M i m a r î a k u s t i ğ i
Prof. M ü h e n d i s S a l i h M u r a t
M e t h a l
Bir odada tevlit edilen bir ses, savt menbaı ne şekilde olursa olsun, odaya ait bazı sebepler- den dolayı dinleyenlerin kulağına bozuk gelir.
Binaenaleyh mimarî akustiği b;r noktadan mi- marlar ve diğer taraftan ses mühendisleri için pek mühim bir ilim şubesidir. Son zamanlarda bu şube layık olduğu ehemmiyetle tetkik edilmek, te olup iyi neticeler elde edilmiştir. Mimarî akus- tiğe ait yüzlerce sahifelik eserlerin adedi gün geç- tikçe artmaktadır.
Odalardaki ses bozuklukları muhtelif tip- lerde olup bunlarda ( I ) gürültü bozukluğu, ( 2 ) geçici sesler bczukluğu, ( 3 ) vüs'at bozukluğu ve hattî olmıyan bozukluk, ( 4 ) tekerrür bozuklu-
ğudur, Bunların ilk üçü mühim olup dördüncüsü ilk iki bozuklukla alâkadardır. Bu makalelerimiz- de bu bozukluklara temas edeceğiz. Bu bozuk- luklara ait tafsilâta girişmezden evvel gürültüyü tarif ve tetkik edelim.
Akustik üzerindeki tetkiklerile meşhur o- lan H. Fletcher'ye göre, muayyen tekerrürleri haiz olmıyan sesler «gürültü» namı altında tas- nif edilmektedir. El çırpma, kâğıt hışırtısı, yazı makinelerinin sesleri, sokakta nakliye vasıtaları- nın sesleri birer gürültü misalidir. Ses yahut mu- siki tonlar sınıfına girmiş bütün ses tipleri gürül- tü sınıfına girerler. Gerçi gürültü dalgalarıda söz ve musiki dalgaları gibi hava ihtizazlarile nakle- diliyorsa da gürültü dalgalarının şekilleri diğerle- rinden farklı olup pek karışıktır. Gürültünün şid.
det ve tekerrür gayeleri musiki ve söz gayelerin- den büyük olup gürültü dalgalarını bozmıyarak nakletmekte güçtür.
Söz yahut musiki bir büyük holdeki samilere ya doğrudan doğruya veya radyo veya telefon sisteminde olduğu gibi, elektrik usulile naklolu- nursa odada mevcut diğer seslerden dolayı bir
tedahül vukua gelir. Dinlenmesi istenilen sese karışan bu zait seslere mühendisler «gürültü»
derler.
Mi man akutistikte gürültü meselesi, odalar- daki gürültüyü azaltmak yani (bilhassa gürültülü yerlerde) sakin odalar yapmak meselesi şeklini alır. Bu iş gizli telefon muhaberesine mahsus bir kişilik telefon odalarndaın başlıyarak gürültülü büyük makinalar civarındaki ofisler ve binalara kadar gider. Odalarda gürültüyü azaltmak mese- lesi odanın mahiyetine, gürültünün şekline ve diğer âmillere bağlı olan bir meseledir. Umumi.
yet itibarile, bu iş fazla tekniğe lüzum göstermez.
Mihaniki ihtizazların kullanılan malzemeye tesiri hakkında bilgiler akliselim ve tecrübe yardımla- rile takviye edilirse mesele kolayca halledilebilir.
Bu mesele iki yoldan tetkik edilebilir.
Birinci yol, odada gürültü hasıl eden men.
baların tevlit ettikleri savt miktarını azaltmak- tır. Bu yol, mümkün ve tatbiki kabil olduğu tak- dirde, hem ucuz ve hem de en kestirme yoldur.
Bu usul de bir kaç yoldan tatbik edilebilir; mese- lâ, odaya mahsus olan makinenin şekli değiştirile- bilir, yani ayni maksadı gören hususî makine ya- pılır. Yahut makine savtı bel'eden malzeme ile ya kısmen veya tamamen setredilir.
Diğer ahvalde ses menbaınm gönderdiği az kudretler savt dalgalan sulp ci^im'er tari- kile tannan satıhlara naklolunur ve burada gürül- tü hasıl olabilir. Bu gibi hallerde savt yahut ihti- zaz menbalarile tannaneler arasıne lâstik, mantar, keçe ve saire gibi maddeler koymak icap eder.
Meselâ sert döşeme (parke) sathında sürülen sandalyelerin hasıl edecekleri gürültüyü azaltmak için sandalye ayaklarına lâstik veya kösele taban- lar koymak muvafıktır.
Gürültü menbaı insan sesi ise bu usuller tat- bik edilemez; burada savt mücerritlerinin ha.
tiplerin yakınına konması uzağa konmasından daha iyi netice verir. Odanın muayyen bir nokta- sında sessizlik isteniyorsa mücerritlerin o nok- taya tatbiki lâzımdır.
Gürültü menbaları hariçte ise mesele sesi kesme tertibatına müncer olursa da burada da havada ve sulp cisimlerdeki ihtizazları birbirin- den tefrik etmek zarureti karşısında kalırız. Kala- balık sokaklardaki nakliye vasıtalarının husule getirdikleri gürültü gibi had ahvalde pencereleri ziya ve hava verme vazifelerine nihayet vererek, görmek ve ziya ile havayi sun'î vasıtalarla temin etmek yegâne çaredir. Bu takdirde havalandırma vasıtasının gürültüsü idaremiz altına getirilebilir.
Bazı ahvalde çift katlı pencereler kullanmak mu- vafıktır. Herhalde bu işte pencerelerin rolü pek büyüktür. Kapılar masif olmalı ve iyice kapana- bilmelidir. DıvaTİar, döşeme ve tavan gibi büyük satıhlar sulp cisimlerde doğan ihtizazları odada sese kalbetmek üzere tannane rolünü oynarlar.
Odada bulunmıyan savt menbaı yakınına mü- nasip mücerritler koymakla bu ihtizazların nak- li azaltılabilir. Mücerritler oda aksamından bir veya bir kaçını teşkil ediyorsa mesele daha müş~
küldür. T a v a n l a r üst kattaki gürültüyü nakletme- leri itibarile pek mühimdir. Gerçi döşeme ile al- tındaki tavan arasında savt naklini azaltacak hususî tertibat yapılabilirse de bu iş bina inşa- sında düşüniilmemişse sonradan tatbiki çok zor-
dur.
Odalardaki gürültüyü haddi asgariye indir- mekle iş bitmez; odadaki tantanayı da azaltmak lâzımgelir. Gürültülerin envai ile tantanenin fizi- kî cephesini gelecek makaleye bırakıyorum.. Kerçi mimarı akustik prensiplerinin tatbik edildikleri y e r d e tantaneye bir derece lüzum varsa da bunu asgarî ve iktisadî hadde indirmek mühim bir meseledir. Odalarda gürültüyü azaltmak için en kestirme yol oda cidarlarını sesi beleden malzeme ile örtmektir. Bunun müessir olabilmesi için oda- da mevcut eşyanın sesi beletme kabiliyetini ev- velden bilmek lâzımdır. Odadaki eşyanın sesi bel
etme kabiliyeti malûm ise belki savtı bel'eden malzemeden az miktar kullanmakla maksat ha- sıl olur. Fakat odanın bel' kabiliyeti fazla ise tan- tane müddetini azaltmanın gürültüyü azaltmak hususunda faidesi yoktur.
Sinemalar, konferans salonları ve tiyatro- lar gibi büyük binalar akustik bakımından büyük mese'eler çıkarır.
Konuşulan odalarda psikolojik tesir akın- da tantanenin gürültüye karşı aksi tesiri artar.
Savtı bel'eden malzemenin mevcut olmaması yüzünden odadaki gürültü seviyesi artmakla kal- mayıp hem gürültü ve hem de ger!ci bozukluklar- dan dolayı kelimelerin anlatılması zorlaşır ve bu yüzden hatiplar sağırla konuşur g'bi bağırırlar ve binnetıce odanın konforii bozulur,
- Bitmedi .
P r o j e m ü s a b a k a l a r ı lâyihası
( M a b a a t v e s o n )
Jüri
Madde 12 — Jüri heyeti Akademi meclisi aza- sından üç dekoratör, bir ressam bir mimar, bir heykeltraş ve sipariş ve- ren m a k a m tarafından gösterilecek
iki murahhastan mürekkeptir.
Madde 1 3 — Jüri azası müsabakaya iştirak ede- mez. Jüriden olup ta müsabakaya iştirak edenler iştiraklerini Akademi meclisine bildirirler. V e yerlerine Akademi meclisi tarafından tezyini- ciler birliğine mensup zevattan inti- hap edilecek olanlar kaim olur.
Madde 1 4 — Jüri reyleri hafidir.
Madde 1 5 — Müsabakalarda yaptırılacak eserin ehemmiyetine göre iki veya üç mü- kâfat verilir. Mükâfat miktarı işin
ehemmiyetine göre sipariş veren makamla Akademi meclisi tarafın- dan tesbİt edilir. Birinci gelen eser sahibine mükâfatla beraber sipariş verilir.
Madde 1 6 — Mükâfat iki olduğu takdirde birin- ciye mükâfata tahsis edilen meblâğ yekûnunun % 60 şı ikinciye '/•: 40,
üç mükâfat olduğu takdirde bu nis- bet birinci »için % 50 ikinci % 30, üçüncü için % 20 dir.
Madde 1 7 — Sipariş alan san'atkâr projesinin tatbiki esasında memleket haricin- deki ihtisas ve malzemeden istifade etmek zarureti Akademi meclisinin tasdikile tesbit edilmedikçe yalnız
Türk san'atkârlarmı çalıştıracak ve yerli malzeme kullanmağa mecbur- dur.
Madde 18 Sipariş alan san'atkâr projesini tat- bikinin mes'uliyetini mütekeffil ve isin hitamına kadar nezareti taahhüt eder.
Madde 1 9 — Mükâfat olarak verilecek madde müsabakanın ilânında alâkadar ma.
kam veya şahıs tarafından kazanan- lara verilmek üzere müsabakanın icra edildiği mahal noterliğine ve jüri emrine tevdi edilir.
Madde 2 0 — Mükâfatlar sipariş yaptırılmadığı takdirde dahi verilir.
Madde 21 — Siparişin icrası, müddet, malzeme ve lediyat şeraiti sipariş veren ma- kam ile siparişi alan san'atkâr ara- sında yapılacak bir mukavele ile tes- bit edilir.
Madde 22 — Sipariş veren makamla san'atkâr arasında çıkacak ihtilâf ihtisas ve teknik isine taallûk ettiği takdirde Akademi meclisi hükümlüğüne mü- racaat edilir.
Madde 23 — Birinci gelen proje sahibine fotoğ- rafı alındıktan sonra iade edilir.
San'atkâr bu proejde sipariş veren makamla kendi arasında bir uyuş- ma neticesi olarak tesbit edilen kı- sımlardan maada hiç bir tadilât ya- pamaz.
S O N
