SHB-227 TÜRKİYE’NİN TOPLUMSAL VE EKONOMİK YAPISI TÜRKİYE’DE DEMOGRAFİK DÖNÜŞÜM ARŞ GÖR.DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI

SHB-227 TÜRKİYE’NİN TOPLUMSAL VE EKONOMİK YAPISI TÜRKİYE’DE DEMOGRAFİK DÖNÜŞÜM

ARŞ GÖR.DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI

Demografi nedir?

• Nüfusbilim

• Demografi, popülasyonların, özellikle de insanların istatistiksel

çalışmasıdır. Demografik analiz, eğitim, milliyet, din ve etnik köken gibi kriterlerle tanımlanan tüm toplumları veya grupları kapsayabilir.

• Demografi bilgisi toplumsal yapının nitelikleri ve özgün gelişmeleri hakkında fikir verir.

• Ör. Nüfusun bölgesel dağılımı, kentleşmenin yönü, göç, üretim düzeni,

toplumsal sınıf ilişkileri

Demografik Dönüşüm/Geçiş

• "Demografik Geçiş", zaman içindeki nüfus değişimini tanımlayan bir modeldir.

• Bu, 1929'da Amerikalı demograf Warren Thompson tarafından son iki yüz yıl içinde sanayileşmiş toplumlarda doğum ve ölüm oranlarında gözlemlenen değişiklikler veya geçişlerin yorumlanmasına

dayanmaktadır.

• Demografik yapıdaki farklılaşma özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra Batılı toplumlarda gözle görülür bir biçim almış ve bu gözlemler

«demografik geçiş» olarak kavramsallaştırılmıştır.

Demografik Dönüşüm ve Toplumsal Değişim

• Demografik geçiş, modernleşme ve endüstrileşme sürecinde toplumların yaşadığı dönüşümleri demografik göstergelere dayalı olarak üç evrede değerlendirilir:

• 1. Evre: Yüksek doğurganlık, yüksek ölüm oranları

• 2. Evre: Doğum oranları sabit, ölüm oranları hızlı düşme eğiliminde

• 3. Evre: Ölüm oranlarında düşüş, ortalama yaşam beklentisinde artış,

doğum oranları da hızlı bir biçimde azalma eğilimi

19. Yy’da Anadolu’da Nüfusun Genel Nitelikleri

• Erken Cumhuriyet döneminde Türkiye’de nüfus yapısı büyük oranda Osmanlı İmparatorluğu’ndan devralınan mirastan etkilenmiştir.

• 19. yy.’dan itibaren kayıtlar, formel nüfus sayımlarından elde edilmeye başlanmıştır.

• Vergi kayıtları ve askerlik ile ilgili düzenlemeler,

• Nüfus sabit bazı özelliklere sahiptir

• Kırsal nüfus yoğunluğu

• Büyük nüfuslu şehirleirn oluşmamasının sağlanması

• Üretim düzeni

• Miras sistemi

Erken Cumhuriyet Dönemi (1923- 1960)

• “Sorunlu miras”

• Nüfus niteliksel ve niceliksel olarak yetersiz

• Savaş nedeniyle erkek nüfustaki azalma

• Gayrimüslim nüfusta düşüş

• Bu dönemde nüfusu artırmak politik önceliklerden birisidir.

• Doğurganlığın artırılmasına yönelik politikalar

• Evlenme yaşının aşağı çekilmes,

• Sağlık politikaları aracılığıyla ortalama yaşam süresinin uzatılması, doğumda

bebek ölümlerinin azaltılması

Kent Nüfusunun Artması ve Anti Natalist Politikalar Dönemi (1960- 2000’ler)

• 1950’lerin ikinci yarısından sonra Türkiye’nin demografik yapısında bir dönüşüm yaşanmıştır.

• Doğurganlık oranları belirli bir düzeyde sabitlenmiş ve sürdürülebilir biçim almıştır.

• Kentleşme ve iç göç

• Toplumsal refahın artırılması hedefi için “nüfusu azaltıcı” (anti-natalist)

politikalara geçilmiştir.

2000 sonrası Dönem: Durağanlaşan Nüfus Dinamikleri ve Tartışmaları

• Cumhuriyet dönemindeki hızlı nüfus artışı eğilimleri, 2000’lerden sonra değişmeye başlamıştır.

• Genç nüfus azalmaya başlamış ve orta-yaş gruplarının oranlarında güçlü bir yükselme olmuştur.

• 2000’lerde kentleşme oranı radikal bir biçimde artmıştır ve aile yapısı

değişmiştir.

Toplumsal/demografik yaşlanma

• Toplam nüfus içerisinde yaşlı nüfusun artması

• %4’ten az ise genç nüfus

• %4-%6.9 arası ise olgun

• %7-%10 arasında ise yaşlı

• %10 üzerindeyse çok yaşlı nüfus olarak nitelendirilmektedir.

Demografik yaşlanmanın nedenleri

• Yaşam süresinin uzaması (AB ortalaması, 81 civarı, Türkiye geneli için 78,3 yıl, erkekler için 75,6, kadınlar için 81,0)

• Ölümlülüğün azalması (teknolojik ve tıbbi gelişmelerle) (dünyada 72.3, 74.7 kadınlar için, 69.9 erkekler için, aralarında ortalama 5 yıl var)

• Bebek ölüm oranlarının (0-2 yaş) azalması (teknolojik ve tıbbi gelişmelerle)

• Doğum oranlarının azalması (doğum kontrol yöntemleri, evlilik ve ilk çocuk sahibi olma yaşının artması, kadınların istihdama daha çok

katılması ve çocuk dostu politikalarının yetersiz olması, bireysel

yaşamın önem kazanması, çocuğun değerinin değişmesi)

Kaynakça

Baştürk, Ş. (2017). Türkiye’de Nüfus ve Demografik Yapının Dönüşümü.

İçinde Memet Zencirkıran (Edt.), Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (s. 301-

334). Bursa: Dora