Konya şehir plânı üzerinde etütler.
Şahabettin
III. Halkevi.
Halk k ü l t ü r ü n e yardımcı bu t ü r l ü yapılara şehirlerde büyük ihtiyaç vardır. Her şehirde o - lacak k ü l t ü r vasıtası muhtelif ölçüdedir. Ş e h r i n büyüklüğüne, h a l k ı n m i k t a r ı n a göre k ü l t ü r v a - sıtası çok veya azdır. F a k a t bu u ğ u r d a olan d ü - şünce d a i m a birdir. Yalnız, b u saygı, ş e h r i n toplu h a y a t ı ü s t ü n d e k i derin a r a ş t ı r m ı y a tâbi- dir. B u n u n için, i h t i y a ç l a r ı n ayrı şekil ve m e v - kide vücude getirilmesini değil, o vasıtaları bir ölçü dahilinde toplamak, birleştirmek lâzımdır.
Meselâ coğrafi mevkii, iktisadi hali, ticarî vaziyeti ayrı, iki şehrin k ü l t ü r faaliyetleri hiç bir vakit ayni olamaz. Tabiî, bu iki ş e h r i n i h t i - yaç m i k t a r ı d a o nisbette yekdiğerinden f a r k l ı - dır. Şehrin, h a l k ı n n e gibi ihtiyaçları vardır, onları k o r u m a k için ypıların n e çeşitine lüzum görülüyor, onu bilmek lâzımdır.
Çok defa, b u nevi yapıları, ortaya getirmek için, ş e h r i n dün, bugün ve yarınki vaziyetini p l â n d a n takip etmelidir. P l â n d a , b u gibi yapı- lara, şehir o r t a h a t t ı ü s t ü n d e mevki vermeli- dir. Çünkü, bu n o k t a l a r d a , şehir ve h a l k k ü l t ü - r ü n e vasıta olacak, yapılar bulunabilir. Çünkü, i k a m e t noktalarile, bu n o k t a n ı n b ü y ü k rabıtası
vardır, ayni z a m a n d a , yapı noktasile, öbür n o k - t a l a r a r a s ı n d a b u l u n a n yol derecelerini gözet- melidir.
Meselâ, iki dereceli sokakları ol m şehirler- de, yapıyı, bir dereceli sokaklar ü s t ü n d e i n t i h a p etmek faydalıdır. Çünkü, bir dereceli sokaklar, yalnız ş e h r i n kısa noktaları arasında r a b ı t a olabilir. Halbuki, bir dereceli sokaklar, şehir da - hilini harice ve h a r i ç n o k t a l a r ı dahile bağlıyan vasıtalardır.
Plânda, yapı için, e n kullanışlı nokta, h ü - k ü m e t caddesi üzerindedir. Cadde, ş e h r i n çok işlek bir noktası ve i k a m e t yerlerinden o r t a bir uzaklıktadır. G ü n doğusunda, b a n k a l a r , posta- n e yapılarile h ü k ü m e t m e y d a n ı n a k a d a r ilerler.
Bu h a t t ı n sonunda, d ö r t köşeli h ü k ü m e t m e y - danıdır. Meydanı teşkil eden şeklin, gün b a t ı - sında h ü k ü m e t kunağı, poyraz ve kıble n o k t a - larına u z a n a n ö n ü n d e yoi vardır. Kıble dıl'ı ü s - t ü n d e belediye ve poyrazında î ş Bankası, g ü n - doğu n o k t a l a r ı n d a , hususi yapılar b u l u n m a k - tadır.
Hususile, bu dört dıl'm bazan, o r t a s ı n d a n , gündoğu ve b a t ı d a iki h a t t ı n a sokaklar m u v a z i - dir. M ü t e a d d i t sokaklarla şehrin muhtelif n o k -
talarına doğru temadi eder. Bununla beraber, yapı noktası, m e y d a n d a a m u t ve günbatıda muvazi olarak u z a n a n h a t t ı n üzerindedir. Bu h a t t ı n , Alâettin tepesi m ü n h a n i s i n d e n önce poyrazdan, kıbleye doğru giden bir dereceli so- kağın 90° a m u t h a t t ı n a muvazi vaziyettedir.
H a t t ı n tamamile poyrazında, şehir idaresi- ne ait maarif evlerinin karşısına tesadüf eder.
İşgal edeceği a r s a üzerinde, bir iki hususî ev bulunmaktadır. Fakat, bu evleri, orada bırak- m a k doğru değildir, satın almak icap eder. Kö- şede b u l u n a n ev - otelle kıblesinde olatj evin yapı arsasına, terkettirilmesi çok lâzımdır. Bu suretle, günbatı hududu, Alâettin caddesi isti- kametinde ve gündoğudan gelen sokak köşesine kadar 100 m. uzatılatılacaktır.
Kıble h u d u d u n u , Alâettin caddesine a m u t sokak boyunca, 100 m . ilerletmek lâzımdır. Bu iki h a t t ı n gündoğu muvazi h a t t ı 100 m. uzun- luğunda h ü k ü m e t caddesine çıkar. Poyrazı, h ü - k ü m e t caddesi istikametine muvazi olarak 100 m. devam eder.
Arsa, tamamile bir dört köşe şeklindedir ve 100X100=10000 m2 büyüklüğündedir. 10000 — 1 3 X 4 2 + 8 X 1 8 = 6 9 0 m2 miktarı yapı yapılacak yer içindir. K a l a n parça 36X36=1376 m2 büyük havuza, dolaşma yoluna, ağaçlık ve çayırlığa ait bahçe yeşilliğidir.
Yapı, d o ğ r u d a n doğruya, cadde üzerinde değildir. Caddeden 5 m. uzaklığında, bahçe için- dedir. Poyraz, caddeye muvazi olan yüzü 42 m.
uzunluğundadır. Bahçeye doğru derinliği 13 m.- dir. B ü t ü n ü 42X13=556 m2 yapının günbatı- sında ekleme bir parça vardır. Bunun uzunluğu günbatı istikametinde 18 m. dir ve genişliği poyraz h a t t ı n a muvazi 8 m . dir. B ü t ü n ü 144 m2
büyüklüğündedir.
Şehrin rüzgâr istikameti poyrazdadır. Onun için yapının yüzü bu t a r a f t a d ı r . Alt ve üst k a t t a poyrazda yalnız merdiven, elbise yeri, ayakyol- ları gibi bölmeler bulunmaktadır. Çok oturulan öbür bölmeler, kıble, bahçe üzerindedir.
1. 9X13=117 m2 büyüklüğünde, bir konfe- r a n s salonudur. Alt kattadır. Üst katı yoktur.
600 kişilik o t u r m a yeri vardır. Gündoğudadır.
Sokak gürültüsünden uzak kalmak için caddede penceresi yoktur. G ü n b a t ı d a n iki kapile giriş rabıtası vardır. Işık alacak yeri ve çıkış kapılan, gündoğuda - bahçededir.
2. Sokak kapısından, yapıya girilen ilk kı- sımdır. 7 X 1 3 = 9 1 m2 büyüklüğündedir. Yukarı katın t a v a n ı n a kadar yüksekliği vardır. Yazın bahçeye karşı o t u r m a k içindir.
3. Poyraz üzerinde olan muhtelif ölçülerde, merdiven, ütü, elbise konacak yer. Erkek ve k a - dın ayakyollarıdır.
4. Kadınlara m a h s u s 20 - 25 m2 büyüklü- ğünde, o t u r m a odasıdır.
5. Kıble tarafında, başbuğ çalışma odasıdır.
30 - 35 m2 büyüklüğündedir.
6. Yazı işlerile uğraşacakların odasıdır. 20 - 25 m2 büyüklüğü vardır.
7. 50 - 60 m2 büyüklüğünde yemek salonu- dur. İstenildiği vakit, idare toplanma yeri ola- bilir. Yanındaki yapıya b u r a d a n bir kapı vardır.
8. Üst katta, poyrazda olan bölmeler, alt k a t poyraz bölmeleri ölçüsündedir. Merdiven evi, büyükçe elbise saklama yeri, iki t a r a f ı n d a erkek ve kadın için ayakyolları vardır.
9. Dinlenme odasıdır. 20 - 25 m2 büyüklü - ğünde kitap okuyanlardan cigara içenlerin o - t u r m a l a r ı içindir.
10. Okumaevi Baştutarı İçindir. 30 - 35 m2
büyüklüğünde bir odadır.
11. Kitapevlerini bildirme odasıdır. M e m u r - lar içindir. 20 - 25 m2 büyüklüğündedir. U f a k bir kapı ile Baştutar odasına ilişiği vardır.
12. O k u m a salonudur. 60 - 70 m2 büyüklü- ğündedir.
İkinci yapı, yalnız bir kattır. İçinde ölçüleri muhtelif bölmeleri vardır. Bu kısım, yalnız y a - pıyı idare edecek a d a m ı n o t u r m a yeri olarak düşünülmüşse de, d a h a faydalı şekillerde kulla- nışı vardır. Hususlle muhtelif kadın, erkek d e r - nekleri için idare, t o p l a n m a yeri olabilir. Bu kısım, tamamile hususî bir şekildedir.
13. Yazı işleri ve o t u r m a için bir odadır.
20 m2 büyüklüğündedir.
14. Ocağı b u l u n a n 30 m2 büyüklüğünde bir odadır. İlk yapıda yemek salonu b u l u n m a - sına göre burası aş pişirme yeri olabilir.
15. O t u r m a odasıdır. 20 m2 büyüklüğünde- dir. Küçük derneklere ait olabilir.
16. Ayrı bir odadır. Ölçüsü yanındaki oda- d a n artıktır. Başka bir derneğe çalışma yeri olabilir.
17. Yıkanma ve ayakyolu ihtiyacını temin eden 6 m2 ölçüsünde bir odadır.
