Arapça kelimelerin Türkçeye geçişi üzerine bir süreç incelemesi (14.-17. yüzyıllar)

T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

ARAPÇA KELİMELERİN TÜRKÇEYE GEÇİŞİ ÜZERİNE BİR SÜREÇ İNCELEMESİ

(14.-17. YÜZYILLAR)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Majd OTHMAN

Danışman

Prof. Dr. Ahmet KARADOĞAN

Mart-2018

KIRIKKALE

T.C.

KIRIKKALE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI

ARAPÇA KELİMELERİN TÜRKÇEYE GEÇİŞİ ÜZERİNE BİR SÜREÇ İNCELEMESİ

(14.-17. YÜZYILLAR)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Hazırlayan Majd OTHMAN

Danışman

Prof. Dr. Ahmet KARADOĞAN

Mart-2018

KIRIKKALE

KİŞİSEL KABUL

Yüksek Lisans Tezi olarak sunduğum Arapça Kelimelerin Türkçeye Geçişi Üzerine

geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve faydalandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak faydalanılmış olduğunu beyan ederim.

02/02/2018

Majd OTHMAN

i

ÖN SÖZ

Arapça ve Türkçe dil ilişkileri, Türklerin İslamiyet’i kabulüyle başlamıştır.

Tarihsel süreç içerisinde iki milletin yakın coğrafi bölgelerde bulunmalarıyla da diller arasındaki etkileşim yüzyıllarca devam etmiştir. İslam dininin dili olan Arapçadan kelime, deyim, ek ve bazı dilbilgisi kuralları Türkçe yazı ve konuşma diline girmiştir.

Arapçanın Türkçe üzerindeki geniş etkisi erken yüzyıllara ait eserlerdeki Arapça kelimelerin yoğunluğu ve kullanılan Arapça dilbilgisi unsurlarına bakılarak anlaşılmaktadır. Çalışmamızda XIV.-XVII. yüzyıllar arasında yazılmış Yusuf u

adlı eserler taranmış olup eserlerde geçen tüm Arapça kelimeler ele alınmış ve aynı yüzyıllarda yazılmış Arapça eserlerde bu kelimelerin yerleri tespit edilmiştir. Arapça eserleri bulmak ve Türkçe eserlerde bulunan binlerce Arapça kelimeyi tek tek aramanın verdiği zorluklardan dolayı Arapça kitap tarama sitesine başvurulmuştur ve söz konusu olan yüzyıllarda yazılan tüm eserler taranmıştır, böylelikle XIV.

yüzyıldan dört, XV. yüzyıldan on, XVI. yüzyıldan dört, XVII. yüzyıldan ise on tane eser taranmıştır. Bu eserlerde Arapça karşılığı bulunamayan kelimelerin diğer yüzyıllardaki eserlerde varlığı araştırılmış olup üzerindeki değişiklikler tespit edilmiştir. Yüzyıllar geçtikçe Arapça kelimelerin anlamı ses özellikleri ve şekillerinde değişiklikler görülmüştür. Kelimelerdeki ses değişiklikleri kelimenin kalıbını bozuyorsa karşılığı bulunamayan kelimelerden, kalıbını bozmuyorsa olduğu gibi sayılmıştır. Şekil değişikliği nedeniyle bir Arap tarafından tanınamaz hale gelen bazı kelimelerin okunabilmesi için Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedi sözlüğüne başvurulmuştur. Ayrıca XVII. yüzyılda taranan eser Türkçe-Latince bir sözlük olduğundan Latince sözlüklere de başvurulmuştur.

Arapça ve Türkçenin karşılıklı etkileşimleri, Türk ve Arap lehçelerinde varlığını hâlâ devam ettiren kelimelerde net bir şekilde görülmektedir. Bu nedenle Türkçedeki Arapça kelimelerin erken dönemlerden başlayarak gelişim ve değişimlerinin incelenmesi gerektiği düşünülmektedir.

Çalışmam süresince görüş ve önerilerinden faydalandığım saygıdeğer

danışman hocam Prof. Dr. Ahmet KARADOĞAN’a teşekkürü bir borç bilirim.

ii

Türkçe öğrenimi serüvenimde sıfırdan başlayarak bugüne kadar bana Türkçeyi öğreten, her türlü yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Mustafa BALCI’ya, başta Yar. Doç. Dr. Bağdagül MUSA olmak üzere Ürdün Üniversitesi Türkçe bölümünün tüm hocalarına sonsuz teşekkür ederim. Destek ve yardımlarından dolayı Sawsan ABU-HANNOUD BÜYÜK’e, Büşra ESMER’e ve Rukiye SEZER’e teşekkür ediyorum. Her zaman arkamda duran, bana inanan ve güvenen canım aileme ne kadar teşekkür etsem azdır.

Majd OTHMAN

30.01.2018, Kırıkkale

iii

ÖZET

Çalışmada Türkçenin Arapçadan etkilenmesi bağlamında XIV.-XVII.

yüzyıllarda yazılmış Türkçe eserlerde yer alan Arapça kelimelerin Arapça kaynaklarda yüzyıllara göre tasnifi ve kelimelerin üzerindeki kalıp değişiklikleri araştırılmıştır.

Türkçe eserler olarak XIV. yüzyılda Şeyyad Hamza’nın Yusūf u Zeliha, XV.

yüzyılda Mehmed Neşri’nin Kitabı Cihān-Nüma, XVI. yüzyılda Lutfi Paşa’nın

yüzyıldan on, XVI. yüzyıldan dört, XVII. yüzyıldan ise on tane eser taranmıştır. Elde edilen Arapça kelimelerin aynı yüzyıllarda yazılmış Arapça eserlerdeki yerleri tespit edilip, Türkler tarafından türetilen Arapça kelimeler belirlenmiştir.

Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde ilk dönemlerden itibaren Arap-Türk ilişkileri, Arapça-Türkçe dil ilişkileri ve diller arasındaki etkileşim bağlamında kopyalardan bahsedilmiştir. Birinci bölümde yüzyıllara göre Türkçe eserlerde yer alan Arapça kelimelerin tasnifi yer almaktadır. İkinci bölümde Türkçe eserlerde bulunup Arapça eserlerde bulunamayan kelimelerin değerlendirilmesi, ses bakımından değişmiş olan kelimeler ve Arapça kökten türetilmiş kelimelerden bahsedilmiştir. Sonuç bölümünde elde edilen bulgular bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: XIV.-XVII. yüzyıllar, Arapça, Sözcük Türetme, Tasnif, Türkçe

iv

ABSTRACT

The present study focuses on the Turkish language context that is influenced from Arabic language by classifying Arabic words in Turkish books between the 14th and 17th centuries according to their positions in the Arab books composed in the same centuries and researching the changes happened upon the forms of Arabic words.

As Turkish books in the XIV. Century Sheyyad Hamza’s Yusūf u Zeliha, XV. century Mehmed Neşri’s Kitabı Cihān-Nüma, XVI. century Lutfi Paşa’s Tevārih-i Āli Osman and in the XVII. century Meninski’s thesaurus linguarum orientalium turcicae arabicae persicae had been scanned. The number of the Arabic books that have been scanned in the XIV. Century is four books,in the XV. Century is ten books, in the XVI. Century four books and in the XVII. Century ten books were scanned. The Arabic words that are obtained from Turkish books, have been searched in the Arabic books to see if they were used in the Arabic language or not.

The study consists of introduction and two other chapters. The introduction part includes the Arab-Turkish relations from the first period, Arabic-Turkish language relations and languages in the context of the interaction between replicas of words. The first chapter deals with the classification of Arabic words in Turkish books, according to centuries.In the second chapter, the evaluation of the words which are found in Turkish books and not found in Arabic books were mentioned, words that are used contrary to Arabic language grammar rules or changed in voice and words which created from Arabic roots were mentioned. In the research result findings are available were mentioned.

Key words: XIV.-XVII. Centuries, Classification, Arabic, Turkish

v

KISALTMALAR VE SİMGELER

Ar. Arapça

C. Cilt

C. N. Kitabı Cihan-Nüma

Far. Farsça

M. T. S. Meninski’nin Türkçe Sözlüğü

T. Türkçe

T. A. O. Tevarih-i Ali Osman

TS Türkçe Sözlük

Y. Z. Yusuf u Zeliha

ç Ø Bulunmamaktadır

vi

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri

... 9

Tablo 2. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 15. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri ... 18

Tablo 3. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 16. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri ... 47

Tablo 4. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 17. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri ... 84

Tablo 5. Taranan Türkçe Eserlerde Bulunan Arapça Kelimelerin Tasnifi ... 519

vii

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ... i

ÖZET ... iii

ABSTRACT ... iv

KISALTMALAR VE SİMGELER ... v

TABLOLAR DİZİNİ ... vi

İÇİNDEKİLER ... vii

GİRİŞ ... 1

BİRİNCİ BÖLÜM 1. TÜRKÇE ESERLERDE YER ALAN ARAPÇA KELİMELERİN ARAPÇA KAYNAKLARDA YÜZYILLARA GÖRE TASNİFİ (14.-17.YÜZYILLAR) 1.1. 14. Yüzyıl ... 7

1.1.1 Yūsuf u Zeliha (14. yy) ... 8

1.1.2. Arapça Eserler (14. yy) ... 8

1.1.3. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14.-17.yy Arapça Kaynaklardaki Yeri ... 8

1.2. 15. Yüzyıl ... 16

1.2.1 Kitabi Cihān-Nüma (15.yy) ... 17

1.2.2. Arapça Eserler (15. yy) ... 17

1.2.3. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14.-17.yy Arapça Kaynaklardaki Yeri . 18 1.3. 16. Yüzyıl ... 45

1.3.1 Tevārih-i Âli Osman (16.yy) ... 46

1.3.2. Arapça Eserler (16. yy) ... 46

1.3.3. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14.-17.yy Arapça Kaynaklardaki Yeri . 46 1.4. 17. Yüzyıl ... 82

1.4.1. 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı (17.yy) ... 82

1.4.2. Arapça Eserler (17. yy) ... 83

1.4.3. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14.-17.yy Arapça Kaynaklardaki Yeri . 83

viii

İKİNCİ BÖLÜM

2.ARAPÇA KAYNAKLARDA BULUNAMAYAN KELİMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

2.1. Taranan Arapça Kaynaklarda Bulunamayan Ancak Günümüz Arapçasında Bulunan Kelimelerin Değerlendirilmesi ... 279

2.2. Ses Bakımından Değişmiş Olan Kelimelerin Değerlendirilmesi ... 486

2.3. Arapça Bir Kökten Arapça Bir Kalıba Göre Türkçede Türetilmiş Kelimeler . 496

SONUÇ ... 516

KAYNAKÇA ... 520

1 GİRİŞ

Türk-Arap ilişkilerinin Tarihî, Sosyo-Kültürel ve Dilbilimsel Panoraması

Türkler göçebe yaşam tarzının etkisiyle tarih boyunca farklı milletlerle etkileşimde bulunmuştur. Orta Asya’dan Anadolu topraklarına uzanan bu süreçte pek çok milletle sosyolojik, kültürel, dinî ve dilsel etkileşimde bulunmuşlardır. En çok etkileşimde bulunduğu milletlerden biri de Araplardır. Arap-Türk ilişkilerini İslâmiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere iki başlık altında incelemek gerekir.

İlk Arap-Türk ilişkileri cahiliye döneminde başlamıştır. Zira o dönemde yaşayan Nabiğa El-Zubyani ve El-Aşa gibi şairler şiirlerinde Türkleri zikretmişlerdir.

İslâm öncesi 3. asrın başlangıcında, Arap-Türk ilişkileri Tûranî kavimlerin Irak bölgesinde yaşayan Araplarla karşılaşmasıyla olup Hazar akıncılarının, Yukarı Mezopotamya ve etraftaki bölgelerde yaşayan Araplara karşı saldırılar düzenlemesiyle başlamıştır (Kitapçı, 2005: 70). Hz. Ömer döneminde yapılan fetih hareketleri sonucunda İran’ın ele geçirilmesiyle Araplar, Türklerin yaşadıkları bölgeye sınır komşusu olmuştur. Emevîler döneminde Araplar ile Türklerin çetin mücadeleleri olmuştur. O dönemde Türkler arasında Zerdüşt, Buda, Mani ve Hıristiyan dinleri mevcut iken, bazı Türkler ise Şamanist idi. İslam Devletinin hâkimiyetine giren Maveraünnehir ve yakınlarındaki Türk bölgelerinde ise İslâm dini yavaş yavaş yerleşmeye başlamıştır. Abbasîler döneminde, 751 yılı Talas savaşında Araplarla Karluk Türkleri birlik olup Çinlilere karşı savaşmışlardır (Akpınar, 2005:

70-71) Talas Savaşının ardından Türkler İslâmiyet’i gruplar hâlinde kabul etmiştir ve Müslümanlığa daha geniş bir şekilde girmeye başlamışlardır. İlk Türk-İslâm Devleti İdil (Volga) Bulgarlarıdır (Maksudoğlu, 2011: 34). Ancak tarihî kaynaklarda Karahanlı Devleti (912-1212) ilk Türk Müslüman devleti olarak bilinmektedir.

Karahanlılardan sonraki ikinci büyük Türk-İslâm devleti Gaznelilerdir (977-1187), Selçuklular (1040-1157) ise üçüncü büyük Türk-İslam devletidir. Selçukluların Araplarla münasebetleri Abbasî hilâfeti döneminde 1039 yılında başlamıştır.

Abbasîler, Gazneliler’in kendilerine yaptıkları haksızlık ve zulümlerden dolayı Sünnî

hilâfet makamına bağlılıklarını talep etmişlerdir. Sonraki yıllarda da Selçuklu

2

hâkimiyetini onaylamışlardır. Ancak o döneme damgasını vuran olay Tuğrul Bey’in Abbasî halifesi Kāim-Biemrillâh’ın kızıyla evlenmesidir (Özgüdenli, 2013: 103- 106). Bu dönemde Araplar Türklerin yönetimi altına girmiştir ve Osmanlı Devletinin son dönemlerine kadar Türklerin yönetiminde kalmışlardır.

Aynı din etrafında birleşen ve yüzyıllarca Osmanlı Devletinin hâkimiyeti altında iç içe yaşamış farklı diller ve kültürler birbirlerini çeşitli düzeylerde hem etkilemiş hem de birbirlerinden etkilenmiştir. Yaşanılan sosyo-kültürel etkileşimin izleri sanat, yemek, giysi, gelenek göreneklerde ve benzeri birçok konuda görülmektedir. Mimari alanda; camiler, türbeler, kapalı çarşılar, çeşme ve hamamların; müzik alanındaki notaların ve hat sanatı kullanımının benzerlikleri, Arap ve Türk mutfağındaki dolma, musakka, kebap gibi ortak yemekler, ayran ve çay gibi ortak içecekler, ortak dinin gerekliliği olan kıyafetlerin benzerlikleri, aileye bağlılık, el öpme, kız isteme, misafir ağırlama ve bu alanlardaki benzerlikler, iki millet arasındaki sosyo-kültürel etkileşimin bir sonucudur.

Sosyo-kültürel etkileşimin yanı sıra dilbilimsel etkileşim Selçuklu devleti döneminde dini terim ve deyimlerin girmesiyle başlamıştır. XII. yüzyılın sonlarına kadar ilim ve edebiyat dili olarak Arapça ve Farsça kullanılmıştır. Bu dönemde Türkçe, yabancı unsurlara karşı verdiği savaşta büyük kazançlar elde etmiştir. XIII.- XIV.yüzyıllarda yabancı unsurlar giderek çoğalmış, özellikle yazı dilinde XV.

yüzyıldan sonra sadelik kaybolmuş, dil ağırlaşmaya başlamış ve ağdalı bir yapıya bürünmüştür. XVI. yüzyılda kelime alışverişi doruk noktasına ulaşırken yabancı unsurlardan her tür kelime Türkçeye girmiştir; isim, sıfat, adet, tamlamalar, ek ve dilbilgisi kuralları vb. XVII.- XVIII. yüzyıllarda yabancı unsurların bir hayli çoğalmasıyla yazı dili ile konuşma dili arasındaki makas iyice açılmıştır. Yazarlar divan edebiyatında Arapça ve Farsça unsurları kullanarak kendi hünerlerini göstermeye çalışmışlardır.

XIX.- XX. yüzyıllar arasında Osmanlı Türkçesinin yenileşme dönemidir.

Yeni lisan hareketi, dili Arapça ve Farsça kurallardan arındırıp İstanbul Türkçesine

dayalı yeni bir yazı dili oluşturmuştur. Yahya Kemal, Ziya Gökalp, Necmeddin Halil,

Necip Fazıl, Refik Halit, Yakup Kadri ve Reşat Nuri gibi yazarlar sade Türkçe

akımının temsilcileridir (Özkan, 2000: 40-49).

3

Arap alfabesi Türkler tarafından XI. Yüzyıldan XX. yüzyılın ilk çeyreğine kadar kullanılmıştır. Selçuklu Devletinin, Anadolu Beyliklerinin ve Osmanlı Devletinin resmî alfabesi olarak kullanılmıştır. Tanzimat ve batılılaşma hareketi dönemlerinde Arap kökenli Türk alfabesindeki imlâ sorunu çok tartışılmıştır, sonuçta 1928 yılında Latin Alfabesine geçilmiştir (Korkmaz. 1998: 184-191).

Johanson, kopyalama teorisine göre iki dil arasındaki etkileşimde, birisini baskın (verici dil), ötekisini zayıf (alıcı dil) konumuna koyar, baskın dilinin zayıf dili etkilemesinin ödünçleme, zayıf dilinin baskın dili etkilemesinin ise karışma olduğunu söyler (Johanson 2007: 23-24). Kopyalanan öğeler yani verici dilden alınan öğeler alıcı dilin sistemine uyması ve kullanılabilir hale gelmesi için alıcı dilin ses, biçim ve sözdizimi gibi önemli özelliklerini edinerek değişmelere uğrar. Kopyalama üç biçimde gerçekleşmektedir: genel, seçilmiş ve karışık. Genel kopyalarda, koplayan dil yani zayıf olan dil, kelimenin bütün yapı özellikleriyle birlikte kopyalar ve bu kopyalar bağımlı veya bağımsız olabilir. Örneğin: gidiş-āt kelimesindeki -ât eki Arapçadan kopyalanmış bir ektir bu örnekteki kopya bağımlıdır ama fakat kelimesi bağımsız bir kopyadır. Seçilmiş kopyalarda ise koplayan dil kelimenin belli ve birkaç yapı özelliğini kopyalar. Örneğin: öngörmek (<Fransızca prevoire), (eğlence) yıldız(ı) (<İngilizce star) kelimelerindeki malzeme Türkçedir, fakat kazandıkları yeni anlam yabancı etki sonucu ortaya çıkmıştır Aynı şekilde Ne

< Fransızca opinion publique) da batı dillerinden yapılmış anlam kopyası örnekleridir (Demir, 2003: 40), Karışık kopyalar ise içlerinde seçilmiş kopyalar bulunduran genel kopyalardır. Örneğin: Anladım ki gelmez cümlesinde hem birleşme kalıbı, hem de ki bağlacı kopyalanmıştır. Türkçenin tarihî gelişimi süresince en çok Arapçadan kopya almıştır. Zira Türkler İslamiyet’e geçmekle, sadece bir dinden başka bir dine geçmemiş, aynı zamanda kültürleri, yaşam tarzları da etkilenmiştir.

Her yönde değişim ve etkileşimin görüldüğü bu süreçte Türk Dili de kendi payına düşeni almıştır. Arapça, Kur’an dili olduğundan Türkler Arapçaya çok önem vermişlerdir. Ayrıca dua, mümin, namaz ve abdest gibi birçok dinî terimi Araplardan ve onlardan önce Müslümanlığı kabul etmiş olan Farisilerden almışlardır. Arapça ve Türkçe birbirlerinden etkilenmiş ve aralarında karşılıklı kelime alışverişi başlamıştır.

Bu etkileşimin ilk göstergelerinden biri de Karahanlılar döneminde yazılmış olan

4

İslam sonrası Türk edebiyatının ilk eseri Kutadgu Bilig’de ilk defa görülen Arapça ve Farsça dinî terimlerdir (Üstüner, 2015: 117). Bu dönemde Arapçanın önemi artmış ve Karahanlılar Uygur alfabesinin yanı sıra Arap alfabesini de benimseyerek kullanmaya başlamışlardır. Arap alfabesi Türkler arasında yüzyıllarca kullanılmıştır (Tongul, 2004: 104). Selçuklular döneminde diller arasındaki etkileşim yüksek seviyeye ulaşmıştır, o dönemde Arapça din ve ilim dili, Farsça ise yazışma edebiyat dili olarak kullanılmıştır (Ungan, 2008: 223). Osmanlı Devleti zamanında da resmi dil olarak kullanılan Osmanlı Türkçesinde Arapça ve Farsça kelime oranı artarak devam etmiştir. Bu dönemde yazılmış olan Arapça eserler oldukça fazladır. Bugün Türkiye Türkçesinde varlığını devam ettiren 6.468 Arapça kelime bulunmaktadır (Özkan, 2011: 1356). Bu kelimeleri Türkçenin ses, anlam ve cümle yapısına uygun hâle getirerek kullanmışlardır. Bunları şöyle sınıflandırabiliriz:

0. Aynı anlamdaki ortak kelimeler, başka bir deyişle anlam değişikliğine uğramamış ve aynı Arapçada olduğu gibi kullanılan sözcükler. Örneğin: kitap,

1. Anlam değişmesine uğramış kelimeleri üç kategori altında inceleyebiliriz;

A. Anlam daralmasına uğramış kelimeler, Arapçada geniş bir şekilde kullanılırken Türkçede sınırlı bir şeklide kullanılan kelimelerdir. Örneğin: ceza kelimesi Arapçada: “yaptığımız iyi veya kötü davranışlara verilen karşılık manasına gelen “ىزج” mastarı” (Ömer, 2008: 372) buna karşın günümüz Türkçesinde

“uygunsuz davranışlarda bulunanlara uygulanan üzüntü, sıkıntı, acı verici işlem veya yaptırım” (TS, 2005: 363) manasına gelmektedir. Gördüğümüz gibi bu kelime Arapçada hem olumlu hem olumsuz bir şekilde kullanılırken Türkçeye geçmesiyle anlam daralmasına uğrayıp yalnızca olumsuz bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır.

Arş kelimesi Arapçada “شرع” Allah’ın ve kralın tahtı manasına gelmektedir (Ömer,

2008: 1480). Türkçede ise İslam inanışına göre göğün en yüksek katı (TS, 2005: 124) manasına gelmektedir. Görüldüğü gibi arş kelimesi Arapçada geniş bir anlamda kullanılırken Türkçeye geçtiğinde anlam daralmasına uğramış ve sadece Allah’a has bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.

B. Anlam genişlemesine uğrayan kelimeler. Bu kelimeler Arapçada dar ve sınırlı

bir şekilde kullanılırken Türkçeye geçmesiyle daha geniş bir şekilde kullanılmaya

başlanmıştır. Örneğin: Millet kelimesi “ةلم”Arapçada; “dinî cemaat, İslam ümmeti

5

anlamına gelmektedir (Ömer, 2008: 2124) Türkçedeki anlamı ise “aynı toprak üzerinde yaşayan, aralarında dil, tarih, duygu, ülkü, gelenek, görenek birliği olan insan topluluğu, ulus” (TS, 2005: 1396) anlamına gelmektedir.

C. Tamamen anlam değişikliğine uğramış kelimeler. Örneğin: Misafir “رفاسم”

kelimesi Arapçada: “yolcu”(Ömer, 2008: 1072) anlamında kullanılırken Türkçede

“konuk” (TS, 2005: 1401) anlamına gelmektedir. İhanet “ةناهإ”kelimesi Arapçada

“hakaret”(Ömer, 2008: 2377) anlamında kullanılırken Türkçede “hıyanet, hainlik”

(TS, 2005: 941) anlamındadır. Ve benzeri birçok kelime bulunmaktadır.

2. Türkçede kullanılan çeşitli Arapça çoğul kelimeler. Dört kategori altında inceleyebiliriz;

A. Arapçada çoğul olduğu halde Türkçede tekil kullanılan kelimeler. Örneğin,

Günümüz Türkçesinde “bir kimsenin oğlu veya kızı, çocuk” (TS, 2005: 667) anlamındadır. Bir başka örneği de Elbise “ةسبلأ”kelimesi Arapçada “giysiler” (Ömer, 2008: 1990) demektir. Günümüz Türkçesinde ise “giysi” (TS, 2005: 621) anlamındadır.

B. Türkçeye Arapça çoğul kalıplar da geçmektedir, çoğu da cemᶜi Müennes Sâlim (Kurallı Dişil Çoğullar)’dır, bu da “تا” (-ât) ekini ekleyerek gerçekleşmektedir. Örneğin: aidat, ameliyat, harekât, maddiyat vb. Fakat bazı Türkçe kökenli kelimelerin (ât) çokluk ekiyle kullanıldığı görülür. Örneğin: Erat; er Türkçe, -ât Arapça (TS, 2005: 642). Gidişât; gidiş Türkçe, -ât Arapça (TS, 2005:

762).

C. Cemᶜi Müzekker Sâlim (Kurallı Eril Çoğullar) ise; “َ نو” (ûn) ve “َ ني” (în) eklenerek yapılan çoğullardır. TDK sözlüğü 10. baskısında sadece iki kelime bulunmaktadır, Hazırun (TS, 2005: 872) ve Memurin (TS, 2005: 1367).

D. Mükesser cemᶜ (kuralsız çoğullar) vezinleri ile çoğul hale getirilmiş kelimeler ise efᶜâl (لا عْف ا), fuᶜalâᵓ (ء لا عُف), feᶜâil (لِئا ع ف), fuᶜûl (لوُعُف), fevâᶜil (لِعا و ف), feᶜale (ة ل ع ف), mefâᶜil ( لِعا ف ), efᶜilâᵓ (ء لاِعْف ا), fiᶜâl (لا عِف) fuᶜᶜâl ( َُف َ م لاَّع ), efᶜile (ة لِعْف ا), fiᶜal (ل عِف) fuᶜal (ل عُف) efâᶜil (ل ِعا ف ا) tefâᶜîl (ليِعا ف ت) feᶜâlil (لِلا ع ف) feᶜâlâ (ى لا ع ف) feᶜâlî (يِلا ع ف), fiᶜlân (ن لاْعِف), mefâᶜîl (لي ِعا ف م), efâᶜîl (ليِعا ف ا), feᶜâile (ةلِئا ع ف), feᶜal (ل ع ف), fuᶜul (لُعُف), feᶜlâ (ى لْع ف) vezinlerindendir (Ermiş, 2007: 161). Yukarıda belirttiğimiz vezinlere sırasıyla şu örnekleri verebiliriz:

abdal, fukara, şemail, düyun, havadis, aceze, maarif, akraba, diyar, küffar, elbise, hikem, düvel, ekâbir, tekâlif, anasır, bakaya, ahali, ihvan, masarif, esatir, melaike, ases, kütüphane, mevta.

6 3.

Arapça bağlaç ve edatların da Türkçeye geçtiğini görebiliriz. Örneğin: ama,

ünlemler de bulunmaktadır. Örneğin: İnşallah, maazallah, lahavle, vesselam.

4. Karma unsurların birleşerek oluşturduğu kelimeler. Üç kategori altında inceleyebiliriz;

A. Arapça Türkçe unsurların birleşerek oluşturduğu kelimeler. Örneğin:

Haksever (Ar. Hak + T. sever), Pekâlâ (T. Pek + Ar. âlâ). Fakat bu kategoride en çok

varlık gösteren kelimeler et- ve ol- yardımcı fiillerle birlikte kullanılan kelimelerdir;

zikr et-, red et-, mhav ol-, hall ol- ve benzeri.

B. Arapça Farsça unsurların birleşerek oluşturduğu kelimeler. Örneğin:

Alakadar (Ar. alaka+F. dar), Dershane (Ar. Ders + F. hane), Hayalperest (Ar.

Hayal + F. perest)gibi.

C.

Arapça edatla Arapça kelime birleşmesiyle kullanılan kelimeler. Örneğin:

maalesef, alelacele, bilakis.

5. (-i, -iye, -iyet) Arapça mensupluk eki Örneğin: Gümüşi (T. Gümüş + Ar. i),

Türkçenin Arapçadan etkilendiği gibi Arapça da Türkçeden etkilenmiştir ve ondan kopya almıştır fakat Türkçe daha çok gündelik dili, konuşma dilini etkilemiştir, bunu da bugüne kadar Arap ağız ve lehçelerinde kullanılan Türkçe sözcük ve eklerde görebiliriz.

Arapçaya geçmiş olan Türkçe eklerin çoğu yapım ekleridir. Örneğin: /-ci/ eki

“eczācı ̇̄: eczacı:

ىجازجا”, “bustancı ̇̄: bostancı: ىجناتسب”. /-ça/ eki “buḳca:

bohça:ةجقب”, /-lik/ eki “ṭuzluḳ: tuzluk: قلزط ”, “kuzluk: gözlük: ككلزوك”, /-li/ eki

“taṭlı ̇̄: tatlı:

ىلتت”, “şekerlı ̇̄: şekerli: ىلركش”, /-gi/ eki “burğ ı ̇̄: burgu: ىغرب”, /-siz/ eki

“edebsı ̇̄z: edepsiz:

زسبدأ”. Soru eki “mu” Arapçada (değil mi) anlamında kullanılmaktadır. “ya...ya”, “hem...hem” bağlaçlarının muhtelif Arap lehçelerinde kullanıldığı da görülmektedir. Arap lehçelerinde kullanılan Türkçe kökenli kelime sayısı bir hayli fazladır. Örneğin: “ ağa: āğ ā:َ اغآ”, “karakol: karakūn:َ نوكارك”,

“döşek: dūşek:َ كيشود”, “kürek: krek:َ كيرك”, “gözlük: kuzluk:

َ ككلزك ”, “bulgur: َ

bulunmaktadır.

7 BİRİNCİ BÖLÜM

1. TÜRKÇE ESERLERDE YER ALAN ARAPÇA KELİMELERİN ARAPÇA KAYNAKLARDA YÜZYILLARA GÖRE TASNİFİ (14.-17.YÜZYILLAR).

1.1. 14. YÜZYIL

Oğuzların XII. yüzyılın sonuna doğru kendi lehçelerine dayalı Anadolu’da kurup geliştirdikleri yazı diline Eski Anadolu Türkçesi denilmektedir. XIII. yüzyılın sonu XIV. yüzyılın başından itibaren Türkçenin gelişim sürecinde Eski Anadolu Türkçesine Arapça ve Farsça kelimeler girmeye başlamış olsa da Türkçeye fazla karışmamıştır, sade temiz bir dil kullanılmıştır (Özkan, 2000: 40).

Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra bağımsızlıklarını ilan eden Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Osmanoğulları, Aydınoğulları, Saruhanoğulları, Menteşoğulları boyları Anadolu’da Beylikler dönemini başlatmışlardır. Anadolu Beylikleri, Büyük Selçuklu devleti ve Anadolu Selçuklu devletinin aksine Türkçesi egemen kılmaya çalışmışlardır ve bu dönemde Eski Anadolu Türkçesi konuşma dilinden yazı diline aktarılmıştır. Arapça ve Farsçadan çeşitli alanlarda çeviriler yapılmıştır. Edebî, ilmî ve dinî birçok eser yazılmıştır. Gülşehri, Âşık Paşa, Elvan Çelebi, Hoca Mesud, Kaygusuz Abdal, Kadı Burhaneddin, Şeyhoğlu, Erzurumlu Darîr dönemin ön plana çıkan isimleridir. Anadolu halkının bağlı olduğu İslam dininin ve bulunduğu coğrafyanın etkisi sonucunda Arapça ve Farsça kelimeler dillerine girmişse de sayısı bir sonraki dönemin Osmanlı Türkçesine göre oldukça azdır (Korkmaz, 2013: 88-89).

Âşık Paşa’nın Garipnâme mesnevisi, vasf-ı hâl ve Hikâye’si, Hoca Mesud’un

75).

8 1.1.1. YŪSUF U ZELİHA (14. YY)

Şeyyad Hamza tarafından yazılan Türk edebiyatının önemli eserlerinden biriolan Yūsuf u Zeliha aruz ölçüsünün fāᶜilātun fāᶜilātun fāᶜilāt vezniyle yazılmış 1529 beyitten oluşan bir mesnevidir (Tavukçu, 2009: 596).Eser, Eski Anadolu Türkçesinin tüm özelliklerini taşımaktadır. Kelime söz varlığı bakımından yaklaşık

% 65’i Türkçe, %24’ü Arapça ve % 10’u Farsçadır (Demirci ve Korkmaz,2008: 19- 21).

Şeyyad Hamza’nın yazdığı, Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz’ın hazırladığı Yūsuf u Zeliha taranmıştır, taramalar sonucunda taradığımız eserden 334 Arapça kelime elde edilmiştir.

1.1.2. ARAPÇA ESERLER (14. YY)

Yūsuf u Zeliha mesnevisi karşılığında Şihabül-Din El-Nüveyri tarafından

yazılan tarih ve edebiyat kitabı “Nihāyet ül-Ereb fı ̇̄ Fünun ıl-Edep”, İbn-i Battuta tarafından yazılan seyahatname kitabı “Rıḥlet İbn-i Battuta”, Lisanül-Din Bin-El- Ḫaṭı ̇̄b tarafından yazılantarih kitabı “El-İḥāṭa fı ̇̄ Aḫbār Gırnaṭa” ve Şihabül-Din Bin Ebi Ḥacle tarafından yazılan divan şiiri “Divan ül-ṣebabet” taranmıştır.

1.1.3. ESERDE YER ALAN ARAPÇA KELİMELERİN 14-17.YY ARAPÇA KAYNAKLARDAKİ YERİ

Aşağıdaki tabloda 14. asırda kaleme alınmış Arapça ve Türkçe eserlerden taranmış olan kelimeler görülmektedir. Öncelikle Türkçeden 14. yüzyılda yazılmış olan Yūsuf u Zeliha mesnevisi taranmıştır ve bu eserde geçen tüm Arapça kelimeler ele alındıktan sonra Arapça kaynaklar taranıp bu kelimelerin yerleri tespit edilmiştir.

Birinci sütunda; Türkçe eserdeki Arapça kelimeler ele alınmış, hangi kitap ve kaçıncı

sayfada geçtiği tespit edilmiştir. İkinci sütunda; Türkçe metindeki Arapça

kelimelerin Arapça metinlerde yerleri, hangi kitap ve kaçıncı sayfada geçtiği

belirtilmiştir. Arapça kaynaklarda geçmeyen Türkçe eserdeki Arapça kelimelerin ise

9

ikinci sütundaki bilgilendirme kısmı boş bırakılmıştır. Üçüncü sütunda; 14.

yüzyıldaki eserlerde Arapça karşılığı bulunamayan kelimelerin diğer yüzyıllardaki eserlerde varlığı araştırılmış olup, bilgilendirme kısmına sonuç yazılmıştır.

Tablo 1. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 14. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri

Yūsuf u Zeliha 14. yy. Arapça Eserler

Diğer Yüzyıllardaki

Eserler

ᶜAbā (Y. Z. 219) 631برألا ةيانه /ةءابع

ᶜĀc (Y. Z. 145) 30ةطوطب نبا/جاعلبا

ᶜAceb (Y. Z. 85) 7ةطوطب نبا/بجعلا

ᶜĀciz (Y. Z. 133) 557برألا ةيانه/زجاع

Ādem (Y. Z. 217) Ø 15. ve 17. yy.

ᶜĀdet (Y. Z. 159) 15ةطوطب نبا/ةداع

ᶜĀdil (Y. Z. 239) 182ةطوطب نبا/لداع

ᶜAfv (Y. Z. 115) 1ةطوطب نبا/وفعلا

ᶜAhd (Y. Z. 179) 7ةطوطب نبا/دهع

Āḫir (Y. Z. 85) 579برألا ةيانه/رخآلا

Aḥsen (Y. Z. 225) 24ةطوطب نبا/نسحأأ

Aḥvāl (Y. Z. 87) 23برألا ةيانه/لاوحألا

ᶜAḳı ̇̄ḳ (Y. Z. 145) 57ةطوطب نبا/قيقعلا

ᶜAḳl(Y. Z. 109) 2ةطوطب نبا /لقع

ᶜĀlem (Y. Z. 125) 41ةطنارغ رابخا/لماع

Allāh (Y. Z. 97) 1ةطوطب نبا/الله

ᶜAmel (Y. Z. 207) 23ةطوطب نبا/لمعلا

ᶜĀm (Y. Z. 121) 33ةطوطب نبا/هعم

ᶜAnber (Y. Z. 145) 109ةطوطب نبا/برنعلا

ᶜĀr (Y. Z. 87) 168برألا ةيانه/راع

ᶜArab (Y. Z. 171) 28ةطوطب نبا/برع

ᶜArş (Y. Z. 189) 9ةطوطب نبا/شرعلا

ᶜArż (Y. Z. 257) 17ةطوطب نبا/ضرع

ᶜĀṣi (Y. Z. 163) 30ةطوطب نبا/صياعلا

Aṣl (Y. Z. 241) 30برألا ةيانه /لصألا

ᶜĀşıḳ (Y. Z. 97) 80برالا ةيانه/قشاع

ᶜAvrat (Y. Z. 123) 107ةطوطب نبا/ةروعلا

ᶜAyāl (Y. Z. 103) Ø Ø

ᶜAyān (Y. Z. 197) 1160برالا ةيانه/نايع

ᶜAyıb (Y. Z. 111) 264ةطوطب نبا/بيع

ᶜAẕāb (Y. Z. 207) 110ةطوطب نبا /باذعلا

Aᶜżā (Y. Z. 257) Ø 15., 16. ve 17.yy

ᶜAẓı ̇̄m (Y. Z. 143) 9ةطوطب نبا/يمظع

ᶜAzı ̇̄z (Y. Z. 127) 9ةطوطب نبا/زيزعلا

10

Bāḳı ̇̄ (Y. Z. 165) 115ةطوطب نبا/قيبا

Bedr (Y. Z. 109) 330ةطوطب نبا/ردبلا

Belā (Y. Z. 95) 234ةطوطب نبا/ءلابلا

Beşāret (Y. Z. 189) 341ةطوطب نبا/ةراشبب

Bı ̇̄-naẓı ̇̄r (Y. Z. 195) 17ةطوطب نبا/يرظن

Bı ̇̄-riyā (Y. Z. 117) 457برالا ةيانه/ءيار

Buḫār (Y. Z. 263) 1253برالا ةيانه/رابخ

Burḳaᶜ (Y. Z. 129) 285برالا ةيانه/عقبرلا

Bühtān (Y. Z. 103) 172برالا ةيانه/ناتبه

Cedd (Y. Z. 135) 220برالا ةيانه/دج

Celı ̇̄l (Y. Z. 137) 335ةطوطب نبا/ليللجا

Cennet (Y. Z. 195) 14ةطوطب نبا/ةنلجا

Cevāb (Y. Z. 95) 122ةطوطب نبا/باولجا

Cevr (Y. Z. 163) 333ةطوطب نبا/هروج

Cezā (Y. Z. 155) 4ةطوطب نبا/ءازلجا

Cin (Y. Z. 117) 23ةطوطب نبا/نلجا

Cümle (Y. Z. 123) 27ةطوطب نبا/لةجم

Daᶜvet (Y. Z. 279) 16ةطوطب نبا/ةوعلدا

Devlet (Y. Z. 105) 19ةطوطب نبا/لةولدا

Dı ̇̄n (Y. Z. 83) 1ةطوطب نبا/نيلدا

Duᶜā (Y. Z. 97) 73ةطوطب نبا/ءاعلدبا

Dünyā(Y. Z. 93) 6ةطوطب نبا/ايند

Dürr (Y. Z. 105) 40ةطنارغ في ةطاحإلا/ررد

Ebdā (Y. Z. 83) Ø 15., 16. ve 17.yy

Ebed (Y. Z. 93) 243ةطوطب نبا/ادبأأ

Ecel (Y. Z. 279) 9برألا ةيانه/لجألا

Efᶜāl (Y. Z. 231) 71برألا ةيانه/لاعفألا

Ehl(Y. Z. 121) 2222برألا ةيانه/لهأأ

Emı ̇̄n (Y. Z. 127) 218برألا ةيانه/ينمألا

Emir (Y. Z. 183) 96ةطوطب نبا/يرمالا

Esı ̇̄r (Y. Z. 201) 306برألا ةيانه/يرسألا

Evlād (Y. Z. 283) 224برألا ةيانه/دلوألا

Evvel (Y. Z. 83) 39ةطوطب نبا/لوأأ

Fāḥiş (Y. Z. 155) 444برالا ةيانه/شحاف

Faḫr (Y. Z. 273) 814برالا ةيانه/رفخ

Faḳı ̇̄r (Y. Z. 201) 20ةطوطب نبا/يرقفلا

Fāriġ (Y. Z. 233) 260ةطوطب نبا/ةغراف

Fāsid (Y. Z. 259) 184ةطوطب نبا/دساف

Feraḥ (Y. Z. 243) 38ةطوطب نبا/حرف

Ferd (Y. Z. 121) 300ةطوطب نبا/درف

Fikr (Y. Z. 115) 38ةطوطب نبا/ركفلا

Fiᶜl (Y. Z. 225) 7ةطوطب نبا/لهعف

Firāḳ (Y. Z. 267) 3ةطوطب نبا/قارفلا

Fitne (Y. Z. 87) 55ةطوطب نبا/ةنتفلا

Ġāfil (Y. Z. 101) 305برالا ةيانه/لفاغ

Ġammaz (Y. Z. 135) 126ةطنارغ في ةطاحالا/زماغ

11

Ġanı ̇̄ (Y. Z. 175) 140ةطوطب نبا/نيغ

Ġarı ̇̄b (Y. Z. 173) 13ةطوطب نبا/بيرغ

Ġıybet (Y. Z. 159) 220ةطوطب نبا/ةبيغ

Ġufrān (Y. Z. 83) Ø 15., 16. ve 17.yy

Ġulām (Y. Z. 109) 47ةطوطب نبا/ملاغلا

Ġuṣṣa (Y. Z. 97) 602برالا ةيانه/ةصغ

Haber (Y. Z. 87) 10ةطوطب نبا/برخ

Ḥabı ̇̄b (Y. Z. 187) 38ةطوطب نبا/بيبح

Ḥācet (Y. Z. 95) 78ةطوطب نبا/ةجالح

Ḥācib (Y. Z. 197) 4ةطوطب نبا/بجالحا

Ḫādim (Y. Z. 273) 15ةطوطب نبا/مدالخا

Ḥaḳ (Y. Z. 85) 131ةطوطب نبا/هقبح

Ḥaḳı ̇̄ḳat (Y. Z. 209) 157ةطوطب نبا/ةقيقح

Ḫalāṣ (Y. Z. 175) 13ةطوطب نبا/صلابخ

Ḫalāyıḳ (Y. Z. 179) 1617برالا ةيانه/ قئلاخ

Ḥāli (Y. Z. 113) 328ةطوطب نبا/ايلاخ

Ḥāliḳ(Y. Z. 147) 93ةطنارغ في ةطاحالاا/قلاخ

Ḥāliyyet (Y. Z. 199) 31ةطوطب نبا/ةيلاح

Ḫalḳ (Y. Z. 115) 7ةطنارغ في ةطاحالا/قللخا

Ḥāl (Y. Z. 119) 18ةطوطب نبا /لهاح

Ḫalvet (Y. Z. 149) 104ةطوطب نبا/ةوللخا

Ḥamle (Y. Z. 247) 306ةطنارغ رابخا/لةحم

Ḥarām (Y. Z. 239) 21ةطوطب نبا/مارلحا

Ḥased (Y. Z. 123) 327ةطنارغ في ةطاحإلا /دسلحا

Ḥāṣıl (Y. Z. 195) 21ةطوطب نبا/لصابح

Ḥasret (Y. Z. 103) 63ةطنارغ رابخا/ةسرح

Ḥaşem (Y. Z. 197) 230برالا ةيانه/مشح

Hātif (Y. Z. 149) 90ةبابصلا ناويد/افتاه

Ḫaṭṭ (Y. Z. 253) 42ةطوطب نبا/طلخا

Havā (Y. Z. 167) 103ةطوطب نبا/ائهاوه

Ḫayāl (Y. Z. 93) 103ةطوطب نبا/لايلخا

Ḫayr (Y. Z. 131) 46ةطوطب نبا/يرلخا

Ḥayrān (Y. Z. 123) 321ةطنارغ في ةطاحالا/نايرح

Ḥayvān (Y. Z. 189) 167ةطوطب نبا/ناويح

Hāẕā (Y. Z. 109) 10ةطوطب نبا/اذه

Ḥāżır (Y. Z. 141) 162ةطوطب نبا/ضراح

Ḫazne (Y. Z. 133) 1306برالا ةيانه/ةنزخ

Ḥekı ̇̄m (Y. Z. 141) 125ةطوطب نبا/يمكلحا

Helāk (Y. Z. 103) 66ةطوطب نبا/كلاهلا

Heybet (Y. Z. 115) 330ةطوطب نبا/ةبيه

Hicr (Y. Z. 149) 3ةطوطب نبا/رهج

Ḥikāyet (Y. Z. 83) 7ةطوطب نبا/ةيكاح

Ḫilᶜat (Y. Z. 167) 217ةطوطب نبا/ةعلخ

Ḥı ̇̄le (Y. Z. 237) 33ةطوطب نبا/لةيح

Ḥūrı ̇̄ (Y. Z. 83) 201برالا ةيانه/يروح

Ḥücre (Y. Z. 161) 465برألا ةيانه/ةرحج

12

Ḥükm (Y. Z. 163) 42ةطوطب نبا/هكمح

Hünālik (Y. Z. 179) 6ةطوطب نبا/لكانه

Ḥürmet (Y. Z. 109) 14ةطوطب نبا/ةمرح

ᶜIşḳ (Y. Z. 127) 70ةطنارغ في ةطاحالا/قشع

İblı ̇̄s (Y. Z. 149) 88برالا ةيانه/سيلبإا

İbn (Y. Z. 97) 4ةطوطب نبا/نبل

ᶜİbret (Y. Z. 109) 51ةطوطب نبا/ةبرعل

İḫvān (Y. Z. 229) 4ةطوطب نبا/ناوخالا

İḳrār (Y. Z. 271) 31برألا ةيانه/رارقإلا

İllā (Y. Z. 147) 1174برألا ةيانه /لإا

ᶜİmāme (Y. Z. 217) 117برألا ةيانه/ةمماع

İmām (Y. Z. 83) 111ةطوطب نبا/مامإلا

ᵓİmān (Y. Z. 117) 81برألا ةيانه/نايمإلا

ᶜİ̇̄mrānı ̇̄ (Y. Z. 113) 50برألا ةيانه /نارمعلا

İnsi (Y. Z. 117) 1040برألا ةيانه/سينإلا

İslām (Y. Z. 217) 181ةطوطب نبا/ملاسإلا

ᶜİṣmet (Y. Z. 151) 335ةطوطب نبا/ةمصع

İttifāḳ (Y. Z. 165) 96ةطوطب نبا/قافتلا

ᶜİzzet (Y. Z. 183) 145ةطوطب نبا/ةزعل

Ḳabr (Y. Z. 113) 14ةطوطب نبا/هبرق

Ḳabūl (Y. Z. 103) 71ةطوطب نبا/لهوبق

Ḳadar (Y. Z. 97) 17ةطوطب نبا/ردق

Ḳadeḥ (Y. Z. 165) 122ةطوطب نبا/حدقلا

Ḳadem (Y. Z. 207) 44ةطوطب نبا/مدق

Ḳādir (Y. Z. 113) 105ةطوطب نبا/رداقلا

Ḳāfile (Y. Z. 109) 83ةطوطب نبا/لةفاقلا

Kāfir (Y. Z. 97) 197ةطوطب نبا/رفكالا

Ḳāᶜide (Y. Z. 233) 17ةطوطب نبا/ةدعاق

Ḳalem (Y. Z. 147) 282ةطوطب نبا/لمقب

Ḳandı ̇̄l (Y. Z. 97) 302ةطوطب نبا/ليدنقلكا

Ḳaṣd (Y. Z. 91) 26ةطوطب نبا/دصقب

Ḳāṣid (Y. Z. 263) 4ةطوطب نبا/دصاق

Ḳavim (Y. Z. 187) 9ةطوطب نبا/موقلا

Ḳavl (Y. Z. 91) 8ةطوطب نبا/لهوق

Kebı ̇̄r (Y. Z. 195) 8ةطوطبنبا/يربكلا

Kefen (Y. Z. 95) 307ةطوطب نبا/نفكلا

Kelām (Y. Z. 165) 101ةطوطب نبا/مكلاب

Kerāmet (Y. Z. 119) 124ةطوطب نبا/ةماركلا

Kerem (Y. Z. 125) 221ةطوطب نبا/مركلا

Kerı ̇̄m (Y. Z. 83) 8ةطوطب نبا/يمركلا

Ḳıṣṣa (Y. Z. 85) 18ةطوطب نبا /ةصقلا

Ḳıyāmet (Y. Z. 183) 54ةطوطب نبا/ةمايقلا

Ḳıymet (Y. Z. 111) 316ةطوطب نبا/ةيمق

Kilı ̇̄se (Y. Z. 279) 156ةطوطب نبا/ةسينكلا

Kitāb (Y. Z. 97) 25ةطوطب نبا/باتكلا

Ḳudret (Y. Z. 89) 46ةطوطب نبا/ةردق

13

Ḳumāş (Y. Z. 217) 343ةطوطب نبا/شاقم

Ḳurᵓān (Y. Z. 85) 15ةطوطب نبا/نآأرقلا

Ḳuvvet (Y. Z. 239) 140ةطوطب نبا/ةوق

Küllı ̇̄ (Y. Z. 121) 216ةطنارغ في ةطاحالا/يكل

Kürsı ̇̄ (Y. Z. 183) 130ةطنارغ في ةطاحالا/سيرك

Lā-büdd (Y. Z. 209) 8ةطوطب نبا/دبل

Lā-cerem (Y. Z. 137) 169برألا ةيانه /مرج ل

Laᶜnet(Y. Z. 149) 558ةطنارغ في ةطاحالا/ةنعل

Laṭı ̇̄f (Y. Z. 97) 259برألا ةيانه /فيطل

Layıḳ (Y. Z. 111) 333ةطوطب نبا/قئلالا

Levḥ (Y. Z. 125) 280ةطوطب نبا/حول

Levn (Y. Z. 145) 70ةطوطب نبا/انهول

Leyl (Y. Z. 83) 69ةطوطب نبا/ليللبا

Lisān (Y. Z. 157) 90ةطوطب نبا/ناسللبا

Luṭf (Y. Z. 125) 62ةطوطب نبا/هفطلب

Mā-Cerā (Y. Z. 203) 57ةطوطب نبا/ىرج ام

Maġbūn (Y. Z. 149) 185ةطنارغ في ةطاحالا/نوبغم

Maġrūḳ (Y. Z. 185) 1696برالا ةيانه/قورغم

Maḫlūḳ (Y. Z. 185) 172ةطوطب نبا/تاقوللمخا

Maḳām (Y. Z. 195) 11ةطوطب نبا/هماقم

Maḳṣūd (Y. Z. 105) 16ةطوطب نبا/دوصقم

Mālı (Y. Z. 105) 10ةطوطب نبا/لالما

Maᶜlūm (Y. Z. 87) 11ةطوطب نبا/مولعم

Maᶜni (Y. Z. 165) 146ةطوطب نبا/نىعم

Mā-verd (Y. Z. 89) 43ةطنارغ في ةطاحإلا/درو ءام

Meded (Y. Z. 93) 246ةطوطب نبا/ددم

Melik (Y. Z. 119) 4ةطوطب نبا/لكلما

Melūl (Y. Z. 121) 57ةبابصلا ناويد/لولم

Melᶜūn (Y. Z. 149) 146ةطوطب نبا/نوعلم

Menzile (Y. Z. 269) 18ةطوطب نبا/لةنزم

Mermer (Y. Z. 143) 100ةطوطب نبا /رمرلما

Meẕkūr (Y. Z. 191) 158ةطنارغ في ةطاحالا/روكذلما

Minnet(Y. Z. 99) 52ةطوطب نبا/ةنلما

Miskin (Y. Z. 265) 288ةطوطب نبا/ينكسم

Muᶜabbir (Y. Z. 105) Ø 15., 16. ve 17.yy

Muᶜallā (Y. Z. 191) 5ةطوطب نبا/لىعلما

Muᶜcizāt (Y. Z. 137) 1ةطوطب نبا/تازجعلمبا

Muḥāl (Y. Z. 163) 65ةطنارغ في ةطاحإلا/لالمحا

Muḥkem (Y. Z. 111) 39ةطوطب نبا/كممح

Muḥtāc (Y. Z. 199) 146ةطوطب نبا/جاتمح

Muḫtaṣar (Y. Z. 133) 75ةطوطب نبا/صرتمخ

Muḳbil (Y. Z. 119) 251ةطوطب نبا/لبقلما

Murād(Y. Z. 233) 236ةطوطب نبا/دارلما

Muṣḥaf (Y. Z. 85) 62ةطوطب نبا/فحصم

Mūṭiᶜ (Y. Z. 147) 105ةطوطب نبا/عيطلما

Müctebā (Y. Z. 191) Ø 15. ve 17.yy

14

Mülk (Y. Z. 193) 34ةطوطب نبا/لكلما

Müᵓmin (Y. Z. 191) 13ةطوطب نبا/نمؤلما

Münādı ̇̄ (Y. Z. 131) 296ةطوطب نبا/يدانلما

Müslümān (Y. Z. 281) Ø Ø

Müşebbek (Y. Z. 205) 158ةطوطب نبا/ةكب شم

Müşg (Y. Z. 145) Ø Ø

Müẕekkā (Y. Z. 191) Ø 15.yy

Naḳḳāş (Y. Z. 145) 24ةطوطب نبا/شاقن

Naḳş (Y. Z. 145) 172ةطوطب نبا/شقن

Nāmūs (Y. Z. 133) 108ةطنارغ في ةطاحالا/سومنا

Nār (Y. Z. 97) 17ةطوطب نبا/ رانلا

Naẓar (Y. Z. 121) 18ةطوطب نبا/رظنلل

Naẓm (Y. Z. 83) 29ةطوطب نبا/مظنلا

Nebāt (Y. Z. 179) 87ةطوطب نبا/تابن

Nebı ̇̄ (Y. Z. 85) 12ةطوطب نبا/بينلا

Necāt (Y. Z. 169) 453ةطنارغ في ةطاحالا/ةانج

Nehār (Y. Z. 83) 5برألا ةيانه/رانهلا

Niḳāb (Y. Z. 233) 3869برالا ةيانه/باقنلا

Niᶜmet (Y. Z. 165) 216ةطوطب نبا/ةمعنب

Niyyet (Y. Z. 111) 71ةطوطب نبا/ةين

Nūr (Y. Z. 115) 332ةطوطب نبا/رونب

ᶜÖmr (Y. Z. 85) 87ةطوطب نبا/رمعلا

ᶜÖẕr (Y. Z. 115) 29ةطاطب نبا/رذعلبا

Raġbet (Y. Z. 221) 64ةطوطب نبا/ةبغر

Raḥı ̇̄m (Y. Z. 83) ةطوطب نبا/يمحرلا

Raḥmān (Y. Z. 83) 24ةطوطب نبا/نحمرلا

Raḥmet (Y. Z. 83) 21ةطوطب نبا/ةحمر

Rāżı ̇̄ (Y. Z. 95) 105ةطوطب نبا/ضيارلا

Resūl (Y. Z. 103) 16ةطوطب نبا/لوسر

Rızḳ(Y. Z. 141) 314ةطوطب نبا/قزرلا

Sāᶜat (Y. Z. 105) 53ةطوطب نبا/ةعاس

Ṣabır (Y. Z. 229) 69ةطوطب نبا/برصلبا

Ṣafā (Y. Z. 183) 87ةطوطب نبا/ءافصلا

Ṣaġı ̇̄r (Y. Z. 195) 30ةطوطب نبا/يرغصلا

Ṣāᶜ (Y. Z. 233) 45ةطنارغ في ةطاحالا/عاص

Sāḳi (Y. Z. 165) 133ةطوطب نبا/قياسلا

Sākin (Y. Z. 155) 176ةطنارغ في ةطاحالا/نكاس

Ṣalāvāt (Y. Z. 83) 15ةطوطب نبا/تاولصلا

Ṣāliḥ (Y. Z. 251) 10ةطوطب نبا/لحاصلا

Ṣanem (Y. Z. 139) 114برالا ةيانه/نمص

Ṣavāb (Y. Z. 145) 210برألا ةيانه/باوصلا

Sebeb (Y. Z. 183) 10ةطوطب نبا/ببسب

Sebᶜı ̇̄n (Y. Z. 99) 55ةطوطب نبا/ينعب س

Secde (Y. Z. 85) 8ةطوطب نبا/ةدسج

Sehv (Y. Z. 97) 72ةطوطب نبا/وهس

Selām (Y. Z. 83) 338برألا ةيانه/ملاسلبا

15

Selı ̇̄m (Y. Z. 111) 84ةطنارغ في ةطاحالا/يملس

Semaᶜ (Y. Z. 255) 9ةطوطب نبا/ءماسلا

S̱evāb (Y. Z. 95) 333ةطوطب نبا/باوث

Seyl (Y. Z. 103) 84ةطوطب نبا/لي سلا

Ṣıddı ̇̄ḳ (Y. Z. 229) 65ةطوطب نبا/قيدصلا

Ṣıdḳ (Y. Z. 129) 194ةطوطب نبا/هقدصب

Ṣıfāt (Y. Z. 97) 2ةطوطب نبا/تافصلا

Ṣıraṭ (Y. Z. 151) 9ةطوطب نبا/طاصرلا

Sırr (Y. Z. 113) 27ةطوطب نبا/سرلا

Suāl (Y. Z. 259) 146ةطوطب نبا/لاؤسلا

Sulṭān (Y. Z. 85) 4ةطوطب نبا/ناطلسلا

Sunᶜ (Y. Z. 125) 58ةطوطب نبا/عنص

Ṣūret (Y. Z. 85) 10ةطوطب نبا/ةروصلا

Sübḥāna (Y. Z. 107) 85ةطوطب نبا/ناحب س

Sünbül (Y. Z. 177) 88ةطوطب نبا/لبنس

Şādı ̇̄ (Y. Z. 129) 223ةطنارغ في ةطاحإلا/يداش

Şarāb (Y. Z. 151) 272ةطوطب نبا/باشر

Şarṭ (Y. Z. 135) 2ةطوطب نبا/طشر

Şavḳ (Y. Z. 115) 38ةطوطب نبا/قوش

Şefāᶜat (Y. Z. 187) 58ةطنارغ في ةطاحإلا/ةعافش

Şehvet (Y. Z. 155) 460ةطنارغ في ةطاحالا/ةوهش

Şekk (Y. Z. 281) 37ةطوطب نبا/كش

Şerḥ (Y. Z. 249) 2ةطوطب نبا/هحشر

Şerı ̇̄f (Y. Z. 213) 5ةطوطب نبا/فيشرلا

Şerr (Y. Z. 151) 137ةطوطب نبا/شرلا

Şeyḥ (Y. Z. 195) 2ةطوطب نبا/خي شلا

Şuᶜle (Y. Z. 161) 34ةطنارغ في ةطاحالا/لةعش

Şükr (Y. Z. 191) 122ةطوطب نبا/ركش

Şübhe (Y. Z. 195) 59ةطوطب نبا/ةبه ش

Ṭaᶜām (Y. Z. 159) 67ةطوطب نبا/هماعط

Ṭabı ̇̄b (Y. Z. 141) 105ةطوطب نبا/بيبطلا

Taᶜbı ̇̄r (Y. Z. 105) 1341برألا ةيانه/يربعتلا

Tābūt (Y. Z. 283) 41ةطوطب نبا/توبتا

Taḥḳı ̇̄ḳ (Y. Z. 257) 354ةطنارغ في ةطاحالا/قيقتح

Ṭāᵓife (Y. Z. 185) 18ةطوطب نبا/ةفئاط

Taḳdı ̇̄r (Y. Z. 141) 54ةطنارغ في ةطاحإلا/ريدقت

Ṭaleb (Y. Z. 131) 124ةطوطب نبا/بلط

Tamām (Y. Z. 97) 87ةطوطب نبا/ماتم

Ṭaᶜn (Y. Z. 161) 606برإلا ةيانه/نعطلا

Taṣdı ̇̄ḳ (Y. Z. 249) 2ةطوطب نبا/هقيدصتب

Tecellı ̇̄ (Y. Z. 195) 6ةطوطب نبا/ليتج

Tedbı ̇̄r (Y. Z. 87) 38ةطنارغ في ةطاحإلا/يربدت

Teferrüc (Y. Z. 91) 306ةطوطب نبا/جرفتلا

Teraḥ (Y. Z. 243) 673ةطنارغ في ةطاحالا/حرت

Terk (Y. Z. 117) 281ةطوطب نبا/كرت

Tesbı ̇̄ḥ (Y. Z. 107) 288ةطنارغ في ةطاحإلا/حيبستلا

16

Teşvı ̇̄ş (Y. Z. 103) 630برالا ةيانه/شيوشت

Tevbe (Y. Z. 89) 192ةطوطب نبا/ةبوتلا

ᶜŪd (Y. Z. 183) 197ةطوطب نبا/دوعلا

Uṣūl (Y. Z. 285) 19ةطنارغ في ةطاحإلا/لوصألا

Ümmet (Y. Z. 185) 97ةطنارغ في ةطاحإلا/ةمألا

Üstād (Y. Z. 143) 2664برالا ةيانه/ذات سا

Vaᶜd (Y. Z. 265) 114ةطوطب نبا/دعو

Vaḳt (Y. Z. 93) 18ةطوطب نبا/تقولا

Vaṣf (Y. Z. 97) 29ةطوطب نبا/اهفصو

Vefā (Y. Z. 195) 155ةطوطب نبا/ءافو

Velı ̇̄ (Y. Z. 179) 8ةطوطب نبا/ليو

Vezı ̇̄r (Y. Z. 211) 83ةطوطب نبا/ريزولا

Yāḳūt (Y. Z. 145) 99ةطوطب نبا/توقايلا

Yaᶜni (Y. Z. 115) 174ةطوطب نبا/نيعي

Żaᶜı ̇̄f (Y. Z. 183) 59ةطوطب نبا/فيعض

Zaḳḳūm (Y. Z. 187) 91ةطنارغ في ةطاحالا/موقز

Ẓālim(Y. Z. 239) 345ةطوطب نبا/لماظب

Zamān (Y. Z. 97) 65ةطوطب نبا/نامز

Ẕelı ̇̄l (Y. Z. 137) 164ةطنارغ في ةطاحالا/ليلذ

Ẕı ̇̄ (Y. Z. 205) 17ةطنارغ في ةطاحالا/يذ

Ẕikr (Y. Z. 139) 2ةطنارغ في ةطاحالا/ركذ

Zinā (Y. Z. 155) 101ةطنارغ في ةطاحالا/ناز

Zı ̇̄net (Y. Z. 273) 65ةطوطب نبا/ةنيزل

Zücāc (Y. Z. 145) 72ةطوطب نبا/جاجزلا

1.2. 15. YÜZYIL

Eski Anadolu Türkçesi kendi içinde XI.-XIII. yüzyıllar arası Selçuklular Dönemi Türkçesi, XIV. yüzyıl Beylikler Dönemi Türkçesi ve XV. yüzyılın ortalarına kadar Osmanlı Türkçesine Geçiş Dönemi olmak üzere üç döneme ayrılmaktadır.

Osmanlı Türkçesine Geçiş Dönemi olarak değerlendirilen bu yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun sınırlarının genişlemesi ve siyasî birliğin kurulmasıyla Anadolu’da yazı dilinde birlik sağlanmıştır.

Eski Anadolu Türkçesinin erken dönemlerinden beri girmeye başlayan

Arapça ve Farsça kelimeler git gide artmıştır. XIV. yüzyılda Arapça ve Farsçaya

karşı verdiği mücadelede büyük başarı kazanan Türkçe yeni gelişmeler karşısında

gerilemiştir. O döneme kadar Türkçeye girmiş olan Arapça, Farsça kelime ve

tamlamalar dinî terim ve deyimlerden ibaret iken, bu yüzyıldan başlayarak her alanda

yabancı kelime ve dilbilgisi kuralları giderek yoğunlaşmıştır. Türkçe kelimelerin

17

yanında Arapça ve Farsça eşanlamlılarıyla birlikte, edatlar ile birbirine bağlanmış yabancı cümleler yanında kısa, net ve Türkçenin yapısına uygun cümleler kullanılmıştır. Dilde ortaya çıkan tüm bu gelişmelere karşın sade, anlaşılır bir şekilde yazılmış eserlerin de bulunması bu dönemin geçiş döneminin tüm özelliklerini taşıdığını gösterir (Korkmaz, 2013: 110; Özkan, 2000: 85).

Tursun Bey’in Târih-i Ebü’l-feth’i, Necati’nin Hayalî ve İvaz Paşazade Atâî’nin şiirleri, Dede Korkut hikâyeleri, Şehzade Ahmed Mısrî’nin Kırk Vezir

ve Mehmed Neşri’nin Kitab-ı Cihan-nümâ adlı eserler XV. yüzyılın önemli eserleridir (Korkmaz, 2013: 90).

1.2.1 KİTABI CİHĀN-NÜMA (15.YY)

Mehmed Neşri, II. Bayezid dönemi tarihçisidir. Kitabı Cihān-Nüma adlı eseri evrensel olup Âdem’den başlar, 8 kısımdan oluşur. Eser genel olarak Osmanlı tarihini anlatır ve 1485 yılında tamamlanır (Arıker, 2015: 207).

Mehmed Neşri’nin Kitabı Cihān-Nüma taranmıştır. Taramalar sonucunda eserden 1225 Arapça kelime elde edilmiştir.

1.2.2. ARAPÇA ESERLER (15. YY)

Kitabı Cihān-Nüma karşılığında, Arapçadan İbn-i ᶜArab Şah tarafından yazılan tarih kitapları “ᶜAcaib il-Maḳdūr fı ̇̄ aḫbār-i Timur” ve “Fakihet ül-Ḫulefa ve Mufakehet ül-Ẓurefa”, İbn-il Ezreḳ tarafından yazılan siyaset ve tarih kitabı “Bedāiᶜ il-Selik fı ̇̄ Ṭebāiᶜ il-Melik”, El-Seḫḫāvi tarafından yazılan biyografi kitabı “El-Żuᵓ el- Lamiᶜ li-ᶜ-ᵓhli il-Ḳarni il-Tasiᶜ”, El-Siyuṭı ̇̄ tarafından yazılan dini içerikli, tarih ve dil kitapları “El-Muzhir fı ̇̄ ᶜUlūm il-Luga ve Envāᶜiha”, “El-İtḳān fı ̇̄ ᶜUlūm il-Kur’an”,

“Bedāiᶜ il-Zuhūr fı ̇̄ Veḳāiᶜ il-Duhūr” ve “Tariḫ ül-Ḫulefa”,Şihabül- Din tarafından yazılan edep ve felsefe kitabı “El-Musteṭrıf fı ̇̄ Kul Fen Musteẓrif” ve İbn-İ Teğ rı ̇̄

Berdı ̇̄ tarafından yazılan tarih kitabı “El-Nücum il-Zāhire fı ̇̄ Mulūk Mısır ve il-

Ḳāhire” taranmıştır.

18 1.2.3. ESERDE YER ALAN ARAPÇA KELİMELERİN 14.-17.YY ARAPÇA KAYNAKLARDAKİ YERİ

Aşağıdaki tabloda 15. asırda kaleme alınmış Arapça ve Türkçe kelimeler görülmektedir. 15. yüzyılda yazılmış olan Kitabı Cihān-Nüma taranmıştır ve bu eserde geçen tüm Arapça kelimeler ele alındıktan sonra Arapça kaynaklar taranıp bu kelimelerin yerleri tespit edilmiştir. Birinci sütunda; Türkçe eserdeki Arapça kelimeler ele alınmış hangi kitap ve kaçıncı sayfada geçtiği tespit edilmiştir, ikinci sütunda; Türkçe metindeki Arapça kelimelerin Arapça metinlerde yerleri, hangi kitap ve kaçıncı sayfada geçtiği belirtilmiştir. Arapça kaynaklarda geçmeyen Türkçe eserdeki Arapça kelimelerin ise ikinci sütundaki bilgilendirme kısmı boş bırakılmıştır. Üçüncü sütunda; 15. yüzyıldaki eserlerde Arapça karşılığı bulunamayan kelimelerin diğer yüzyıllardaki eserlerde varlığı araştırılmış olup, bilgilendirme kısmına sonuç yazılmıştır.

Tablo 2. Eserde Yer Alan Arapça Kelimelerin 15. Yüzyıl Arapça Kaynaklardaki Yeri

Kitabı Cihān-Nüma 15. yy. Arapça Eserler

Diğer Yüzyıllardaki

Eserler Ābā (C. N. 517) 331نآأرقلا في ناقتإلا/ءباآلا

Abdāl (C. N. 691) 146عملالا ءوضلا/لادبا

Abes̱ (C. N. 785) 24ءافللخا ةهكاف/اثبع

Acāᵓib (C. N. 611) 99ءافللخا ةهكاف/بئاعج

ᶜAcāyib (C. N. 623) 99ءافللخا ةهكاف/بئاعج

ᶜAceb (C. N. 655) 31ءافللخا ةهكاف/بجعلا

Acele (C. N. 437) 99ءافللخا ةهكاف/لةجعلا

ᶜAcem (C. N. 589) 90رودقلما بئاعج/معج

Aceb (C. N. 453) 31ءافللخا ةهكاف/بجعلا

ᶜAcı ̇̄b (C. N. 669) 73رودقلما بئاعج/بيعج

ᶜĀciz (C. N. 457) 10رودقلما بئاعج/زجاع

Ādam (C. N. 429) 29ءافللخا ةهكاف/مدآأ

ᶜAdāvet (C. N. 445) 72رودقلما بئاعج/ةوادع

Ādem (C. N. 545) 68رودقلما بئاعج/مدع

Ādet (C. N. 557) 59رودقلما بئاعج/ةداع

ᶜAdl (C. N. 517) 17رودقلما بئاعج/لدع

ᶜAdüv (C. N. 431) 4رودقلما بئاعج/ودعلا

Āfāḳ (C. N. 675) 70نآأرقلا في ناقتإلا/قافآلا

Afᶜāl (C. N. 455) 31ءافللخا ةهكاف/لاعفألا

Afv (C. N. 699) 58رودقلما بئاعج/وفعلا

Ağniyā (C. N. 827) 271لكسلا عئادب/ءاينغألا

19

Aḥad (C. N. 679) 21رودقلما بئاعج/دحأل

Āḫar (C. N. 519) 55ءافللخا ةهكاف/رخآلا

Aḥcār (C. N. 693) 99ءافللخا ةهكاف/راحجألا

ᶜAhd (C. N. 455) 70ءافللخا ةهكاف/دهع

Āḫir (C. N. 433) 31ءافللخا ةهكاف/اهرخآأ

Āḫiret (C. N. 677) 258لكسلا عئادب/ةرخآلا

Aḥvāl (C. N. 579) 41ءافللخا ةهكاف/لاوحأأ

Aḥyānen (C. N. 583) 529عملالا ءوضلا/نايحالا

Aḳdāḥ (C. N. 505) 137ءافللخا ةهكاف/حادقألا

ᶜAḳeb (C. N. 471) 96رودقلما بئاعج/بقع

ᶜAḳı ̇̄ḳ (C. N. 697) 42رودقلما بئاعج/قيقع

ᶜĀḳil (C. N. 489) 40رودقلما بئاعج/لقع

ᶜAla (C. N. 439) 53رودقلما بئاعج/لاع

ᶜAlāme (C. N. 521) 16رودقلما بئاعج/ةملاع

Ālāt (C. N. 505) 32رودقلما بئاعج/تيآلا

ᶜAlef (C. N. 663) 178ءافللخا ةهكاف/فلعلا

Ālem (C. N. 429) 87رودقلما بئاعج/لماعلا

Aᶜlem (C. N. 809) 13ءافللخا ةهكاف/لمعأأ

Ālı ̇̄ (C. N. 501) 54رودقلما بئاعج/لياع

Āliye (C. N. 549) 20رودقلما بئاعج/ةيلاع

Allāh (C. N. 423) 2رودقلما بئاعج/الله

ᶜĀm (C. N. 659) 44رودقلما بئاعج/ماعلا

Aᶜmāl (C. N. 699) 88رودقلما بئاعج/لماعألا

Āmān (C. N. 677) 8رودقلما بئاعج/نام ألا

ᶜAmel (C. N. 431) 17ءافللخا ةهكاف/لهعم

ᶜAmı ̇̄ḳ (C. N. 703) 61ءافللخا ةهكاف/قيعم

Amma (C. N. 695) 41ءافللخا ةهكاف/اّمأأ

ᶜAnber (C. N. 713) 101رودقلما بئاعج/برنع

ᶜĀr (C. N. 439) 78رودقلما بئاعج/راعلا

ᶜArṣa (C. N. 671) 133رهزلما/ةصرع

ᵓArż (C. N. 533) 85ءافللخا ةهكاف/ضرأأ

ᶜAṣā (C. N. 693) 157ءافللخا ةهكاف/اصع

Asākir (C. N. 529) 13رودقلما بئاعج/ركاسع

Ās̱ār (C. N. 679) 3ءافللخا ةهكاف/ارثاآأ

Aṣıl (C. N. 625) 41ءافللخا ةهكاف/لصألا

ᶜĀṣi (C. N. 625) 197ءافللخا ةهكاف/صياعلا

Askeri (C. N. 423) 147ءافللخا ةهكاف/ركسعلا

Aṣlā (C. N. 651) 70ءافللخا ةهكاف/لاصأأ

ᶜAṭā (C. N. 525) 27رودقلما بئاعج/ءاطع

ᶜAvārıż (C. N. 605) 51ءافللخا ةهكاف/ضراوعلا

ᶜAvāṭıf (C. N. 487) 88ءافللخا ةهكاف/فطاوعلا

ᶜAvn (C. N. 625) 107ءافللخا ةهكاف/نوع

ᶜAvret (C. N. 527) 7ءافللخا ةهكاف/ةروع

Aᶜyān (C. N. 675) 14ءافللخا ةهكاف/نايعألا

ᶜAzāᵓ (C. N. 423) 35ءافللخا ةهكاف/ءازعلا

ᶜAẕāb (C. N. 697) 3ءافللخا ةهكاف/باذعلا

20

Aẓamet (C. N. 727) 76ءافللخا ةهكاف/ةمظع

ᶜAẓı ̇̄m (C. N. 427) 7ءافللخا ةهكاف/يمظع

ᶜAzı ̇̄z (C. N. 539) 2ءافللخا ةهكاف/زيزعلا

ᶜAzl (C. N. 575) 29ءافللخا ةهكاف/اهلزع

ᶜAzm (C. N. 503) 48ءافللخا ةهكاف/همزع

Bāb (C. N. 431) 4ءافللخا ةهكاف/بابلا

Baᶜdehū (C. N. 501) 53ءافللخا ةهكاف/هدعب

Baḳıyye (C. N. 779) 118ءافللخا ةهكاف/ةيقبلا

Bāḳi (C. N. 533) 17ءافللخا ةهكاف/قيبا

Bab(C. N. 529) 4ءافللخا ةهكاف/بابلا

Bārı ̇̄ (C. N. 545) 73ءافللخا ةهكاف/ايهربا

Baṣı ̇̄ret (C. N. 787) 205ءافللخا ةهكاف/ةيرصب

Bażı (C. N. 433) 9ءافللخا ةهكاف/ضعب

Beden (C. N. 535) 152ءافللخا ةهكاف/هندب

Bedir (C. N. 697) 23ءافللخا ةهكاف/ردبلا

Beḳā (C. N. 487) 11ءافللخا ةهكاف/ءاقب

Belā (C. N. 589) 18ءافللخا ةهكاف/ءلابلا

Belı ̇̄ğ (C. N. 741) 169ءافللخا ةهكاف/غيلبلا

Beşāret (C. N. 429) 58ءافللخا ةهكاف/ةراشب

Beyān (C. N. 487) 8ءافللخا ةهكاف/نايبلا

Beyża (C. N. 487) 42ءافللخا ةهكاف/ءاضيبلا

Beyt (C. N. 517) 36ءافللخا ةهكاف/تيبلا

Bidᶜat (C. N. 677) 103نارقلا في ناقتلا/ةعدب

Bilād (C. N. 459) 2رودقلما بئاعج/دلاب

Binā (C. N. 533) 57رودقلما بئاعج/ءانب

Binti (C. N. 579) 20رودقلما بئاعج/تنب

Buḫār (C. N. 667) 1615عملالا ءوضلا/راخب لا

Burc (C. N. 565) 42رودقلما بئاعج/جرب

Bünyān (C. N. 691) 118رودقلما بئاعج/ناينبلكا

Büūs (C. N. 671) 64رودقلما بئاعج/سؤبلا

Cābı ̇̄ (C. N. 549) 71ءافللخا ةهكاف/بياج

Caḥı ̇̄m (C. N. 697) 27ءافللخا ةهكاف/يمجح

Cāiz (C. N. 457) 14رودقلما بئاعج/زئاج

Camiᶜ (C. N. 547) 6رودقلما بئاعج/عيجم

Cānib (C. N. 439) 18رودقلما بئاعج/بنالجا

Cārı ̇̄ (C. N. 553) 28رودقلما بئاعج/يرالجا

Cāriye (C. N. 607) 84رودقلما بئاعج/ةيراج

Cāsūs (C. N. 461) 90ءافللخا ةهكاف/سوساج

Cebelı ̇̄ (C. N. 691) 35ءافللخا ةهكاف/ةيلبج

Cehd (C. N. 461) Ø Ø

Cehennem (C. N. 701) 39ءافللخا ةهكاف/نمجه

Cellād (C. N. 671) 92ءافللخا ةهكاف/دلالجا

Celle (C. N. 439) 7ءافللخا ةهكاف/ّلج

Cemᶜ (C. N. 425) 43ءافللخا ةهكاف/علجما

Cemaat (C. N. 797) 24ءافللخا ةهكاف/ةعالجما

Cemāl (C. N. 481) 54ءافللخا ةهكاف/لماج

21

Cemı ̇̄ᶜ (C. N. 435) 9ءافللخا ةهكاف/عيجم

Cemı ̇̄l (C. N. 459) 29ءافللخا ةهكاف/ليمبج

Cemᶜiyet (C. N. 653) 213ءافللخا ةهكاف/ةيعلجما

Cenāh (C. N. 665) 82ءافللخا ةهكاف/حانلجا

Cennet(C. N. 713) 61ءافللخا ةهكاف/ةنج

Cesed (C. N. 639) 29ءافللخا ةهكاف/دسج

Cev (C. N. 663) 41ءافللخا ةهكاف/ولجا

Cevāmiᶜ (C. N. 679) 71ءافللخا ةهكاف/عماولجا

Cevānib (C. N. 469) 155ءافللخا ةهكاف/بناولجا

Cevab (C. N. 425) 4ءافللخا ةهكاف/باولجا

Cevelān (C. N. 443) 153ءافللخا ةهكاف/نلوج

Cevherı ̇̄ (C. N. 675) 75ءافللخا ةهكاف/رهولجا

Ceyş (C. N. 701) 14ءافللخا ةهكاف/شيج

Ceza (C. N. 697) 217ءافللخا ةهكاف/ءازج

Cezm (C. N. 565) 145ءافللخا ةهكاف/امزج

Cidāl (C. N. 693) 137ءافللخا ةهكاف/لادج

Cidd (C. N. 461) 13ءافللخا ةهكاف/دج

Cihāz (C. N. 621) 157ءافللخا ةهكاف/زاجه

Cins (C. N. 531) 7ءافللخا ةهكاف/سنج

Cism (C. N. 671) 177ءافللخا ةهكاف/كمسج

Cisr (C. N. 603) 78رودقلما بئاعج/سرج

Civār (C. N. 681) 18ءافللخا ةهكاف/راولجا

Cülūs (C. N. 487) 180ءافللخا ةهكاف/سولج

Cümle (C. N. 429) 10رودقلما بئاعج/لةجم

Cürᵓet (C. N. 511) 109رودقلما بئاعج/ةأأرلجا

Dāim (C. N. 525) 38ءافللخا ةهكاف/ئماد

Dār (C. N. 487) 10ءافللخا ةهكاف/راد

Darb (C. N. 521) 106ءافللخا ةهكاف/بضر

Davet (C. N. 491) 36ءافللخا ةهكاف/ةوعلدا

Dāyire (C. N. 727) 8ءافللخا ةهكاف/ةرئاد

Defᶜ (C. N. 539) 82ءافللخا ةهكاف/عفد

Defᶜa (C. N. 509) 29نارقلا في ناقتلا/ةعفد

Defn (C. N. 431) 502 فرطت سلما/نفلدا

Defter (C. N. 621) 50ءافللخا ةهكاف/ترفد

Devā (C. N. 443) 226ءافللخا ةهكاف/ءاولدا

Devlet (C. N. 427) 75ءافللخا ةهكاف/لةولدا

Devr (C. N. 485) 32ءافللخا ةهكاف/رود

Dimāğ (C. N. 777) 74ءافللخا ةهكاف/غاملدا

Divān (C. N. 551) 56ءافللخا ةهكاف/ناويلدا

Diyār (C. N. 537) 62ءافللخا ةهكاف/رياد

Dua (C. N. 461) 165نآأرقلا في ناقتإلا/ ءاعلدا

Düḫūl (C. N. 435) 13ءافللخا ةهكاف/لوخلدا

Dükkan (C. N. 547) 186لكسلا عئادب/نكاد

Ebleh (C. N. 719) 98رودقلما بئاعج/لهبألا

Ebnā (C. N. 593) 262لكسلا عئادب/ءانبأأ

Ebrār (C. N. 701) 293لكسلا عئادب/راربألا