Seçim beyannamelerinde tahsil

CUMHUKÍYET

G Ö R Ü Ş L E R - D Ü Ş Ü N C E L E R

i

(

beyannamelerinde

Yazan

A.

A D S A N

-tahsil

-7 7 - 6 § L

€ja

i ı

Bugünlerde, evlerde, sokak­ larda, kahvelerde velhasıl her yerde konuşulan başlıca bir mev zu vardır: Seçim. F ak at seçimin şu tarafı konuşuluyor: Kim ler namzed olacak, hangi p a rti h an ­ gi vilâyetten kazanacak. Biraz daha ileri düşünenler bu defa se çim bir doğruluk içinde olacak mı diye sorarlar. O ldukça eksik hulâsalarım gazetelerde okuduğu muz propaganda nutuklarında şimdiye kadar sadece seçimin h ü rriyetinden ve dem okrasiden bahisler okuduk (belki baz: ha- tibler dem okrasi kitabının baş­ ka b ir babından da söz açmış olabilir, fakat gazetelerde göre­ m edik). M uhalif p artiler sade­ ce tabiî (neden tabiî olsun, hiç de tabiî değil, fak at gram erin zarf dediği bu söz parçası alış­ kanlık eseri olarak hem en k ale­ min ucuna geliyor) ik tid arın k u ­ surlarını, yapm ak istem ediği k a­ nunları, ıslahatı saymayı, iktidar partisi de tabiî (bakınız gene o kelim e nasıl kalem den düştü) senelerdenberi bu m em lekete yaptığı hizm etleri birer birer zikredip yıllarca m em leketin rızkını dağıtan b ir «rezzak» ta v ­ rını takınarak «Bu nim etlerden

hangisini in k âr edebilirsiniz?» demeyi ihmal etm iyor. Birisi çıkıyor,’ köylünün iptidailik­ ten, refahsızlıktan çektiği ıstı­ rabı, diğeri çıkıyor, şehirlinin .pahalılıktan çektiği azabı sayıp döküyor ve dem ek istiyor ki eğer reylerinizi iyi kullanırsanız bir de bakacaksınız ki ortada ne azab var, ne ıstırab.

B unların hepsi ne güzel söz­ lerd ir ve söylenm elerine asla itirazım ız yoktur. H attâ bu n u ­ tu k lara karşı dem agoji diye d u ­ dak bükenler gibi düşünm üyo­ ruz. Çünkü istediğim iz kadar aleyhinde bulunalım , demokrasi u nsurlarının arasında demagoji vardır. F ak at sözü bu m em leke- t n zararına olacak sahalara in ­ tikal ettirm ek ve hele siyasî pro­ pagandaya küçük, büyük heı fırsattan istifade ile hiç bir m e­ denî m em leketin sokak havala­ rının bile taham m ül edemiyeceği küfürler karıştırm ak asla tecviz olunamaz. B ir de az zamanda yapılamıyacağı gün gibi aşikâr olan bir işi «biz gelirsek d er­ hal bir günde, beş günde yola koyacağız» şeklindeki im kânına söyleyenin bile inanm ıyacsğı sözler söylemek ne kadar kötü bir dem agoji ise biz tek rar gel­ mezsek gelenler bu yurdu harab edecekler, filân nizam, falan akide yıkılacak diye propagan­ da n u tk u söylemek de kötü bir dem agojidir. Ama bilm em ki bu iki kötü dem agojinin h er ikisin­ den de k u rtu larak bir seçim ııut ku söylemek nasıl kolay olur?

B unlar hep iyi, fak at dem ok­ rasi prensiplerine, esas hukuka m üteallik bir iki n u tuktan baş­ ka ik tid ara gelecek partilerin devlet dairelerinde, um um a m ü ­ teallik h attâ ufak tefek işlerde ne yapılacağını söyleyen olma­ dı. Hele m em lekette hürriyeti, demokrasiyi tem in edecek olan Adliyenin reform undan, m aarif­ ten ve hüküm et bizzat basiret demek olduğu için âfetleri, m el­ huz sıkıntıları k arşılam ak için alınacak tedbirlerden kimse bah setmedi. Bakalım beyannam e­ lerde ne sözler olacak.

bir su rette’ tatbikinin m üm kün bir hale getirilm esi hepim izin dört gözle beklediğimiz bir iştir.

F ak at bir de orta m ektebden sonra yani liseden başlayan ve üniversiteler, yahud yüksek m ekteblerin diplom alarile biten tahsil v a rd ır ki bu kısım da h ü ­ küm sürecek prensip kem m iyet yerine keyfiyet olm alıdır. Maa- mafih bu dem ek değildir ki m a­ arif politikam ızın yeniden lise­ ler açm am ak veyahud açılmış olanları kapam ak, ü n iv ersiteler­ de tahsili tahdid etm ek esasları üzerine kurulm asını istiyoruz. Bilâkis lise tahsili de, üniversite tahsili de inkişaf yolunda asla duraklam am ak gerektir. F ak at evvelâ şunu bir dava başı olarak söylemek m üm kündür ki m ü ­ nevver ve m ütefekkirlerin, ilim ehlini ve yüksek teknik m üte­ hassıslarını yetiştirecek yüksek tahsil ile gençleri onun kapısı­ na kadar getiren lise tahsili h ü ­ küm etin m aru f argo tâb irile «üzerinde durulacak» değil, üze­ rinden inilip hem en faaliyet sa­ hasına konulacak bir m evzudur. D evlet bütçesinden 180 m ilyo­ na yakın büyük bir pay alan şim diki m aarif idaresi için açıl­ mış liseleri kapatm ak elbette ki yakışıksız bir h arek ettir. F akat lüzumsuz yere ve kâfi tedris kuvveti tedarik edilm eden y e­ nilerini açmak dünyada y ap ıla­ cak gösteriş hareketlerinin en gülünç, gülünç değil en feciidir. Çünkü tam bir surette m ücehhez olmadan açılmış liselerden çı­ kacak ve nihayet üniversitelere girecek gençlerin yüksek tahsil­ de çekecekleri zahm eti küçüm ­ semek kabil değildir. Bunun bir m isalini hâlâ halledem ediğim iz yabancı dil derdi teşkil eder. B ütün liseler (belki G alatasaray Lisesi bir dereceye k ad ar m üs­ tesna) talebeyi bir ecnebi dil öğretmeden, öğretm eden değil öğrenme yoluna koym adan üni­ versiteye gönderir; Halbuki üni­ versite bir yabancı dil ister. Bu dili talebe nasıl öğrensin. Diğer derslerden de misal çoktur: B 'r lise m ezununun ansiklopedide bir şey aram ak usulünü öğren- m iyerek, bir diğerinin bir za­ m anlar iki kıyıspıda atlarım ızın ayaklarını ' yıkadığım ız Tuna nehrinin çıktığı, geçtiği ve ak tı­ ğı yeri bilmiyerek, b ir üçüncü--¡i

nün E flatu n ’u Am erikalı, M idhat Paşayı on yedinci asırda b ir sad­ razam zannederek üniversiteye geldiği sabit b ir h ak ik attir. He­ le türkçeyi düzgün bir surette yazm ak k udretini edinmeden bir liseyi bitirm enin işten bile olm adığını üniversite profesör­ lerinden işitir dururuz. Demek oluyor ki böyle m ahsuller v e­ ren lise tahsilinde keyfiyeti na­ zarı d ik k ate alm ak m ecburiye­ tindeyiz. B undan dolayı evvelâ liselerin tedris kuvvetlerini m üm kün olduğu k ad ar birbirine m üsavi bir dereceye çıkarm ak için tedbirlere m üracaat edip gençlere h e r yerde m üsavi ve müsaid fırsa tla r bahşettikten sonra olgunluk dediğim iz b a ­ kalorya im tihanlarını nazarı dik kate alm ak gerektir. İlk şart olarak bu im tihanların ü n iv er­ siteler tarafın d an ve sırf onların m esuliyeti altında yapılması, ve üniversite hocaları tarafından yüksek tahsile geçeceklerin seçil mesi lâzımdır. Bu hususta söy­ lenm edik söz kalm adı, alm an ce- vab lar m enfi olm am akla b e ra ­ ber m üsbet de sayılamaz: Ç ün­ kü o cevab gene her v akitki tâ ­ birle «üzerindeyiz» dir.

Lise tahsilinden sonraki ta h ­ silde keyfiyeti vikaye edecek Çarelerden biri de gençlerin as­ kerlik meselesidir. Vakıa geçen Meclisin son içtim a devresinde hüküm etçe b u hususta cezri di- yemiyeceğimiz bir kanun teklif edilmişti. F ak at Meclis kom is­ yonu bunu bile reddetti. H albu­ ki üniversitelerim izi ve diğer yüksek tahsil müesseselerimizi kem m iyet dalâletinden k u r­ tarıp keyfiyet selâm etine erişti­ recek tedbirlerin en m ühim lerin den biri bu idi. Yani yüksek tah sil askerliğini teh ir eden bir çare olm aktan a rtık çıkarılm alıdır. Askerlik yaşına gelen her gen­ cin nerede olursa olsun vatan vazifesine çağırılm ası veyahud hiç olmazsa çağırılacağını b il­ mesi gerektir. Bu tedbir aley­ hine ileri sürülen deliller bence hiç kuvvetli değildir. B ir sene tahsilden ayrılm akla tahsile sekte gelmez. Bilâkis o bir sene­ nin içinde ifa olunan hizmet gence daha amelî, daha hayata yakın bir olgunluk verir. B un­ dan başka da yüksek tahsilini

de evvelden yapm ış olduğu, b ir çok m üesseselerin m em ur alm ak için koştuğu bu şartı yerine ge­ tirm iş bulunduğu için daha ko­ laylıkla iş bulabilir. Bu te d b ir­ ler alınm adıkça ü n iv ersiteleri­ miz on binlerin üstünde talebe adedile iftih ar edeceklerse de varıp o m üesseseleri gezseniz bu sayıda talebe alacak dershane­ ler bile olm adığını göreceksiniz- dir. Demek ki aded doğru olsa bile o adedin dersleri m u ntaza­ m an takib edebileceği iddiası boştur.

Bundan başka diğer m ühim bir tedbir olarak da lise ve yüksek tahsil diplom alarının doğrudan doğruya bir m em uriyete hak kazandırm ak kuvvetini ortadan k ald ırm alıd ır. H üküm et bütüıı İdarî şubelerine lüzum gördükçe m uayyen m evsim lerde açacağı devlet m üsabaka im tihanları ne­ ticesinde k azananları alm alıdır. B ütün bu tedbirler, bazılarım ı­ zın düşündüğü gibi yüksek ta h ­ sili tahdid etm ek değil, ancak yüksek tahsile yüksek sıfatını bihakkin kazandırm ağa yarayan tedbirlerdir. Çünkü biliriz ki, yüksek dediğim iz h er m efhum sadece yüksek dem ekle yüksek olmaz.

Lise ve yüksek tahsilde bu gibi ted b irler alınınca açıkta kalacağını zannettiğim iz gençle­ rin daha p ratik sanatlara, tica­ rete, zıraate ve belki de ailele­ rinin m ensub olduğu işlere g i­ rişecekleri hiç şüphesizdir. Ç ün­ kü geçinmek için çalışmağa m ecbur olanların bir çalışma zeminini nerede b u lu rlarsa ora­ ya koşm aları hayatın en çetin kanunlarından birinin h ükm ü­ dür. T eknik ve sanat m ekteble- rinin son senelerde m azhar ol­ duğu söylenen rağbet bunun bir delilidir.

Hiç şüphe yok ki bir m em le­ ketin lise tahsili görmüş evlâdı­ nın çoğalması mesud bir h âd i­ sedir. F ak at bu evlâdların lise tahsili y ap tık tan sonra hep bir­ den devlet kapısına koşm aları veyahud bir üniversite berza­ hından bin zahm et ve m ahrum i­ yetle geçtikten sonra iş bulama­ yarak elleri böğürlerinde k a lm a -! ları m em lekete fayda getirir mi bilmem? Bu güç m eselenin h a l­ line doğru atılacak adım ları d ü ­ şünerek siyasî partilerim izin, o başta gelen h ü rriy et ve dem ok­ rasi teranelerinden sonra bile olsa, bu hususta beyannam eleri­ ne bir iki satır koym aları m em ­ leketin ilmi, İktisadî ve içtim ai muvazenesi nam ına şiddetle a r­ zu olunacak bir m addedir. bitiren gene, askerlik hizmetmi

O nlara intizaren biz burada bu hafta da ik tid ara gelecek partinin hüküm etinden m aarif hususunda ne beklediğim izi söy­ lemek istiyoruz. B urada mahud bir m ütearifeyi te k ra r etmemek m üm kün değildir; ben tekrar etmesem bile okuyucular onu ezberden satırlar arasında oku­ yacaklardır: D em okrasinin bi­ rinci şartı halkın okuyup yazıp m ünevver olmasıdır. Yalnız oku yup yazm akla insan m ünevver olur mu, olmaz m ı onu şimdi b ir tarafa bırakalım , hiç şüp­ he yok ki halkın ekseriyetinin okuyup yazm asının dem okrasi­ nin hak ik î surette teessüsünde büyük yardım ı olacaktır. Fakat eğer okuyup yazm ak dem okra­ siyi yürütecek tek şart olsaydı okum a yazma bilm iyenlere rey hakkı verm em ek lâzım gelirdi H albuki dem okrasinin beşiği olan eski Y unanda sanki herkes okuyup yazma m ı biliyordu? Meselâ güzel huyu ve fazileti bir çok insanları sıktığı için A- tinadan sürülm ek istenilen Arıs- tides’i tanım adığı halde sadece onun medih ve sitayişinden bıkıp usanan A tina vatandaşı, okuma yazma bilmediğinden, sürgün reyini bizzat zavallı A ristides’e yazdırdığı pusula (pusula dedi­ ğim o vakit istiridye kabuğu idi) ile vermemiş mi idi? O halde dem okrasinin inkişaf ve tek â­ m ülü m aarifin terakkisine el­ bette bağlı ise de esası vatan­ daşların doğru, iyi ve temiz duyguları üzerine de pekâlâ k u ­ rulabiliyor. M aamafih demokrasi rejim inin âtisinin de, m em leke­ tin refah ve saadetinin de en miihim unsurlarından biri gene hiç şüphesiz m aariftir. Maarifin doğrudan doğruya halk ile alâ­ kadar olan kısmı ilk tahsildir. Bu kısım için hayli büyük hiz­ m etler edilmiş olduğunu ve Mec lis kürsüsünden yapılan beya­ nata, neşrolunan istatistiklere göre okuyanlarım ızın nüfusu­ muzun yüzde yirm isini b u ldu­ ğunu biliyoruz. Bu adedin y ü k ­ selmesi yani ilk tahsilin, hattâ orta m ekteb tahsilinin m üm kün olduğu kadar genişletilm esi ve m ecburî tahsil kanununun tam