görev alabilirler.
Paramedik ve ATT’lere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler
o MADDE 9 – (1) Bölge koordinatör illeri bu eğitimlere eğitimci desteği verebilir ve gerektiğinde eğitimlerin yapılmasını organize eder. Zorunlu ve geliştirme
eğitimlerinin sertifikaları eğitimin düzenlendiği il sağlık müdürlükleri tarafından Ek-3’teki sertifika örneğine göre düzenlenir. İllerde düzenlenecek zorunlu eğitim programlarının ve geliştirme eğitim programlarının yıllık planı ve kurs sonuç raporları düzenli olarak Sağlık
Bakanlığına bildirilir.
Acil Tıp Teknisyeninin Yetki ve Sorumlulukları
İntravenöz ve intraossöz girişim yapmak.
Temel hava yolu uygulamaları, endotrakeal entübasyon ve oksijen uygulaması yapmak
Acil Tıp Teknisyeninin Yetki ve Sorumlulukları
Uygun taşıma tekniklerini uygulamak.
Temel yaşam desteği protokollerini uygulamak. Bu uygulama sırasında yarı otomatik ve tam otomatik eksternal defibrilatörleri kullanmak.
Acil Tıp Teknisyeninin Yetki ve Sorumlulukları
Uygun taşıma tekniklerini uygulamak.
Temel yaşam desteği protokollerini uygulamak. Bu uygulama sırasında yarı otomatik ve tam otomatik eksternal defibrilatörleri kullanmak.
Acil Tıp Teknisyeninin Yetki ve Sorumlulukları
Yara kapatma ve basit kanama kontrolü yapmak.
Acil doğum durumunda doğum eylemine yardımcı olmak.
Monitörizasyon ve defibrilasyona yardımcı olmak.
Acil Tıp Teknisyeninin Yetki ve Sorumlulukları
Görevinin tüm aşamalarında haberleşme ağını doğru ve hızlı bir biçimde kullanmak.
Ambulansı teknik, tıbbi araç-gereç ve malzeme yönünden kullanıma hazır halde bulundurmak,
gerektiğinde ambulansta sürücülük görevi yapmak.
Paramediklerin Tıbbi Danışman Onayına Gerek Kalmaksızın Kullanabilecekleri
İlaçlar
Adrenalin
Atropin
Etil Klorid Sprey
%0,9 NaCl
Asetilsalisilikasit
İsordil 5 mg dil altı
Ringer laktat
Parasetamol tb
Dekstroz %5-10-20
Paramediklerin Tıbbi Danışman Onayı Sonrasında Kullanabilecekleri İlaçlar
%2’lik lidokain (sadece resüsistasyonda onaysız kullanılacak)
Antihistaminik
Beta blokör
Diazepam
Dopamin
Dobutamin ( sadece resüsitasyonda onaysız kullanılacak)
Midazolom
Verapamil
Paramediklerin Tıbbi Danışman Onayı Sonrasında Kullanabilecekleri İlaçlar
Amiadoron (sadece resüsitasyonda onaysız kullanılacak)
Analjezik (IV opiat)
Nalokson
Jetokain
Aktif Kömür
İsordil 5 mg SL
Kaptopril 25 mg
Magnezyum Sülfat (sadece resüsitasyonda onaysız kullanılacak)
Flumazenil
Paramediklerin Tıbbi Danışman Onayı Sonrasında Kullanabilecekleri İlaçlar
Morfin
NaHCO3 amp
Kortikosteroid
Epanutin amp
Pentothal 1gr amp.
Midazolam (dormicum) 5 mg amp
Antiemetik
Salbutamol inhaler
Furosemid
Dimenhidrinat (sadece erişkin listesinde mevcut)
Naloksan (sadece erişkin listesinde mevcut)
Tıbbi Deontoloji ve Meslek Etiği
o Ahlak, prensip yada kurallar o Yükümlülükler bilgisi
o “Ne yapmalı” ya da “ne yapmamalı”
Meslek Etiği
o Etik
• Felsefenin alt dallarından biri
• İnsanın kişisel ve toplumsal yaşamındaki ahlaksal davranışlarla ilgili problemleri ele alıp inceler
Meslek Etiği
o Ahlak
• Belli bir topluluğun değer yargıları, normları, ilkeler ve kuralları bütünlüğüdür.
o Meslek Etiği
• Meslek grubundaki bireylerin kendi aralarında ve
toplumla olan ilişkilerini düzenleyen, her mesleğe özel etik kurallar ve ilkeler oluşturarak, bunların
standardize edilmesinde katkıda bulunan uygulamalı bir etik türü
Acil Tıbba Ait Profesyonelliğin Özellikleri
o Hastaya öncelik vermek o Dürüstlük
o Teknik yeterlik
o Yetki ve sorumluluk o İletişim ve empati
Acil Tıbba Ait Profesyonelliğin Özellikleri
o Adalet
o Alçak gönüllülük ve şefkat o Ön yargıdan kaçınma
o Güvenli sürüş
Etik İlkeler
o İlkeler
• Farklı alanlara özgü temel yaklaşımlarla davranışlara yön veren genel, temel ve soyut kurallardır
o Etik İlkeler
o Dünyanın her yerinde geçerliliği olan evrensel kurallardır. Profesyonel davranış standartlarını, gelenek, alışkanlık, karakter, ahlak gibi kavramları içerir. Tutum ve davranışların iyi ya da kötü olarak değerlendirilmesidir.
Sağlık Meslek Etiği İlkeleri
o Zarar vermeme o Yarar sağlama o Adalet
o Dürüstlük
Sağlık Meslek Etiği İlkeleri
o Doğruluk o Güvenilirlik
o Otonomi (Özerklik) o Sadakat
Etik İkilem
o Etik belirsizlik
• Etik sorunların, etik ilke ve değerlerin neler olduğunun bilinmemesidir.
o Etik sorun
• Çözümün bilindiği ancak kurum veya diğer
faktörlerden dolayı çözümün seçilemediği durumdur.
Etik İkilem
o Etik ikilem
• Bir durum ile karşılaşıldığında istenmedik iki ya da daha fazla seçeneğin var olması durumudur.
o İlkelerle kuralların çatışması sonucu ortaya çıkmaktadır.
Etik İkilem
o Etik ikilemlerde en çok karşılaşılan;
• Resüsitasyon
• Tıbbi karar verme
• Çoğul gebeliklerin seçici olarak azaltılması
• Küretaj
Etik İkilem
o Etik ikilemlerde en çok karşılaşılan;
• Bireylerin araştırmalarda denek olarak seçilmesi
• Yaşam desteğini kesme veya başlatma
• Fiziksel tespit
En Çok Karşılaşılan Etik Sorunlar
o Doğruyu söylememe o İş birliğini reddetme o Yetersizlik
o Yetki
o Hastanın onayını alma
o Hasta yararına karar verme
Etik Kodlar
o Etik Kod
• Belirli bir konudaki etik kurallar kümesidir.
• Hakların güvenceye alınması, doğru şekilde karar verilmesi ve meslekleşme açısından sağlık
profesyonellerince gerekli görülmektedir.
Paramedik İçin Etik Kodlar
o ATT/Paramedikler için mesleki etik kodlar ilk olarak 1978 yılında, Amerka Birleşik Devletleri Ulusal Acil
Tıbbi Teknisyenler Birliği tarafından kabul edilen ATT andı ile belirlenmiştir.
Paramedik İçin Etik Kodlar
• Paramediğin birinci sorumluluğu yaşamı korumak, ıstırabı azaltmak ve sağlığı yükseltmektir. Vereceği acil bakım kaliteli ve eşit olmalıdır.
• Paramedik ırk, dil, sosyal ayrımı yapmaksızın hastaya gereksindiği acil bakımı vermelidir.
• Paramedik profesyonel bilgi ve becerisini, insanlara zarar verebilecek girişimlerde kullanmamalıdır.
• Paramedik yasal olarak gerekmediği sürece hastaya ait bütün kişisel bilgilere saygı göstermeli ve saklı tutmalıdır.
• Paramedik her vatandaş gibi kanunları anlamalı, uymalı ve yerine getirmelidir.
Paramedik İçin Etik Kodlar
• Paramedik diğer sağlık personeli ve ilgili kişilerle birlikte acil bakımı yüksek standartlara ulaştırmaya çalışmalıdır.
• Paramedik acil servis personelinin yeterliliğine saygı
göstermeli ve kendi profesyonelliğinin gereklerini de yerine getirmelidir.
• Paramedik belirlenen sorumluluklarını yerine getirmeli;
becerilerini ve meslek içi eğitimini profesyonel standartlarda tutmalıdır.
• Paramedik profesyonel düzeydeki aktivite ve kararları, bağımlı ve bağımsız acil bakım uygulamalarını, bilgisinin sınırlarını, paramedik uygulamalarını etkileyen yasaları bilerek bireysel sorumluluk almalıdır.
Paramedik İçin Etik Kodlar
• Paramediği ve Acil Tıp Hizmetlerini etkileyen yasal
konulara duyarlı ve yasal sorumluluklarının da farkında olmalıdır.
• Paramedik profesyonelliğin göstergesi olan personel etik standartlarına sahip çıkmalıdır.
• Paramedik daha az kalifiye olan bir kişiye sorumluluğunu vermeyerek hakkını korumalıdır. Her hizmet, gereksindiği profesyonel yeteneklerle donanmış olmalıdır.
Paramedik İçin Etik Kodlar
• Paramedik Acil Tıp Hizmetlerinin sağlık ekibini oluşturan hekim, hemşire ve diğer üyeleri ile uyumlu ve güvenle
çalışmalıdır.
• Paramedik etik olmayan uygulamalara katılmayı reddetmeli, diğerlerinin uygun yada etik olmayan
davranışlarını ilgili yöneticiye profesyonelce ve doğru olarak bildirme sorumluluğunu almalıdır.
Aydınlatılmış Onam
o Etkili bir aydınlatılmış onam için;
• Kişinin zihinsel yeterliği
• Kişinin hastalığıya da durumu hakkında bilgi sahibi olması/ bilgilendirilmesi
• Onamın kişinin kendi iradesi ve gönüllüğü ile olması
TEŞEKKÜRLER
KAYNAKLAR
o https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/201405 22.pdf
o Özel G., Akbuğa Özel B., Özcan C. İlk ve Acil Yardım Teknikerliği Paramedik, Güneş Tıp Kitabevleri, Ankara ISBN: 9789752776951, 2017.)
o Delibaş, L. Tıbbi Deontoloji ve Meslek Etiği. Özen, A.S.,
Tok Özen, A. (ana ed.). Çelikli, (kitap ed.). Paramedikler için Mesleki Uygulamalar. Hedef Yayıncılık ve Mühendislik.
2020.
o Kaba, H. Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde Etik.
Yavuz, S., Yavuz, G. (ed.). Paramedikler İçin Hastane
Öncesi Acil Tıp Kapsamlı Başvuru Kitabı.Ankara Nobel Tıp Kitabevleri. 2019
