ANATOMİ İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ UZM. DR. OSMAN COŞKUN Anatom

ANATOMİ

UZM. DR. OSMAN COŞKUN

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

İçindekiler

1. Anatom ye G r ş Ve Term noloj G r ş

1.1. Anatom Tar hçes Ve Genel B lg ler 1.2. Anatom Term noloj s

1.3. Hareket Term noloj s 1.4. Anatom k Düzlemler 1.5. Vücut Bölümler Bölüm Özet

Ün te Soruları

2. Hareket S stem G r ş

2.1. Hareket S stem ne G r ş 2.2. Kem kler ( skelet S stem ) 2.3. Eklemler

2.4. Kaslar Bölüm Özet Ün te Soruları

3. S nd r m S stem G r ş

3.1. S nd r m S stem ne G r ş 3.2. Ağız Boşluğu (cav tas Or s) 3.3. Yutak (pharynx)

3.4. Yemek Borusu (oesophagus) 3.5. Tükürük Bezler

3.6. M de

3.7. İnce Barsak ( ntest num Tenue) 3.8. Kalın Barsak (ıntest num Crassum) 3.9. Karac ğer (hepar)

3.10. Pankreas

3.11. Karın Boşluğu (abdomen) Ve Per ton Bölüm Özet

Ün te Soruları

4. Solunum S stem G r ş

4.1. Solunum S stem ne G r ş 4.2. Üst Solunum Yolları 4.3. Alt Solunum Yolları 4.4. Akc ğerler (pulmones)

4.5. Med ast num (akc ğerler n Arasında Kalan Orta Hattak Boşluk) Bölüm Özet

Ün te Soruları

5. Dolaşım S stem G r ş

5.1. Dolaşım S stem 5.2. Kalp

5.3. Damarlar 5.4. Fetal Dolaşım 5.5. Lenfat k S stem Bölüm Özet

Ün te Soruları

6. Ürogen tal S stem G r ş

6.1. Ür ner S stem (organa Ur nar a)

6.2. Gen tal S stem (organa Genıtalıa) Bölüm Özet

Ün te Soruları

7. Merkez S n r S stem G r ş

7.1. S n r S stem

7.2. Merkez (santral) S n r S stem Bölüm Özet

Ün te Soruları

8. Per fer k S n r S stem G r ş

8.1. Per fer k S n r S stem Bölüm Özet

Ün te Soruları

1. ANATOMİYE GİRİŞ VE TERMİNOLOJİ

Giriş

Anatom kullanılan d l ve term noloj açısından bu ders lk defa alan öğrenc ler ç n d ğer sosyal branş dersler ne göre b raz farklı geleb l r. Anatom term noloj s n b lmek k tabın d ğer bölümler nde akatarılan b lg ler daha y kavramamızı sağlayacak. Ayrıca evrensel n tel kte kullanılan bu d l le yabancı kaynakları okuduğumuzda da zorluk çekmem ş olacağız.

1.1. Anatomi Tarihçesi ve Genel Bilgiler

Anatom en esk temel tıp b l m dallarından b r d r. Dolayısıyla b rçok b l m dalı g b Anatom ’n n de uzunca tar hsel b r geçm ş bulunmaktadır. M.Ö. 1600’lü yıllarda Mısır’da çalışmalar vardır, daha sonra M.Ö. 400’lü yıllarda Tıbbın kurucusu olarak kabul ed len H ppocrates Yunan stan’da çalışmalar yapmış ve Kos Adasında lk tıp okunu açmıştır. Günümüzde hek ml k andı olarak b l nen yem n metn de bu tar hlerden günümüze gelm ş ve güncel uyarlamalar yapılarak kullanılmaktadır.

Galen hayvanlar üzer nde anatom k çalışmalar yaparken, tıp, mühend sl k g b b rçok alanda çalışmaları bulunan Leonardo Da V nc ; o dönemde anatom k ç z mler yaparak görsel olarak fazlaca desteklenmes gereken bu b l m dalına c dd anlamda katkılar sunmuştur (Res m 1).

Res m 1: Anatom alanında b rçok ç z m bulunan Leonardo Da V nc ’n n ç z mler nden b r .

Y ne Yunan b l m adamı ve doktor Ar stotle başka canlılarla nsan beden n karşılaştırmış ve embr yoloj k gel ş m sürec yle alakalı çalışmalar yapmıştır. Ayrıca ‘’d ssect o’’ (kesme) fades n de lk defa bu b l m adamı kullanmıştır.

15. yy ortalarında Anatom ’n n babası olarak da b l nen b l m adamı Andreas Vesal us çok sayıda kadavra çalışması yapmış ve ‘’De human corpor s fabr ca’’ s ml eser b l m dünyasına kazandırmıştır.

Türkler’de lk defa Hek m Şan zade Ataullah Mehmet Efend 18.yy başlarında M rat-ül Ebdan f Teşr h- Azaü-l İnsan s ml lk Anatom ve Tıp k tabını yazmıştır.

Türk ye’de modern Anatom ’n n kurucusu Mazhar Paşa’dır ve y ne İstanbul Ün vers tes öğret m üyeler nden Ord. Prof. Dr. Nurett n Al Berkol ve Ord. Prof. Dr. Zek Zeren’ n Anatom b l m n n ülkem zde gel şmes adına çok c dd katkıları olmuştur. Türk ye’n n en esk ve köklü tıp fakültes olan İstanbul Tıp Fakültes ’nde hocalarımıza ve o döneme a t çokça eser, fotoğraf ve tar hsel n tel ğ olan belgeler yer almaktadır.

Anatom vücudu, vücudu oluşturan organları ve s stemler şek lsel ve fonks yonel olarak nceleyen b r b l m dalıdır. Kel me olarak Anatom ‘’Ana’’ ve ‘’Tome’’ Grek kökenl kel melerden oluşmaktadır, kel me olarak da ‘’kesme, parçalara ayırma’’ anlamına gelmekted r.

Anatom eğ t m n n esas materyal kadavra’dır. Kadavralar kend bedenler n bağışlamış nsanların, öldükten sonra bu bedenler n uzun süre bozulmaması ç n bell k myasallarla (alkol, formaldeh t, gl ser n…vs) dokuların f ksasyonu sağlanıp, uygun şartlarda saklanarak öğrenc eğ t mler nde, b l msel çalışmalarda ve mezun yet sonrasında hek mler n kend uzmanlık alanlarında prat k yapmaları ç n kullanılmaktadır.

Anatom b rkaç farklı şek lde sınıflandırılab l r;

S stemat k Anatom : İnsan vücudunu s stemlere ayırarak nceleyen b l m dalı olarak kabul ed l r.

Vücudumuzdak s stemler şu şek lde sınıflandırab l r z;

1. İntegumentum s stem: Der ve ekler bu s stem ç nde yer almaktadır.

2. Hareket S stem (lokomotor s stem): Vücudumuzdak kem k, eklem ve kasları nceler. İskelet s stem , art küler s stem ve musküler s stem olarak 3 ana başlık altında ncelen r.

3. Dolaşım s stem (kard yovasküler s stem): Kalp ve damarları nceler. Kard yovasküler s stem ve lenfat k s stem olarak k ana başlık altında ncelen r.

4. Solunum s stem (resp ratuar s stem): Solunum yolları ve akc ğer nceler.

5. S nd r m s stem : Ağızdan başlayarak tüm s nd r m organlarını ve karac ğer g b eklent organları nceler.

6. Boşaltım s stem (ür ner s stem): İdrarın oluşmasından atılmasına kadar yer alan böbrekler, drar torbası g b tüm organları nceler.

7. Üreme s stem (gen tal s stem): Kadınlarda ve erkeklerde üreme organlarını nceler. Çoğu zaman boşlatım s stem yle beraber ‘’ürogen tal s stem’’ olarak ncelen r.

8. S n r s stem : Bey n, omur l k ve bunlardan çıkan tüm s n rler yapısal ve fonks yonel olarak nceler.

9. Endokr n s stem: Hormonları salgılayan anatom k yapıları nceler.

10. Fasyal s stem: Son zamanlarda popüler olan bu s stem se vücudumuzun en büyük duysal organı olarak kabul ed len ve tüm beden m z saran fasya ded ğ m z yapıyı nclemekted r.

Topograf k Anatom : İnsan vücudunu bölgelere ayırarak nceler. Mesela boyun anatom s veya karın anatom s g b .

Karşılaştırmalı Anatom : İnsan vücudunu d ğer canlılar le karşılaştırır.

Radyoloj k Anatom : İnsan vücudunu radyoloj k yöntemler le (D rekt graf , B lg sayarlı Tomograf -BT, Ultrasonograf -USG, Manyet k Rezonans. Görüntüleme-MRG) nceleyer.

Cerrah Anatom : İnsan vücudunu cerrah açıdan yapısal, fonks yonel ve komşuluk l şk ler n de gözeterek yapılan spes f k ncelemed r.

Gel ş msel Anatom : İnsan vücudunun anne karnından er şk n döneme kadar, tüm gel ş msel sürec n nceler.

Yüzeyel Anatom : İnsan vücudunu beden n palpe ed leb l r (elle muayene) noktalarını, oluşumlarını ve ç organların yüzeydek z düşümler n nceler.

M kroskop k Anatom : Gözle göremeyeceğ m z dokularımızın yapısal özell kler n m kroskop yardımıyla nceler. H stoloj ve Patoloj g b branşlar daha çok m kroskob k çalışmaktadırlar.

Estet k Anatom : Ressam ve heykeltraşlar kullanırlar daha çok. Ayrıca modell k yarışmalarında da y ne bazı ölçeklerle yüz ve beden değerlend rmes yapılıp estet k açıdan yorumlanır.

Spor Anatom s : Sporcular özel nde nsan vücudunun ncelenmes , özell kle de hareket s stem yle alakalı olan kas- skelet s stem n n daha fonks yonel b r şek lde le alınması. Spor B l mler Fakültes ’nde ayrı b r müfredat ders olarak okutulmaktadır.

Popüler Anatom : Hek m veya sağlık çalışanları dışındak halkın nsan vücudu hakkındak b l nçlenmes n sağlar. Ter mler de halk d l nde kullanılır. Mesela karın kaslarından olan m. obl quus

nternus abdom n s’e ‘’adon s kası’’, lenf yollarından b r olan c sterna chyl ’ye ‘’peke sarnıcı’’ denmes g b .

1.2. Anatomi Terminolojisi

Her b l m dalında olduğu g b Anatom ’n n de kend ne özgü ter mler vardır. Bu ter mler Lat nce ve Grekçe kökenl kel melerd r. Bu ter mler b lerek lerleyen bölümlerde bazı organ s mler n , komşuluk fadeler n , kend beden m z daha rahat fade edeb lmem z sağlarız. ‘’Nom na Anatom ca’’ adlı k tapta toplanmış olan term noloj n çok az b r kısmını, çok genel kullanılan bazı fadeler burada paylaşacağız;

Anter or: Ön, önde bulunan anlamındadır.

Poster or: Arka, arkada bulunan anlamındadır.

Super or: Üstte, yukarıda anlamındadır.

İnfer or: Altta, aşağıda anlamındadır.

Med al s: Orta hatta yakın anlamındadır.

Lateral s: Orta hattan uzak anlamındadır.

İntermed us: İk yapı arasındak oluşum anlamındadır.

Med anus: Tam orta hatta olan oluşumlar ç n kullanılır.

Ap cal s: Tepe le lg l anlamındadır.

Basal s: Taban le lg l anlamındadır.

Central s: Merkez, merkezde olan oluşumlar anlamındadır.

Per pheral s: Merkezden uzak olan oluşumlar ç n kullanılır.

İnternus: İç nde anlamındadır.

Externus: Dışında anlamındadır.

D stal s: Gövdeden veya başlangıç noktasından uzak anlamındadır.

Prox mal s: Gövdeye veya başlangıç noktasına yakın anlamındadır.

Vert cal s: D key

Hor zontal s: Yatay (yere paralel)

Superf c al s: Yüzeye yakın anlamındadır.

Profundus: Yüzeyden uzak, der nde anlamındadır.

Res m 2: Anatom k poz syonların term noloj k fadeler .

1.3. Hareket Terminolojisi

Fleks yon: Eklem kolları arasındak açının daralması veya eklem kollarının b rb r ne yaklaşması hareker d r.

Ekstans yon: Eklem kolları arasındak açının artması veya eklem kollarının b rb r nden uzaklaşması hareket d r.

Abduks yon: Eklem kollarının orta hattan uzaklaşması hareket d r.

Adduks yon: Eklem kollarının orta hatta yaklaşması hareket d r.

Rotasyon: Dönme hareket .

S rkumduks yon: Da re ç zme hareket d r. Parmağımızla gökyüzünde veya duvarda büyük da re ç zd ğ m z harekett r.

İnvers yon: Ayak tabanının ç tarafa doğru baktığı harekett r.

Evers yon: Ayak tabanının dış tarafa doğru baktığı harekett r.

Protraks yon: Çenen n veya scapulae’n n (kürek kem ğ ) öne doğru hareket d r.

Retraks yon: Çenen n veya scapulae’n n (kürek kem ğ ) arkaya doğru hareket d r.

Res m 3: Kol ve bacakta fleks yon ve ekstans yon hareket .

1.4. Anatomik Düzlemler

Anatom eğ t m nde ve çalışmalarında vücut bölümler n n veya bütününün daha kolay bel rleneb lmes ç n poz syon, anatom k düzlemler ve eksenlerden faydalanılır. Böylel kle anatom k b r fade kullanıldığında tar f çok daha kolay yapılab lmekted r. Bunun ç n öncel kle anatom k poz syonu b lmek gerek r;

Normal Anatom k Duruş

Normal anatom k duruşta, k ş ayakta, gövde d k, baş d k ve gözler karşıya bakacak şek lde, ayaklar b t ş k (sadece topuklardan temas etmes yeterl ), kollar yanlarada ve avuç çler karşıya bakacak şek ldek poz syondur.

Aynı şek lde sadece avuç çler n n gövdeye baktığı duruşa se temel duruş denmekted r.

Anatom k yapıları, organları, vücut bölümler n tar f ederken normal anatom k duruşu referans almaktayız (Res m 4).

Res m 4: Normal anatom k duruş (önden ve arkadan görünüş).

Düzlemler (Planum)

Planum sag ttale (planum para med anum): Zem ne d k şek lde vücudu sağ ve sol olamk üzere k parçaya bölen, önden arkaya veya arkadan öne doğru geçen düzlemd r. Eğer bu düzlem vücudu tam ortadan k ye ayırıyorsa bu düzleme planum med anum den r.

Planum frontale (coronale): Yere d k b r şek lde vücudu sağdan sola veya soldan sağa doğru geçen ve vücudu ön-arka olmak üzere parçalara ayıran düzlemd r.

Planum hor zontale (transversum): Yere paralel olarak bulunan bu düzlem vücudu üst ve alt olmak üzere parçalara ayırmaktadır.

Res m 5: Anatom k düzlemler.

Eksenler (Ax s)

Ax s vert cal s (d key eksen): Vücudun veya b r vücut bölümünün ç nden yere d k b r şek lde uzanan eksend r. Bu eksende rotasyon yan dönme hareket olmaktadır.

Ax s sag ttal s (sag ttal eksen): Vücutta önden arkaya veya arkadan öne doğru geçen eksend r. Bu eksen etrafında abduks yon-adduks yon olmaktadır.

Ax s transversal s (transvers eksen): Yere paralel oalrak uzanan ve vücutta saüdan sola veya soldan sağa doğru geçen eksend r. Bu eksen etrafında se fleks yon-ekstans yon hareket olmaktadır.

Res m 6: Vücut eksenler (kırmızı ç zg : sag ttal eksen, yeş l ç zg : transvers eksen, mav ç zg : vert kal eksen).

Res m 6: Vücut eksenler (kırmızı ç zg : sag ttal eksen, yeş l ç zg : transvers eksen, mav ç zg : vert kal eksen).

1.5. Vücut Bölümleri

Vücudumuz 5 bölüme ayrılmaktadır. Her b r bölüm kend çer s nde farklı bölümlere ayrılmaktadır.

1. Baş (Caput): Kafa skelet ve yüzümüzden oluşmaktadır.

2. Boyun (Collum): Baş le gövde arasında kalan vücut bölümüdür.

3. Gövde (Truncus): Akc ğer, kalp, m de ve barsaklar g b ç organların yer aldığı vücudun merkez bölges d r. 4 bölümden oluşmaktadır.

a. Göğüs (thoraks): Akc ğer ve kalp g b hayat organların yer aldığı, önde kaburgalar ve göğüs kem ğ le arkada omurga le kafes şekl nde olan vücut bölümüdür.

b. Karın (abdomen): Karac ğer, m de, dalak ve barsakların yer aldığı d apragma altında kalan vücut bölümüdür.

c. Pelv s: Barsakalrın son kısımlarının, boşaltım s stem ve gen tal s stem organlarının yer aldığı, kalça kem ğ olarak b l nen os coxae kem kler ç ndek bölümdür.

d. Sırt (dorsum): Gövdem z n arka kısmında omurga bütününün arkasında yer alan, daha çok büyük kaslar ve fasyal yapılar g b yumuşak dokuların yer aldığı vücut bölümüdür.

4. Üst Ekstrem te: Omuz kavşağı le başlayıp el parmakları le sonlanan vücudumuzun en hareketl bölümüdür. 4 bölümde ncel yoruz;

a. Omuz kemer (c ngulum pectorale): Köprücük kem ğ (clav cula) ve kürek kem ğ ^n n (scapulae) oluşturduğu yapıdır. Bu sağlı sollu kemerler ön tara a gövdey oluşturan kem klerden b r olan göğüs kem ğ b rleşt r rken arka tara a tamamen yumuşak dokular le (m. rhombo deus, m. trapez us…vs) b rleşmekted r.

b. Kol (brach um): Omuz eklem le d rsek arasında yer alan vücut bölümüdür. Tek b r kem k(humerus) ve etrafında kasların yer aldığı bölümdür.

c. Önkol (antebrach um): D rsek le el b leğ arasında yer alan, 2 kem k (rad us ve ulna) ve etrafında çok sayıda kasın yer aldığı vücut bölümüdür.

d. El (manus): El b leğ n n d stal nde yer alan, b lek kem kler , tarak kem kler , parmak kem kler ve çok sayıda nce ama hareket yeteneğ çok fazla olan kaslardan oluşan vücut bölümüdür. Man kür; el bakımı demekt r (manus ve kür kel meler nden oluşur).

5. Alt Ekstrem te: Kalça kemer le başlayıp, uyluk, d z eklem , bacak ve d stalde ayak le sonlanan vücut bölümüdür. Hareket edeb lmem z ç n oldukça öneml olan bu ekstrem tede hareket yeteneğ dışında, denge ve stab l zasyon oldukça öneml d r. Üst ekstrem te g b 4 bölümden oluşmaktadır;

a. Kalça kemer (c ngulum pelv cum): Kalçe ve pelv s oluşturam os coxae kem kler ve kalça eklem n oluşturan femur kem ğ n n eklem bölges yan femur başı bu bçlümü oluşturmaktadır.

b. Uyluk (femur): Kalçe eklem le d z arasında yer alan, tek b r kem k (femur) ve kaslardan oluşan vğcut bölümüdür.

c. Bacak (crus): D z eklem le ayak b leğ arasında yer alan, 2 kem k (t b a, f bula) ve kaslardan oluşan vücut bölümüdür.

d. Ayak (pes): Ayak b leğ n n d stal nde eldek g b b lek kem kler , tarak kem kler ve parmak kem kler yle beraber, b rçok kas ve l gament g b yumuşak dokuların yer aldığı vücut bölümüdür. Ped kür; ayak bakımı demekt r (pes/ped s ve kür kel mler nden oluşur).

Bölüm Özeti

Anatom en esk temel tıp b l m dallarından b r d r. Dolayısıyla b rçok b l m dalı g b Anatom ’n n de uzunca tar hsel b r geçm ş bulunmaktadır. M.Ö. 400’lü yıllarda Tıbbın kurucusu olarak kabul ed len H ppocrates Yunan stan’da çalışmalar yapmış ve Kos Adasında lk tıp okunu açmıştır. Günümüzde hek ml k andı olarak b l nen yem n metn de bu tar hlerden günümüze gelm ş ve güncel uyarlamalar yapılarak kullanılmaktadır. 15. yy ortalarında Anatom ’n n babası olarak da b l nen b l m adamı Andreas Vesal us çok sayıda kadavra çalışması yapmış ve ‘’De human corpor s fabr ca’’ s ml eser b l m dünyasına kazandırmıştır. Türkler’de lk defa Hek m Şan zade Ataullah Mehmet Efend 18.yy başlarında M rat-ül Ebdan f Teşr h- Azaü-l İnsan s ml lk Anatom ve Tıp k tabını yazmıştır. Türk ye’de modern Anatom ’n n kurucusu Mazhar Paşa’dır.

Anatom vücudu, vücudu oluşturan organları ve s stemler şek lsel ve fonks yonel olarak nceleyen b r b l m dalıdır.

Anatom ; s stemat k anatom , topograf k anatom , karşılaştırmalı anatom , radyoloj k anatom , cerrah anatom , gel ş msel anatom , yüzeyel anatom , m kroskop k anatom , estet k anatom , spor anatom s , popüler anatom g b sınıflandırılab l r.

Her b l m dalında olduğu g b Anatom ’n n de kend ne özgü ter mler vardır. Bu ter mler Lat nce ve Grekçe kökenl kel melerd r. Bu ter mler b lerek lerleyen bölümlerde bazı organ s mler n , komşuluk fadeler n , kend beden m z daha rahat fade edeb lmem z sağlarız. ‘’Nom na Anatom ca’’ adlı k tapta toplanmış olan term noloj n çok az b r kısmını, çok genel kullanılan bazı fadeler burada paylaşacağız;

Anatom eğ t m nde ve çalışmalarında vücut bölümler n n veya bütününün daha kolay bel rleneb lmes ç n poz syon, anatom k düzlemler ve eksenlerden faydalanılır. Böylel kle anatom k b r fade kullanıldığında tar f çok daha kolay yapılab lmekted r. Bunun ç n öncel kle anatom k poz syonu b lmek gerek r;

Normal anatom k duruşta, k ş ayakta, gövde d k, baş d k ve gözler karşıya bakacak şek lde, ayaklar b t ş k (sadece topuklardan temas etmes yeterl ), kollar yanlarada ve avuç çler karşıya bakacak şek ldek poz syondur.

Planum sag ttale, planum frontale ve planum hor zontale olarak 3 ayrı düzlem varken, ax s vert cal s, ax s sag ttal s ve ax s transversal s olarak da 3 farklı eksen vardır.

Vücudumuz 5 bölüme ayrılmaktadır. Her b r bölüm kend çer s nde farklı bölümlere ayrılmaktadır; Baş, boyun, gövde (göğüs, karın, pelv s, sırt), üst ekstrem te (omuz kemer , kol, önkol, el), alt ekstrem te (kalça kemer , uyluk, bacak, ayak).

Kaynakça

Arıncı K, Elhan A (2014). Anatom . 1. C lt. 5. baskı. Ankara, TR: Güneş Tıp K tabevler

Drake RL, Vogl AW, M thcell AWM.(2020). Gray’s Anatomy for Students. 4th ed. Canada: Elsev er Köylü H. (2014). Tıbb F zyoloj -Kl n k Anlatımlı, İstanbul, TR: Nobel Tıp k tabevler

Moore KL, Dalley AF. (2006). Cl n cally Or ented Anatomy. 5th ed. Balt more, USA: L pp ncott W ll ams &

W lk ns

Ozan H. (2014). Ozan Anatom , Ankara, TR: Kl n syen Tıp K tabevler

Standr ng S, ed tor. (2016). Gray’s Anatomy The Anatom cal Bas s of Cl n cal Pract ce. 41st ed. London, UK:

Elsev er

Toprak M, Akkın SM. (1993). Genel Anatom Term noloj s ve Kullanım Özell kler . İstanbul, TR: İ.Ü. Basımev ve F lm Merkez

Yıldırım M. (2004). Topograf k Anatom . 2. Baskı, İstanbul, TR: Nobel Tıp K tabevler

Yıldırım M. (2001). İnsan Anatom s . 5. Baskı, İstanbul, TR: Nobel Tıp K tabevler

Ünite Soruları

1.

A) Vesal us

B) Leonardo Da V nc

C) H ppocrates

D) Galen

E) Mazhar Paşa

2.

A) Nurett n Al Berkol

B) Sam Zan

C) Şan zade Ataullah Efend

D) Mazhar Paşa

E) Tevf k Sağlam

3.

A) S stemat k anatom

B) Karşılaştırmalı anatom

C) Topograf k anatom

D) Sport f anatom

E) Gel ş msel anatom

4.

A) Anter or

B) Poster or

C) Super or

D) İnfer or

E) D stal s

5.

A) Sagg tal düzlem

B) Frontal düzlem

C) Yatay düzlem

D) D key eksen

E) Transvers eksen

6.

A) Vert kal eksen

B) Sagg tal eksen

C) Transvers eksen

D) Bell b r eksen yoktur

E) Tüm eksenlerde yapılır

7.

A) Fleks yon

B) Ekstans yon

C) Protraks yon

D) Retraks yon

E) İnvers yon

8.

A) Abduks yon

B) Adduks yon

C) Fleks yon

D) Ekstans yon

E) Rotasyon

9.

A) Manus (el)

B) Brach um (kol)

C) Antebrach um (önkol)

D) Omuz kemer

E) Pes (ayak)

10.

A) 2

B) 3

C) 4

D) 5

E) 6

CEVAP ANAHTARI

1. c 2. d 3. c 4. a 5. b 6. c 7. e 8. a 9. e 10. c

2. HAREKET SİSTEMİ

Giriş

Hareket s stem anatom s beden m zde oluşan en küçük hareket n veya ger l m n anlaşılması açısından oldukça öneml d r. Hareket s stem anatom s n başta temel yapıları kavrayarak, sonrasından özel kem kler , bu kem kler b r arada tutan eklemler ve özell kler n , bu eklemler le beraber kem k yapıların hareket etmes n sağlayan kasları öğrenme algor tması lerlemen z tavs yre eder m. Bölümdek lerleme algor tması da bu yönde olacaktır.

2.1. Hareket Sistemine Giriş

Hareket s stem ; vücudumuzda bulunan bazı kompakt, sert ve yumuşak doku elemanlarından oluşan, vücudu bell b r şekle sokan, fonks yonel b r şek lde hareket etmem z ve yer değ şt rmem z sağlayan b r s stemd r.

Hareket s stem genel olarak kem klerden oluşan skelet s stem , bu kem kler b r arada tutmaya yarayan ve hareket etmey sağlayan eklem s stem ve son olarak da kas s stem nden oluşmaktadır.

Hareket s stem ç n öneml olan hareket term noloj s Bölüm 1’de anlatılmıştır.

2.2. Kemikler (İskelet Sistemi)

Kem kler çok sıkı b r araya gelm ş kollajen bağ dokudan oluşan oldukça sert yapılardır. Anne karnında sayısı oldukça fazlayken, yet şk n b r nde bu sayı yaklaşık 206 adete düşmekted r.

Kem kler genel olarak 6 grupta ncelen r;

1. Uzun kem kler: Boyu en nden uzun olan kem klerd r. Örneğ n kol kem ğ (humerus), bacak kem kler nden kaval kem ğ (t b a).

2. Kısa kem kler: Boyu ve en b r b r ne yakın olan kem klerd r. Örneğ n el b leğ kem kler .

3. Yassı kem kler: Yassı ve düz şek lde olan kem kler dr. Örneğ n kafatası kem kler (par etal kem k).

4. Havalı kem kler: İç nde hava boşlukları bulunan kem klerd r. Genelde yüz bölges nde bulunurlar.

Örneğ n üst çene kem ğ (max lla).

5. Susamsı (sesamo d) kem kler: Kasların tendonlarına oturan ve o kasın daha düşük enerj le daha fazla ş yapmasını sağlayan kem klerd r. Örneğ n d z kapağı kem ğ (patella).

6. Düzens z kem kler: H çb r sınıfa uymayan kem klerd r. Örneğ n omurga kem kler (vertebra), alt çene kem ğ (mand bula).

7. İlave kem kler: Gel şme dönem nde özell kle kaynaşmayan bazı kem k bölümler n n ayrı b r kem k g b olmasıdır. Ayakta özell kle bu t p kem klere rastlanab l r.

Kem kler, embroloj k olarak mezoderm kökenl d r. Kem k dokuda ekstrasellüler matr ks’de yer alan norgan k b leşenlerden (kals yum fosfat, kals yum karbonat..vs) dolayı oldukça sert ve sağlamdır.

Osteos t olarak b l nen kem k hücreler bu sert doku ç ndek boşluklarda (lacuna) bulunur. Kem k doku matr ks n n organ k b leşenler n se kollajen l fler ve amorf temel madde oluşturmaktadır. Bu l fler kem ğe sağlamlık ve esnekl k sağlamaktadır.

Kem k dokuyu h stoloj k olarak 2 grupta ncel yoruz; kompakt kem k dokusu ve spong oz kem k dokusu.

Kompakt kem k dokusu oldukça düzenl b r yapıya sah pt r ve sertt r. Spong öz kem kte se daha fazla boşluklu, sünger ms b r yapı mevcuttur. Kem k dokuda 5 t p hücre bulunur, bunlardan k s oldukça öneml d r; osteoblastlar kem k yapımından sorumlu hücreler ken, osteoklastlar se kem k yıkımından sorumlu hücrelerd r.

Kem kler n gel ş m sürec ne oss f kasyon den r. İk t p kem kleşme vardır;

1. İntramembranöz oss f kasyon (desmal kem kleşme): Kem ğ n d rek mezenş m tabası üzer nden gel şmes d r.

2. İnterkart lag nöz osss f kasyon (endokondral-kondral kem kleşme): Kem ğ n hyal n kıkırdak üzer nden gel şmes d r.

Yassı kem kler desmal, kısa ve uzun kem kler se kondral kem kleşme sonucu oluşmaktadırlar.

Kem kleşmen n başladığı odağa oss f kasyon merkez den r. Uzun kem klerde kem kleşme doğumdan sonra da devam etmekted r, dolayısıyla bu t p kem klerde k kem kleşme merkez vardır; b r embryoloj k dönemde var olan kem k gövdes n n ortalarında bulunan pr mer oss f kasyon merkez d r, b r d ğer de doğumdan sonra kem kleşmen n devam ett ğ , kem ğ n her k ucunda da bulunan sekonder oss f kasyon merkez d r. Sekonder oss f kasyon merkez ler ne ep f z plağı da den r ve bu plak kıkırdak hal nded r, kem k gel m yle beraber bu kıkırdak kem kleş r ve radyoloj k olarak gördüğümüz ep f z ç zg s ortadan kaybolur. Her kem ğ n ep f z plağının kapanma süres b rb r nden farklıdır. Bu plak kapanma durumu yaş tay n nde kullanılmaktadır. Özell kle el b leğ kem kler n n yaşa göre graf ler n n olduğu atlaslar referans alınarak yaş tay n yapılab lmekted r.

Res m 1: Kem ğ n gel ş msel sürec ve bölümler .

Vücudumuzdak kem kler n yapısına bakarsak, uzun kem kler ele aldığımızda her k ucunda kem kler n boyuna büyümes n sağlayan ep f z tabakasını görmektey z (Res m 1). Uzun kem kler n (örn. femur) uzunca gövdes ne d af z sm ver l rken (kem k şa ı) d af z le ep f z arasında kalan ve ep f z kıkırdağına destek doku sağlayan bölgeye de metaf z denmekted r. D af z bölges yan kem k gövdes n n ç nde kem k l ğ n n yer aldığı b r boşluk bulunur, buna cav tas medullar s den r. Kem kler n uç bölgeler d ğer kem klerle eklem yapan eklem yüzey ne sah pt r ve bu bölge tamamen kaygan, pürüzsüz b r yüzey oluşturan kıkırdak doku le (cart lago art cular s) kaplıdır. Vücudumuzun her yapısının saran gen şçe b r ağ dokusu olan fasya dokusu kem kler le bütünleşm şt r. Kem ğ n ç nde yan kem k l ğ n n yer aldığı boşlukta ve kem ğ n dış yüzey nde bulunan zar le kaplıdır. İç kısımda medüller boşluğun etrafını saran zara endosteum, dış yüzey saran zara se per osteum sm ver lmekted r. Kem ğ n esas ağrıya duyarlı kısmı şte bu dış kısımdak per ost zarıdır. Kem k ç nde oluşan b r tümör, enfeks yon, ödem veya kem k kırığı g b per ost bütünlüğünü bozan her durumda k ş c dd anlamda kem k ağrısı h ssedecekt r.

Res m 2: Uzun kem k bölümler .

2.2.1. Kemikler

Vücudumudak kem kler 2 ana grupta ncel yoruz.

1. Aks al skelet: Baş, boyun ve gövde kem kler n çer r.

2. Append küler skelet: Alt ve üst ekstrem te kem kler n çer r.

2.2.1.1. Appendiküler İskelet (Skeleton Appendiculare)

Üst Ekstrem te Kem kler (ossa membr super or s) Res m 3-4

Vücudumuzun en hareketl bölges olan üst ekstrem te, vücudumuza bağlandığı bölge olan omuz kemer bölges ve serbest hareketl bölge olmak üzere k kısma ayrılır. Omuz kemer bölges n kürek kem ğ (scapula) ve köprücük kem ğ (clav cula) oluştururken, serbest hareketl kısımda; kolda tek kem k olan kol kem ğ (humerus), önkol’da rad us ve ulna kem kler ve el m zde de el kem kler (el b leğ kem kler , el tarak kem kler ve el parmak kem kler ) yer almaktadır.

Omuz Kemer Kem kler

1. Kürek kem ğ (scapula): Kürek kem ğ gçğüs kafes n n arka üst bölges ne her k tara a yerleşm ş, yassı b r kem kt r. Arka tara an kürek kem ğ n üstüne dokunduğumuzda sert b r kenar el m ze gel r, o sert kenara sp na scapula den r. Trapez kası g b , delto d kası g b kaslar bu bölgeye yapışırlar. B rçok kem k le eklem yapar kürek kem ğ . Omuz eklem n oluşturmak ç n kol kem ğ le (humerus) eklemleş r, bu eklem oluşturan çukur şekl ndek eklem yüzüne cav tas gleno dal s den r. Ve y ne omuz kemer n oluştutan b r d ğer kem k olan köprücük kem ğ le sp na scapula’nın lateral ucunda bulunan acrom on yapısı le eklemleş r. Gleno d çukurun (cav tas gleno dal s) üst-ön tarafında yer alan karga burnuna benzeyen b r çıkıntı (processus coraco deus) bulunur ve bu çıkıntıya da çok sayıda bağ ve kas yapışmaktadır (Res m 2).

2. Köprücük kem ğ (clav cula): Köprücük kem ğ kem kleşmes lk başyan kem kt r. Oldukça yüzeyeld r ve omuz üstüne düşmelerde kolayca kırılab l r. Köprücük kem ğ ön tara a göğüs kem ğ (sternum) le arka tara a se kürek kem ğ (acrom on yapısı) le eklem yapmaktadır.Vücudumuzun en hareketl bölges olan üst ekstrem tey gövdeye bağlayan nce küçük b r kem kt r.

Serbest Hareketl Kem kler

1. Kol kem ğ (humerus): Kolda tek kem k şekl nde bulunur. T p k b r uzun kem kt r. Üst uçta gleno d çukur le eklemleşen top şekl ndek humerus başı (çaput humer ) bulunur (Res m 2). Humerus başının hemen altında boyun (collum anatom cum) bulunur. Y ne üst uçta kasların yapışma yerler olan 2 çıkıntı (tuberculum majus ve m nus) vardır. Bu çıkıntılara özell kle omuz eklem n n stab l zasyonundan sorumlu olan kas dokusu (rotator manşet kasları) yapışmaktadır. Kem ğ n d af z bölges nde (gövdes nde) delto d kasının yapıştığı pürtüklü b r yüzey (tuberos tas delto dea) vardır. Ayrıca y ne kem k gövdes nde rad al s n r n geçt ğ b r oluk (sulcus nerv rad al s) bulunmaktadır. Kem ğ n alt ucunda se d rsek eklem n oluşturan kem k yüzeyler ve ön kol kem kler n n d rsek eklem ç ndek hareketler nde oturması ç n çukur yapılar (ön yüzde fossa corono dea ve fossa rad al s, arka yüzde se fossa olecran ) bulunmaktadır. D rsek eklem n oluşturan bu yapılaran bütününe condylus humer den r. Bu yapı ç nde esas d rsek eklem n oluşturan önkol kem kler nden ulna (fossa olecran ) le eklemleşen makara şekl ndek b r yapı (trochlea humer ) yer almaktadır. Kond l yapısının hemen üstünde eep kond l (ep condylus humer ) yapıları vardır.

Bunların ç tara ak ne önkol fleksör kaslar, dış tara ak ne se önkol ekstansör kaslar yapışmaktadır.

Ayrıca ç ep kond l’ n arka yüzünde ulnar s n r n geçt ğ b r oluk (sulcus nerv ulnar s) bulunmaktadır.

Res m 3: Üst ekstrem te kem kler (arkadan görünüş).

Önkol Kem kler (Res m 3)

a.Rad us (döner kem k): Önkolun dış tarafında bulunan rad us d rsek bölges nde hem kol kem ğ (humerus) le hem de d ğer önkol kem ğ olan ulna (d rsek kem ğ ) le eklem yapmaktadır. Üst uç da resel yapıya sah pt r ve bu bölgeye caput rad den r. Bu bölgen n hemen altında rad us boynu (collum rad ) ve onun da altında pazu kasının (m. b ceps brach ) yapıştığı pürtüklü yüzey (tuberos tas rad ) bulunmaktadır. Alt uç; üst uca göre daha kalındır ve bu uç b lek kem kler le (scapho d ve lunatum) eklemleşerek el b leğ eklem n oluşturmaktadır

b.Ulna (d rsek kem ğ ): Önkolda ç tara a bulunan, rad us’a göre daha uzun olan ve esas d rsek eklem n oluşturan kem kt r. Üst uç le hem kol kem ğ (humerus) le hem de d ğer önkol kem ğ ras us (döner kem k) le eklem yapmaktadır. Üst uçta çok büyük b r çent k vardır, bu çent ğe nc sura trochlear s sm ver l r ve bu bölge kol kem ğ ndek trochlea humer (makara şekl ndek oluşum) le eklemleşmekted r. Bu çent ğ oluşturan yapı olecranon olarak b l n r ve çent ğ n ön uç kısmındak çıkıntılı yüzeye de processus corono deus denmekted r. Bu çıkıntı önkol fleks yonu esnasında kol kem ğ n n ön yüzünde bulunan fossa

corono dea denen çukura oturmaktadır. Bu çent ğ n arka uç kısmı se önkol ekstans yonu sırasında kol kem ğ n n arka yüzey nde yer alan fossa olecran olarak da b l nen çukura oturmaktadır. Alt uç daha küçük ve da resel b r yapı göster r. Dış tara a rad us kem ğ le eklem yapar. Alt uç; d rekt el b leğ eklem yapısına katılmaz. O bölgede stab l zasyon ve mekan k destek sağlamaktadır.

El kem kler

El kem kler ; el b leğ kem kler (8 adet), el tarak kem kler (5 adet) ve el parmak kem kler nden (14 adet) oluşmaktadır.

El b leğ kem kler (carpal kem kler) 4’ü proks mal (gövdeye yakın), 4’ü de d stalde (gçvdeden uzak) olmak üzere 8 kem kten oluşmaktadır. Proks mal sıradak ler arasında (scapho deum, lunatum, tr quetrum ve p s forme) scapho deum ve lunatum esas el b leğ eklem n oluşturmaktadırlar ve önkol kem kler nden rad us (döner kem k) le eklem yapmaktadırlar. Scapho d el b leğ kem kler nden en fazla kırığı olan kem kt r. Lunatum se el b leğ kem kler nden en çok çıkığı olan kem kt r. Bu sıradak kem klerden p s forme se en geç kem kleşen ve küçük b lek kem ğ d r. D stal sırada se (trapez um, trapezo deum, cap tatum ve hamatum) os cap tatum kem kleşmes lk başlayan ve en büyük el b leğ kem ğ d r.Bu kem klerden dış tara a scapho d ve trapez um, ç tara a se p s forme ve hamatum arasında b r oluk vardır. Bu oluğa sulcus carp den r. Bu oluğun üstünde fasyal kalınlaşma , özel b r doku olan ret naculum flexorum bulunur. Bu doku oluğu tünele çev r r. Bu tünele karpal tünel den r. İç nden kas tendonları ve med an s n r geçmekted r. Karpal tünel ç nde ödem veya başka maddeler b r kmes le sınırlı alan ç nde oluşan yüksek basınç etk s yle med an s n r hasar göreb l r. Bu kl n k tabloya karpal tünel sendromu den r.

El tarak kem kler (ossa metacarp ) 5 adett r. Başparmak tarafındak tarak kem ğ I. olarak (os metacarpale I) kabul ed l r ve küçük parmağa doğru 1’den 5’e kadar numaralandırılır. El tarak kme kler m nyatür uzun kem klerd r. Proks malde el b leğ kem kler n n d stal sırası le, d ğer uçta se el parmak kem kler (phalanx) le eklemleşmekted r.

El parmak kem kler (phalanges, falankslar); başparmakta 2 adet (phalanx prox mal s ve d stal s), d ğer parmaklarda 3 adet (phalanx prox mal s, med a ve d stal s) olmak üzere toplam 14 adet kem kten oluşmaktadır.

Res m 4: Üst ekstrem te kem kler .

Alt Ekstrem te Kem kler (Ossa membr nfer or s)

Vücut yükünü taşıyarak, mob l ze olmamızı sağlayan alt ekstrem te b yomekan k ve taşıdığı der n duyu l fler yle oldukça önem taşımaktadır. Alt ekstrem te kem kler ; kalça kemer n oluşturan kalça kem kler (os coxae) ve serbest hareketl kısımları oluturan uyluk kem ğ (os femur), bacak kem kler nden kaval kem ğ (os t b a) ve kamış kem ğ (f bula), ayrıca ayak kem kler n oluşturan ayak b leğ kem kler (ossa tars ), ayak tarak kem kler (ossa metatars ) ve ayak parmak kem kler nden (phalanges, falankslar) oluşmaktadır.

Kalça kem ğ (os coxae):

Kalça kem ğ , gen ş ve yassı üst bölümü ve altta daha dar parçalardan oluşan, b rb r yle eklemleşt ğ nde leğen şekl nde yer alan, ç nde boşaltım ve gen tal organları barındıran kem klerd r. Embr yoloj k dönemde 3 kem k (os l um, os sch um ve os pub s) şekl nde bulunurken, er şk n dönemde kem k gel ş m n n tamamlanmasıyla beraber tek b r kem k hal n almaktadır. Os l um kanat şekl nded r ve kanatın üst kenarına cr sta l aca den r ve bu bölgeye kaslar (m. erectos sp nae, m. quadratus lumborum) tutunmaktadır. Bu kenarın ön tarafında sp na l aca anter or super or ve nfer or sm ndek çıkıntılar,

arka tarafında se sp na l aca poster or super or ve nfer or adlı çıkıntılar yer almaktadır. Ön yüzünde m. l acus kasının oturduğu b r çukur (fossa l aca) bulunmaktadır. Arka yüzüne fac es gluteal s sm ver l r bu yüzeye kalça kasları (gluteal kaslar) yapışmaktadır. Kalça kem ğ n n en önünde os pub s yer almaktadır. Bu kem ğe karın kasları ve uyluk ç bölges ndek kaslar tutunmaktadır. Ayrıca her k pub s orta hatta fac es symphys al s eklem yüzler le symphys s pub ca eklem n oluşturmaktadır. Arka alt tara a se os sch s ml kem k bulunmaktadır, oturduğumuzda yerle temas eden bu kem k os coxae ç ndek en sağlam kem kt r.Arka alt bölges nde tuber sch ad cum s ml b r çıkıntı bulunur, buraya uyluk arka bölges nde bulunan hamstr ng kasları yapılşmaktadır. Bu 3 kem ğ n b rleşt ğ bölgede kalöa eklem n oluşturan çukur şekl ndek yapıya se acetabulum den r ve buraya top şekl ndek uyluk kem ğ (caput femor s) oturmaktadır (Res m 5).

Serbest Hareketl Kem kler

a.Uyluk kem ğ (os femor s): Vücut uzunluğunun ¼’ kadar olan uyluk kem ğ t p k b r uzun kem kt r. Üst ucunda top şekl ndek yapıya caput femor s den r ve kalça kem ğ ndek acetabulum denen çukur yapıya oturarak kalça eklem n yapmaktadır. Bu top şekl ndek yapıyı gövde le bağlayan obl k uzanan kısma boyun (collum femor s) den r. Boynun hemen alt tarafında gövden n başlangıç yer nde kasların yapıştığı çıkıntılar (trochanter major ve m nor) yer almaktadır (Res m 6).

Femur başı ve boynu arasında yaklaşık 125 derecel k b r açı bulunmaktadır, bu açıya collod af zer açı veya nkl nasyon açısı da denmekted r. Gel ş msel dönemde bu açı daha fazla ken yürümeye başlayıp vücut yükü b nd kçe açı azalarak normale gelmekted r. Cerebral pals g b deform tel çocuklarda yük b nmed ğ

ç n bu açı daha fazla derecelerde kalırken (coxa valga), normalden daha fazla yük b nen çocuklarda se bu açı normalden daha az olmaktadır (coxa vara). Bu durumlarda alt ekstrem tede d z l m bozuklukları oluşmaktadır.

Kem ğ n gövdes nde y ne kasların yapıştığı uzunca ç zg ler (l nea aspera) yer almaktadır. Alt uçta se d z eklem n oluşturan kond ller (condylus med al s ve lateral s) yer almaktadır. Ve bu kond ller arasında çapraz bağların yer aldığı çukur (fossa ntercondylar s), kond ller n üst tara a b rleşt ğ bölgede d z kapağı kem ğ n n (patella) oturduğu fac es patellar s eklem yüzey yer almaktadır. Arka yüzde se d z arkası çukuru olarak b l nen fac es popl tea, l nea aspera’yı oluşturan ç zg ler tarafından sınırlandırılmaktadır.

Res m 5: Pelv s (kalça kem ğ , kuyruk sokumu kem kler ve femur-önden görünüş).

b.D z kapağı kem ğ (patella): Vücudumuzun en büyük sesamo d (susamsı) kem ğ d r. Üögen şekl nded r, tepes aşağıda, tabanı yukarıdadır. İk eklem yüzü vardır; lateral eklem yüzü daha gen şt r, dolayısıyla patella sürekl laterale kayma eğ l m nded r. Uyluk ön bölgede yer alan quadr ceps kası tendonu ç ne oturur ve bu kasın şlev n artırır, daha az enerj le daha fazla ş yapmasını sağlar. Bacağın kolayca ekstans yona gelmes n sağlayan b r moment kolu sağlamaktadır.

Bacak Kem kler (Res m 7)

Res m 6: Femur (uyluk kem ğ ) önden ve arkadan görünüş.

a. Kaval kem ğ (os t b a): Bacağın ç tarafında kalın ve büyük olan kem kt r. Proks malde daha kalın ve kaba, d stalde se daha nced r. Üst uçta uyluk kem ğ n n kond ller n n oturduğu ve d z eklem n oluşturduğu kond l yapıları (condylus med al s ve lateral s) vardır. Bu kond l yapılarının arasında pürtüklü b r alan bulunur (em nent a nterconylar s) ve bu alanın ön ve arka tarafına çapraz bağlar (l g.

cruc atum anter us-ön çapraz bağ, l g. cruc atum poster us-arka çapraz bağ) yapışmaktadır. Ayrıca bu kond l yapılarının ç ne ‘’C’’ şekl ndek kıkırdak men sküs yapıları oturmaktadır. Kaval kem ğ n n ön tarafında ve üst uca yakın çıkıntılı pürtüklü b r alan vardır (tuberos tas t b a). Bu alana uyluk çn bölges nde yer alan quadr ceps kası yapışmaktadır. Özell kle genç kadın atletlerde (özell kle basketbol g b zıplamalı sporlarda) buraya yapışan kasın çekme kuvvet le aşırı kullanıma bağlı nflamasyon hal ve sonrasında beslenememeye bağlı nekroz (çürüme) görüleb l r. Buna Os-Good Schlatter hastalığı denmekted r. Kaval kem ğ n n arka bölges nde bacak arka grup kaslardan soleus kasının yapıştığı b r ç zg (l nea muscul sole ) bulunur. Üst uç dış tara a kamış kem ğ (f bula) le eklem yapan b r çent k bulunur.

Alt uca baktığımızda ayak b leğ eklem n oluşturan alt eklem yüzünü (fac es art cular s nfer or) görüyoruz. Y ne dış tara a f bula le eklem yapan yğzey yer almaktadır. Alt uç ç tara a b r çıkıntı yapı (malleolus med al s) bulunur.

Res m 7: Alt ekstrem te kem kler .

Bu yapı ayak b leğ n n ç tarafında el m zle palpe edeb ld ğ m z (dokunarak bakab ld ğ m z) b r kem k çıkıntıdır. Alt uç, f bula alt ucu le beraber alttak ayak b leğ kem ğ olan talus le eklemleşmekted r.

Özell kle büyüme çağındak çocuklarda t b a üst uç bölges nde ağrılar olab l r.

b. Kamış kem ğ (os f bula): Bacakta dış tara a yer alan daha nce, vücut yükünün taşınmasında rolü olmayan b r kem kt r. Hem üst uçta hem de alt uçta ç tara a yer alan kaval kem ğ le eklem yapar. Alt uç daha kaba ve büyüktür ve ayak b leğ n n dış tarafında el m zle palpe edeb ld ğ m z b r bölged r (malleolus lateral s). Alt uç yan malleolus lateral s de alttak ayak b leğ kem ğ olan aşık kem ğ (talus) le eklem yapmaktadır.

Ayak Kem kler (Res m 8)

Vücut yükünü taşımanın yanında, dengede kalarak hareket etmem z sağlayan ayakta; b yomekan k açıdan deal b r skelet vardır. El m zde olduğu g b ayağımızda da ayak b lek kem kler (ossa tars ), ayak tarak kem kler (ossa metatars ) ve ayak parmak kem kler (phalanges-falankslar) bulunmaktadır. Ayağın kem k skelet ne baktığımızda yanlardan bakıldığında hem ç tara a hem de dış tara a kemer olduğunu (arcus long tud nal s med al s ve lateral s) ve karşıdan baktığımızda da enlemes ne b r kemer n de olduğunu (arcus transversus) görmektey z. Bu b yomekan k tasarım le yere bastığımızda özell kle I. tarak kem ğ başı, V. tarak kem ğ başı ve topuk kem ğ üzer nde basınç noktaları oluşturarak sank b r tr pod (üç ayak) üstünde duruyormuş g b dengede dururuz.

Res m 8: Ayak kem kler

Ayak b leğ kem kler ne baktığımızda bacak kem kler (t b a ve f bula) le eklemleşen talus (eklem kem ğ ) özell kle vücut yükünü ayağa aktaran öneml b r kem kt r. Bu kem ğe herhang b r kas yapışmamaktadır.

Özell kle der n duyu l fler n n (propr yoseps yon) yoğunlukla olduğu bağların çokça yapıştığı b r kem kt r.

Talus’un hemen altında onunla eklemleşen ve ayaktak basınç noktalarından b r olan topuk kem ğ

(calcaneus), vücudumuzun en kuvvetl tendonu olan aş l tendonunun yapışma yer d r ayrıca. Bu k kem ğ n hemen ön tarafında os nav culare (sandal kem k), os cubo deum (küb k kem k) ve 3 adet os cune forme (kamamsı kem k) yer almaktadır.

Ayak b leğ kem kler n n ön tarafında yer alan 5 adet tarak kem ğ (ossa metatars ) bulunmaktadır. Eldek g b başparmak tarafında yer alan tarak kem ğ I numara ve sırasıyla küçük parmak tarafındak tarak kem ğ V olarak numaralandırılır. Eldek g b ayak tarak kem kler de (ossa metatars ) m nyatür uzun kem k sınıfındadır. Özell kle I ve V numaralı tarak kem kler başları; topuk kem ğ le beraber yere temas eden yüzeyler arasındadır.

Ayak parmak kem kler se (phalanges) başparmakta 2 adet (phalanx prox mal s ve d stal s) ve d ğer parmaklarda se 3 adet (phalanx prox mal s, med a ve d stal s) bulunmaktadır. Toplamda 1 ayakta 14 adet parmak kem ğ bulunmaktadır.

2.2.1.2. Aksial İskelet

Aks al skelet çer s nde baş ve boyun le beraber gövde skelet n nceleyeceğ z. Bu grup ç nde kafatası kem kler , yüz kem kler , omurga bütünü ve göğüs kem kler yer almaktadır.

A. Baş İskelet (Cran um)

Baş skelet nde beyn koruyan ve etrafını saran 8 adet kafatası kem kler (neurocran um) ve 14 adet yüz kem kler nden (splanchnocran um) oluşmaktadır. (Res m 9)

Ossa Cran (Kafatası Kem kler )

a. Neurocran um: 8 kem kten oluşmaktadır.

1. Os frontale (alın kem ğ ): Doğumda frontal kem k 2 parça hal nded r, kem k gel ş m le beraber bu 2 kem k b rleş r ve tek b r kem k hal n alır. Alın bölges nde yer alan bu kem kte göz çukurunun (orb ta) üst kenarı, kaşların yer aldığı çıkıntı (arcus superc l ar s), alın bölges nde en yüksek nokta sağlı sollu (tuber frontale) yer almaktadır. Kem ğ n kaşların ğst bölges ne gelecek şek lde ç kısmında hava boşlukları vardır, bu hava boşluklarına s nüs frontal s sm ver lmekted r. Ayrıca göz çukurunu oluşturan da resel yapılar arasında da burun boşluğunun çent ğ yer almaktadır. İk kaş arasındak tam orta noktaya antropometr k olarak glabella sm ver lmekted r.

2. Os par etale (çeper kem k): Neurocran um’un yan duvarlarını yapan yassı kem k ön tara a frontal kem k le sutura frontal s aracılığıyla, arka tara a se oks p tal kem k le sutura lambdo dea aracılığıyla eklemleş r.Par etal kem kler orta hatta b rb rler yle sutura sag ttal s aracılığıyla eklemleşmekted r.

3. Os occ p tale: Kafatasının en arka kısmında yer alan bu kem k, boyun omurları le başın özell kle transvers eksendek fleks yon ve ekstans yon hareketler n sağlayan öneml eklem oluşturmaktadır.

El m zle bu kem ğe dokunduğumuzda çıkıntılı b r alan el m ze gel r, burası protuberent a occ p tal s externa, antropometr k olarak da ‘’ n on’’ olarak b l n r.

Os temporale (şakak kem ğ ): Neurocran um’un en kompleks kem kler nden b r d r, lateralde yer alır.

İç nde özell kle ş tme ve denge organını barındıran, y ne orta kulak boşluğunun ve kulak kem kç kler n n yer aldığı b r kem kt r. İç nden b rçok damar ve s n r yapısı geçmekted r.

Res m 9: Baş skelet (sol yandan görünüş).

4. Os spheno dale (temel kem k): Sfeno d kem k kafatasını ortasında b rçok kem k le eklemleş r. D ğer kem klerden ayrıldığında tek balına yarasayı anımsatır. 4 bölümü bulunmaktadır;

-gövdes (corpus)

-büyük kanatlar (ala major) -küçük kanatlar (ala m nör)

-kanatsı çıkıntılar (processus pterygo deus)

Kem k gövdes nde (corpus) ç hava dolu özelleşm ş boşluk (s nüs spheno dal s) bulunmaktadır. Ve y ne gövdes n n üst bölümünde sella turc ca sm nde eyer tarzında b r alan yer almaktadır ve bu alan ç nde fossa hypophys al s s ml h pof z bez n n oturduğu çukur yer almaktadır.

5. Os ethmo dale (kalbur kem k): Ethmo d kem k burun boşluğunun hemen arkasında, burun bölmes n , dış yan duvarlarını, tavanını ve göz çukurlarının (orb ta) çyan duvarlarının oluşumuna katılır.

Çok sayıda küçük hava boşlukları barındırır (s nüs ethmo dal s). Etmo d kem ğ n burun tavanında del kl hor zontal b r parçası (lam na cr brosa) vardır. Bu del klerden koku s n r geçer. Burun ç nde yer alan üst ve alt konkalar da etmo d kem ğe a t yapılardır (konkalar ç n solunum s stem ne bakınız).

b. Splanchnocran um (yüz kem kler )

1. Max lla (üst çene kem ğ ): Yüz bölges n n ortasında mand bula (alt çene kem ğ ) har ç d ğer tüm yüz kem kler le eklemleşen b r kem kt r. Alveol dentales s ml kanallara üst d şler oturmaktadır. Ayrıca ğst çene kem ğ n n d şler n de oturduğu kısmın yaptığı kav se arcus alveolar s super or sm ver l r.

2. Os zygomat cum (elmacık kem ğ ): Elmacık kem ğ baş skelet ç nde oldukça sağlam b r kem kt r.

Etrafındak frontal kem k, temporal kem k ve maks lla le eklemleşmekted r. Özell kle yüz bölges ne gelen travmalarda kırılab l r.

3. Os lacr male (gözyaşı kem ğ ): Göz çukurunun (orb ta) ç yan tarafında yer alan nce b r kem kt r.

Gözyaşı kanalını oluşturur.

4. Os nasale (burun kem ğ ): Burnun üst 1/3’lük kısmında yer alan sağlı sollu 2 kem k şekl nde bulunan yassı, nce b r kem kt r.Buruna gelen darbelerde kırılab l r.

5. Os palat num (damak kem ğ ): Maks lla’nın devamında ağız ç nde sert damağı oluşturan b r kem kt r.

6. Concha nasal s nfer or: Burun ç ndek konkalardan en altta olanı ayrı b r kem k şekl nded r. Üst ve orta konka yapıları se etmo d kem ğ n parçalarıdır.

7. Mand bula (alt çene kem ğ ): Baş skelet n n tek hareketl kem ğ d r. Temporal kem k le çene eklem n oluşturur. Embr yoloj k dönemde sağlı sollu 2 kem k yapısı kem k gel şm yle beraber aradak eklem kaynar ve tek b r kem k hal n alır. Alveol dent s s ml oluklara alt öenee d z l olan d şler oturur. Ayrıca alt çenede d şler n oturduğu bölgen n oluşturduğu açıya arcus alveolar s nfer or sm ver lmekted r. Özell kle ç ğneme ç n öneml olan kaslar mand bula’ya yapışmaktadır.

8. Os hyo deum (d l kem ğ ): D l kökünün tutunduğu ayrıca boyun bölges nde yutkunma ve b rçok fonks yonu olan kasların tutunduğu kem kt r.

Baş skelet n oluşturan kem kler; alt çene kem ğ har c nde sutura olarak s mlend rd ğ m z, oynamaz eklem türü le b r araya gelmekted r ve o bütünlüğü oluşturmaktadır.

Vücudumuzda baş, göğüs kafes (thoraks) ve pelv s; 3 farklı küred r. Bu küreler n poz syonlanması aslında duruşumuzu (postür) etk ler. Baş skelet n n küre şekl nde olmasının nedenler arasında; beyn n şekl ve büyüklüğü, kafatasına yapışan kasların etk s ve k ayak üstünde durmamızı sayab l r z. Bu kürems yapı

sayes nde; omurga üzer ne oturmuş baş skelet n n daha dengel durması sağlanırken, aynı zamanda yüz skelet n n neurocran um’un altında olmasından dolayı da öne ve aşağı bakab lmem z kolaylaştırmaktadır.

Calvar a olarak s mlend r len kafa kubbes önde arcus superc l ar s olarak b nen kaş ç zg ler , arkada se protuberent a occ p tal s externa olarak b ld ğ m z arkada el m zle dokunduğumuzda çıkıntılı olan alan arasında kalan kubbems yapı fade ed lmekted r. Bu kubben n üstünde kem kler n eklemleşt ğ , testere d ş görünümünde olan sutura yapılarını görüyoruz. Yen doğan bebeklerde bu yapılar arası tam kapanmamıştır ve fontanel (bıngıldak) olarak fade ed lmekted r. Er şk n b r b reyde se bu fontaneller kapanmış ve sadece sutura yapıları görünmekted r. Fontaneller n gel ş msel dönemde kapanma süreçler

ç n Res m 10’a bakınız.

Yen doğanda gördüğümüz bıngıldak (fontaneller) şu şek lded r;

1. Font culus anter or (ön bıngıldak): Par etal kem kler ve fontanel kem k arasında yer alır. Bu noktaya Bregma den r.

2. Font culus poster or (arka bıngıldak): Par etal kem kler ve occ p tal kem k arasında yer alır. Bu noktaya lambda den r.

3. Font culus anterolateral s: Par etal kem k, sfeno d kem k (ala major) ve frontal kem k (alın kem ğ ) arasında bulunur. Bu noktaya pter on den r.

4. Font culus posterolateral s: Par etal kem k, occ p tal kem k ve temporal kem k arasında yer alır. Bu noktaya aster on den r.

Er şk n kafatası kubbes nde (calvar a) yer alan sutura yapıalrı;

1. Sutura sag ttal s: Her k par etal kem k arasında, orta hatta yer alan sutura’dır.

2. Sutıra coronal s (frontal s): Par etal kem kler ve frontal kem k arasında yer alan taç şekl ndek sutura’dır.

3. Sutura lambdo dea: Par etal kem kler ve occ p tal kem k arasında yer alan sutura yapısıdır.

4. Sutura sphenopar etal s: Par etal kem k ve sfeno d kem ğ n büyük kanadı (ala major) le yaptığı eklemleşmed r.

5. Sutura sphenofrontal s: Frontal kem k le sfeno d kem ğ n büyük kanadı (ala major) le yaptığı eklemleşmed r.

B.Omurga (Columna Vertebral s)

Omurga: aks al skelette yer alan 3 kürems yapıyı (baş skelet , göğüs kafes ve pelv s) arka hatta b r arada tutan, kafa tabanından başlayıp kuyruk sokumuna kadar devam eden 33-34 adet omurdan oluşan kem k kolondur.

Res m 10: Fontaneller n gel ş msel kapanma süreçler .

Omurgayı oluşturan kem kler segmental olarak boyun, göğüs, bel ve kuyruk sokumu olarak ayırıyoruz (Res m 11).

Boyun omurları (serv kal vertebra) 7 adet Göğüs omurları (torakal vertebra) 12 adet) Bel omurları (lumbar vertebra) 5 adet

Sakrum (sacrum) 5 adet omurun b rleşmes leoluşur Kuyruk sokumu (coccyx) 4-5 adet vertebra’dan oluşur

Toplamda 33-34 adet vertebra’dan oluşan omurga 26 adet bağımsız vertebra’dan oluşmaktadır.

Vertebra’lar b rb rler ne gövdeler arasında yer alan d scus ntervertebral s yapıları le ve arka tara a faset eklemler le b rb r ne bağlanmışlardır.

Omurga’ya baktığımızda orta hatta düz b r şek lde bulunması gerek r. Yandan baktığımızda se yen doğan b r bebekte omurganın C şekl nde olduğunu (k foz-arkaya doğru konveks te) görmektey z. Motor gel ş m sürec nde bebek başını d k tutmaya başladığında boyun bölges nde öne doğru konveks te (lordoz) ve y ne bebek yürümeye başladığında da bel bölges nde öne doğru konveks te (lordoz) oluşmaya başlar.

Er şk n b reyde serv kal bölgede lordoz, torakal bölgede k foz (arkaya doğru konveks te), lomber bölgede lordoz ve sakral bölgede se k foz görülmekted r. Bu açılardan k fot k olanlar (torakal ve sakral) pr mer eğr l kler ken, lordot k olanlar (serv kal ve lomber) sekonder eğr l klerd r. Omurganın sag ttal plandan sapmaları skolyoz olarak b l n r. Özell kle gel ş msel dönemde tek taraflı çanta taşımak g b , masada veya sırada b r tarafa eğ lerek oturma g b davranış bozuklukları skolyoz oluşumuna sebep olab l rler.

Res m 11: Omurga (columna vertebral s)

Y ne aynı şek lde omurga eğr l kler ndek artış veya azalmalar da patoloj k olarak kabul ed lmekted r.

T p k b r vertebra yapısı (Res m 12)

T p k b r vertebra’da corpus vertebra olarak s mlend rd ğ m z omur gövdes bulunmaktadır. Serv kal bölgede daha nce ve küçük ken lomber bölgeye doğru taşıdığı yükün de artmasıyla beraber kalınlaşır.

B r nc boyun omuru olan Atlas’da omur c sm (corpus) bulunmamaktadır. Lomber bölgeye doğru corpus’lar büyüdükçe aralarında yer alan ntervertebral d skler de kalınlaşmaktadır. Omur c sm n n hemen arkasında omur kemer (arcus vertebra) bulunmaktadır. Bu kemer ; önde corpuslara bağlanan ped culus arcus vertebra, arkada se plaka şekl nde olan lam na arcus vertebra şekl nde k ye ayrılır. Omur kemer ve omur c sm arasında yer alan büyük b r boşluk vardır buraya foramen vertebrale (omur del ğ ) den r. Bu açıklıklar omurga d z l m nde üstüste gel nce b r kanal oluştururlar ve bu kanala canal s vertebral s den r.

Res m 12: T6 (solda) ve L3-L4 (sağda) vertebralar.

Ve bu kanalın ç nden de omur l k (medulla sp nal s) geçmekted r. Omur kemer n oluşturan ped küllerde üst ve alt çent kler bulunmaktadır ve bu çent klerden üsttek omurun alt çent ğ le alttak omurun üst çent ğ b rleş nce b r del k oluşur, buna foramen ntervertebrale den r ve buradan omur l kten her b r sev yeden çıkıp vücudun lg l bölgeler ne g decek olan sp nal s n rler geçmekted r. Omur kemer üstünde 7 çıkıntı bulunmaktadır. Bu çıkıntıların en arkada tek olanı proc. sp nosus (sp nöz çıkıntı), yanlarda se sağlı sollu proc. transversus’lar (transvers çıkıntılar) bulunmaktadır. Ayrıca bu kemerlerde yukarıya doğru 2 (proc. art cular s super or), aşağı doğru 2 çıkıntı (proc. art cular s nfer or) bulunmaktadır. Bu çıkıntılar aslında omurların arkada b rb r yle eklemleşmes n sağlayan eklem yüzü sağlamaktadır. Ve bu çıkıntılar arasında yer alan ekleme faset eklemler den r.

Boyun omurlarına baktığımızda b r nc boyun omuruna atlas den r. Atlas kem ğ n n corpus’u yoktur.

Üstte occ p tal kem k le altta k nc boyun omuru (ax s) le eklem yapmaktadır. İk nc boyun omurunda (ax s) atlas le eklemleşen d k b r çıkıntı (dens ax s) bulunmaktadır. Boyun omurlarında ayrıca ç nden kan damarlanın geçt ğ yanlarda del kler (foramen transversar um) bulunmaktadır. Ayrıca yed nc boyun omurunun sp nözz çıkıntısı çok bel rg nd r. Bu omura vertebra prom nens den r. Bu omuru el m zle boynun alt bölges nde h sseder z.

Göğüs omurlarının en öneml özell ğ kaburgalar le eklem yapmalarıdır. 12 adet göğüs omuruna 12 ç kaburga gel p eklem yapar. Kaburgalar göğüs omurlarının c s mler le ve de transvers çıkıntıları le eklem yapmaktadır.

Bel omurlarının corpusları (gövdeler ) oldukça kalındır. Hem vücut yükünü taşıyor olması hem de gövde le alt ekstrem te kavşağında bulunuyor olması, etrafında da göğüs omurlarında kaburgaların stab l ze ett ğ g b destekley c skelet yapısının olmaması bu bölgede bulunan yumuşak dokuları (kasları) oldukça öneml kılmaktadır. Bel omurlarında transvers çıkıntıların bulunduğu yerde kaburga taslaklarının bulunduğu çıkıntılara proc. costal s denmekted r. Bu çıkıntılar d ğer sev yelerdek transvers çıkıntılara denk gelmekted r. Ayrıca bu omurlarda proc. mam llar s ve proc. accessor a g b ek çıkıntılar da yer almaktadır.

Sacrum beş adet omurun b rleşmes le meydana gel r. Yanlarda kalça kem ğ n n (os coxae) yassı kanat şekl ndek l um kem ğ le eklem yapar (sakro lyak eklem). Sacrum yukarıda L5 vertebra le eklem yapar (lumbosakral eklem). Bu eklem yüzünün ön tarafına promontor um den r ve özell kle pelv s çapları ölçümü ç n referans bölge kabul ed lmekted r.r. Arka tara a sp nöz ve transvers çıkıtıların b rleşmes le cr sta sacral s med ana, med al s ve lateral s yapıları oluşmuştur. Ayarıca ç nden sp nal s n r kökler n n geçt ğ canal s sacral s yer almaktadır.

Koks ks (coccyx) se 4 veya 5 adet omurdan oluşmaktadır.Omurganın desteklenmes nde b r görev bulunmamaktadır.

Pelv s (Res m 13)

2 coxae kem ğ , arkada sacrum ve coccyx le beraber pelv s yapısını oluştururlar. Pelv s hem s nd r m s stem kanallarının son kısmına hem de ür ner ve gen tal s stem organlarını ç nde barındırmaktadır.

Res m 13: Pelv s önden görünüş.

Pelv s b r bütün olarak düşünüldüğünde baş skelet ve göğüs kafes le beraber küre şekl ndek b r yapıdır ve d ğer küreler n poz syonu le alakalı tepk ler ver r ve poz syonunu değ şt r r. Özell kle bel omurlarındak kav sle beraber pelv s ya öne doğru ya da arkaya doğru eğ l r (anter or-poster or pelv c t lt). Ayrıca gebel k esnasında da gebel k keses n n büyümes le beraber pelv s öne doğru eğ l r (anter or pelv c t lt). Pelv s yapısı ç nde arkada promontor um’dan önde pub s’e doğru l nea term nsal s yapısı vardır. Bu yapının üstüne yalancı pelv s altına se gerçek pelv s denmekted r. Kadın ve erkek pelv sler ne baktığımızda genel olarak kadın pelv s yapısı daha gen şt r. Pelv s çıkışı erkeklerde daha dar, kadınlarda se daha gen şt r.

Sacrum yapısı kadınlarda daha gen ş ve kısa ken erkeklerde daha uzun ve daha dardır. Ayrıca pub s altı açıya (arcus subpub cus) baktığımızda kadınlarda daha gen ş ( şaret parmağı ve başparmak arasındak açılanma g b ), erkeklerde se daha dardır ( şaret parmağı ve orta parmak arasındak açılanma g b ).

Pelv s’ n ç ve dış çapları mevcuttur;

İç çaplarda anatom k çap olarak b l nen (conjugata anatom ca) promontor um le s mf z s pub s üst kenarı arasındak açıdır. Gerçek çap olarak b l nen conjugata vera se promontor um le s mf z s pub s’ n arka kenarındak en kabarık yer arasındak mesafed r. Bu çap obstetr k çap olarak da b l n r özell kle gebel kte bebek başının doğum kanalından çıkıp çıkamayacağına bu mesafe ve bebek başı çevres ölçülerek karar ver l r. D agonal çap olarak b l nen conjugata d agonal s se promonto um le s mf z s pub s alt kenarı arasındak mesafed r. L nea term nal s hattı boyunca orta hatta transvers ölçülen

mesafeye d ameter transversal s, obl k ölçülen çapa da d ameter obl qua den r. Ve son olarak pelv k outlet olarak da b l nen koks ks ucu le s mf z s pub s alt kenarı arasındak mesafeye de conjugata recta den r.

Dış çaplarda se sp na l aca anter or super orlar arasında yer alan mesafeye d stant a ntersp nosa den r.

Her k cr sta l aca’nın en yüksek noktaları arasındak mesafeye d stant a ntercr stal s ve femur’dak büyük trokanterler (trochanter major) arasında yer alan mesafeye de d stant a trochanter um den r.

2.3. Eklemler

İskelet oluşturan kem kler b r arada tutan ve hareket etmem z sağlayan bu b rleşme yerler ne eklem (art culat o, junctura) den r. Eklemler genelde hareket kab l yetler ne göre oynar, yarı oynar veya oynamaz olarak sınıflandırılırken, eklem oluşturan eklem yüzler n n yapısal özell kler ne göre de s novyal eklemler, f bröz eklemler ve kıkırdak eklemler olarak sınıflandırılmışlardır. F bröz ve kırkırdak eklemlerde s novyal eklemlerde bulunan s nov ya olmadığı ç n bu eklemlere non-s novyal eklemler de denmekted r.

a. F bröz eklemler: Eklem oluşturan kem kler arasında yan eklem yüzeyler nde f bröz bağ dokusu bulunmaktadır. S ndesmoz ve sutura t p eklemler örnek olarak ver leb l r.

b. Kıkırdak eklemler: Eklem oluşturan kem kler arasında yan eklem yüzeyler nde kıkırdak bulunan eklemlerd r. Pub s kem kler arasında yer alan symphys s t p eklem ve synchondros s t p eklemler örnek olarak ver leb l r.

c. S novyal eklemler: Bu eklemlere eklem aralığı bulunduğu ç n d arthros s eklemler de den r. B r eklem n s novyal eklem olab lmes ç n; (Res m 14’e bakınız)

- eklem boşluğu

- eklem sıvısı (s novyal zar tarafından salgılanır, ayrıca eklem yüzler nde bulunan eklem kıkırdakları ve men sküs g b eklem ç nde bulunan bazı özel yapılar bu sıvıdan beslenmekted r)

- eklem kıkırdağı (eklem oluşturan kem kler n eklem yüzler nde yer alan bu kıkırdaklar, pürüzsüz ve kaygan b r zem n oluşturarak hareket temassız ve kolay b r şek lde gerçekleşt rmem ze yarar)

Res m 14: S novyal eklem

- eklem kapsülü (kapsülün ç nde s nov ya ded ğ m z b r membran zar bulunmaktadır ve eklem ç ndek eklem sıvısını bu zar membran salgılamaktadır)

- eklem bağları (bu bağlardan bazıları eklem boşluğu ç nde olab l r bunlara ntrakapsüler bağ den r, bazıları kapsülün devamı n tel ğ nded r k bunlara kapsüler bağlar den r ve bazıları da kapsülün dışında yer alırlar k bunlara da ekstrakapsüler bağlar den r) çermes gerekmekted r.

S novyal eklemler n bazı türler nde eklem arasında özel yapılar bulunmaktadır. D z eklem nde bulunan men sküs yapıları, omuz ve kalça eklem nde bulunan labrum yapısı, köprücük kem ğ le göğüs kem ğ arasındak sternoclav cular eklemde yer alan d sk yapısı bu özel yapılar arasında yer almaktadır.

S novyal Eklem Çeş tler

1. G nglymus (menteşe t p eklem): Menteşe tarzında olan bu eklemde sadece transvers eksende fleks yon ve ekstans yon hareket olur. D rsek eklem bu eklem türüne örnek olarak ver leb l r.

2. Trocho d t p eklem:Tam halka veya yarım ay şekl ndek b r eklem yüzü ve o eklem yüzüne oturan s l nd r şek ldek d ğer eklem yüzü le oluşan ve sadece vert ksl (d key) eksende rotasyon hareket ne z n veren b r eklemd r. Atlas ve ax s arasındak orta hatta yer alan eklem buna örnek olarak ver leb l r.

3. Kond ler t p (el pso d) eklem: Bu eklem türünde b r kond l (yumru) ve kond l n oturacağı eklem yüzey nden oluşur. Sag ttal (abduks yon-adduks yon) ve transvers eksende (fleks yon-ekstans yon) hareket edeb l r. Çok az da rotasyon hareket yapab l r. Atlas (I. boyun omuru) ve occ p tal kem k arasındak eklem buna örnek olarak ver leb l r.

4. B kond ler t p eklem: Bu eklem türünde 2 kond l (yumru) ve bu kond ller n oturduğu eklem yüzey yer almaktadır. D z eklem buna örnek olarak ver leb l r.

5. Sellar (eyer) t p eklem: 2 eklem yüzü de eyere benzer. 2 eksende hareket edeb l r. Sag ttal eksende abduks yon-adduks yon, transvers eksende fleks yon-ekstans yon hareket n yapab l r. El başparmağı tarafındak b lek mek ğ ve tarak kem ğ arasındak eklem buna örnek olarak ver leb l r.

6. Plana t p eklem: Bu eklem türünde eklem yüzeyler düzdür ve bu eklem türünde hareket bell eksende olmamaktadır. Sadece kayma hareket mevcuttur. El b leğ kem kler n n proks mal veya d stal sırası kem kler arasında yer alan eklem türü buna rnek olarak ver leb l r.

7. Sfero d t p (top-soket) eklem: Bu eklem türünde top veya küre şekl nde b r eklem yüzey ve bu küren n oturacağı soket şekl ndek d ğer eklem yüzey nden oluşur. En hareketl eklem türüdür. Çok eksenl hareket ve kompleks hareketler yapab l r. Sag ttal eksende abduks yon adduks yon, transvers eksende fleks yon-ekstans yon ve vert kal (d key) eksende rotasyon hareket yapab l r. Omuz ve kalça eklem bu eklem türüne örnek olarak ver leb l r.

2.3.1. Baş-Boyun ve Gövde Eklemleri

1. Atlantooks p tal eklem: B r nc boyun omuru (atlas) le oks p tal kem k arasında yer alan kond ler t p eklemd r. Çzell kle başın fleks yon ve ekstans yon hareketler n sağlayan eklemd r. Ayrıca sağa ve sola lateral fleks yon hareket de yapab l r.

2. Atlantoaks yal eklem: B r nc boyun omuru (atlas) le k nc boyun omuru (ax s) rasındak eklemlerd r.

Bu eklem türler nde orta hatta yer alan eklem troko d t p eklemd r ve d key eksende rotasyon hareket yapab l r. Başın rotasyon (dönme) hareket yapab lmes n sağlayan esas eklemd r. Yanlarda bulunan eklemler se plana t p eklemler olup, baş ve boyun hareketler yle beraber m n k kaymalar şekl nde hareket etmekted rler.

3. Temporomand bular eklem (çene eklem ): Temporal kem k (şakak kem ğ ) le mand bula (alt çene kem ğ ) arasındak eklemd r. B kond ler t p eklemd r. Eklem yapısı ç nde d scus denen b r yapı vardır.

2.3.2. Omurga Eklemleri