SHB-227 TÜRKİYENİN TOPLUMSAL VE EKONOMİK YAPISI
ARŞ. GÖR.DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI
4. HAFTA: GENEL HATLARIYLA OSMANLI TOPLUM YAPISI ARŞ. GÖR. DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI
Toplumu tanımlamak için toplumsal ögeler:
• Toplumsal kurumlar
• Toplumsal tabakalar (sınıf, statü, toplumsal hareketlilik)
• Kültür ve toplumsal yapı
• Toplumsal değişme
Osmanlı sistemi iki dönemde incelenebilir:
1. Klasik dönem (Nizam-ı Kadim)
• Oluşma
• Olgunlaşma
• Esnekliği kaybetme
2. Yenileşme dönemi (Nizam-ı Cedid)
Osmanlı Sosyal ve Siyasi Yapısının Genel Özellikleri
1. Üniter Devlet Anlayışı-Merkezi Otoriteyi Koruma (Tevhid geleneği) 2. Dışa Karşı Nizam-ı Alem/ İçeride Çok Kültürlülük
3. Gelenekçilik
4. Adalet ve refah ideallerini hareket noktası olarak alır 5. Osmanlı iktisadi sistemi, talep yönlü değil arz yönlüdür
Sosyal Tabakalar
Osmanlılarda genel olarak iki zümreden bahsedilebilir:
• Yönetenler/Askeri Zümre: Kendilerine tımar sisteminden, hazineden ya da vakıflardan gelir ayrılan zümre (Reayanın ödediği bazı vergilerden muaf)
• Yönetilenler/Reaya: Üretim yapan, vergi veren zümre
•
Yönetenler/Askeri Zümre (1)
• Saray halkı
• Padişah, bazı ağalar, hocalar, hekimler, eminler gibi saray görevlileri
• İlmiye zümresi (medrese öğretiminden geçmiş ilim adamları)
• şeyhülislamlık (ilmiye zümresinin başı)
• müderrisler (eğitim-öğretim)
• müftüler (fetva)
• kadılar (yargı ve yönetim)
• Kentteki yönetim, güvenlik, ekonomi, imar, asayiş, vakıf ve din yöneticilerinin atanması, noterlik, senet düzenlemesi
• Kadı yardımcısı naibler
• Merkezi denetim
• Kadılığın en üst makamı Rumeli ve Anadolu Kazaskerliği
•
•
Yönetenler/Askeri Zümre (2)
• Seyfiye (Ehl-i Örf)
• Kapıkulları
• Enderunda eğitim gören çoğunlukla devşirme hristiyan asıllı gençler
• Bürokrat ihtiyacını karşılama
• Sadrazamlığa kadar yükselme imkanı
• Acemi oğlanları ocağı ve yeniçeri ocağı
• Tımarlı sipahiler
• Dirlikler (zirai toprakalr) içinde üretimi denetleme
• Savaş zamanlarında yetiştirdikleri askerlerle (cebelüler) savaşa katılma
• Dirlik geliri ile geçinme, merkezi denetim
• Rakabe ve intifa hakkı
• Kalemiye
• Devlet dairelerinde idari memurlar
• Müslüman, usta-çırak ilişkisi
Yönetilenler /Reaya
Askeri zümre dışında
• üretici olan
• ticaretle uğraşan
• vergi veren
• yerleşik ya da yarı-yerleşik halk
• Bu zümre yerleşim, hukuk ve din açısından incelenebilir
•
Yerleşim açısından reaya
• Yerleşik
• Şehirli (Esnaf-Tüccar)
• Köylü (Tımar-Vakıf gibi zirai topraklar)
• Yarı yerleşik (Konar-göçerler)
• Hayvancılıkla uğraşan yarı-göçebe aşiretler
• Yaylak (hayvancılık)
• Kışlak (tarım)
• Devlet yerleşiklerden yana
Din açısından reaya
• Müslümanlar
• Üstün bir konuma sahip
• Zımni halk (Müslüman olmayanlar)
• Devlet tarafından himaye edilirler ve güvenlikleri sağlanır
• Temel haklar bakımından müslüman halktan farkları yoktur.
• Cizye vergisi öderler
• Müste’men
• Osmanlı Devletiyle barış halinde olan yabancı devlet vatandaşları
• Eman (vize) hakkı
• Vatandaşlık hakkı
Hukuki açıdan reaya
• Hür halk
• Köleler
• Devşirme sistemiyle özgürlük
• Vakıf kurucuları (18. yy. da %14, 19 hanım sultan, 3 yeni çeri ağası, 2 sadrazam)
• Müslüman olma
• Sahiplerin ölümü (tedbir)
• Mal/hizmet üretme (Mükatebe)
• Cariyenin çocuk doğurması
• İslam hukukunda cezaların affı (keffaret)
Toplumsal Hareketlilik
• Veraset sistemi
• Soy aristokrasisi yok (ör. vezir çocuklarının yönetici olması için eğitimli ve yetenekli olması gerekiyor)
• Meslekler babadan oğula geçiyor ama kanuni bir engel yok
• Devşirme sistemi (müslüman olmayanlar, köleler)
• Toplumsal mobilite/hareketlilik mümkün
Ayan Sınıfı
• 17. yy’da merkezi otoritenin zayıflaması
• Reaya sınıfından ileri gelenler
• Ayan meclisi
• Özel mülkiyet hakkı
• 1808 Sened-i İttifak
Kaynaklar
Tabakoğlu, A. (2017). Osmanlı İçtimai Yapısının Ana Hatları. İçinde Memet Zencirkıran (Edt). Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (21-40). Ankara: Dora Basım-Yayın Ltd. Şti.
