İzmit imar plânı. Ürbanist Mimar Burhan Arif Ongun

Z M I T i BfBAUUNC ZWIİOIEN Dffi EtSfN» BAHH UHD OfM M££C£SUfEB.

-e L.. ı

-l'IOOO

İ z m i t i m a r p l â n ı .

Belediyelerimizin dergisinde İzmit şehrinin plânları tetkik mevzuu oldu. Türk Şarlarının, ekonomik ve idari durumu ile bir giden milli bir şehir mimarlığının teessüsü dileğile, bu şehrin plânı üzerinde düşünceleri incelemeği de bir vazife telâkki etmekteyiz.

Bir şehir imar plânı demek, bunun gerçekleşmesin-den itibaren, uray çevresinin iktisadî, bediî inkişafı yolun-da alacağı hamlelerin kâğıt üzerinde gerek yazı ile ve ge-rek resim ile bir ifadesi demektir.

Bir Urbanist bir şehir plânını eline aldığı vakit ev-velâ o mahallin yapılmış olan doğru bir haritasını yeri-ne tatbik ederek iki bin veya beş bin mikyasında yapa-cağı genel bir imar plânı ile bu durumu ifade etmeğe ça-lışır. Bu genel plâna bağlı olarak hazırlıyacağı bir rapor, müıtesemen anlatılan tekliflerin yazılı olarak ayrıca bir ifadesi olur.

Şu halde o şehir ile alâkadar fen erbabının istifa-desini mucip olabilecek eser birinci derecede ancak bu ge-nel plân olabilir. Bu yapıldıktan sonra müteakip raporlar-da, ticaret, münferid ve müşterek evler sahaları, sanayi sahası, halkın gezinti yerleri ve serbest sahalar gibi bel-li başlı uzviyetler esas raporda münakaşa edilerek alman kaıar neticesi bu genel plânda görülür.

Bu plânı kabul, red veya tadil ile muvazzaf olan ic-raat makamları ise, yapılan resimler ile raporları muka-yese edip teklif edilen proje hakkında bir hüküm verebilir.

Şehrin bütün sakinlerinin, gelirlerile bayındırlık ha-şarılığı, ancak gelecek on senelik, yirmi senelik ve en faz-la elli senelik bir inkişaf kabiliyetleri bu genel plân üze-rinde görülebilir.

Yansen plânında nazarı dikkatimizi celbeden ilk ci-het teferrüatına giriştiği bu İzmit mesaisinde bu genel imar plânının evvelâ düşünülmüş olmamasıdır.

Mimar Yansen, İzmit şehrinin imar plânına başlarken evvelâ yukarıda arzettiğimiz plânı tesbit etmemiş olma-sından mütevellit bazı mütebayin kanaat ve teklifleri ile-ri sürmüştür.

Bir işin esası halledilmeden teferrüatına

giriş-memek her sahada olduğu gibi şehir mimarlığında da bir kaidedir. Nitekim Belediye dergisinde gördüğü-müz eser sahibinin 1 /1 o< ıı) tatbikat resminde ileri sürdü-ğü fikirlerin, daha evvel bir genel plânla izah edilmediği için anlaşılması güç, ve doğruluğuna erbabı ihtisasça ka-naat getirmek kabil olmamaktadır. Bu itibarla mahallini adı^n adım bildiğimiz için mevzuubahs inşaat plânı üze-rinde sıhhat görmediğimizi izah edeceğiz. Hükümet da-iresinin bulunduğu kapının önüne çıkan yol mecburen ve bizzarure yapılmış ağaçlıklı, halkın ve vesaiti nakliyenin çıktığı eski bir yoldur. Bu derecede dik yola misal olarak Ankarada Çankaya şosesi gösterilebilir. Abidenin önün-deki meydandan itibaren bu mevcut yol asfaltlanırsa te-peden görülen giizel manzarayı halkın seyretmesini ko-laylaştıracak çok müsait bir promenat olur. Projeden buranın kapatılmış olmasını anlıyamadık. Plânda, bugün mevcut olan ve demiryolundaki fevkani köprünün mevkii-ne ve Atatürk anıtının yerimevkii-ne dikkat edilirse görülür ki, köprü yıkılmak istenilerek ve ayni mahalle bitişik başka bir köprü teklif edilmektedir ki bunun da kabiliyeti tat-bikiyesi olmadığı gibi aşağıda arzedeceğim fennî ve be-dii mahzuru vardır.

Mahalli yalnız bir âbide için İzmit şehrinde müte-addit kereler uzun uzun tetkik ve meslekdaşlarımla mü-şavereden sonra tesbit edilmiş olan mevcut Atatürk anıtı, yıkılması istenilen köprünün baş tarafına ve tam mihve-rine gelmekte ve ancak bu şekil muhafaza edildiği takdir-de âbitakdir-denin kaitakdir-desi ve merdivenleri mimarî ve bediî bir tesir ifade etmektedir. Mevcut köprü yıkılıp projde gös-terilen yerde bir ayni yeni köprü yapıldığı takdirde bu mana ortadan silinecek ve hem de çirkin bir şekil husu-le gehusu-lecektir.

kâ-taıien toprak ile doldurup meyil vermek icap edecektir ki bu da tatbiki kabiliyeti olmıyan muhayyel bir faraziye-dir. Bu takdirde ayrıca Tersanenin duvarını takiben gi-den mahalleri de keza toprak doldurup tesviye etmek icap edecektir ki bu da resimde görülen blok ambarların temellerini inşa etmek şeraitini güçleştirecektir.

Yeryüzünde yapılamaz hiç bir şey yoktur. Yalnız iyi bildiğim bir yerin cüz'i bir parçasını incelemek ile çıkan mahzurları bertaraf edebilmek ve bir plân tatbik edip tamamlıyabilmek, işin evvelâ bir mali portresini çiz-mek ve keşfini tasavvur etçiz-mekle kabildir.

Küçük, mütevazi bütçeli bu- şehir için, inşası teknik ve arazinin tabiatına uygun olan' bir plânı görerek zevk duysa idik elbette daha istifadeli olurdu.

Raporda başka yere taşınması bahsi geçen Üssü bah-rî ve Tersanenin oradan başka bir yere nakli aidiyeti o-lanlarca evvelden derpiş edilmiş olduğu malûmdur. Boş kalan dümdüz bu Tersane sahası tam, tetkike mevzu o-labileceği ve her türlü bayındırlığa müsait olduğu halde plânlarda meskût gçildiğini gördük. Tersane sahası İz-mit şehri için hakikaten çok kıymetli bir mevkidir, boş-tur. Bir plânda, ancak böyle bir mahal etüd edilmiş olsa idi kabili istifade bir netice alınabilirdi.

Raporda bahsi geçen sahil gezinti caddesine gelin-ce, projelerde yukarıda hiç tatbik edilmediğini söylediği-miz Tersane mevkii ile Belediye bahçesi arasında hall-edilmiş olduğu görülmemektedir. Tatbikat plânı demek o-lan böyle bir resimde en mühim oo-lan gümrük ve iskelele-rin, Belediye reisinin plânda ehemmiyetle bahsini oku-duktan sonra gördük ki zikredilen şehrin ticarî münaka-lât ve münasebeti yine meskût geçilmiştir.

S e y i ' ü s e f e r m e s e l e s i n i n t e t k i k i : Yansenin raporunda ayrıca bir bend teşkil eden sey-rii sefer hakkındaki fikirlerine de iştirak etmiyeceğiz. E-seı- sahibi yukarıda arzettiğimiz gibi her şeyden evvel umumî bir vaziyet plânı yapıp göndermiş olsaydı bu plân üzerinde seyrü sefer meselelerinin daha ihatalı olarak gö-rülmesi kabil olabilirdi. Seyrü sefer meselesinin ve şehrin çıtasından geçen demiryolunun mahzurlarının tetkikin-den evvel, sayın Belediye Başkanının izahında da na-zarı dikkati celbetmiş olan bir cihet vardır: Yansenin bü-tün demiryolu ile deniz arasında kalan İzmit şehrini yı-kıp hiç yok telâkkisidir.

İzmit gibi bir şehrin kıymet itibarile belli başlı bi-nalarının ve ticaret sahasını ve raporda bahsedildiği gibi ardiyelerini ihtiva eden bu sahada bir çok binaları yı-kabilmek kabil değildir. Çünkü bunları iistimlâke gelince bu kısımdaki arsalar kıymetli olması itibarile mevcut şeh-rin en mutena sahalarını ihtiva ettiğini hatırlamak ge-rektir. Bu arsaların ticaret sahasında bulunmaları doa-yısile şerefiyelerinin fazla olmasından dolayıdır ki İzmit ve binnetice demiryolu ile deniz arasında bulunan bu kı-sım ilk evvel hatıra gelir. Seyrü seferden maksat İstan-bul - Ankara transit yolunun İzmit şehrinin içerisinden geçen parçası demek olduğu anlaşılır. Eğer tasavvur bu ise bu yolun demiryolunu iki defa katetmesindeki mah-zurlarını düşünmeliyiz.

A — Yukarıda tetkik ettiğimiz yeni yapılacak köprü-den demiryolunun sahil kısmına mevzuu bahs rampa ile

geçiyor, şehrin en işlek yerinden bir çok istimiâkâti mii-cip oluyor. Şehirden çıkarken yine muhayyel bir köprü ile «Kandıra» yoluna ayrılıyor.

B — Bu yol «Kandıra» yoluna ayrılmadan sahili ta-kip etse, yine ileride demiryolunu katetmesi icap edecek-tir ki bu cihet te projelerde meskût gçilmişedecek-tir.

C — Şehrin nihayetinde şartta gördüğümüz fevkani geçidi yapmak kabil değildir. Çünkü, burada arazi müsa-ade etmediğinden ve hat güzergâhı dolma olduğundan fevkani' şose için meyil yoktur.

Bunlardan maada umumî inşaat yapılırken ve ma-hallerini tesbit ederken bir şey daha düşünmek icap edi-yor ki o da demiryolunun tamamile dolma olmasıdır. Bun-dan dolayı iki tarafta inşa edilmekte olan binalar tren geçerken sarsılmaktadır, büyük gürültü yapmaktadır. Şehir plânı yapılırken bertaraf edilmesi lâzım olan asıl mahzur budur.

Belki burada badema inşa edilecek olan binaları geriye çekmek ve bu caddeyi bu suretle olduğundan da-ha genişleterek vesaiti nakliyenin de münakalâtına tahsis etmek kabil olacaktır.

Bu yolda mevcut ve yetişmiş bir sıra ağaçları kes-mek şehrin asıl bünyesine temas eden mahzurları izale etmek için kâfi değildir. Biz, bu caddenin bediî karak-terini muhafaza için bunların aynen muhafaza edilmesini ve aralarına yenilerinin yetiştirilmesini rica edeceğiz.

İzmit şehrinde İstanbul - Ankara transit yolu için tetkik edilmesi lâzım gelen başka bir sureti hal şu ola-bilir: İstanbul caddesi istikametinde ve vilâyet duvarı-nın arkasından geçecek geniş bir yolun tetkiki lâzımdır. Burada % (i - % 8 den fazla meyil olduğunu zannediyo-rum. Cüz'i olarak saat kulesi tepesinin arkasında bir kı-sım bulunsa dahi bir iki metrelik hafriyat yapılabilir. Ne-ticede muhayyel köprülere, fevkani geçidlere, rampalara, imlâlara hiç muhtaç olmadan ve demiryoluna uğramadan şehrin içerisinden geçen bu yol kazanılmış olacaktır. Bu şekilde şehrin içi de ayıklanmış ve temizlenmiş olur. Vel-hasıl Yansenin plânından bir randıman alabilmek için daha ziyade şu esasların bir şehirde halledilmiş olma-sını görmek isterdik:

1 —• Raporda miisbet ve menfi olarak ileri sürülen muhtelif fikirlerin doğru yapılmış ve tesviyeli ve dakik bir röleve üzerinde münakaşa ve mukayesesi;

2 — Teklif edilen yeni bir yolun güzergâhına isa-bet eden ebniye kıymetlerile gösterilerek işin malî portre-cini ve imkânlarını aramak hususunda bir mukayese ya-pılabilmesi;

3 — Yapılan tekliflerin malî birer portresini yapmak bir şehir mimarı için çok lâzımdır. Çünkü projenin tat-bikinden sonra kaça mal olmuş olacağı evvelden bilinir.

Belediyelerimizi on sene hattâ elli sene sonra da ba-şaramıyacakları emri vakilerde bulundurmamak bir şe-hir mimarı için vicdanî bir vazifedir. Şu üç nokta üze-rinde zikrettiğim hususlar bütün şehirlerimiz için ve bunlarla çalışacak bilâ kaydü şart bütün Urbaılistler için bir tek amaç halinde ifade olunabilir.