Tüm yönleriyle Diyarbakır Kulp ilçesi ve turizm

(1)

TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM

PROF. DR. YUSUF KENAN HASPOLAT

(2)

TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM Prof. Dr. Yusuf Kenan Haspolat

Tür Araştırma

Sayfa Tasarımı Ensari Özdoğan

Birinci Baskı

Temmuz 2014(e-kitap)

Bu kitabın her türlü yayın hakkı Prof. Dr. Yusuf Kenan Haspolat’a aittir. Tanıtım amacıyla yapılacak kısa alıntılar dışında yazarın yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.

ISBN: 978-605-85033-0-4 e-mail:khaspolat@hotmail.com

(3)

TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM

PROF. DR. YUSUF KENAN HASPOLAT

(4)

Yusuf Kenan Haspolat

•

1954 yılında Diyarbakırda doğmuştur. Çocuk Hastalıkları, Çocuk Acil, Geli- şimsel Pediatri ve Endokrin dallarında profesör olan yazar halen Dicle Üniversitesi Çocuk Hastanesinde Anabilim Dalı Başkanı olarak görev yapmaktadır. Yazar evli ve iki çocuk babasıdır.

Yayınlanmış Eserleri Bedüzzaman ve Diyarbakır Dicle İlçesi

Diyarbakır Ekonomi Tarihi 1 Diyarbakır Ekonomi Tarihi 2 Diyarbakır Sosyokültürel Tarihi 1 Diyarbakır Sosyokültürel Tarihi 2 Diyarbakır Sosyokültürel Tarihi 3 Diyarbakır Yeraltı Kaynakları Diyarbakır Yerüstü Kaynakları 1 Diyarbakır Yerüstü Kaynakları 2

Diyarbakır'da Çevre ve Doğa (Sempozyum) Diyarbakır'da Doğal Hayat, Su, İklim, Enerji, Maden Eğil ve Turizm

Ergani İlçesi ve Turizm

Gül Şehri - Diyarbakır Sempozyumu Hani İlçesi

Her Yönüyle Diyarbakır İlçeleri Karacadağ

Peygamberler, Sahabeler ve Evliyalar Kenti Diyarbakır

Peygamberler, Sahabeler ve Evliyalar Kenti Diyarbakır (4. Baskı) Sema (Şiir)

Tabiattan Fısıltılar (Şiir)

Tarih - Kültür - İnanç Kenti Diyarbakır Tüm Yönleriyle Çermik İlçesi ve Turizm Ümit (Şiir)

Tüm Yönleriyle Diyarbakır Kulp İlçesi Ve Turizm

(5)

İçindekiler

1- Kulp Tarihi Ve Tarihi Güzellikleri 7

2- Kulp İlçesi Coğrafyası 37

3-Kulp Doğal Güzellikler Ve Yaşam 57

4- Kulp İlçesinde Kutsal Mekanlar 101

5- İl Yıllıklarında Kulp İlçesi 129

6- Kulp İlçesi Köyleri 139

7- Diyarbakırda Ve Kulpta İpekböcekçiliği Ve İpekçilik 203 Sayfa No.

(6)

1.BÖLÜM

KULP TARİHİ VE TARİHİ GÜZELLİKLERİ

(7)

KULP TARİHİ VE TARİHİ GÜZELLİKLERİ

Kulp İsminin Kaynağı

İlçenin eski adı Pasur’dur. Pasur, çevresinde hendeği bulunan kale anlamına gelmektedir. Ayrıca Pasur’un Başkale anlamına geldiğini söyleyenler de vardır. Mahalli dilde ise

“Peya Sor” yani “Kızıl yamaç” anlamına gelmektedir. Bu ismi de hemen yanındaki kızıl yamaçlı Andok Dagı’ndan aldığı bilinmektedir. Başka bir rivayete göre Pasur adı, “Baya- Sar” yani “Soğuk rüzgâr” anlamına da gelmektedir. Kulp adının yeni sayılabilecek bir geçmişe sahip olduğu iddiası pek doğru değildir. Mahalli rivayetlere göre vaktiyle Kefrum kalesinde oturup bölgeye egemen olan Kulpo isimli derebeyinden adını aldığı söylenir.

Ancak bu bilgi sözlü kültür kaynaklarından alınmıştır. 1540 tarihli Tahrir Defterinde Kulp Diyarbakır eyaletine bağlı bir ocaklık olarak görülmektedir. Bu da Kulp isminin daha eskilere dayandığını göstermektedir. (1)

Kulp’un Tarihçesi

Kulp’un tarihi anlatılırken su an ilçe merkezinin bulunduğu yerden ziyade güneydo- ğuda Kefrum Kalesi, kuzeydoğuda Aygün Kalesi ve batıdaki Ağaçlı Kalesi arasında kalan bölgenin tarihi kastedilmektedir.

Kulp Diyarbakır’ın en uzak ilçesidir. Silvan’ın kuzeyinde yer alan bu ilçemiz kış ayla- rında uzun süre kar altında kalır. Volkanik ve birinci derecede deprem bölgesi olan sarp bir bölgede kurulan Kulp, eski bir yerleşim merkezidir. Ürettiği nefis ballarıyla tanınan Kulp, Kefrum Kalesi, Kanikan Mağaraları, Kale-i Ulya, Agaçlı Kalesi, Büyük Kaya, İmamı Gazali

Türbesi ve çok eski olduğu sanılan Bahemdan Köyü gibi eski eserleriyle de geniş bir tarihi zenginliğe sahiptir.

Tarihte ilk yerleşmelerin kurulduğu yerlerden biri olan Mezopotamya bölgesinin kuzeyinde, su kaynaklarının bol olduğu bir yerde kurulduğundan birçok medeniyete ev sa- hipliği yapmıştır. Bu medeniyetler sırasıyla; Sümerler, Hititler, Urartular, Kimriler(Acemler) ve Artuklular’dır. Tarihin ilk çağlarında bu bölgeye Sümerler yerles- miş, daha sonra bir süre de Etiler egemen olmuşlardır. Ardından Artuklular ve Kimriler yerleşmişlerdir. Bölgede bu dönemden itibaren egemen olan Asurlular’ın egemenliği M.Ö. 606’da son bulunca önce Medler’in, sonra Persler’in eline geçmistir.

KULP TARİHİ VE TARİHİ GÜZELLİKLERİ 9

(8)

Karaorman köyü Kera kaya mezarları(Müze md.)

Düzce köyü-Sere Sıhet kaya mezarı(Müze md.)

Bayır köyü-Tahta Şerre kaya mezarı(Müze md.)

10TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM

(9)

Goderne taş köprü-Sere Dike kaya mezarı(Müze md.)

Güleç köyü Mihare kaya yerleşimi(Müze md.)

Goderme taş köprü kaya yerleşimi (Müze md.)

(10)

Demirli köyü Şikelte Kaso kaya yerleşimi(Müze md.)

M.S. 226’da Romalılar’ın, 637 yılında ise Halid bin Velid tarafından alınmıştır. Bir süre Cizre’ye, sonra Diyarbakır’a ve Silvan’a bağlanmış, sonra Şeyhoğulları, Büveyhoğul- ları, Mervanoğullarının eline geçmiş, 1516 yılında ise burayı Osmanoğulları almışlardır.

M.Ö 606 yılında Urartu medeniyetine son veren Medler, bölgeye hâkim olmuşlardır.

Daha sonra Perslerin eline geçen bölge Büyük İskender’in Pers hâkimiyetine son ver- mesiyle Roma imparatorluğunun hâkimiyetine girmiştir. M.S 637 yılında Hz. Ömer dö- neminde Diyarbakır Halit Bin Velid tarafından alınmıştır. Halit Bin Velid, komutanlarından Hâkim Bin Hasim’i Silvan’ı almaya memur etti. Silvan Müslümanların eline geçince derebeyleri zulmünden rahatsız olan Pasur halkı bir heyetle komutana giderek Müslümanlığı kabul etmiştir. İslam devletine katılan Pasur daha sonra Türklerin 1071 de Anadolu’ya girmesiyle sırasıyla Büyük Selçuklular, Artuklular, Eyyubiler, Ak- koyunlular ve Safevilerin hâkimiyetine geçmiştir. 1516 Mercidabık Savası ile Yavuz Sul- tan Selim tarafından Osmanlıların hâkimiyetine alınmıştır. O tarihten bu yana Türklerin hâkimiyetinde kalmıştır.

1540 tarihli Tahrir Defteri’ne göre Kulp, Diyarbakır eyaletine bağlı bir ocaklık olarak görülmektedir. 1871 tarihli Diyarbakır salnamesinde ise Silvan ilçesinin bir bucağı konumundadır. (1)(13). 1881 (h. 1298) tarihinde yeni teşkil olunan Bitlis iline bağlandı. (13)

Tarihin akışı içerisinde Kulp 1927 yılına kadar Lice sancağına bağlı Muş ilinin bir bucağı iken daha sonra Diyarbakır iline bağlı bir ilçe merkezi haline getirilmiştir(1)

Prof. Dr. Ahmet Akgündüz “Yavuz Sultan Selim ve Kürtler” adlı yazısında Doğu

(11)

Anadolu’daki sancakları idare tarzı açısından üç gruba ayırır ve Yavuz Sultan selim dö- neminde Kulp’un Yurtluk ve Ocaklık tarzındaki sancaklardan birisi olarak Diyarbakır’a bağlı olduğunu söyler. Bu sancakların imtiyazlı bir statüsünün olduğunu belirten Ak- gündüz, bu memleketlere merkezden özel olarak kadı tayin edildiğini belirtir.

Tarih içerisinde önemli sayılabilecek olaylara sahne olmayan Kulp`u I. Dünya savası sırasında Rus ordularının güneye doğru ilerleyişinin burada durdurulduğu Diyarbakır tarihi ile birlikte değerlendirmek daha doğru olur.

Mustafa Kemal Atatürk 1916 yılının Ağustos ayında (6–7 Ağustos) Ruslarla çar- pışmalarda bulunurken İlçenin Sen yayla Bölgesine kadar gitmiştir. Günümüzde dokuz virajlar diye anılan yere kadar da yol yaptırmıştır. İlçede halen Mustafa Kemal’in ya- nında olmuş ve onunla birlikte çarpışmış ya da o günlerin anılarını dinleyerek büyümüş insanlar vardır.

Kulp ilçesi; Merkez, Yeni; Vali Ünal Erkan, Yeşilköy ve Tepecik Mahallelerinden oluş- maktadır. Bu mahallelerin muhtarlıkları da ayrı ayrıdır.

Kulp ilçesi, ilçe merkezi haricinde bir belde (Ağaçlı), 3 bucak (Ağaçlı, Hamzalı, Aygün) 54 köy ve 87 mezradan oluşmaktadır. (1)

Kulp Beyliği

“Kulp bölgesinde, başta Süleymani (Sılémani) aşireti olmak üzere, Banuki, Hevedi, Dılhıran, Bociyan, Zilan, Besyan, Zıkzıyan ve Berazan aşiretleri bulunuyordu. Safeviler döneminde, bu aşiretlerin oybirliğiyle Kulp Beyliği’ni Emir Diyadin yönetiyordu. Emir Diyadin, Ustaçalu Muhammed Han ile iyi münasebetler içinde olmayı politika edinmiş, Muhammed Han da Emir Diyadin ile iyi ilişkiler kurmayı uygun bulmuştur. O kadar ki kızı Bikes Hanımı Emir Diyadin ile evlendirerek bu dostluğu akrabalık bağlarıyla daha da kuvvetlendirmiştir. Emir Diyadin’in erkek çocuğu yoktu. Kardeşi Şeyh Ahmed’in ise dokuz oğlu vardı. Bunlardan Şah Veled Bey, yaşı ilerlemiş bulunan amcasının yerine geçmek istedi. Emir Diyadin, Muhammed Han’dan yardım diledi. O da kendisine is- tediği kuvveti gönderdi. Taraflar arasında başlayan savaşta Şah Veled Bey yenildi. Kur- tuluşu Şam taraflarına kaçmakta buldu. Kardeşlerinden Ömer Şah, Sosin ve Cihangir beyler öldürüldüler.

Çaldıran savaşı sonrasında, Besyan aşireti reislerinden Ali Firi adında bir adam Mey- yâfârikin kalesine saldırıp burasını Kızılbaşlardan aldı. Şam’da bulunan Şah Veled Bey’e haber göndererek durumu bildirdi. Şah Veled Bey haberi alır almaz derhal hareket etti.

Gelip beyliğin idaresini eline aldı. Burada çok tutunamadı. Kulp kalesine giderek bu kale ile buraya bağlı köylerin yönetimiyle yetindi. Yönetimi 13 yıl sürdü. Ölünce yerine oğlu Ali Bey geçti. Ali Bey’in yönetimi 1572 yılına kadar sürmüştür.”(2)

H.980(m.1572-73) yılında ölünce Sultan Selimin bir emirnamesi uyarınca beyliğin yönetimi oğlu Hüseyin Beye verildi. Sultan Murat III. Veziri azem Osman Paşa ko- mutasında bir orduya Azerbaycan’ı istila etmeye gönderdiğinde Hüseyin Beyde diğer

(12)

Kürt beyleri gibi kuvvetleriyle bu orduya katıldı. H.953 (m.1585)te Tebriz civarında yapılan bir savaşta Hüseyin Bey şehid oldu. Beyliğin idaresi Sultan Murad III. Diva- nınca oğlu Zeynel Beye verildi. Hüseyin Beyin oğlu Kılıç Bey buna karşı çıktı. Hazzo hükümdarı Mehmed Beyin yardımlarıyla babasının yerine geçmeyi başardı. Halka ve aşiret rmensublarına karşı kötü davranışları yüzünden bir süre sonra öldürüldü. Bu sı- rada Hüseyin Beyin oğullarından Seyyid Ahmet Bey Tebriz savaşında düştüğü esaret- ten kurtulmuş Erzurum’da bulunan Serdar Ferhad Paşanın hizmetine girmiş bulunuyordu. Bu Paşanın desteği ve devlete yaptığı başarılı hizmetler göz önünde bulunarak Kulp ve Batman hükümetlerinin yönetimi kendisine verildi. Birkaç yıl sonra Diyarbakır Beylerbeyi Hadım Osman Paşanın girişimleriyle beylik elinden alınarak bir Osmanlıya verilince hakkını aramak için İstanbul’a giden Seyyid Ahmed Bey orada öldü. (B.1003/M.1595) Kulp Hükümetinin yönetimi de kural gereğince kardeşi Zeynel Beye verildi.(11)

17 ve 18.yüzyılda Kulp

Bu dönemde Diyarbakır eyaletinin idarî taksimatına bakıldığında, XVIII. yüz yılın ilk yarısındaki durumun uzun bir dönem ettiği söylenebilir. 1785 yılında Di yarbakır eyaleti şu sancaklardan meydana gelmekteydi.

1 - Amid (Paşa Sancağı) 16 - Kulb

2 - Siverek 17-Atak (Y)

3 - Çermik 18-Siird

4 - Meyafârikîn (H) 19 - Bakos Boşat

5 - Hasankeyf 20 - Savur (H)

6 - Beşiri 21-Eğil (H)

7 - Tercil (H) 22 - Karakeçülü

8 - Behramkî 23 - Çapakçur

9 - Hani (Y) 24 - Mihranî

10-Çıska 25 - Musul-ı Atik ve Cedid

11 - Telbisme 26 - Çemişgezek

12 - Mardin 27 - Sağman

13-Salat 28 - Derik

14 - Birazî 29 - Ergani

15 - Birecik 30 - Çüngüş

(13)

1823 yılında Diyarbakır eyaleti nin idarî taksimatını sicillere dayalı olarak vermek uygun olacakür.

1840 Yılında Diyarbakır Eyaleti ve Kazaları (15)

1823 yılında Diyarbakır eyaleti şu sancaklardan meydana gelmekteydi34.

1. Amid (Paşa Sancağı) 16. Telbisme

2. Mardin 17. Çıska

3. Salat 18. Harput

4. Birazı 19. Eğin

5. Siverek 20. Çüngüş

6. Eğil (Hükümet) 21. Ergani

7. Hasankeyf 22.Çarsancak

8. Beşiri 23.Palu (Hükümet)

9. Çermik 24. Savur (Hükümet)

10. Hani 25. Hazzo (Hükümet)

11. Atak (Y) 26. Siird

12. Tercil (Hükümet) 27. Cizre (Hükümet)

13. Mihranî 28. Kulb

H.Çapakçur 29. Miyafarikîn

15. Karakeçülü 30. Bakos Boşat

1- Amid (Merkez Sancak) 15- Birazî 29- Zıknı

2- Mardin 16- Bakos Boşat 30- Bohtan

3- Siverek 17- Hani 31- Raho

4-Eğil 18-Peçar 32- Lice

5- Hasankeyf 19- Genç 33- Kulb

6- Beşiri 20- Hazro 34- Hayan

7- Çermik 21- Silvan 35- Koda

8- Savur 22- Garzan 36- Gürdilan

9- Hani 23- Şirvan 37- Rasulayn

10-Atak 24- Sürd 38- Badıkan

11- Mihranî 25- Nehtan 39- Havidan

12- Miyafarikîn 26- Cizre 40- Şeyhkîk

13- Çapakçur 27- Râhta 41- Ebgür

14- Salat 28- Midyat

(14)

Ermeni kaynaklara göre Kulp

Khulp

Khulp, Kulb, Koğb: Batı Ermenistan’ın Bitlis Vilayeti’nde, Genc Sancağı’na bağlı, Ermeni Torosları’nın güney eteklerinde, Koğbadzor (günümüzde Khulp veya Pa- sursu) Nehri havzasında bulunan bölge.

Bölge dağlık olup doğu sınırları boyunca Andok Dağı (2830m), batısında Kasan (2080m), kuzeyde ise Koğb (günümüzde Mir-İsmail) Dağları uzanmaktadır. Khulp bölgesi Büyük Hayk’ın Ağdznik Eyaleti’nin Sanasunk (Sasun) bölgesi dâhilinde bu- lunmaktadır.

Tigranakert (Silvan)- Artaşat ticaret yolu bu bölgeden geçmekteydi. Geç ortaçağ döneminde Khulp’un, “Nahia” ismi kullanılmaktaydı.

XIV. yüzyılda Osmanlı egemenliğine girdikten sonra Diyarbekir (Diyarbakır) Vi- layeti’ne dâhil edilmiş, 1864 yılına kadar yarı-özerk beylik konumunda olmuş, 1880’lerde Bitlis Vilayeti bünyesinde bulunmuştur. Sadece Ermenilerle meskûn olan Khulp bölgesine XV.-XVI. yüzyıllarda Kürt göçebe aşiretleri akın ederek Ermeniler- den boşalan köylere yerleşmişlerdir.

XX. yüzyıl başlarında bölgede yaşayan 5 bin Ermeni genelde Koğbadzor’un kıyı köylerinde yaşamaktaydı. Indzakar (Surb/Aziz Gevorg manastır-ziyaretgâhıyla, yak- laşık 140 ev), Gazken (ortaçağda 2000 evden oluşan bir kasaba, XX. yüzyıl başında ise 100 Ermeni), Aharonk (1870’lerde kaza merkezi), Ehub (Eyub), Geğervank (Ge- ğervan), Şuğek ve Pasur Ermenilerle meskûn büyük köylerdi. Yöre ahalisi bağcılık, ipekböcekçiliği, dokumacılık vs. ile geçimini sağlamaktaydı.(3)

1869-1905 yılı salnamelerine baktığımızda Kulp’un, Silvan kazasına bağlı bir nahiye olduğunu görüyoruz. Kulp nahiye müdürü: Said bey, Kâtibi Ömer efendi, Mu- kayyid Mustafa efendidir.(12)

(15)

Kulp şehitliği

(16)

Kulp şehitliği

(17)

M.Kemal Paşa ve Kulp

Rusların Diyarbakır’ı ele geçirmek için üç yol seçeneği vardı a)Bitlis yolu b)Bingöl yolu c)Kulp yolu

En önemlisi Kulp yolu idi. Buradan geçilirse Diyarbakır ele geçmiş demekti. Bu açı- dan Ahmet İzzet paşa ve M.Kemal düşmanı kulp boğazına çekmeyi planladı.8.Fırkamız hazırlanmıştı.14 yaşından büyüklerin çatışmaya alındığı 7 aşiret Konuklu Şeyh Muham- med Emin komutanlığında savaşa katıldı Boğazın iki yakasına siperler kazıldı

Ruslar Pomak mevkiine gelince ateş başladı. Ruslar büyük zayiat vererek çe- kildi.13.000 esir alındı. Kulpta 6500 şehit verdik. Bu noktada buraya bir anıt çok yakışır.

M.Kemal üç yerde çadır kurdu: Kulp, Şenyayla ve M.Kemal çeşmesi denen mevkide.

M.Kemal paşa ordusunun ikmalini yapmak üzere Kulp-Şenyayla yolunu yaptırdı.3 ayda Kulp ve köylülerin yardımıyla yol bitti.

Erzurum’da Ruslara karşı kazanılan zaferle Aziziye tabyasında şehitlerimize gösterilen anıt ve saygıyı Kulp’ta da bekliyoruz

Kulp’lu hakkı Tel’in anlattıkları:’Babam Sabri, Mustafa Kemal paşa’nın milis kuvvet- lerinde binbaşı idi. Osmanlı başarı madalyası aldı. Kulp’ta büyük evimizi boşaltarak pa- şa’nın emrine verdi. Paşa Şin yaylasında çadırını bir ceviz ağacının altında kurdurmuştu.

Temmuz ayında Ruslar taarruza geçtiler; 8.Fırka çok zayiat verdi. Darakuluk’ta yapılan bu savaşta Alay kumandanı Recai Bey şehit oldu. Mersinli Binbaşı Turgut Bey bacağından yaralandı. Hastahane olarak kullanılan evimize getirildi; tedavi sırasında o da öldü. 8.Fırka kumandanı Rifat beyle Anduk dağına çıkıldı. Rus taarruzunu durdurmak için tedbirler düşünüldü. Hakkı Tel Rus ilerlemesini durdurmak için Kulp ve çevresindeki köylülerle kadın, erkek ve çocuk demeden çalıştılar, çarpıştılar. Orduya yardımcı oldular. Babalarımız ezeli düşmanımıza yurdumuzu çiğnetmemek için canlarını verdiler

Kulp’lu Hacı Süleyman Uğur, şu tamamlayıcı bilgiyi veriyor: “Rusların ilerlemek is- tedikleri üç yol vardı: Bitlis yolu, Kulp yolu ve Çapakçur (Bingöl) yolu. Bunların en önemlisi Kulp yolu idi. Buradan geçerlerse Diyarbakır’a varırlardı. Kordik Rusların, Kozma dağı bizim kuvvetlerin elinde idi. Şin yaylasında Mustafa Kemal Paşa ve arkadaş- ları toplandılar. Rusları vadi içine çekmek için geri çekilmeyi plânladılar. Ruslar Pomak’a gelmeden ateş edilmemesine, böylece tamamen pusuya düşmelerinin sağlanmasına karar verdiler. Yedi aşiret Rus kuvvetlerine karşı cephe aldı. 14 yaşından yukarı herkes silâh al- tına alındı. Aşiretin, daha doğrusu milis kuvvetlerinin başında, Konuklu Şeyh Muham- med Emin bulunuyordu. 8’inci Fırka ile Kulplular ve milis kuvvetleri, Ruslara karşı kahramanca çarpıştılar ve Rusları yendiler.”(5)(6)

(18)

1998 yılı MSB verilerine göre Kulp şehitleri

Kulplu Kore şehitleri

Kulp İlçesi Tarihi Mekanları

Kulp İlçesi Kaleleri

Kulb (Kefrun) Kalesi: İlçenin 10 km. güneydoğusunda yer alır. Doğal bir kayalık üzerinde inşa edilen kale Doğu Romalılar döneminde güvenlik amacıyla müstahkem bir kale konumuna getirilmiştir. Kulp’a adını veren Derebeyi Kulpo’nun da bu kaleyi kul- landığı bilinmektedir. Eyyubiler ve Artuklular döneminde kullanılan kale daha sonraki dönemlerde Kulb Beyliği’nin merkez kalesi olarak kullanılmıştır. (8)

İlk başlarda Acemlerin elinde bulunan kale daha sonra Rumelilerin eline geçmiştir.

Osmanlı devrine dayanan bu yıllarda, Atabeyliler Rumelilerle savaşarak bu kaleyi almış- lardır. Osmanlılar her tarafta adalet sağlanması için bu kaleyi de kendine bağlamıştır. Bu kale -MİREK- mir Muhammed tarafından yönetilmiştir. Kale şimdiki görünüşüyle iki parça şeklinde ayaktadır. Göz tahminlerine göre kalenin yüksekliği 25 veya 30 metre ci- varındadır. Atabeylilerden kalan tam 13 tane koyu -hendek- bulunmaktadır. Bu koyular taşın içine kazılarak yapılmış ve 4 metre derinliğindedir. Yöre insanı bunlara sarıç de- mektedir. Bu sarıçlar içine yağmurlarla su dolmaktadır. Bu suyun üzeri ise tamamen çi-

Adı soyadı Sınıfı ve rütbesi

Baba adı Memleketi Doğu m tarihi

Medeni durumu

En son birliği

Şehit olduğu tarih Mehmet

Sabri Olcay

Topçu er

Haydar Kulp 1930 Evli 2.Kore

tugayı

22 Mayıs 1952

(19)

menle kaplanır insanlar bunu bir mucize olarak bilirlermiş. Bu çimenler suyu dış etkenlerden korumaktadır. Bunların tohumlarının Atabeyliler tarafından atıldığı söylenmek- tedir. (10)

Kefrun kalesi Foto.Mirze Çelik

Ağaçlı Kalesi: Ağaçlı Beldesi’nin kuzeyindeki tepede bulunan kale günümüzde iklim koşulları ve beşeri etkenlerden dolayı harap haldedir. Yapılan araştırmalar sonucunda kalenin Doğu Roma İmparatorluğu döneminde yaşayan Ermeniler tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca beldenin güneyinde ve batısında birer adet yıkık Ermeni Kilisesi kalıntıları mevcuttur. Büyük Seyyah Evliya Çelebi Seyahatname’sinde Ağaçlı’daki Erme- nilerin demircilikte ileri olduklarını belirterek imal ettikleri kılıçları beldenin batısındaki Kevire Dıkan (Dükkân Kayalığı) mevkiinde kurulan panayırda geçen kervanlara sattık- larını belirtmektedir

Kefrum Kalesi: İlçenin 10 km. güneydoğusunda yer alır. Doğal bir mağara olup Doğu Romalılar döneminde bir takım değişikliklerle güvenlik amacıyla müstahkem bir kale konumuna getirilmiştir. Kulp’a adını veren Derebeyi Kulpo’nun da bu kaleyi kul- landığı bilinmektedir. Kefrum’un duvarlarındaki resimler tarih öncesi çağlardan beri in- sanların burayı bir barınak olarak kullandıklarını kanıtlamaktadır.

Aygün Kalesi: Aygün Köyü civarında harabe şeklinde olup Doğu Romalılar döne- minde yörenin kontrolünü sağlamak amacıyla inşa edildiği bilinmektedir. (7)

(20)

Kulp-Ciğse kalesi (Müze md)

Telli Ağa Köşkü: Kulp’un doğusundaki Hasandin Dağı’nın yamacında ilçenin en güzel köylerinden biri olan Karabulak köyünde bulunmaktadır Köşk Telli Ağa ve kardeşi Abdül Ağa tarafından 1650–1670 yılları arasında yapılmış köşkün yapımında kullanılan taşlar, Taşköprü Köyü’nden getirilmiştir.

Köyün üst kısmında bulunan köşkün dört bir yanı bahçelerle çevrilidir. Doğusunda bir şelale ve şelalenin altında bir havuz bulunmaktadır. Köşk iki katlı olup doğusunda Abdül Ağa batısında ise Telli Ağa oturuyormuş. Zamanla toprak tabakasının zayıf ve kaygan olmasına bağlı olarak yer yer göçmeler neticesinde harap haldedir. Batıya bakan kısmında küçük bir bölüm zamana inat hala ayakta durmaktadır.(7)

Tarihi Telli Ağa Köşkü.

(21)

Kulp kiliseleri

Yaylak-Smetak Tarihi Kilisesi: İlçemiz Yaylak Köyü Smetak mezrasında tarihi bir kilise mevcuttur. Yaylak Köyünde ise eski devirlerde insanların yaşadığı üç dört odalı taştan oymalı mağaralar mevcuttur.

Şekil Yaylak – Smetak Tarihi Kilisesi (7)

Akçasır köyü kilisesi:

Akçasır köyü ilçenin 30 km.

doğusundadır. Kilise doğu- batı doğrultusunda dikdört- gen planlı olup aynı yönde tonoz örtülüdür. Doğu ucunda yarım daire planlı apsis yer almaktadır.

Akçasır köyü kilisesi(7)

(22)

Güznak mezrası kilise camii(7)

Güznak mezrası kilise camii: Kayacık köyüne bağlı Guznak mezrasının girişindedir.

Moloz taşla yapılmıştır

Salkımlı köyü kilisesi

Salkımlı köyü kilisesi: Salkımlı köyü ilçe merkezinden 27 km ötededir. Köye 2 km mesafede kilise vardır. Moloz taş malzemeden inşa edilen kilise doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır ve aynı yönde beşik tonoz örtülüdür.(8)

(23)

Kulp köprüleri .

Hüseyin Ağa Köprüsü:Kulp-Muş Kervan Yolu üzerinde bulunan yapı, Kulp’a 15 km. uzaklıktadır. Kulp Çayı üzerinde doğu-batı doğrultusunda uzanan eser XVI. yy’da inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kabayonu taştan inşa edilen köprü; tek gözlü, sivri kemer açıklıklı yolu eğimli olan köprüler grubuna girmektedir.(8)

Kulp giriş köprüsü

(24)

Kulp giriş köprüsü

Kulp Şakirhan köprüsü

(25)

Kulp HES yakınında Dedenin değirmeni köprüsü

Kulp HES yakınında tarihi köprü

(26)

(27)

Ahşap bir köprü

(28)

Kulp çayı

Taşköprü: İlçemize 30 km.uzaklıkta bulunan Taşköprü Köyü’nde kayalarda mağara devri izlerine rastlanılmaktadır. Ayrıca bölgede Sarım Çayı boyunca yüksekliği 200 met- reye ulaşan bir boğaz bulunmaktadır. Aynı bölgede Sarım Çayı üzerinde bir de bölgeye adını veren ve Kulp İlçesini Silvan İlçesine bağlayan tarihi bir Taşköprü mevcuttur.

(29)

Tarihi Taşköprüden Bir Görünüm(14) Kulp, Silvan ve Hazro bölgelerinin birbirine yaklaştığı ve etkileşimlerinin en yoğun yaşandığı bir yerde kurulan Taşköprü köyünün tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Köyün güneyindeki tepelerde günümüzde bile eski ermeni yerleşim yerlerine ait kalıntılar bu- lunmaktadır. Kulp’u Silvan ve Hazro’ya bağlayan ve adını köyün isminden alan Taşköprü de bu köyün kuzeybatısında yer almaktadır. Kulp ve Silvan-Hazro’yu birbirinden ayıran Sarum Çayı üzerinde kurulan Taşköprü, II. Abdülhamit döneminde yapılmıştır. Mima- risi ile Batman’daki Malabadi Köprüsü’ne benzeyen Taşköprü, köyün kuzeyinde bulunan kayalıklarda kesilen özel biçimli taşlardan yapılmıştır.

Goderne köprüsü(Kulp-Silvan sınırında Sarum çayı üzerinde Godern köyü güneybatısında- (Müze md.)

(30)

Köyde bulunan bir diğer önemli tarihi eser de köyün kuzeyindeki kayalıklarda bulu- nan “Derık” adlı yerleşim yeridir. Dik bir kayanın içinin oyulmasıyla oluşturulan bu oda biçimli yerde mezar biçimli bir gömüt bulunmaktadır. Ayrıca duvarlarında eski yazılar ve çeşitli çizimler yer almaktadır. Köylü yaşlılardan aldığımız bilgilere göre, burası eskiden köyün güneyinde yaşayan Ermenilerin ibadet yeridir. İçinde mezar biçimli bir gömütün bulunması köylülerin dediğini destekler niteliktedir. (7)

Şekil Taşköprü’de bulunan Derık adlı kaya mağarasında bulunan yazılardan bir görünüm.

(31)

Kulp ünlüleri

Belediye başkanları

Tarihi sıraya göre Kulp’ta belediye başkanlığı yapanların listesi şöyledir.

Mustafa Körükçü Mehmet Tanrıverdi Süleyman Acar (Subay)

Haşan Çelik, (18 yıl boyunca seçim yapılmadan belediye başkanı oldu) Servet Nergiz (1969)

Sıdkı Çelik, (1984, iki buçuk dönem) Ahmet Yaşar (1977, 6 ay)

İhsan Ülgen (1989) Fahri Aydın (1994)

Mahmut Zengin (1999, iki dönem) 2009-2011 Nesip Şimşek

Yazar, Sanatçı ve Tanınmışlar

Adil Tekin: 1910 yılında Kulp’ta doğdu. Kulp’ta ilkokul okudu. Fotoğrafçılık yaptı.

Amed’de Foto Dicle adında bir fotoğraf stüdyosu vardı. Amed’in eski fotoğrafları söz konusu olunca Adil Tekin’in adı akla gelir. 1953-54 yılları arasında Belediye Başkan ve- killiği de yaptı. 1970 yılında bir dönem Diyarbakır Tanıtma ve Turizm Derneğinin Baş- kanlığını yaptı. Birçok fotoğraf sergisi açtı. 1964 ve 1971 yıllarında iki albüm yayınladı.

Cemal Yıldırım: 1925 yılında Kulp’ta doğdu. Öğretmen yüksekokulundan mezun oldu. Sonra Amerika ve Britanya’da eğitim gördü. Türkiye’ye dönüp üniversitelerde öğ- retmenlik yaptı. İngilizce ve Türkçe felsefe kitapları vardır.

Özer Ozankaya: 1937 yılında Kulp’ta doğdu. 1959 yılında Siyasi Bilimler Fakültesi okudu. Yayınlanan kitapları vardır. İkisi şunlardır: Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kül- tür ve Sosyoloji

Mele Yasîn Toprak: 1906 yılında Kulp’ta doğdu. Önce bu ilçede sonra da Silvan’da eğitim gördü. Diyarbakır’ın birçok köyünde imamlık ve müderrislik yaptı. 10 eseri var.

Ravddul-hayat, Seyfül-Me’lül Tefsir ve Akidetu’l-imarı-el Ula en önemlilerin dendir.

Mele Yasîn Wusifî, 1994‘te vefat etti.

(32)

Salih İnce: 1951 yılında Kulp’ta doğdu. İlkokulu Hazro’da, ortaokulu Silvan ve Dicle’de okudu. 1969 yılında Amed’deki öğretmen okulundan mezun oldu. Amed’de öğretmenlik yaptı. 1974 yılında İsveç’ e taşındı ve 1989 yılında bir grup arkadaşıyla Roja Nû gazetesini çıkardı. Salih İnce İsveç’ teki Kürdistan Kurumlan Federasyonu’nun ku- rucusu ve ilk başkanıdır. Stockholm Kürt Kültür Vakfi’nın kurucularındandır. İsveççe yazdığı Pelle Svanslös adında bir çocuk kitabı vardır ve bu kitabı Cergoye Qol adıyla Kürtçe’ye adapte etti. S. Zirav ve S. Ferman mahlaslarıyla birçok makale yazdı.

Sabahattin Gültekin: 1961 yılınde Kuye köyünde doğdu. İlkokulu kendi köyünde, ortaokulu Kulp ta, İmam Hatip Lisesi’ni Edirne ‘de ve yüksekokulu da Siirt ‘te okudu.

Değişik yerlerde yıllarca öğretmenlik yaptı. Şimdi emeklidir. Kurdi-Der yönetiminde çalışıyor. Şimdiye kadar birçok gazete ve dergide yazıları yayınlandı. Roser Zaravaya Kir- mancî Xebata Gramerî adında bir kitabı var.

Burhan İşiyok: 1969 yılnda Gomag’da doğdu. İlkokul ve ortaokulu Kulp’ta, liseyi ise Amed’de okudu. Üniversiteye de kayıt yaptırdı ama devam edemedi. Edebiyat ve müzik ile meşgul. Bir öykü ve iki şiir kitabı yayınlandı.

Felat Dilgeş: 1965 yılında Duderiya köyünde doğdu. İlkokul ve liseyi Silvan’da okudu. İstanbul Üniversitesi’nde Felsefe ve Siyaset okudu. Birçok gazete ve dergide ya- zıları yayınlandı. Gula Dersime, Rojnamegeriya Kurdîya Peşîn (araştırma) ve Dilşad (öykü) isimlerinde üç kitabı var.

Zübeyde Fidan Kırmızı: 1973’e Hurûc köyünde doğdu. Bütün eğitimini Amed’de tamamladı. Dicle Üniversitesi’nde edebiyat bölümünü bitirdi. Amid-i Nur adıyla Ab- düssettar Hatayi Avşar otobiyografisini yazdı.

Mîrze Mihemed Çelik: 1974 yılında Kulp’ta doğdu. Liseye kadar okudu. Bir dönem ilçeden göçtü, sonra geri döndü. Mîrze Mehmed Çelik fotoğrafçıdır. Bi Wêneyan Kulp/

Kulp (Resimler ile Kulp/Kulp) adında Kürtçe-Türkçe bir kitabı vardır.

Azad Ziya Eren: 1976 da Kulp’ta doğdu. Öğretmen olan anne ve babası 12 Mart’ta Çorum’a sürgün edildi. İlkokulu Çorum’da, ortaokulu Antep’te, liseyi Amed’de tamam- ladı. Dicle Üniversitesi biyoloji bölümü mezunudur. Mezun olduktan sonra öğretmenlik yaptı ve çeşitli dergi, gazete ve eklerde şiir ve yazıları yayımlandı. Şiirleri Fransızca, İngi- lizce, Almanca, Kürtçe, Süryanice, Ermenice ve Arapça’ya çevrilip ve yayınlandı.

Barış Seyitvan: 1982’de Cıhs köyünde doğdu. İlköğretimini köyde, orta, lise ve üni- versiteyi Diyarbakır’’da okudu. Dicle Üniversitesi Resim Bölümünden mezundur. Tür- kiye, Kürdistan, Avrupa ve Afrika’nın birçok ülkesinde resimleri sergilendi.

(33)

Dengbej ve Sanatçılar

Cotkar: 1959 yılında Habîka köyünde doğdu. Daha çocuk yaştayken ailece Silvan’a göç ettiler. İlkokul ve ortaokulu Silvan’da okudu. Daha okul yıllarında stranlar söylemeye başladı.

Şiyar ile 1975 yılında müzik grubu kurdular. Anonim ve yurtsever temalı stranlar söyler.. 1992 yılında ülkeyi terk etmek zorunda kaldı ve Almanya’ya yerleşti. Kaset ve CD’leri vardır.

Reşat Mehmikî (Reşat Deniz): 1964 yılında Geliyê Memika köyünde doğdu. Okul okuyamadı. Reso, Huseynê Muşî ve Şakiro’nun stranlarını söylüyor. 1989 yılında evini Batman’a taşıdı. Batman’da seyyar satıcılık yaptı. 1997 yılında Batman’dan Muş’a taşındı.

Adilê Riza (Adil Yapsur): 1964 yılında Délit köyünde doğdu. 20 yaşında toplu yer- lerde stran söyledi. Köyde yaşarken Erivan radoyundan, babasından ve dengbêjlerden stran söylemeyi öğrendi. 12 yaşma kadar köyde kaldı. 1976 yılından beri Amed’de inşaat işlerinde çalışıyor.

Tehsînê Kulpî (Tahsin Türk): 1946 yılında Malêhaf köyünde doğdu. Okula gide- medi; okulu dışarıdan bitirip ilkokul diploması aldı. Köyde hayvancılık ve bağcılık yaptı.

1989 yılından beri Diyarbakır’da yaşıyor.

Silêmanê Kulpî (Süleyman Koç): 1964 yılında Badika bölgesinde olan Kerra kö- yünde doğdu. İlkokul okudu. 17 yaşından beri stran söylüyor. Şakiro ve Zahiro’nun stran- larını söylüyor. Birçok köy gezdi; düğün, eğlence ve yaslara katıldı. Bu şekilde geçimini sağlıyor. 1991 yılında Silvan’a taşındı.

Elîcanê Kulpî (Alican İpek): 1960 yılında Malên Hafê köyünde doğdu. Okul oku- madı. Köyde çobanlık ve çiftçilik yaptı. 1984 yılından beri Diyarbakır’da yaşıyor. Ço- cukluğundan beri stran söylüyor. Şakiro, Zahiro ve amcası Evdilvehabê Huseyn’den stran söylemeyi öğrendi.

Sadiqê Kulpî (Sadık Canan): 1941 yılında Cimikan köyünde doğdu. Okul oku- madı. Muş’tan Kulp’un Gevozan köyüne göçtüler. 1969 yılına kadar köyde çobanlık yaptı. Söylediği stranları dengbêj dayısı Eminê öğrendi. 1969 yılında evini Adana’ya ta- şıdı. (17)

Prof. Dr. Kendal Yalçın: D.Ü.Tıp Fakültesi Gastroenteroloji bilim dalı hocasıdır.

Yeşilköylüdür. 1965 doğumludur.

Prof. Dr. Muhsin Kaya: D.Ü.Tıp Fakültesi Gastroenteroloji bilim dalı hocasıdır.

Şehbuba köyündendir.

(34)

KAYNAKLAR

1- Prof. Dr. Abdullah Topçuoğlu, Vefa Akdoğan. Güneydoğu’da Sosyal Yasam:

(Diyarbakır’ın Kulp İlçesi Örneği) T. C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Konya 2007

2-Vedat Güldoğan. Diyarbakır Tarihi. Kripto yay. 2011 3-Küçük Ermeni Ansiklopedisi, 2. Cilt, Yerevan, 1995 4- www.kulp.gov.tr

5-Ali Sarısu. Mustafa Kemal Paşa Kulp’ta. Kara Amid dergisi. Atatürk Yılında Diyar- bakır. S.52-54)

6-Şevket Beysanoğlu: M.kemal Atatürk’ün Diyarbakır’daki Kafkas cephesi Komutan- lığı. Atatürk Araştırma merkezi dergisi. c.II. Mart 1986. sayı.5 s.496

7-Adem KARAKUŞ. “Kulp İlçesi Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri” adlı Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Coğrafya Anabilim Dalı 2001 tarihli bitirme tezi

8- İrfan Yıldız. Eğil ve Kulp İlçeleri, Diyarbakır’da Tarım Çevre ve Doğa sempozyumu.

2011

9- Doç. Dr. İrfan Yıldız. Kulp İlçesi İhsan Işık (ed):Diyarbakır ansiklopedisi.3-238 10- http://pasurilcesi.blogspot.com/

11- Şevket Beysanoğlu. Anıtları ve Kitabeleri iler Diyarbakır Tarihi. Diyarbakır Bü- yükşehir Belediye yay. 2003. c.2.

12- Ömer Tellioğlu (ed): Diyarbakır Salnameleri. DBB yay. İst. 1999. 3/51 13-1973 il yıllığı

14- DBB gezi rehberi

15- Yrd. Doç. Dr. İbrahim Yılmazçelik XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır.

(1790-1840) (Fizikî, İdarî Ve Sosyo-Ekonomik Yapı). TTK matb.Ank.1995 16-.http://tr.wikipedia.org/wiki/Kulp

17- Amed Tigris. Yıldız çakar. Amed. DBB yay. 2014. s.542, 608, 613

(35)

2.BÖLÜM

KULP İLÇESİ COĞRAFYASI

(36)

KULP İLÇESİ COĞRAFYASI

Kulp Panorama

KULP İLÇESİ COĞRAFYASI 39

(37)

Kulp Panorama

(38)

Kulp ilçesi ve komşuları (2) Kulp ilçe haritası (1)

Kulp İlçesine Genel Bakış

Kulp Panorama

(39)

Kulp Belediyesi

Kulp ilçesi Hükümet konağı

(40)

Kulp mera ve orman

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre

Silvan’ın kuzeyinde yer alan ilçe kış aylarında uzun süre kar altında kalır. Volkanik ve birinci derecede deprem bölgesi olan sarp bir bölgede kurulan Kulp, eski bir yerle- şim merkezidir. İdari yapı olarak merkez, bir belde (Ağaçlı), 3 bucak (Ağaçlı, Hamzalı, Aygün), 50 köy ve 120 mezradan oluşmaktadır. İlçe merkezi, Eski, Yeni, Yeşilköy ve Tepecik mahallelerinden oluşmaktadır. Yerel halk ise Kurmanç’lardan oluşur.(10) Kulp ilçesinde Hiyan, Hevedan, Bekirhan, Badikan aşiretleri yaşamaktadır.

Coğrafi Durumu

Kulp ilçesi Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisinde yer almaktadır. 1941’de topla- nan 1. Türk Coğrafya Kongresinin belirlemiş olduğu bölgeler ayrımında Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde yer alan Diyarbakır ilinin bir ilçesi durumundadır. Konum itibariyle Güneydoğu Torosların güney eteklerine kurulmuş olan Kulp ilçesi; kuzeyinde Bingöl, kuzeydoğusunda Muş, doğusunda Sason, batısında Lice ve güneyinde Silvan-Hazro ile sınır teşkil eder.

Batıda Lice İlçesi ile Sarum Çayı sınır oluştururken, kuzey sınırında İnceburun dağları ve Bingöl dağları ile Bingöl’ün Genç ilçesinden ayrılır. Kuzeydoğuda Kulp ile Murat Nehri su toplama havzalarının birbirinden ayrıldığı su bölümü çizgisini oluştu- ran Andok Dağı ve Şen Yaylası ile sınır oluşturur. Doğuda Aygün Çayı ile Sason ilçe- sinden ayrılırken, güneyde

Güneydoğu Torosların en güneyindeki dağ sırası ile Silvan’dan ayrılır. (10) İlçenin yüzölçümü 1.601 Km² dir. İl merkezine uzaklığı ise 128 Km dir. Arazi, yıllar önce or- manlarla kaplı olduğu halde zamanla yeşil örtüsü azalmıştır.

İlçenin en yüksek yerini Kulp’un kuzeydoğusunda, Kulp ile Muş arasındaki Andok Dağı (2840 m) oluştururken, diğer önemli yükseltiler Sipan Dağı (2478 m), Kendal Dağı (2123 m) ve Ömer Dağı’dır (2018 m). En alçak kısmına ise ilçenin güneyinde Silvan sınırına yakın tektonik bir çukurluk olan Kulp Çayı vadisinde rastlanır. Buranın denizden yüksekliği 850 m.’nin altına düşer. (10)

Bitki örtüsü bakımından üst flora olarak “meşe” hakimdir. Alt flora olarak ;’ kekik,

İlçe Bucak

sayısı Mezra

sayısı Köy

sayısı Çayır/Mera

alanı Orman alanı

Kulp 4 119 50 73.000 720.000

(41)

karaçalı, sütleğen, sığırkuyruğu ve çayır otları’ bulunmaktadır. Bölge arazisi coğrafi de- virlerden ikinci zamana ait olup kalkerli ve sisli bir yapı göstermektedir. Çoğunlukla boralt, granit, granülit gibi kayalar hakimdir

İlçe sınırı içerisindeki akarsular çok geniş bir drenaj ağına sahiptirler. Dicle nehrini besleyen Batman Çayının kaynak noktasını oluşturan akarsular bu bölgeden kaynağını alır. Akarsular en yüksek debi seviyesine İlkbahar ve Kış aylarında karların erimesine bağlı olarak ulaşır ve yazın ise yağışın azalmasına bağlı olarak debileri düşer. Akarsular en yüksek seviyelerine Ekim-kasım aylarında ulaşırlar.

Bölgenin tektonik açıdan hareketli bir yapı üzerinde bulunmasına bağlı olarak kaynak suları ve artezyenler fazladır. İlçede debisi yüksek olan akarsular Kulp Çayı ile Sarum Çayı’dır. Bunların dışında Çemigeldano ve Aygün çayları da debileri yüksek olup yazın kurumazlar. Büyük akarsulardan Kulp Çayı kaynağını Andok Dağı ve Şen Yaylasından alırken, Sarum Çayı kaynağını Bingöl Dağlarından ve Bingöl’ün Genç ilçesi sınırları içe- risinden almaktadır. Genel olarak akarsular Dicle Nehri su toplama havzasına bağlı olup güneydoğu Torosların zirveleri su bölümü çizgilerini oluşturarak Murat Nehri su toplama havzasından ayrılır.

Kaynaklar bakımından da çok büyük bir potansiyele sahip olan Kulp ilçesi bu potansiyelini henüz değerlendirememiştir. Son yıllarda inşaatı tamamlanan Silvan Barajı ile bu potansiyel değerlendirilmeye başlanmıştır. (3)

İklim

Kış ayları soğuk, kar ve karla karışık yağmur yağışlı; yazları kurak, gündüzleri sıcak, geceleri biraz serin olur. Yıllık yağış miktarı 1150 mm.dir En yağışlı ay 195 mm. İle ocak, en yağışsız ay 0,0 mm ile Ağustos aylarıdır. Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 78,5 gündür.

Bölge iklimi olarak sınırlarında bulunduğu Doğu Anadolu ve Güneydoğu bir geçiş özel- liği taşır. (3)

Kulp İlçesi Nüfus Listesi:

Yıllar 2011 2009 2008 2007 2000 1990 1985 1980 1975 1970 1965 Toplam: 37.615 36.415 36.588 35.464 40.454 50.482 46.977 42.047 36.705 35.761 29.181

Erkek: 19.132 18.237 18.512 17.891 20.734 25.252 23.589 21.692 19.028 18.504 15.101 Kadın: 18.483 18.178 18.076 17.573 19.720 25.230 23.388 20.355 17.677 17.257 14.080

İlçe

Merkezi: 11.004 9.858 10.616 11.474 15.825 7.472 6.679 5.619 4.474 6.346 3.375 Köy: 26.611 26.557 25.972 23.990 24.629 43.010 40.298 36.428 32.231 29.415 25.806

(42)

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre

(43)

İlçe merkezinin denizden yüksekliği 1132 m olup bu özelliğiyle Türkiye ortalamasına yakındır. İlçenin en yüksek yerini Kulp’un kuzeydoğusunda, Kulp ile Muş arasındaki Andok Dağı (2840 m) oluştururken, diğer önemli yükseltiler Sipan Dağı (2478 m), Kendal Dağı (2123 m) ve Ömer Dağı’dır (2018 m). En alçak kısmına ise ilçenin güne- yinde Silvan sınırına yakın tektonik bir çukurluk olan Kulp Çayı vadisinde rastlanır. Bu- ranın denizden yüksekliği 850 m.’nin altına düşer.

Andok Dağından Bir Görünüm

Yükselti değerlerinden de anlaşılacağı gibi kısa bir mesafede 2000 m.’ye yakın bir yük- selti farkı söz konusudur. Bu durum ilçe arazisinin dik eğimli ve oldukça engebeli olma- sını beraberinde getirmiştir. Dağların yüksek kısımlarından kaynağını alan akarsular eğimin fazla olmasıyla yataklarını derine aşındırarak araziyi parçalamışlardır. İlçe arazilerinin büyük çoğunluğunu dağlık alanlar oluşturmaktadır. Genel olarak “Güneydoğu Toroslar” adını alan bu dağlar sıradağlar şeklinde uzanarak bölgede İnceburun ve Bingöl Dağları adını alırlar. Sıra şeklinde kıvrım dağları olan bu dağlar, 3. jeolojik zamanda (Neozoik) meydana gelen Alp-Himalaya orojenik hareketleri sırasında oluşarak bugünkü görünümüne kavuşmuşlardır. Bu nedenle oldukça genç sıradağlardır. Temelinde paleo- zoik yaşlı kuvarsit şist ve kalderler yer alırken çevresinde Pliosen’e ait Flişler ve kalkerler yer alır. Ancak morfolojik olarak oldukça genç sayılabilecek dağlardır. Bu nedenle tektonik ve sismik açıdan oldukça hareketli bir yapı üzerinde yükselmişlerdir. Doğu Ana- dolu Fayı’nın Lice’nin 23 Km, Kulp’un ise 60 Km yakınında geçmesi ilçenin tektonik açıdan ne kadar hareketli olduğunun en büyük kanıtıdır. Nitekim tarih boyunca birçok depreme sahne olan bölge en son, 1975 Lice Depremiyle 6.8 şiddetinde sallanmış ve 10.000’in üzerinde insan hayatını kaybetmiştir.

(44)

Akarsuları

Sarum Çayı: Bingöl ilinin Genç ilçesinden kaynağını alan Sarum Çayı, Diyarbakır sınırları içerisinde Kulp ile Lice ilçeleri arasında sınır oluşturarak akış göstermektedir.

Kaynağını Bingöl dağlarından aldığı için debisi yüksektir. Lice ve Kulp ilçelerinden aldığı değişik kollarla akış gösterir.

Çemigeldano: Kaynağını tamamıyla Kulp ilçesi sınırları içerisindeki İslamköy ile Ağıllı köyüne bağlı Geli (vadi) mezrasından alır. Kulp’un 6 km kadar güneyinde Kulp Çayına karışır. Kaynak noktasına doğru Çemigeldano ismini alan çay, aşağı kısımlarda Narlıca köyünden itibaren Şekran Çayı olarak adlandırılır. Özellikle Narlıca köyü ya- kınlarında vadi tabanı genişler ve buralarda tarım arazileri sıklaşır. Aşağı kısımlarda tekrar eğimin artmasıyla vadi daralarak kertik vadi şeklini alır.

Kulp Çayı: Kulp’un en büyük akarsularından biridir. Vadisi oldukça derin kazılmış kertik vadi şeklinde gelişmiştir. Akarsu kaynağını Kulp-Muş sınırlarındaki Andok Da- ğı’ndan alır. Alaca ve Yaylak köylerinden çeşitli kollarla beslenir. Akarsu üzerinde Silvan Barajı yapılmıştır. Çayda lezzetli balıklar yetişir.

Uzunova ve Özbek köylerinde inşa edilen iki gölet dışında tabii göl yoktur. Bu göletler tarımsal üretime çok önemli katkılar sunmaktadır. Ayrıca Özbek köyünde bulunan gö- lette sazan balıkçılığı da yapılmaktadır. (4)

Yıl Toplam Şehir Kır

1965 29.181 3.375 25.806

1970 35.761 6.346 29.415

1975 36.705 4.474 32.231

1980 42.047 5.619 36.428

1985 46.977 6.679 40.298

1990 50.482 7.472 43.010

2000 40.454 15.825 24.629

2007 35.464 11.474 23.990

2008 36.588 10.616 25.972

2009 36.415 9.858 26.557

2010 36.939 10.119 26.820

2011 37.615 11.004 26.611

(45)

Jeoloji Kulp ilçesine jeolojik olarak bakacak olursak;

Kulp yöresi, Fermiyen öncesi temel ve Permiyen metamorfitleri ile Tersiyer tortul ve mağmatik kayaçlarını içerir, Permlyen kayaçları, Fermiyen öncesi temel üzerine açısal bir uyumsuzlukla gelmektedir.

Temel kayaçları en az iki kez metamorfizmaya uğramış ve yöre tümüyle pöüfäz deformasyon geçirmiştir.

Permiyen* den daha yaşlı olan birinci deformasyon evresi (D^) sırasında, temel kayaç- larında izlenen belirgin yapraklanma (klivaj) yapısı gelîşmiş ve anılan bu kayaçlar amfibolit fasiyesinde metamorfize olmuşlardır, Yöredeki temel metamorfitleri ve Miyosen (Tersiyer) tortullarında belirgin olarak, KB ve KB dalımlı kıvrımlar içermektedir. Bu kıvrımlar olasılı olarak farklı iki deformasyon evresine bağlı olarak oluşmuş ve böylece Miyosen sonrası devirlerde temel kayaçları içinde antiform ve senformi Miyosen tortularında ise antiklinal ve senklinal yapıları gelişmiştir. Daha sonra bölgede ikinci bir mêtamotorfik etkenlik (ye- şilfist fasiyesi metamorfizma) ve faylanma meydana gelmiş ve bu düşük dereceli meta- morfîzma nedeniyle temel kayaçları geniş ölçüde bozuşmuşlardır. (5)

Mazı

Kulp tarihte hammadde üretiminde de söz sahibiydi. Sanayide ön planda olan mazı 1938 yılında üretim olarak

Kırmızı mazı: 80 ton (Kulp İlçesi) Sarı mazı: 30 ton (Kulp ve Çermik ilçesi) Açık yeşil: 50 ton (Kulp, Çermik ve Lice ilçesi) Koyu yeşil: 10 ton (Kulp Çermik ve Lice ilçesi) (11)

Madenler

Çermik-Kulp-Palu arasında önemli altın tespitleri yapılmış olup, çalışmalar devam etmektedir. Kulp-Koçkan bölgesinde 250.000 ton rezervli, %33-52 tonerli demir ya- takları saptanmıştır. Kuvars madeni Kulp ilçesinde bulunmaktadır.

1989-1992 yılları arısında İslamköy köyü civarında krom madeni çıkartılmış, terör olayları nedeniyle üretim durmuştur. 1911-1912 yıllarında Aygün köyü civarında demir madeni işletmeciliği yapıldığı bilinmektedir. İlçenin kuzeyinde Yaylak köyü ci- varında alçı taşı, Karabulak köyünde mermer yatakları bulunmaktadır.

14-1-2011 tarihli Karacadağ kalkınma ajansı raporuna göre 2008 yılında sadece mermer ocaklarının yoğun olduğu bölgelerde yapılan sınırlı bir çalışmada ilin işletile- bilir rezerv potansiyelinin; Lice, Hazro ve Kulp havzasında 15 milyon metreküp (DMMD, 2008)olduğu gözlenmiştir

(46)

Maden Tetkik Arama (MTA) 10.Bölge Müdürü Ekrem Tosun, madencilik sektöründe bölgenin gelişme kaydettiğini, yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından bölge illerinde ciddi tespitler yapıldığını ifade ederek, “Kulp’ta altın yatakları tespiti yapılmıştır. Bu maden- lerin tam manası ile işletilmesi halinde bölgeye ciddi anlamda katkı sunacaktır.” dedi.

2011 Diyarbakır Çevre Ve Şehircilik Verileriyle

Kulp’ta demir üretimi Tenör Rezerv

Kulp Pasur İlçesi Köy İsimleri

Köyün Ad Kürtçe Adı

1 Ağıllı Gomak

2 Akdoruk Gagvas

3 Akbulak Kemika

4 Akçasır Akçasır

5 Alaca Nedera

6 Argün Şirnas

7 Aygün Mehmetkan

8 Ayhan Bahamdan

9 Ağaçkorur Beyrok 10 Bağcılar Hacana

11 Baloğlu Dümülyan

12 Barin Barın

13 Başbuğ Reşşikan

14 Bayır Maladindere

15 Çağlayan Zara 16 Çukurca Çırrık

17 Demirli Temiran-ı Kebir

18 Düzce Malabaze

19 Dolun Arkatın

(47)

20 Elmalı Deyas

21 Güleç Savuşa

22 Güllük Kokan

23 Hamzalı Şexhamza 24 İslamköy Kuye

25 İnkaya Kanika

26 Narlıca Tiyaks 27 Kamaşlı Zıllek 28 Karaağaç Benin 29 Karabulak Nerçik 30 Karpuzlu Herta 31 Kara orman Kerran 32 Konuklu Duderya

33 Kaynak Xuruç

34 Kayacık İnikan 35 Kayahan Xweşşika 36 Kurudere Kerrika

37 Özbek Şexbuba

38 Saltuk Malamelke

39 Temran Temiran-ı Sağır 40 Taşköprü Goderne

41 Tuzla Xerzika

42 Uygur Havinge

43 Uzunova Cumar

44 Ünal Şerefka

45 Üçkuyu Araşka

46 Yuvacık Helin

47 Yakıt Akıka

48 Yayık Havre

49 Yaylak Eskar

50 Zeyrek Seyrek

51 Salkımlı Fırke

52 Koçkar Totana

(48)

Kulpta Tarım

XVI. yüzyılda Diyarbakır önemli bir pamuk üretim merkezi olarak görünmektedir.

Hemen her köyde önemli ölçüde pamuk ziraatı yapıldığı

dikkat çekmektedir. Biz örnek olmak üzere Kulp nahiyesindeki pamuk öşrünü tesbit ettik. Burada 89 köyde pamuk üretilmektedir.(12)

İlimiz geneli için 1.sırada önerilecek meyve türü badem’dir. Badem özelikle Dicle, Çermik, Çüngüş, Lice, Kulp, Hani, Hazro gibi dağlık ve kuzey ilçelerinde kendiliğin- den yetişmektedir. Antepfıstığı, bölgede yetiştiriciliğinin mutlaka geliştirilmesi gerekli olan meyve türleridir. Ceviz ise daha ziyade rakımı yüksek olan Kulp, Dicle, Çüngüş, Hazro ve Lice gibi ilçelerde yetiştiriciliği önerilebilir(6)

Bölgede özellikle Diyarbakır ili ve ilçelerinde dağlık kesimler, vadilik alanları, dere kenarlarında ve su yataklarında yaygın olarak Vitis vinifera ssp. silvestris yabani asma tipleri tespit edilmiştir. Bölgede yapılan incelemelerde; Diyarbakır’ın Merkez, Dicle, Lice, Kulp’ta, yabani asma populasyon varlığı tespit edilmiştir (7)

1936 yılına ait bir kitapta

Merkez, Silvan, Bismil, Lice ve Kulp ilçelerinde pirinç ekilir. (8) denmektedir 1- Tarım Ürünleri:

Kulp İlçesi’nde gerek arazi kullanım açısından gerekse de ekonomik geçim kaynağı olması açısından ele alınması gerekli olan en önemli faaliyet hayvancılıktır. Gerek Me- şelik-Fundalık alanları (%59) gerekse de çayır ve mera alanlarının (%28.7) oldukça geniş yer kaplamasıyla tarım yapılabilecek arazilerin (%4.8) çok sınırlı olması nedeniyle ilçede hayvancılık yıllardan beri en yaygın geçim türüdür

Kulp’ta tarım yapılan arazinin toplam arazi içerisindeki oranının %4.8’dir. Tarımsal faaliyetler; tahıl tarımı, baklagiller tarımı ve endüstri bitkileri veya yem bitkileri tarımı olarak belirlenebilir. Bu faaliyetler hem sulu hem de kuru tarım alanlarında gerçekleştiri- lebilmektedir. Ancak Kulp’ta var olan tarım arazilerinin büyük çoğunluğu sulu tarım ara- zileridir. Bunda yüzey suları ve kaynakları potansiyelinin yüksek olmasının etkisi vardır.

İlçede yaygın olarak tahıl ürünleri olan buğday, arpa, çavdar, darı ve yulaf ekilir. Söz konusu tahıllar genelde ailelerin kendi ihtiyaçlarında ve yerel ihtiyaca yönelik olarak üre- tilir. Tahıl ürünleri yerli tohum kullanılarak kıraç arazilerde yetiştirilir. Bu durum birim başına alınan verimin düşmesine neden olmaktadır. Buna rağmen son yıllarda gübreleme, ithal tohumlar ve diğer çalışmalarla tahıl verimlerinin artırılmasına çalışılmıştır. Extantif

(49)

yöntemlerle yapılan tahıl tarımı üretimi iklimin kontrolündedir. Özellikle ilkbahar ya- ğışlarının fazla olduğu yıllarda verim artarken, kurak geçen yıllarda ise birim başına düşen verim azalmaktadır.

İlçede en fazla üretilen tahıl buğdaydır. Daha çok kuru tarım alanlarında yaygın olarak ekilir. Halkın temel besin kaynağı olması ve iklim şartları ile toprak özellikleri bakımın- dan fazla seçici olmaması nedeniyle buğday tarımı en fazla yapılan tahıl tarımıdır.

Bir diğer tahıl türü olan arpa daha çok buğdayın yetişmediği ya da toprak veriminin düşük olduğu ayrıca yükseltinin daha fazla olduğu yerlerde yetişme imkânı bulmuştur.

Hayvan yemi olarak kullanılan arpa ilçede hayvancılık faaliyetlerinin çok yoğun yapıl- ması nedeniyle buğdaydan sonra en fazla yetiştirilen tahıldır. Kulp’ta yoğun olarak ye- tiştirilen bir diğer tahıl ise çavdardır. Sıcaklık koşullarının az olduğu yüksek yerlerde ve verimsiz arazilerde yetişebildiği için üretimi fazladır. Özellikle 1500 metre üzerindeki yükseltilerde yetişme imkânı vardır. Bazı yerlerde yerel olarak buğday ve yulaf ile karış- tırılarak öğütülür ve ekmeği yapılır.

Kulp’ta yetiştirilen diğer tahıl ürünleri ise yulaf ve darıdır. Bunlar da özellikle sapları hayvanlar tarafından çok sevildiğinden kurutularak kışın hayvanlara verilir. Bu nedenle ekim alanları fazladır. Çok eski dönemlerde buğdayın yerine temel besin maddesi olarak yulaf ve darı kullanılırdı. Bu nedenle ekim alanları buğdaydan daha fazla idi. Ancak zamanla giderek buğdayın ekmek yapımında yaygın olarak kullanılmasıyla ekim alanları ve üretimleri azalmıştır.

Son yıllarda nerdeyse tükenme aşamasına gelmişlerdir. Ayrıca Şekran Çayı vadisinde çok az miktarda çeltik tarımı da yapılmaktadır. Yine son yıllarda özellikle silajlık mısır üretimi de yapılmaya başlanmıştır.

İlçede baklagillerden fasulyenin ayrı bir önemi vardır. Bahçe alanlarında sulama ya- pılarak üretilen fasulye Diyarbakır’a getirilerek satılır. Fasulyenin hem yaş hem de kuru olarak tüketim alanı bulması ve sulu arazilerin yaygınlığı nedeniyle ilçede fasulye üretimi (özellikle bir türü olan Ayşe Teyze fasulyesi) oldukça yaygındır. İlçede bir diğer baklagil olan nohut üretimi de fazladır. Nohut yetiştirilmesi için fasulye gibi sulu arazi imkânı bulunduğu için ilçede yaygın olarak üretilmektedir.

Fasulye ve Nohut’un yanında baklagillerden Mercimek, Susam, Yonca, Fiğ ve Ko- runga yetiştirilir. Özellikle Yonca ve Korunga hayvan yemi olarak yetiştirildiği için ol- dukça yaygındır. Genellikle sulu arazilerde yeşil iken kesilip kurutulduktan sonra kışın hayvanlara yem olarak verilirler. Taban suyunun yüksek olduğu vadi tabanlarında yetiş- tirilirler.

(50)

İlçede yumrulu bitkilerden Patates ve Soğan endüstri bitkilerinden de Tütün ve Pamuk yetiştirilir. Patates kumlu topraklardan olan gevşek toprakları seven bir bitkidir.

Verimsiz arazilerde de yetişme imkânı bulmaktadır. Tüketim alanı çok geniş olan patates özellikle Diyarbakır’a gönderilerek orada satılır. Yerel tüketim alanlarında özellikle, ova köylerine götürülerek Buğday ile takas edilir. Bu nedenle yetişme alanı ve üretim miktarı fazladır. Bir diğer yumrulu bitki olan soğan Diyarbakır ilçelerinde en fazla Kulp’ta ye- tiştirilir. Yetiştirilen soğanlar Diyarbakır sebze halinde satılır. Soğan da patates gibi sulama imkânlarının olmadığı ova köylerine satılarak buğday alınır.(4)

2002 Yılı Üzüm Üretimi

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre Kulp’ta sebze üretim alanı 17990 da’dır

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre Gıda Tarım hay- vancılık il müdürü verileriyle hububat üretimi (Ton)

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre Kulp’ta 300 da alanda 120 ton pamuk,3500 da alanda 65 ton tütün üretilmiştir.

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre Kulp’ta 17990 da alanda sebze üretilmiştir.

2- Hayvancılık:

Kulp ilçesinde gerek arazi kullanımı açısından gerekse de geçim kaynağı olması açı- sından ele alınması gerekli olan en önemli faaliyet hayvancılıktır. Gerek Meşelik-Fundalık alanları (% 59) gerekse de çayır ve mera alanlarının (% 28,7) oldukça geniş yer kaplama- sıyla tarım yapılabilecek arazilerin (% 4,8) çok sınırlı olması nedeniyle ilçede hayvancılık yıllardan beri en yaygın geçim türüdür. Hayvancılık için uygun fiziki koşullar beşeri fak- törlere etkide bulunarak halk arasında çok yaygın bir alışkanlık haline gelmesine zemin hazırlamıştır. Bu nedenle ilçede hayvancılık çok çeşitlenmiştir.

KULP İLÇESİ COĞRAFYASI 53 İLÇELER Meyve Veren

Yaştaki (ha)

Meyve Vermeyen Yaştaki (ha)

Sofralık Üzüm (ton)

Kurutmalık Üzüm (ton)

Elde Edilen Kuru Üzüm (ton)

Kulp 750 3 4500 1500 300

İLÇELER Buğday Arpa Mısır Darı Çeltik

Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton) Üretim (Ton)

KULP 25.320 8.800 451 30 -

(51)

a) Küçükbaş Hayvancılık: Türkiye genelinde en fazla küçükbaş hayvancılık Güney- doğu Toroslarının eteklerinde yapılmaktadır. Güneydoğu Toroslarda çayır ve mera alan- larının geniş yer kaplaması yazın çok yoğun yaylacılık faaliyetlerine sahne olmaktadır.

Buralarda kervanlarla koyun ve kıl keçisi beslenir. Ayrıca Güneydoğu Toroslarda meşe alanlarının geniş yer kaplaması kış aylarında hayvanlara yem olarak verilmesi nedeniyle hayvancılık gelişmiştir.

İlçede hayvancılık ekonomik faaliyetler arasında ayrı bir öneme sahiptir. Bir bakıma bölgenin doğal özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın ayrı bir kol olarak gelişmesine zemin hazırlamıştır. Bölgede yüzyıllardan beri göçebe aşiretler hayvan beslemekte ve bölgenin hayvansal ürünler ihtiyacını önemli ölçüde karşılamaktadır. Bölgede büyük ve geniş kuyruklu Karaman, Ak Karaman, İvesi denilen farklı koyun ırkları beslenmektedir.

Ayrıca Mor Karaman koyunu da Güneydoğu Toroslarda beslenmektedir. Küçükbaş hay- vancılık Birleşmiş Milletlerce uygulanan çeşitli ambargolar ve bölgedeki çeşitli olaylar nedeniyle küçükbaş hayvancılık eski önemini kaybetmiştir.

İlçede en fazla beslenen hayvan Kıl Keçisidir. İlçenin meşelik ve fundalık alanlarında otlatılan kıl keçisinin sütü ve peyniri çok lezzetlidir. Ancak yeni yetişen meşe fidanlarını kemirdiği için meşe ormanlarının tahrip olmasına, ormanların kendi kendini yenileye- memesi nedeniyle zamanla ortadan kalkmalarına neden olmuştur.

Keçinin hem süt hem de yönünden faydalanılmaktadır. Diyarbakır Tarım İl Müdür- lüğü’nün sayımına göre ilçede 1985 yılında 51380 adet keçi beslenirken 1990 yılında 64.000’e yükselmiştir. Bu tarihten sonra ilçede hayvan sayımı yapılamamıştır. Ancak tah- mini değerlerle ilçede hayvancılıkla yoğun olarak uğraşan Ağıllı, Çağlayan, Akdoruk, Yaylak, Ağaçkorur, Alaca, Dolun, İslamköy ve Elmalı köylülerinin göç etmek zorunda kalmasıyla ilçede beslenen keçi sayısının bir hayli düştüğünü söyleyebiliriz

Keçiden sonra ilçede en fazla beslenen küçükbaş hayvan koyundur. Koyun göçebe olarak yaşayan Yörükler tarafından kervanlar ve sürüler halinde beslenir. Yerel dilde Koçer olarak nitelendirilen Yörükler (göçer) kışın ilçenin güney kesimlerinde konak- larken ilkbahar aylarıyla birlikte daha serin olan yüksek alanlara hareket etmektedirler.

Bunların sabit bir konak yerleri yoktur. Sürekli yerlerini değiştirerek koyunlarını otlatır- lar. Tarım İl Müdürlüğü’nün sayımına göre ilçede 1985 yılında 32780 baş koyun beslenirken, bu sayı 1990 yılında 50.000’e çıkmıştır. Yine son yıllardaki yaylacılık faaliyetlerindeki yasaklamalar beslenen koyun sayısını da düşürmüştür.

b) Büyükbaş Hayvancılık: İlçede büyükbaş hayvan olarak Sığır, Dana, Manda, Öküz, Boğa, At, Katır ve Eşek beslenir. En fazla beslenen büyükbaş hayvan Sığır ve Da- nadır. Sığır ve dana özellikle ilçe merkezi ile nispeten düzlük alanlarda kurulmuş olan köylerde yoğun olarak beslenir. Yine mera arazisi az olan köylerde de büyükbaş hayvanlar beslenir. Ayrıca yakın geçmişe kadar karabasanla çift sürüldüğünden büyükbaş hayvanlar; tarım alanlarının geniş yer kapladığı yerleşimlerde yoğun olarak besleniyordu. İlçede yakın geçmişe kadar ulaşım At, Katır ve Eşekle sağlanırdı. Ayrıca yaylacılık faaliyetlerinde yük taşımacılığı söz konusu hayvanlarla yapılıyordu. Bu nedenle ilçede özellikle Katır ve

(52)

Eşek çok fazla beslenmektedir. Kısacası hayvancılık halkın tüm gelenek ve yaşam alış- kanlıklarında öncelikli faaliyettir. Yıllardır devam eden bu gelenek ve alışkanlıklar halk arasında kendine özgü bir anlayış yaratmıştır. Bu durum ilçede çok belirgindir.

c) Kümes Hayvancılığı: İlçede kümes hayvancılığı da yapılmaktadır. Bunlardan Tavuk, Horoz, Hindi, Kaz ve Ördek beslenmektedir. Söz konusu hayvanlar büyük çift- liklerden ziyade yerel tarzda geçim türü şeklinde beslenmektedir. Bu da yerel ihtiyaca yönelik beyaz et yumurta temini için yapılmaktadır. (4)

Diyarbakır çevre ve şehircilik müdürlüğü 2011 raporuna göre

Kulpta Arıcılık Projesi

Diyarbakır’ın Kulp ilçesinde başlatılan ‘Arıcılık Geliştirme Projesi’ 2010 ‘da başa- rıyla tamamlandı. Kulp Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) tarafından yürütülen Kafkas cinsi 480 kovan bal arısı projesi arıların üretici- lere dağıtılmasıyla son buldu. SYDV projeyle Saltuk, Koçkar köyleri ve Kulp merkez- deki üreticilere 480 kovan bal arısı ve malzeme dağıttı. Projeden 16 üretici

faydalanırken, projeden faydalananlar Kaymakamlığa teşekkür ettiler (9).

1936 yılında H.Basri Konyar’ın kaleme aldığı Diyarbakır yıllığında Vilayetin Çer- mik ve Kulp mıntıkalarında oldukça nefis bal istihsal olunmaktadır. Bereketli sene- lerde bir kovandan vasati 5-6 kilo bal istihsal olunur(s.155) denmektedir

TUİK verileriyle 2011 yılında Kulp’ta 51.000 kg bal, 250 kg. balmumu elde edil- miştir

İLÇELER TOPLAM EKİLEN ÜRÜN

YONCA KORUNGA FİĞ SİLAJLIK MISIR

KULP 433,931 438,805 840,381 464,174

(53)

KAYNAKLAR

1-http://www.haritatr.com/kulp-haritasi

2- http://www.haritamap.com/ilce/Diyarbak%C4%B1r/Kulp.html-www.go- oglw.map

3-http://www.kulp.bel.tr/

4- Adem Karakuş. “Kulp İlçesi Beşeri ve Ekonomik Coğrafya Özellikleri” adlı Dicle Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Coğrafya Anabilim Dalı 2001 tarihli bitirme tezi

5- Salim Genç (Lice-Kulp Yöresi, Diyarbakır ili, GD Türkiye) Metamorfizma- De- formasyon

İlişkileri Jeoloji mühendisliği.1984

6- Oktay A. Diyarbakır’da meyve yetiştiriciliği ve geliştirme olanakları. Tarım Çevre Doğa sempozyumu. 2010

7- Karataş D. Karataş H.Ağaoğlu S Türkiye yabani asma (vıtıs vınıfera ssp. sılvestrıs) gen kaynakları. Tarım Doğa ve Çevre sempozyumu.1-3 Haziran 2010)

8- Eti E. Diyarbekir. Diyarbekir matb.1937.s.

9- www.diyarinsesi.org. 20 Temmuz 2010 10-www.kulp.gov.tr

10- Prof. Dr. Abdullah Topçuoğlu Vefa Akdoğan. Güneydoğu’da Sosyal Yasam:

(Diyarbakır’ın Kulp ilçesi Örneği) Yüksek Lisan Tezi T. C.Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı. Konya 2007

11- İzmir Fuarında Diyarbakır.1938

12- Yılmaz Kurt. XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Diyarbekir Eyaleti’nde Sanayi Ve Ticaret. Diyarbakır’ı Tanıtan adam. San Matb. Ank. 1998.

13- http://tr.wikipedia.org/wiki/Kulp

(54)

3.BÖLÜM

KULP DOĞAL GÜZELLİKLER VE YAŞAM

(55)

KULP DOĞAL GÜZELLİKLER VE YAŞAM

KULP DOĞAL GÜZELLİKLER VE YAŞAM 59

Kulp’a genel bakış(11)

Kulp çayı Sarım çayı

(56)

Muş ve Silvan’dan Kulp’a giriş köprüsü Şakirhan çayı

(57)

Kulp HES Kulp HES

Kulp HES

(58)

Kulp HES

(59)

Kulp HES

(60)

Kulp Çayı

Kulp çayı ve Kulp

(61)

Kayacık Vadisi Küçük Şelaleler