SHB-227
TÜRKİYE’NİN TOPLUMSAL VE EKONOMİK YAPISI TÜRKİYE EKONOMİSİNİN DÖNÜŞÜMÜ
ARŞ. GÖR. DR. BURCU ÖZDEMİR OCAKLI
Osmanlı Dönemi Ekonomisi
• Osmanlı Döneminde tarıma dayalı bir ekonomi
• Talep değil, arz yönlü bir üretim sistemi
• Küçük ölçekli ticaret
• Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte arz-talep-fiyat mekanizmasına dayanan bir ekonomik yapıya geçilmiştir.
Türkiye İktisat Kongresi
• Cumhuriyet ilan edilmeden önce TBMM Hükümeti döneminde,
Atatürk'ün talimatlarıyla 17 Şubat 1923 tarihinde İzmir'de "Türkiye İktisat Kongresi" toplanmıştır.
• Amaçları:
• Savaştan yorgun çıkmış olan iktisadi birimlerin birbirlerini tanımalarını sağlamak,
• İhtiyaçları tespit etmek,
• İktisadi konular üzerine dikkatleri çekmek ve
• İktisat politikalarını da bu sonuçlara göre belirlemek arzusu
Teşvik-i Sanayi Kanunu (1927)
• Yerli sanayicilerin teşvik edilmesi
• Sermayenin %25’inin Türkler’in elinde bulunması
• Hammadde, makine ve yedek parça ithallerinde gümrük ve gelir vergisi muafiyetleri
Büyük Buhran (1929)
• Küçük imalat işletmelerinde iflâslar
• özel sektör sanayileşme yönünde beklentilerin altında bir performans
• Ihracat ve ithalatta düşüş
• Keynes’yen ekonomik anlayış
Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934- 1939)
• Türkiye'nin sanayileşme hamlesini hızlandırmak gayesiyle hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur.
• Türkiye’nin kendi hammaddesini kendisinin üretmesi gerektiği fikri yaygınlaşmıştır
• Mensucat sanayii (pamuk, kendir, yün)
• Madenciliğe dayanan sanayii (demir, kömür, bakır)
• Selüloz sanayii (selüloz, kağıt, karton, suni ipek)
• Seramik sanayii (şişe, cam , porselen)
• Kimya sanayii (sülfürik asit, super fosfat, klor)
• Devlet ve milli müesseler tarafından üretim (yüksek ölçekli üretim)
• Ülke ihtiyaç ve talebine cevap verebilecek kapasitede üretim
İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı
• Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı uygulama döneminin ikinci yılında, Birinci Plan uygulamalarının başarılı olmasından ve sanayileşme ile ilgili tereddütlerin giderilmiş olmasından dolayı İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlanmaya başlanmıştır. Ancak 2. dünya savaşı nedeniyle tam olarak yürürlüğe konamamıştır.
1950-1961 DÖNEMİ İKTİSAT POLİTİKALARI
• Devletçilik ilkesi
• Serbest piyasa ekonomisi kuralları pek geçerli değil
• Köyden şehire göçün başlamasıyla bir çok altyapı, eğitim, sosyal ve kültürel sorunlar ortaya çıkmıştır
• Tarımda gelişmeler görülmüştür
• İç talebi karşılamaya yönelik, düşük ölçekli sanayi
1962-1980 DÖNEMİ İKTİSAT POLİTİKALARI
• Türkiye 1960 yılında yeni bir siyasi oluşuma girmiş ve bu yeni devir, siyasi ortamda meydana gelen değişikliğe paralel olarak ekonomik politikalarda da önemli değişiklikler meydana getirmiştir.
• 1961 Anayasası, devlete iktisadi ve sosyal hayatın tanzimi, geliştirilmesi ve planlanması ile ilgili bazı görevler yüklemiştir.
• Anayasanın 41. maddesi "İktisadi ve soysal hayat, adalete, tam çalışma esasına ve herkes için insanlık haysiyetine yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlanması amacına göre düzenlenir.
• Planlı karma ekonomi modeline geçme
1980-1999 DÖNEMİ İKTİSAT POLİTİKALARI
• Dönemin en belirgin özelliği istikrarlı, dışa açık ve rekabet edebilir bir ekonomik ortam sağlamak için "24 Ocak Kararları"nın alınmasıdır.
• 24 Ocak kararlarının temel hedefleri, ekonomik istikrarı sağlayarak ekonomiyi dışa açmak, içeride fiyat mekanizmasının çalışmasını hakim kılmak, dışarıda rekabet gücünü arttırmak için serbest kur politikası ve bunu destekleyen diğer dış ticaret tedbirlerine başvurmaktır.
24 Ocak Kararları
• İhracata dayalı serbest piyasa ekonomisinin benimsenmesi
• Serbest rekabet kuralları
• Fiyat kontrollerinin kaldırılması
• KİT ürünlerine zam
• Faiz serbesti politikası
• Gümrük korumalarının azaltılması
• Döviz kurları üzerindeki kontrolün kaldırılması
• Yabancı sermaye hareketlerinin serbest bırakılması
Stand-by Anlaşması ve Sonuçları
• IMF ile yapılan Stand-by anlaşmalarının (2000-2002) temeli, ülkenin ödemeler dengesi ihtiyacını karşılamak üzere bir kısım şartlara bağlı krediler açılmasına dayanmaktadır.
• Makro ekonomik istikrarın sağlanması
• Yapısal bazı reformlara gidilmesi
• Dünya Bankası da izleyici taraf olmuştur
• Kasım 2000 krizi
TÜRKİYE'NİN GÜÇLÜ EKONOMİYE GEÇİŞ PROGRAMI
• "Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı"nın temel amaç ve araçları, ekonominin yeniden yapılandırılması ve istikrarın kalıcı kılınmasına yöneliktir
• Türkiye'de Güçlü Ekonomiye Geçiş Programının uzantısı olarak 2002’den itibaren Merkez Bankası’nın en önemli hedefinin enflasyonu düşürmek üzere politika geliştireceği ve bunun için de Enflasyon Hedeflemesine gidileceği kararlaştırılmış ve bu politikayla ilgili çalışmalara başlanmıştır.
Kaynak
Gökçen, A.M. (2017). Cumhuriyet’ten Günümüze Türkiye’de İktisat Politikaları ve Ekonomik Gelişme. İçinde Memet Zencirkıran (Edt.), Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (s. 191-220). Bursa: Dora
