SHB-227 TÜRKİYENİN TOPLUMSAL VE EKONOMİK YAPISI
ARŞ. GÖR. DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI
• 3. Hafta Kültür ve Toplumsal Yapı /Toplumsal Değişim
• Toplumu tanımlamak için toplumsal ögeler:
• Toplumsal kurumlar
• Toplumsal tabakalar (sınıf, statü, toplumsal hareketlilik)
• Kültür ve toplumsal yapı
• Toplumsal değişme
Kültür Nedir?
• Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü.
(TDK Sözlüğü, 2020)
Kültür ve Toplumsal Yapı
• Kültürü toplumdaki tüm ilişkilerde ve etkinliklerde görmek mümkündür.
• İnançlar da kültürün bir parçasıdır.
• Semboller ise toplumun üyeleri arasında fikir veya duyguları yansıtan kelimeler, mimikler, veya gösterimlerden oluşur.
• Semboller kültürün hem gözlenebilen hem de gözlenemeyen unsurlarını ifade etmek için kullanılmaktadır.
• Toplumda kültür bu semboller aracılığı ile kuşaktan kuşağa aktarılır (Toplumsallaşma süreci).
Toplumsal Değişme
• Toplum dinamik ve sürekli değişen bir yapıya sahiptir.
• Toplumsal değişim doğal ve sosyal değişimden ve teknolojideki değişimlerden etkilenir.
• Kültür, inançlar sistemi, değerler, normlar, toplumsal kurumlar, toplumsal sınıflar hem toplumsal değişimden etkilenen, hem de toplumsal değişimi etkileyen unsurlardır.
• Toplumsal Yapı Kültür
Toplumsal Değişme İle İlgili Kavramlar Değişimin Boyutu
Toplum sürekli devinim ve değişim halindedir ve her farklılaşmanın incelenmesi oldukça zordur.
Farklı inceleme düzeyleri:
• değişimin miktarı – ölçeği (büyük-orta-küçük)
• zaman boyutu – vadesi (uzun-orta-kısa) ve
• değişen birimin etkisi/niteliği (pozitif/olumlu-negatif/olumsuz)
Bu inceleme düzeyleri birbirinden bağımsız ya da birbirini dışlayan nitelikte değildir.
Zaman Boyutu
• Uzun, orta ve kısa vadeli değişimler birbirlerinden kopuk değildir.
• Biri diğerinin etkeni olabilecek biçimde birbiriyle ilişkilidir.
• Uzun süreli sosyal değişimin etkisinin ölçülmesinin zorluğu sebebiyle küçük ölçekli ampirik araştırmalar daha yaygındır.
Değişimin Hızı
• Değişimin hızı tek başına ele alınamaz; değişimin hızlı ya da yavaş olması
• toplumsal yapının değişime açıklığı
• değişime verdiği tepki
• değişimin biçimi
• ortaya çıkan sonuçları ile ilişkisi ile ilintilidir.
• Ör: Toplumsal değişimde dışsal etkenler ya da değişim zorlamaya dayanıyorsa, toplumsal değişim hızlı olarak nitelendirilir.
• Günümüzde değişimin hızı ve ivmesi gittikçe artmaktadır
• Geçmişte daha uzun vadelerde gerçekleşen farklılaşmalar
bugün daha kısa vadede gerçekleşmektedir
Toplumsal Kırılma
• Dışsal etken ya da zorlamaya dayalı değişimler eğer toplumsal
sistemin iç örüntülerine ve kendi iç işleyişine uymuyorsa o toplumun değişime hazır ve açık olmadığı kabul edilir ve bu değişimin büyük ölçekli toplumsal kırılmalara neden olacağı düşünülür.
BARIŞÇIL / ŞİDDETLİ DEĞİŞİM
• Değişimin hızı ve kaynağı ile ilişkili olan diğer bir kavram da değişimin barışçıl ya da şiddetli olmasıdır.
• Barışçıl Değişim: Yavaş yavaş ve aşamalı bir biçimde, doğal etkenler dahilinde kendiliğinden değişim olarak gerçekleşir ve rızaya dayalıdır.
• Şiddetli Değişim: Hızlı ve dışarıdan fiziksel bir gücün itmesi ile devrimsel bir biçimde gerçekleşir ve baskıya dayalıdır.
• Toplumun yapısını derinden sarsar; değerleri, duyguları, düşünceleri ve kurumları değiştirir.
Toplumsal Gelişim
• Toplumsal değişim ile toplumsal gelişim birbirinden farklı kavramlardır
• Değişim daha kapsayıcı ve genel bir kavramdır
• Gelişim belirli türdeki değişimleri anlatan daha dar ve anlam yüklü (olumlu yönde) bir kavram
Hangi değişimler bir gelişme olarak adlandırılır?
• Toplumdaki unsurların daha uyumlu ve düzenli bir biçimde işlemesine yol açıyorsa bu değişime gelişme diyebiliriz.
• Gelişme toplumsal yapının işleyişine olumlu katkı yapan bir
farklılaşmadır ve böyle bir değişim toplumun işlevlerini daha iyi bir şekilde yerine getirmesine neden olur.
• Toplumsal yaşamdaki olası sorunları, kırılmaları ve krizleri azaltır.
Toplumsal Gerileme/Bozulma
• Hangi değişimler bir gerileme ya da bozulma olarak adlandırıldığı tartışmalı bir konudur.
• Eğer bir değişim toplumsal mekanizmanın kendi işleyişi neticesinde gerçekleşmiyorsa ya da toplumsal bütünlüğe daha fazla katkıda
bulunmuyorsa gerileme ya da bozulma olarak adlandırılır.
• Bozulma daha çok değer sorunu olarak değerlendirilir.
• Değerler toplumun diğer unsurlarına göre daha yavaş değişir. Bu nedenle büyük ve hızlı değişimler değerler bakış açısından bozulma olarak görülür
Kaynaklar:
Kalaycıoğlu, S. (2012). Toplumsal yapı: Kavramsal arka plan. İçinde Memet Zincirkıran (Edt.). Dünden bugüne Türkiye’nin toplumsal yapısı (s. 3-18). Bursa: Dora Basım-Yayın Ltd.Şti.
Sunar, L. (Edt.) (2016). Toplumsal değişimi açıklamak: Temel kavram ve kuramlar. İçinde Lütfi Sunar (Edt), Türkiye’de Toplumsal değişim (s. 1-36).
Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.
