Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(1)

Türk Eğitim Sistemi ve

Okul Yönetimi

Editör: Uğur AKIN

5. Baskı

Gözden Geçirilmiş

(2)

Editör: Doç. Dr. Uğur AKIN

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ ISBN 978-605-318-025-8

DOI 10.14527/ 9786053180258 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yük- seköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taran- maktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır.

Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Ocak 2015, Ankara Gözden Geçirilmiş 5. Baskı: Ekim 2021, Ankara

Yayın-Proje: Nisanur Uzunlu Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kaplan

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Ltd. Şti.

Çetin Emeç Bulvarı 1314. Cadde No: 37A-B Çankaya/ANKARA Tel: (0312) 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 46661

İletişim

Macun Mah. 204. Cad. No: 141/A-33 Yenimahalle/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50

Dağıtım: 0312 434 54 24 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

(3)

ÖN SÖZ

Eğitim; toplumlar halinde yaşayan ve yaşayışını, ilişkilerini kurallara bağlayarak düzeni ve gelişmeyi sağlamaya çalışan insanoğlunun bu çabada en çok bel bağladığı unsurların belki de başında gelmektedir. Öyle ki, hem bireyin kişisel olarak tüm yönlerden gelişmesi hem de toplumun bir bütün olarak refaha kavuşması ancak eğitim aracılığıyla olanaklı görülmektedir. Tarihin ilk zamanlarından beri süregelen bir etkinlik olan eğitim, son birkaç yüzyılda daha sistemli hale gelmiş ve günümüzdeki modern biçimine kavuşmuştur. Günümüzde gelişmiş dünya ülkeleri bütçelerinin hatırı sayılır bir kısmını iyi işleyen, etkili birer eğitim sistemi kurmak ve sürdürmek için ayırmaktadır.

Türk eğitim sistemi; yirmi milyona yaklaşan öğrenci, bir milyona yaklaşan öğretmen ve on binlerce eğitim kurumunu içine alan, oldukça büyük çaplı ve bir o kadar da karmaşık bir yapıdır. Bu karmaşık yapı içinde yer alacak öğretmenlerin Türk eğitim sistemini tüm boyutlarıyla anlayabilmeleri ve değerlendirebilmeleri gerekmektedir.

Bunun yanında öğretmenler birer yönetici adayıdır ve Türkiye’de, hizmet öncesinde eğitim yöneticiliğine yönelik herhangi bir eğitim süreci bulunmamaktadır. Bu nedenle, öğretmen adaylarının lisans düzeyinde, Türk eğitim sisteminin yönetimi konusunda da belirli bir formasyona sahip olmaları önemlidir.

Bu gerekliliklerden hareketle YÖK, Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi adlı bir dersi eğitim fakültelerinin lisans programlarına eklemiş ve bu derse ilişkin bir çerçeve çizmiştir. Bu kitapta, YÖK’ün bu çerçevesiyle uyumlu biçimde, Türk Eğitim Sisteminin ve bu sistem içinde bir alt sistem olarak yer alan eğitim kurumlarının ve okulların yönetimine ilişkin çok yönlü bilgiler verilmiş ve değerlendirmeler yapılmıştır. Kitabın ilk dört bölümünde Türk eğitim sisteminin amaçları, temel ilkeleri, yasal dayanakları ve yapısı ile sistemi yürüten yapı olan Milli Eğitim Bakanlığı ele alınmıştır. İlerleyen üç bölümde yönetim bilimine ve yönetim biliminin okul yönetimine uygulanmasına ilişkin kuramsal bilgi ve tartışmalar ele alınmıştır. İlerleyen beş bölümde okul yönetiminin boyutları olarak düşünülebilecek olan çalışan hizmetleri, öğrenci hizmetleri, eğitim- öğretim hizmetleri, kurumsal işletme hizmetleri ve okul-çevre ilişkisini sağlamaya yönelik hizmetler ele alınmıştır. Son bölümde ise bu kitabı benzerlerinden farklı kılacak biçimde, eğitim örgütlerinin örgütsel iklimini oldukça etkileyeceği düşünülen, çalışma yaşamına ve protokole ilişkin davranış kuralları irdelenmiştir.

Kitap, lisans düzeyinde belirtilen derste kaynak olarak değerlendirilebileceği gibi, Türk eğitim sistemi ile ilgili lisans ve lisansüstü düzeyindeki dersler ve yürütülen çalışmalar için de bir başvuru kaynağı olarak değerlendirilebilecektir.

Kitabın yazımında çok değerli katkılarını esirgemeyen akademisyenlere ve kitabın yayına hazırlanmasını, okuyucuya ulaşmasını sağlayan Pegem Akademi ekibine sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

Tokat, Ocak 2016 Uğur Akın

(4)

GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖN SÖZ

Türk Eğitim Sistemi oldukça dinamik bir yapıdır. Gerek bilgi ve bağlantılı olarak teknolojideki değişimler ve bunların eğitime yansımaları, gerekse Türkiye’deki politika yapıcıların eğitim mevzuatına ilişkin gerçekleştirdiği görece sık değişiklikler ve bunlara bağlı uygulama değişiklikleri Türk Eğitim Sistemini tüm yönleriyle ele alma amacında olan çalışmaların düzenli olarak gözden geçirilmesini ve gerekli güncelleme ve eklemelerin yapılmasını zorunlu kılmaktadır. İlk baskısı 2015 yılında, ikinci baskısı 2016 yılında yapılan bu kitabın içeriği, belirtilen sebeplerle gözden geçirilmiş ve gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Özellikle ilgili mevzuat değişiklerinin yoğun olduğu bölümler yazarlarınca neredeyse yeniden kaleme alınmıştır. Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı, Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenmesi, Okulda Eğitim-Öğretim Hizmetlerinin Yönetimi bu bölümler arasındadır. Diğer bölümlerin yazarları da kendi bölümlerine ilişkin gerekli ekleme ve güncellemeleri yapmışlardır. Bunun yanında, Türk Eğitim Sisteminin Yasal Dayanakları bölümü aramıza yeni eklenen yazarımızca bu baskı için kaleme alınmıştır.

Bu kitabın yazım ve gözden geçirme aşamalarında harcanan yoğun emeğin, Türk Eğitim Sistemine ilişkin çalışmalar yapan lisans ve lisansüstü öğrencilere, öğretmenlere, okul yöneticilerine ve ilgili diğer kişilere yarar sağlayacak bir eser meydana getirdiğini görmek, tüm yorgunluklarımızı unutturmaktadır. Tüm yazarlarımıza emekleri için müteşekkir olduğumu belirtmek isterim. Yine kitabın gözden geçirilmiş üçüncü baskısı için yoğun biçimde iletişim kurduğumuz Pegem Akademi’nin görünmeyen kahramanlarına da teşekkürü borç biliyorum.

Tokat, Ocak 2019 Doç. Dr. Uğur AKIN

(5)

GÖZDEN GEÇİRİLMİŞ BEŞİNCİ BASKIYA ÖN SÖZ

Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitabının gözden geçirilmiş dördün- cü baskısının hazırlıkları, tüm dünyada COVID-19 pandemisinin etkisini güçlü biçimde hissettirdiği günlerde yapıldı. Pandemi süreci tüm alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da güçlü etkiler meydana getirdi. Geleneksel eğitim uygulamaları ve okul sistemi kökten bir sorgulamaya tabi tutuldu. Her ne kadar eskiye dön- me umudumuz olsa da “yeni normal” adını koyduğumuz bir süreci uzunca bir zaman yaşayacak gibi görünüyoruz. Bu süreç henüz olgunlaşma aşamasında ve tüm kurumlar gibi eğitim sistemleri de bu sürece nasıl adapte olabileceğini tartı- şıyor. Türk eğitim sistemi halen pandemi öncesi mevzuata tabii ancak kitabın bir önceki baskısından bu yana önemli değişiklikler de oldu. Bu baskıda kitabın bir önceki baskısından bu yana meydana gelen değişiklikler yazarlarca titiz biçimde bölümlere yansıtıldı. Özellikle okulöncesi ve ilköğretim kurumları ile ortaöğretim kurumlarına yönelik yönetmeliklerde yapılan değişikliler bu baskıda güncellendi.

Bu süreçte yoğun bir emek veren yazarlarımıza ve Pegem Akademi’ye içtenlikle te- şekkür eder, yeni baskının lisans ve lisansüstü öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler ve diğer tüm okurlara yarar getirmesini dilerim.

Tokat, Ekim 2021 Doç. Dr. Uğur AKIN

(6)

(7)

BÖLÜMLER VE YAZARLARI Editör: Doç. Dr. Uğur AKIN

1. BÖLÜM: Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri Doç. Dr. Uğur AKIN, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-4911-3781

2. BÖLÜM: Türk Eğitim Sisteminin Yasal Dayanakları

Doç. Dr. Bilgen KIRAL, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-5352-8552

3. BÖLÜM: Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı

Prof. Dr. Ebru OĞUZ, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-5731-011X

4. BÖLÜM: Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenmesi

Doç. Dr. Erkan KIRAL, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-1120-7619

5. BÖLÜM: Yönetim ve Yönetim Kuramları

Doç. Dr. Saadet KURU ÇETİN, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi ORCID No: 0000-0003-0788-3822

6. BÖLÜM: Yönetim Süreçleri

Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR, Hacettepe Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-1166-6831

7. BÖLÜM: Okul Örgütü ve Yönetimi

Doç. Dr. Zeynep EREN, Sinop Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-9748-6972

(8)

8. BÖLÜM: Okulda İnsan Kaynakları Yönetimi

Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN, Hacettepe Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-3457-119

9. BÖLÜM: Okul Yönetiminde Öğrenci İşleri

Doç. Dr. Pelin TAŞKIN, Ankara Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-8860-579X

10. BÖLÜM: Okulda Eğitim - Öğretim Hizmetlerinin Yönetimi Dr. Öğr. Üyesi Filiz AKAR, Yozgat Bozok Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-1597-580X

11. BÖLÜM: Okulda Kurumsal İşletme Yönetimi

Dr. Öğr. Üyesi Aygülen KAYAHAN KARAKUL, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi

ORCID No: 0000-0002-8310-1709

12. BÖLÜM: Okul - Aile - Çevre İlişkileri

Doç. Dr. K. Funda NAYİR, Pamukkale Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-9313-4942

13. BÖLÜM: Çalışma Yaşamında Davranış Kuralları: Protokol ve Görgü Kuralları

Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU, Hacettepe Üniversitesi ORCID No: 0000-0001-8609-9985

viii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(9)

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ �� iii Bölümler ve Yazarlar �� vii

1. BÖLÜM

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI VE TEMEL İLKELERİ Doç. Dr. Uğur AKIN

Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin Amaçları ��2 Eğitimin Amaçlarının Felsefi Temelleri ��2 Tarihsel Süreçte Eğitimin Amaçları ��3 Gelişmiş Ülkelerde Eğitimin Amaçları��4 Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ��4 Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin İlkeleri ��9 Türk Eğitim Sisteminin Temel İlkeleri ��10 Değerlendirme Soruları ��23 Kaynaklar ��26

2. BÖLÜM

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN YASAL DAYANAKLARI Doç. Dr. Bilgen KIRAL

Eğitim - Hukuk İlişkisi��28 Yasal Dayanaklara Öncülük Eden Kavramların Açıklanması ��30 Eğitimin Ulusal Yasal Dayanakları ��32 Anayasada Eğitim ��32 Yasalarda Eğitim ��36 Yönetmeliklerde Eğitim ��39 Kalkınma Planlarında Eğitim ��43 Milli Eğitim Bakanlığı Stratejik Planları ��44 Milli Eğitim Şuraları ��45 Eğitimin Uluslararası Yasal Dayanakları ��46 Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ��47 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ��48 Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS) ��49 Değerlendirme Soruları ��51 Kaynaklar ��53

(10)

3. BÖLÜM

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI Prof. Dr. Ebru OĞUZ

Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ...58

Örgün Eğitim ...58

Okul Öncesi Eğitim ...60

İlköğretim ...62

Ortaöğretim ...63

Özel Eğitim ...65

Yükseköğretim ...67

Yaygın Eğitim ...70

Türk Eğitim Sistemine İlişkin Genel Bir Değerlendirme ...71

Değerlendirme Soruları ...73

Kaynaklar ...75

4. BÖLÜM MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖRGÜTLENMESİ Doç. Dr. Erkan KIRAL Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığının Örgütlenmesi ...78

Örgütleme Kavramı ...78

Örgütleme Süreci...80

Milli Eğitim Bakanlığı Örgütlenmesi ...82

Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütlenmesi ...83

Milli Eğitim Bakanı ve Bakan Yardımcısı ...85

Bakanlık Hizmet Birimleri ...86

Özel Kalem Müdürlüğü ...87

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı ...87

Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği ...88

Teftiş Kurulu Başkanlığı ...88

İç Denetim Birimi Başkanlığı ...89

Personel Genel Müdürlüğü ...90

Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ...90

Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü ...91

Yükseköğretim ve Yurt Dışı Eğitim Genel Müdürlüğü ...92

Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü ...93

Temel Eğitim Genel Müdürlüğü ...93

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü ...94

Din Öğretimi Genel Müdürlüğü ...95 x Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(11)

Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü ...95

Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü ...96

Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü...97

Strateji Geliştirme Başkanlığı ...98

Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü ...98

Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ...99

Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü ... 100

Hukuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü ... 100

Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı ... 101

İnşaat ve Emlak Dairesi Başkanlığı ... 102

Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgütlenmesi ... 103

Milli Eğitim Bakanlığı Yurtdışı Örgütlenmesi ... 107

Değerlendirme Soruları ... 111

Kaynaklar ... 115

5. BÖLÜM YÖNETİM VE YÖNETİM KURAMLARI Doç. Dr. Saadet KURU ÇETİN Yönetim ve Yönetim Kuramları ... 118

Klasik (Geleneksel) Yönetim Yaklaşımları ... 119

Frederic W. Taylor - Bilimsel Yönetim ... 120

Henry Fayol’un Yönetim Süreçleri (Kuram veya İlkeleri) ... 122

Max Weber - Bürokrasi Kuramı ... 123

Luther Gulick ve L. Urwick’in Yönetim Yaklaşımı... 124

Klasik Yönetim Yaklaşımının Eğitim Örgütlerine Uygulanması ... 125

Neo-klasik Yönetim Yaklaşımları ... 125

Neo-klasik Yaklaşımların Dayandığı Bazı Araştırmalar ... 126

Yönetimde Neo-klasik Yönetim Yaklaşımlarının Temel Kuramsal Görüşleri ... 128

Neo-Klasik Yönetim Yaklaşımının Eğitim Örgütlerine Uygulanması ... 131

Yeni Yönetim Yaklaşımları ... 132

Sistem Yaklaşımı ... 133

Durumsallık Yaklaşımı ... 137

Toplam Kalite Yönetimi ... 138

Öğrenen Örgütler ... 139

Stratejik Yönetim ... 140

Kaynaklar ... 146 İçindekiler xi

(12)

6. BÖLÜM

YÖNETİM SÜREÇLERİ Prof. Dr. Murat ÖZDEMİR

Yönetim Süreçleri Düşüncesinin Gelişimi ... 150

Karar Verme ... 152

Karar Kademeleri ... 153

Karar Türleri ... 154

Karar Verme Modelleri ... 154

Bireysel ve Grupla Karar Verme ... 155

Planlama ... 156

Planlama İlkeleri... 156

Planlama Süreci ... 156

Plan Türleri ... 158

Örgütleme ... 159

Biçimsel ve Doğal Örgütler ... 159

Örgütsel Yapı ... 160

İletişim ... 161

İletişimin İşlevleri... 162

İletişimin Öğeleri ... 162

İletişim Türleri ... 162

Örgütlerde Dikey, Yatay ve Çapraz İletişim ... 163

Etkileme ... 163

Etkileme Araçları... 164

Eşgüdümleme ... 166

Eşgüdümleme Türleri ... 167

Değerlendirme ... 167

Değerlendirmenin Amaçları ... 167

Değerlendirme Türleri ... 168

Değerlendirme Süreci ... 169

Kaynaklar ... 173

7. BÖLÜM OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ Doç. Dr. Zeynep EREN Örgüt ... 177

Örgüt Türleri ... 178

Örgütün Boyutları ... 182 xii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(13)

Örgütün Amaçları ... 183

Eğitimin Amaçları ... 185

Okulun Amaçları, Görevleri ve İşlevleri ... 189

Okul Örgütlerinin Yapısı ... 190

Okul Örgütünün Özellikleri ... 190

Örgütlerin Yapısı ile İlgili Temel Kavramlar ... 192

Örgütün Yapısının Oluşturulması ... 194

Örgütlerinin Yapısına İlişkin Modeller ... 196

Okul Örgütünün Havası: Örgüt Kültürü ve İklimi ... 204

Örgüt Kültürünün Öğeleri ... 205

Okul Kültürü ve İklimi ... 207

Eğitim Örgütlerinin Yönetimi ... 208

Eğitim Yönetimi ve Özellikleri... 208

Eğitim ve Okul Yönetimini Etkileyen Değişmeler ... 210

Kamu Yönetimi Anlayışındaki Değişmeler ... 210

Eğitim Yönetimi ve Okul Liderliği Bağlamındaki Değişmeler ... 213

Okul Yönetimi ve Okul Yönetişimi ... 214

Eğitim ve Okul Yöneticilerinin Yeni Rol ve Görevleri ... 218

Eğitim ve Okul Yöneticisinin Yeterlikleri ... 224

Teknik Beceriler... 224

İnsani (Sosyal) Beceriler ... 225

Kavramsal Beceriler ... 225

Kaynaklar ... 229

8. BÖLÜM OKULDA İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ Doç. Dr. Gökhan ARASTAMAN İnsan Kaynakları Yönetiminin Tanımı ve Önemi ... 234

İnsan Kaynakları Yönetiminin Tarihsel Gelişimi ... 235

Personel Yönetimi Devri ... 237

İnsan Kaynakları Yönetiminin Doğuşu ... 237

Personel Yönetimi ile İnsan Kaynakları Yönetimi Arasındaki Farklar ... 237

Eğitim Örgütleri ve İnsan Kaynakları Yönetimi ... 238

Türk Eğitim Sistemi’nde İnsan Kaynakları Yönetimi ... 240

Eğitim Örgütlerinde İnsan Kaynakları Yönetiminin İşlevleri ... 241

İnsan Kaynağının Planlanması ... 242

İş Analizi ve İş Tasarımı ... 243

İş Analizi ... 243 İçindekiler xiii

(14)

İş Tanımı (Görev Tanımı) ... 244

İş Gerekleri ... 244

İş Tasarımı (İş Dizaynı) ... 244

İnsan Kaynağını Bulma ve Seçme ... 246

Milli Eğitim Bakanlığında İnsan Kaynağı Seçme ve Atama Süreci ... 247

İnsan Kaynağının Yetiştirilmesi ve Geliştirilmesi ... 248

Eğitim Yöntemleri ... 249

İş Başında Eğitim ... 249

İş Dışında Eğitim ... 249

Teknoloji Destekli Eğitim ... 251

Okullarda İnsan Kaynağını Yetiştirme ve Geliştirme Faaliyetleri ... 251

Eğitim Örgütlerinde Performans Değerlendirme ve Performans Yönetimi ... 252

Değerlendirme soruları ... 254

Kaynaklar ... 257

9. BÖLÜM OKUL YÖNETİMİNDE ÖĞRENCİ İŞLERİ Doç. Dr. Pelin TAŞKIN Giriş ... 260

Öğrenci Kaydının Yapılması ... 261

Nakil ... 262

Öğrencileri Sınıflara Yerleştirme ... 263

Devam Takip İşleri ... 264

Öğrenci Başarısının Değerlendirilmesi ... 266

Öğrenci Davranışlarının Değerlendirilmesi ... 270

Ödül ... 272

Disiplin ... 273

Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri ... 281

Sağlık Hizmetleri ... 283

Okul Güvenliği... 285

Öğrencilerin Okula Ulaşım İşleri ... 285

Öğrencilerin Beslenmesi ... 286

Kaynaklar ... 290 xiv Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(15)

10. BÖLÜM

OKULDA EĞİTİM - ÖĞRETİM HİZMETLERİNİN YÖNETİMİ Dr. Öğr. Üyesi Filiz AKAR

Giriş ... 292

Okulda Eğitim Hizmetleri ... 293

Rehberlik Hizmetleri... 294

Rehberlik Hizmetlerinin Amaç ve İşlevleri ... 295

Rehberlik Hizmetlerinin Örgütlenmesi ... 297

Eğitim Kurumlarında Rehberlik Hizmetleri ile İlgili Görevler ... 298

Eğitim Kurumlarında Rehberlik Hizmetlerinin İşleyişi ... 301

Eğitici Çalışmalar ... 303

Sosyal Etkinlik Çalışmaları ... 303

Toplum Hizmeti Çalışmaları ... 305

Tören-Kutlama ve Anma Etkinlikleri ... 305

Beden Eğitimi ve Spor Çalışmaları ... 306

Diğer Sosyal Etkinlikler ... 306

Nöbet İşleri ... 308

Veli Toplantıları ... 310

Okul Aile Birliği ... 311

Okul Gelişim Yönetim Ekibi ... 312

Demokrasi Eğitimi ve Öğrenci Meclisleri ... 313

Okulda Öğretim Hizmetleri ... 314

Yıllık Öğretimin Planlanması ... 315

Ünitelendirilmiş Yıllık Planının Yapılması ... 316

Ders Planının Yapılması ... 317

Sınıf - Şube, Öğretim Yükü ve Öğretmenlerin Belirlenmesi ... 317

Öğretmenler Kurulu Toplantıları ... 319

Genel Öğretmenler Kurulu ... 319

Zümre Öğretmenler Kurulu ... 321

Sınıf ve Şube Öğretmenler Kurulu ... 323

Ders Araç Gereçlerinin Sağlanması ... 323

Kütüphane ile İlgili İşlerinin Yapılması ... 325

Yetiştirici - Tamamlayıcı Kurslar ... 327

Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi ... 328

Kaynaklar ... 333 İçindekiler xv

(16)

11. BÖLÜM

OKULDA KURUMSAL İŞLETME YÖNETİMİ Dr. Öğr. Üyesi Aygülen KAYAHAN KARAKUL

Yaşayan Bir Mekân Olarak Okul ... 338

Okul Binası ve Eklentilerinin Bakım ve Onarım İşleri ... 339

Bina ve Eklentilerin Sahip Olması Gereken Özellikler ... 340

Okulda Güvenlik ve Sivil Savunma İşleri ... 343

Okulda İş Sağlığı ve İş Güvenliği ile İlgili İşlemler ... 344

Okulda Yazışma ve Dosyalama İşleri ... 345

Okulda Bütçe ve Mali Kaynak Yönetimi ... 346

Okullara Devlet Tarafından Gönderilen Mali Kaynakların Yönetilmesi ... 347

Okulların Kendilerinin Oluşturduğu Mali Kaynakların Yönetimi ... 349

Okul Aile Birliği Gelir ve Giderleri ... 350

Döner Sermaye İşletmesi Gelirleri ve Giderleri ... 352

Okul Kooperatifleri ve Kooperatif Birlikleri ... 354

Okulda Taşınır Mallarla İlgili İşlemler ... 355

Yaşayan Bir Mekân Olan Okulda “Yaşamın” Sürdürülmesi ... 356

Kaynaklar ... 361

12. BÖLÜM OKUL - AİLE - ÇEVRE İLİŞKİLERİ Doç. Dr. K. Funda NAYİR Okul - Aile - Çevre İşbirliğinin Önemi ... 366

Okul - Aile İşbirliğinde Yasal Dayanaklar ... 369

Okul - Aile Birlikleri ... 371

Okul - Aile Birliğinin Görevleri ... 372

Okul - Aile İş birliğinin Oluşmasının Önündeki Engeller ... 373

Ailesel Faktörler... 374

Çocuktan Kaynaklanan Faktörler ... 375

Aile - Öğretmen İlişkisinden Kaynaklanan Faktörler ... 375

Toplumsal Faktörler ... 376

Okul - Aile İşbirliğinde Beklentiler ... 376

Okul - Aile İşbirliği Oluşturmada Öneriler ... 377

Sonuç ... 378

Kaynaklar ... 381 xvi Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(17)

13. BÖLÜM

ÇALIŞMA YAŞAMINDA DAVRANIŞ KURALLARI:

PROTOKOL VE GÖRGÜ KURALLARI Doç. Dr. Nihan DEMİRKASIMOĞLU

Giriş ... 384

Temel Kavramlar ... 386

Protokolde Temel İlkeler ... 387

Kamusal ve Sosyal Yaşamda Davranış Kuralları ... 390

Konuşma ve Hitap ... 390

Tanıtma ve Tanıştırma ... 391

Selamlama ... 392

Giyim ... 393

Davetler ve Ziyafetler ... 396

Makamda Davranış Kuralları ... 397

Hediye Alma ve Verme ... 398

Çiçek Alma ve Sunma ... 402

Taşıtlarda Oturma Düzeni ... 403

Yazışma Kuralları ... 404

Elektronik Yazışma Kuralları ... 406

Kaynaklar ... 412

Yazarlar Hakkında ... 413 İçindekiler xvii

(18)

(19)

Bölüm Özeti

Eğitim sistemleri belirli amaçlara ulaşmak üzere kurulur. Bu amaçların hangi yollarla, hangi araçları kullanarak ve nasıl gerçekleştirileceğini belirlemek üzere ise belirli ilkeler benimsenir. Eğitim sistemlerinin amaçlarının ve temel ilkelerinin belirleyicisi devlettir. Devlet, eğitimin amaçlarını ve ilkelerini belirlerken devletin üzerine kurulu olduğu temel ideolojilere kaynaklık eden felsefelerden, kendi tari- hinden, toplumsal gerçekliklerinden ve benzerlerinden yola çıkar. Türk eğitim sisteminin genel amaçları ve temel ilkeleri de benzer biçimde belirlenmiş ve 1739 sa- yılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda ifade edilmiştir. Milli eğitimin genel amaçları üç temel başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar; iyi bir yurttaş yetiştirmek, her yönüyle gelişimini tamamlamış bireyler yetiştirmek ve bireyleri kendilerine en uygun olabilecek bir meslek sahibi yapmaktır. Böylece toplumsal refah, her yönden kalkınma ve nihayetinde çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşmak amaçlanmakta- dır. Bunun yanında Türk milli eğitiminin 14 temel ilkesi bulunmaktadır. Bunlar;

genellik ve eşitlik, ferdin ve toplumun ihtiyaçları, yöneltme, eğitim hakkı, fırsat ve imkân eşitliği, süreklilik, Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve Atatürk milliyetçiliği, demokrasi eğitimi, laiklik, bilimsellik, planlılık, karma eğitim, eğitim kampüsleri ve okul ile ailenin işbirliği ile her yerde eğitim ilkeleridir.

1. ^BÖLÜM

TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI VE TEMEL İLKELERİ

Doç. Dr. Uğur AKIN, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi ORCID No: 0000-0002-4911-3781

(20)

Bu bölümde Türk Eğitim Sisteminin amaçları ve temel ilkeleri eğitime ilişkin farklı bakış açıları çerçevesinde tartışılmıştır. Bu bölümdeki tartışmalar yürütü- lürken öncelikle hukuksal düzenlemeler çerçevesinde var olan durum ortaya ko- nulmuş, sonrasında uygulamada karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözümüne ilişkin görüşler dile getirilmeye çalışılmıştır.

Eğitimin ve Eğitim Sistemlerinin Amaçları

Eğitimin ne olduğu ve ne amaçla yapıldığına ilişkin görüşler, neredeyse dün- yaya, olaylara ve olgulara ilişkin bakışların çeşitliliği kadar farklılaşmaktadır. Eği- timin ne amaçla ya da neden yapıldığı sorusu temelde felsefenin yanıt aradığı bir sorudur.

Eğitimin Amaçlarının Felsefi Temelleri

Sönmez’e göre (2009), idealizmde eğitimin amacı insanı özgür ve bilinçli bir biçimde Tanrıya ulaştırmaktır. Bireyin davranışlarının akla uygun olması ve mut- lak doğrulara ulaşması hedeflenmektedir. Akıl her davranışın ölçütü konumun- dadır. Realizme göre değerler, doğa yasalarıyla çelişmemelidir. Ahlak açısından iyi olan, insanın yararına olandır. Eğitimin hedefi, kültürel mirası yeni nesillere aktarmak ve insanı toplumsal yaşama hazırlayarak mutlu ve erdemli kılmaktır.

Natüralizme göre, doğaya uygun yaşayan ahlaklıdır çünkü değerler doğanın için- de vardır. Bu anlayışa göre eğitim insanın doğal gelişimini kolaylaştırmak üzere

Temel Kazanımlar Bu bölümü okuduğunuzda;

1. Eğitim sistemlerinde amaç ve ilkelerin nasıl şekillendiğini kavrayacak,

2. Türk eğitim sisteminin genel amaç ve temel ilkelerinin neler olduğunu bilecek,

3. Türk eğitim sisteminin genel amaçlarına analitik olarak bakabilecek,

4. Türk eğitim sisteminin genel amaçlarına ulaşma düzeyini değerlendirebilecek ve

5. Türk eğitim sisteminin temel ilkelerine göre işleyip işlemedi- ğini tartışabileceksiniz.

2 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi

(21)

yapılmaktadır. Marksizmde insan doğayı değiştirerek ona egemen olan ve üretim- de bulunan bir varlıktır. Eğitim ise insanı tüm yönleriyle değiştiren ve üretimde bulunması için hazırlayan bir araçtır. Bu anlayışta toplum kişiden önce gelmekte- dir. Pragmatizmde ise ne toplumun ne de kişinin birbirlerine üstünlüğü yoktur.

Eğitim kişiyi toplumda yetkin, güçlü ve verimli bir birey haline getirmek üzere ya- pılmalıdır. Varoluşçulukta geçmiş ve gelecek yoktur, an önemlidir. İnsan anı yaşar, değerlerini kendisi yaratır, kendi yolunu seçer. Bu yaklaşımda insanın toplumun değerlerine uyması zorunluluğu yoktur, özgürlüğe vurgu vardır. İnsan kendini gerçekleştirmeli, eğitim de buna hizmet etmelidir (s. 39-41).

Görüldüğü gibi eğitimin ne amaçla yapılması ve eğitime yön verecek temel dinamiklerin ne olması gerektiğine ilişkin birbirinden oldukça farklılaşan görüşler bulunmaktadır. Bu görüşlerin ortak noktası, insanın varlığının anlamına ve doğru yaşamanın ölçütlerine ilişkin yanıtlar aramış olmalarıdır.

Tarihsel Süreçte Eğitimin Amaçları

Eğitimin amacı tarihsel süreçte toplumdan topluma, bölgeden bölgeye de farklılaşmıştır. Bu farklılaşma genellikle bireyin ve ağırlıkla da toplumun gereksi- nimlerine göre biçimlenmiştir. Karslı’nın (2004) da belirttiği gibi, Antik Yunan’da eğitimin temel amacı asil erkekleri kahramanlık ideali doğrultusunda yetiştirmek- ti. Isparta şehir devletlerinde ise amaç bireyleri toplumun hedefleri doğrultusun- da iyi birer savaşçı yapmaktı. Roma döneminde eğitime insanı geliştirme süreci olarak bakılmıştır. Aydınlanma dönemi ile birlikte eğitimde akıl ön plana çıkmış, insanın kendi sorumluluklarının bilincinde olarak yeteneklerini özgürce geliştir- mesi gerekliliği benimsenmiştir. Endüstrileşme çağı ile eğitimde toplumsal amaç- lar bireysel amaçlara göre daha da ağırlık kazanmıştır (s. 1-2).

Birinci ve ikinci dünya savaşları, soğuk savaş dönemi, küreselleşme ve çev- re sorunları gibi etkenler ise yirminci ve yirmi birinci yüzyılda eğitimin amacını ve içeriğini etkilemeye devam etmiştir ve etmektedir. Bunun yanında teknolojik gelişmeler ve beraberinde gelen bilgi çağı da eğitimin amaçlarının değişmesinde önemli rol oynamıştır. Bu süreçte hemen tüm gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler bilgi toplumu meydana getirme çabasına girişmişler, eğitimin amaçlarını bilgi ve teknoloji ile koşut biçimde şekillendirmişlerdir.

Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri 3