i n ş a a t ş a n t i y e l e r i n i n f e n n î
t e ş k i I â t ı
Y a z a n : Y. M i m a r N a c i M e l t e m
b a k ı m d a n
İnşaat şantiyelerinin teşkilâtı hakkındaki tetkik-lerimiz, 'bilgi ve kabiliyetleri esasen malûm olan mü-teahlhit ve fen elemanlarına şantiye teşkilâtını öğret-mek için değil, bina inşaatı ile iştigal eden fen adam-larının iyi bildiği bu malûmatı, emniyet noktai naza-rından inşaat işlerine yakinen vakıf olan şantiye şef-lerinin, işçilerinden asgarî say ile azamî işi elde etme-leri için burada tekrarlamaktadır. Şantiyelerdeki hiz-metler, değişmez ve yeknasak kaideleri olan bir fen addedilmeyip, teşkilâtı idare edenin ahval ve şart-lara göre, bazen mütehassıslar, mühendisler ve muha-siplerin yardımı ile tatbik edeceği bir bilgi olarak te-lâkki etmek icap eder.
İlmî bir teşkilât ruhu elde etmek ancak, evvelce yapılmış olan işlerdeki müşahedelere ait vesaike, gra-fiklere müracaat etmekle meydana gelebilir.
Bu teşkilât ruhu yalnız malzemenin metodik surette tedarikine inhisar etmeyip istihsale yardım e-den işçiler ve fikir adamlarının bulunduğu içtimaî
muhite de tatbik edilmelidir.
Bir şantiyenin verimli surette teşkilâtlandırıl-ması İçin muayyen bir şema çevresi dahilinde kalmağı düşünmek isabetli olmaz; muhtelif sureti halleriyle ayni müsbet neticeye varmak daima mümkündür.
İşten mümkün olduığu kadar fazla randıman a-Immasında:
1 Şantiyenin vazıyetine göre kuvvei muharri-kenin iktisadî surette elde edilmesi.
2 — Amelenin yorgunluğunu azaltacak ve mal-zemenin hareketini tesri edecek olan nakil ve terfi vasıtalarının kullanılması:
3 — Malzemenin istenilen sür'at ve işe uygun su-rette tedariki. Mühim birer âmil olarak sayılabilirler.
Bina inşaatı şantiyelerinde ve toplu olarak ça-lışmanın teşkilâtlandırılmasında düşünülecek husu-sat da:
1 — Malzemenin sureti tedariki ve bunların iş yerine nakli.
2 — Malzemenin kullanılacağı yere kadar nak-ledilmesi.
4 — işçinin randımanı.
5 — İşçi cinsine uygun alât ve edevatın istimali, gibi esas hatlardır.
Malzemenin intihabı: Malzemenin teşekkülâtı eb'adı ve şeklinin yapılan işin maliyetinde mühim rolü vardır. Elde edilmek istenilen mukavemet nok-tai nazarından malzemenin fizikî ve kimyevî teşekkü-lâtının ehemmiyeti ne kadar mühim ise, bu malzeme-nin işlenmesinde eb'ad ve şeklimalzeme-nin ehemmiyeti o ka-dar çoktur.
Malzemenin tedariki: Bir mıntaka dahilinde e-hemmiyetli bir inşaat için, kum, çakıl, kırma ve mo-loz taşı tedariki için, işletilmek üzere müsait ocaklar aranacağı tabiîdir. Mıntaka civarında eskidenberi mevcut ocaklardan istifadeye karar vermeden evvel bunların inşaat mıntakasma olan mesfaelerini nazarı
dikkate almak icap eder.
Çimntoların kâğıt ambalâjlar içind esatılması gittikçe taammüm etmektedir. Çimentoların nakledil-diği vagonlar ve kamyonlarda kalmış çivi ve emsali gibi şeylerle kâğıtların yırtılması ve yere dökülrı»esi sık sık görülür. Uzak mesafelere naklolunacak çimen-toların fıçılar içnce nakli memleketimizde teamül halinde değildir. Bu itibarla uzak mesafeler için çi-mentonun fıçılar dahilinde naklinin faydalarından ba-his edilmesi lüzumsuzdur.
Bununla beraber maliyet fiyatını yükseltmesi mîhzuruna katlanarak bazı inşaat için bu şekilde amlbalâjlanmış çimento elde edilebilmesi çok şayanı arzudur.
Boşalan çimento çuvallarının iyice vuruldukları son yirmi beşer veya ellişerlik demetler halinde olmak üzere parti halinde fabrikaya iade edilmesi tasarruf bakımından çok lüzumludur.
ku-rutuimuş, rutubete karşı mukavim kâğıtlarla kaplan-mış olması ile mümkündür.
Kullanılmasını, ve kurumasını temin maksadile kumun ufkî ve sert (bir zemin üstüne bir metre irtifaını tecavüz etmemek üzere, yağmur sularından ince ta-nelerin sürüklenmesine mâni olmak için etrafları ah-şap cidarlarla tutturulmuş yerlerde muhafaza şayanı tavsiyedir. Bu yerin şantiye tozlarının gelmiyeceği bu mevkide intihabı icap eder.
Diğer malzemelerden ziyade ağır olması itiba-riyle demirlerin istifinde işçiliğin asgariye indirilmesi lâzımdır. Bunun için demirler başka bir yerde hazır-lanmış olarak inşaat mahalline geldiği takdirde bun-ları kuturbun-ları ve boylan itilbarile tasnif etmeyip inşa-attaki kullanacakları yerlere göre tasnifi tercih edilme-lidir. Malzemenin gayri kâfi derecede inşaat mahalli-ne gelmesi işlerin seyri üzerimahalli-ne müessir olduğu kadar, kullanılamıyacak, lüzumundan fazla gelen mal-zeme de şantiyenin dolmasına sebep olur. Kullanıla-cağı müddete göre malzemenin şantiyeye geldikten sonra yerini değiştiımek için bir ikinci elden geçiril-mesine meydan verilmemelidir.
Malzemenin kullanılacağı yere kadar getirilmesi: Duvarcılar, dülgerler, imalât ile meşgul diğer iş-çiler sarfedecekleri malzemeyi hemen ellerinin altın-da bulmalıdırlar. Temel duvarları hendekleri içine bir buçuk ilâ iki metre irtifaında duvar işlenmesine
kâfi miktarda taş nakledilmeli bu irtifadan yüksek duvarlarda lüzumlu taşlar da temel hendekleri ke-narlarına boşaltılmalıdır. Malzemenin, kullanılacağı yere en yakın bir mesafede bulunması lâzımdır,
inşa-atta bodrum katı oduğu takdirde kum, hafriyat ze-mini seviyesine dökülmeli, kumun elenmesi, harcın yapılması burada olmalıdır.
Betonarme demirleri doğrudan doğruya topra-ğa yatırılmayıp bunların birbirinden üç metre kadar mesafe ile yekdiğerine müsavi oarak konacak ve alt-ları tuğla ile beslenmiş ve demirlerin cinsine göıe yek-diğerinden ayrılmış taksimatlı bölmelere yerleştiril-mesi demirlerin seçilmsini ve kolaylıkla çıkarılmasını kolaylaştıracağı için her vakit şayanı tavsiyedir.
Amele tarafından kullanılmak üzere getirilen tuğ-lalar yığın halinde dökülmeyip bunlar inşa olunacak duvara müvazi surette yekdiğerinin üzerine istif edil-miş vaziyette hazırlanmalıdır..
Tuğlalar ve harcın duvarcının eğilmesine lüzum kalmadan elini uzatmak suretile alabilmesini müm-kün kılacak surette bir sehpa üzerine konması, harç
teknesinin geniş köşesi duvar sathına amut vaziyette bulunması işin randımanını ziyadeleştireçeği gibi,
işçi-nin boşuna, lüzumsuz hareket yapmasına ve bu yüz-den yorulmasına da mani olur.
işçilerin intihap, taksim, ve kullanılması.
Yapılacak işin ehemmiyetine göre işçi araştınl-ması ve istenilen evsaftakilerin bulunaraştınl-ması, bir inşaat şantiye teşkilâtı için pek de kolay bir şey değildir.
Bilhassa iyi işçi bulunmamasından dolayı yapılan imalâtta birçok kusurların görüldüğü bu zamanda iyi bir işçilik elde edilmesi için yalnız iyi işçi aramanın kâfi olmıyacağı anlaşılıyor.
İyi neticeler elde edilebilmesi için işçinin yetişti-rilmesi, gayretinin arttırılması, bilgisinin çoğaltılması, derece ve kabiliyet itibariyle kendinin fevkinde usta-lar yanında yetiştirilmesi lâzımdır.
Bina inşaatı için lüzumlu olan emniyet prensip-lerine uygun surertte iş yaptırmak için, şantiye şefinin ustalann işini takip etmesi, işçiye mes'uliyeti ve sa-yinin derecesi ile mütenasip olmak üzere yevmiyesin-den başka bir kazanç temini cihetine gidilmesi de lâ-zımdır.
Zaman ve mekân itilbarile birbirinden çok fark-lı olan muhtelif bina inşaatı şantiyelerinde bu usulle-rin tatbiki kolay olmamakla beraber, tecrübe ile tes-bit edilmiş azamî randımanlar malûm olursa, bu aza-mî randımanı da geçen işçi veya işçi ekiplerine yapı-lan işün vahidi esası üzerinden takdir edilecek bir prim verilmesi, radımanın daima çoğalmasını mucip olmuştur. Bu usul bilhassa kontrolü nisbeten kolay o -lan toprak işlerinde kabili tatbik görülmektedir. Bazı
imalâtta, meselâ tuğla işçiliklerinde primli yevmiye miktarın prim olarak işçiye verilmesi büyük
şantiye-lerde tatbik edilmiştir.
Bu usule Rcv/an sistemi denilmektedir. Sekiz saatlik mesai zarfında saati elli kuruş hesa-bile yevmiyesi dört lira olan bir ustanın bir günde sekiz
yüz tuğla işlediği kabul edilse, daha randımanlı bir usta sekiz yüz tuğlayı altı saat zarfında islese,
kazanı-5 0 X 2 '
lan müddet iki saattir. Su halde = 12,5 ku-8
ruş olarak bulduğumuz bu bedeli yevmiyenin altı atlik kısmına ilâve ederek gündelik yevmiye sekiz sa-at üzerinden tediye edilir.
Bu tarzda işçi verdiği fayda nisbetine çok ya-kın bir menfaat elde ettiği gibi yükselen randıman-dan dolayı işin çabuk ikmalinden dolayı elde edile-cek kazancın da ayrıca nazarı it ibare alınması lâzım-dır.
Bazı şantiyelerde asgarî olarak ne kadar zaman zarfında ikmal edilebileceği tesbilt edilmiş olan işler-.de işçi bu istihsalin nısfına vasıl olduğu zaman bu
