İL YILLIKLARINDA KULP İLÇESİ
1927 yılında Kulp
İL YILLIKLARINDA KULP İLÇESİ 131
132TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM
Tahir Öğüt- Çiğdem Çadırcı Cumhuriyet Dönemine Geçiş Sürecinde
Diyarbakır’da İktisadi-Mali ve Sosyal Yapı Akademik Bakış Cilt 7 Sayı 13 Kış 2013 1936 il yıllığında Kulp ilçesi
Diyarbekir’in şimâli şarkisindedir. Şimalen ve şarkan Muş, cenuben Silvan, garben Lice kazalarile sarılıdır. Mesahai sathiyesi 1010 kilometre murabbaıdır. Umum nufusu 11232 dir. Kesafeti nufus 11.1 dir. Bu kaza 1298 de Diyarbekir’e merbut iken bu tarihte yeni teş kil olunan Bitlis Vilâyetine verilmişti. Bu gün Diyarbekir’e bağlı bulunmaktadır.
Kaza arazisi dalgalı, arızalı ve dağlıktır. Dağlarının en yükseği 2500 metredir. Arazisinin dörtte üçünü Ormanlar teşkil eder. Tah minen üç bin kilometre murabbaı bir yer kaplar.
Fakat kereste istihsaline salih değildir. Mer’ası pek azdır.
Kazada dört çay vardır. Kulp suyu Muş ve Genç hududundan çıkarak Dicle’ye dökülür.
Şekiran suyu Kulp çayına dökülür. Bir de Genç dağlarından çıkıp kazanın garp kıs-mını dolaşan Sarim suyudur ki bu da Kulp çayına dökülür. Dördüncüsü de kazanın şar-kından cenuba doğru akarak yine Kulp çayı ile birleşir ve hepsi birden ( Batman ) na mını alır. Mecraları gayri muntazamdır. Ziraat ve nakliyatta pek ctiz’i istifade edilir.
Bu kaza iklimi de mutedildir. Dört mevsim hükmünü icra eder. Suhunet farkları ( 7 ) dir. Haddi azamisi kânun ve temmuz aylarindadır.
Yağmurlar en ziyade ilkbaharda yağar. İlk iki ayı ile son ba harın son iki aylarında fazla düşer. Kar üç ay kadar yağar. Bu müddet zarfında bütün yollar kapanır yalnız Diyarbekir hududunda hayvan işler.
Başlıca mezruat :
Buğday, arpa, darı, pirinç, nohut, mercimek ve sairedir. Ancak ziraî istihsalâtı mah-duddur. Halk kışlık zahiresini yanı başındaki Silvan kazasından temin eder. Ekilen arazisi yirmi bin dönümü bulur.
Hayvanatı :
Koyun 9670, keçi 15955, sığır 3137, eşek 700, at 140, manda 27, ester 60.
İL YILLIKLARINDA KULP İLÇESİ 133
Yağ, koyun ve keçi iyi bir gelir bırakır.
İhracatı:
Sansar, tilki, ve diğer hayvanat derilerde ceviz, badem, yağ, mazı, kitre, çiriştir İdhalâtı:
Ticarî eşya ile hububattan ibarettir.
Yol:
Açılmakta olan Diyarbekir - Muş yoludur. Kazada ipek kozası da yetiştirilmekte ise de istihsalât noksan dır. Bir servet getirmemektedir.
Arıcılık orta derecede ve iptidaî bir tarzdadır. Evler umumiyetle taştan yapılmış gayri sıhhî binalardır. Bu evlerin pencereleri eski bir göreneğin eseri olarak çok ufaktır.
Maarif:
Tam devreli bir ilk mektebi vardır.
Kulp Kasabası
Bir dağın eteğine yaslanmış cenub ve şark tarafı Şekifan ve Kulp çayları arasında kal-mış bir ada dahilindedir. Vaktile bağ ve bahçeleri çok olan ba kasaba havasının sağlamlığı ve sularının üzelliğile yine nazarı dikkati celbeder. Diyarbekir - Muş yolu üzerindedir.
Diyarbekir’e 100 K. M. mesafede 80 evi ve 23 dükkânı mevcuddur. 453 nüfusludur.
Kulp eski Türkçede hattı fasıl manasınadır. Bulunduğu mevki harile tam yerinde bir ad almıştır.
Eski adı olan Pasur’a gelince: Ur, etrafında hendeği olan kala demektir. O halde Pasur’un başkale manasına geldiği zannolunur.
Mahallî rivayete göre Kulp adı Kefrum kalesinde icrayı hükût eden (Kulpo) adındaki Derebeyinden kalmıştır.
Kefrum Kalesi
Kefrum kalesi Kulpun cenubu şarkisinde ve üç saat mesafede- Kefrum dağı üzerin-dedir. Yalçın bir kaya üzerine kurulan bu e harab olmuştur. Şimdi beş altı evli küçük bir köy olan bu kalenin vaktile bir sur ile çevrilmiş olduğu bazı yerlerinde an temellerden anlaşılmaktadır. Kale eteklerinde şimdi köylü- . Bazısının ikametgâh edindiği dış mağa-ralar bulunur. Kale üzerinde ( Sultan Mehmed ) adında bir zatın mezarı varsa da yazısı okunamamıştır. Rivayete göre yedi sekiz yüz sene evvel bu kale yi Selçuk Türkleri Sultan Mehmed’den almışlar ve Sultan Mehmed burada yaptıkları muharebede şehid düşür-müşlerdir. Civar köyler taralından vaktile ziyaret edilmekte olan bu mezar sahibinin Uııilıl simasını belirtmek gerektir.
Yatırlar
Kulp’un ( Şeyh Buban ) köyünde Şeyh Ebubekir yatırı vardır. Bu köyün vaktile büyücek bir şehir olduğu maznundur. Halk dilinde buraya Ebülkasım Şehri denilmektedir.
Üç köyün mezarlığını teşkil eden büyük kabristanda medfun olan bu zatın mezar ta-şındaki yazısından öz Türklerden olduğu anlaşılıyordu. Mezarı üstünde kelimei tevhit ile 1140 tarihi okun maktadır.
Yine burada 400 tarihli Türkçe yazılmış bir mezar taşı vardır.
1140 tarihli bir mezar taşında şu beyit yazılıdır: Bu Diyarı meditten Murat Duadır Bu gün bana ise yarın sanadır.
Kulp, zaman zaman büyük Türk ailelerine mesken olmuştur Bu aileler buralarda icrayı hükümet ettikleri gibi etrafa yayılan kolları da birer yerde icrayı hükümet eder. Bunlar içinde ( Beımekiler) ön safta bulunmaktadırlar. Bu itibarla Kulp, soybilik bakımından iyi bir tetkik mevzuudur.
İmamı Gazali
Kulp’un Badikân mıntıkasının Gazali kısmında İmamı gazali nin medfun bulunduğu mervidir. Mezarı üzerinde bir büyük ağaç vardır ki gelen giden bu ağaca bir çomak fırlatır.
Eğer çomak halka halinde ağaç üzerinde kalırsa niyetin olacağına delâlet eder. Atılan bu çomaklar bir dereceyi bulmuştur ki adeta ağaç görün mez olmuştur.
Eski Eserler
Kulp’ un Kânikân köyünde asarı kadime mevcuddur. Eskiden Nahi ye merkezi oları Bahımdan köyü de bu noktadan mühim bir mevkidir. Bu köyde kadim meskûkât dahi bulunmaktadır.
( Cıksi) ve (Kaleyi Ülya ) eski kaleleri ihtiva etmeleri itibarile kayda şayandır.
1967 yılı il yıllığına göre Kulp
Diyarbakır’a 128 Km. uzaklıktadır. İlçenin yüz ölçümü 1.601 Km dir. Toplam nüfusu 26.421 olup bunun 2.153 ü ilce merkezinde, 24.268’i bucak ve köylerdedir. Nüfus yoğunluğu 17 dir. 1965 yılı nü fus sayımı geçici neticelerine göre ise toplam nüfus 29.373 tür. Bunun 3.503 ü ilce merkezinde, 25.870 i bucak ve köylerde oturmaktadır. İlçenin 4 bucağı, 48 köyü, bu köylere bağlı 90 mezrası ve merkezde 6 mahallesi vardır.
Kulptan bir görünüş
134TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM
1967 Yılı Kulp Belediyesi:
Kulp belediye hudutları 3503 nüfuslu, üç mahalle ve 512 haneden müteşekkildir.
Kulp Belediyesi, mül kiyeti kendisine ait binada oturmaktadır. Belediye teşkilâtında 1 başkan, 1 muhasip, 1 kâtip, 2 zabıta memuru, 1 tahsildar, 1 odacı, 1 tellal ve bahçıvan, 2 temizlik amelesi, 1 ek görevli veteriner, 1 elektrik şebeke montörü, 1 makinist ve 1 bekçi mevcuttur.
Elektrik şebekesi 1964 yılında inşa edilmiştir. Şe bekeye 90 beygir takatında elektrojen dizel grubu ile enerji verilmekledir. ihtiyacına cevap veremiyeceği için yeniden bir su te -sisatının inşası hususunda İller Bankası nezdinde te şebbüse geçilmiş ve bu tesisatın ön etüdü yaptırıl mıştır.
1965 yılında bir sinema binası inşa ettirilmiş ve hizmete açılmıştır.
1964 yılında 360 metre uzunluğunda ve 2160 m2 mesahasında ve 1967 yılında 320 metre uzunluğunda 2180 nv mesahasında olan ana caddenin muntazam parke işi yapılmış ve hemşehrilerin istifadesine arz edilmiştir.
Kulp 1970
Kulp 1973 (1973 il yıllığı)
İL YILLIKLARINDA KULP İLÇESİ 135
1973 Kulp bölge yatılı okulu
1973 yılı il yıllığına göre Kulp ilçesi (1973 yılı il yıllığı)
Kulp kasabası, Diyarbakır’ın 128 Km. ku zeydoğusunda, deniz seviyesinden 900 M.
yük seklikte bir alanda kurulmuştur. Eski adı PA-SUR idi. Ur, çevresinde hendeği olan kale de mektir. Pasur’un Başkale anlamına geldiği sa nılmaktadır (‘)• Kulp adı ise, mahallî söylenti lere göre, vaktiyle Kefrum kalesinde oturup, bölgeye egemen olan «Kulpo»
isimli bir derebe yinden kalmadır.
Kulp kasabası eski bir ilce merkezidir. 1540 tarihli tahrir defterinde Kulp’u, Diyarbakır eyâ letine bağlı 11 Ocak’tan biri olarak görmek teyiz. 1871 tarihinde Kulp, Silvan’a bağlı bir bucaktır. 1881 (h. 1298) tarihinde yeni teşkil olunan Bitlis iline bağlandı. Sonraları tekrar Diyarbakır’a bağlı bir ilce merkezi oldu.
1970 yılı nüfus sayımına göre Kulp kasa basının nüfusu 6346 dır. Bunun 3605’i erkek, 2741’i kadındır. Kulpun merkez muhtarlığı Yeşilköy, Tepecik ve merkez olmak üzere üç mahalleden ibarettir. Kulp ilçesinin yüzölçümü 1601 Km.2dir
1995 il yıllığında Kulp Genel durum:
Kulp, Diyarbakır’a en uzak ilçesidir. Silvan’ın kuzeyinde yer alan bu ilçemiz kış aylarında uzun süre kar altında kalır. Volkanik ve birinci derece de deprem böl-gesi olan sarp bir bölgede kurulan Kulp, eski bir yerleşme merkezi dir. Ürettiği nefis ballarıyla tanınan Kulp, Kâfrum Kalesi, Kânikan Mağaralan, Kale-i Ulya, Ciksi Kalesi, Büyük Kaya, İmamı Gazali Türbesi ve Çok eski olduğu sanılan Bahemdan Köyü gibi eski eserle riyle de geniş bir tarihi zenginliğe sahip tir. Halk arıcılık, tarım
136TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM
Yüzölçümü 1.601 m2 Merkez Nüfusu 7.504 Köy Nüfusu 42.978 Toplam Nüfusu 50.487 Bucak Adedi 4
Bucakları Ağaçlı, Aygün, Hamzalı, Merkez Belde Adedi 1 (Ağaçlı) Köy Adedi 50 Mezra Adedi 89
ve hayvancılıkla geçinir.
Kulp ilçesinin bağlı bulunduğu Diyarbakır merkez ilçeye olan uzaklığı 127 km. olup, yılın her mevsiminde ulaşım rahatlıkla sağlanabilmektedir.
Kulp ilçesi; Merkez, Yeni, Yeşilköy ve Tepecik Mahallelerinden oluşmaktadır. Bu ma-hallelerin muhtarlıkları da ayrı ayrıdır.
Kulp ilçesinin 1990 yılı genel nüfus sayımına göre toplam nüfusu, 50.482’dir. Bu nü-fusun 7.504’ü ilçe merkezinde geriye kalan 42.978’i de bucak ve köylerde yaşamaktadır.
İlçe merkezinde yaşayan 7.504 kişinin 4.299’nu erkekler, geri kalan 3.205’ni ise kadınlar oluşturmaktadır.
Kulp ilçesi, ilçe merkezi haricinde bir belde (Ağaçlı). 3 bucak (Ağaçlı, Hamzalı, Aygün) 50 köy ve 89 mezradan oluşmaktadır. Ancak resmiyette yer almayan yerleşim birimi olarak 46 adet mezra bulunmaktadır.
Kulp İlçesinde 21 Resmi Kurum ve Kuruluş bulunmakta olup, isimleri aşağıda belirtilmektedir.
1-Kaymakamlık 2-Belediye Başkanlığı 3-Emniyet Amirliği
4-İlçe Jandarma Komutanlığı 5-Mal Müdürlüğü
6-Nüfus Müdürlüğü 7-Özel İdare Müdürlüğü 8-Müftülük
9-Milli Eğitim Müdürlüğü
10-Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü 11-Merkez Sağlık Ocağı Tabibliği 12-Tekel Müdürlüğü
13-Tapu Kadastro Müdürlüğü 14-İlçe Taran Müdürlüğü 15-Askerlik Şubesi Başkanlığı 16-Adliye
17-Sağlık Merkezi Tabipliği
18-Sümerbank Satış Müs. Müdürlüğü 19-T.C. Ziraat Bankası Müdürlüğü 20-PTT Müdürlüğü
21-TEK Şube Şefliği
İL YILLIKLARINDA KULP İLÇESİ 137
Kulp İlçesinden Bir Genel Görünüş.
138TÜM YÖNLERİYLE DİYARBAKIR KULP İLÇESİ VE TURİZM