Türk Eğitim Sistemi ve
Okul Yönetimi
Editörler:
Hasan Basri MEMDUHOĞLU Kürşad YILMAZ
10. Baskı
Genişletilmiş ve Güncellenmiş
Editörler: Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU - Prof. Dr. Kürşad YILMAZ TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKUL YÖNETİMİ
ISBN 978-605-5885-29-8 DOI 10.14527/9786055885298 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© 2021, PEGEM AKADEMİ
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Bu kitap, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.
Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır.
Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.
1. Baskı: Ekim 2008, Ankara
Genişletilmiş ve Güncellenmiş 10. Baskı: Mart 2021, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür
Dizgi-Grafik Tasarım: Müge Çetin Kapak Tasarımı: Pegem Akademi
Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA
Tel: (0312) 394 55 91 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 49180
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected] WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40
ÖN SÖZ
Yükseköğretim Kurulunca 1997 yılında eğitim fakültelerinde yeniden ya- pılanma süreci başlatılmış ve bu çerçevede 1998-1999 eğitim-öğretim yılından itibaren yeniden düzenlenen öğretmen yetiştirme programları uygulamaya ko- nulmuştur. On yılı aşkın süredir uygulanmakta olan öğretmen yetiştirme lisans programlarında aksayan yönleri gidermeye ve geliştirmeye yönelik güncellemeler yapılmaktadır. Bu kapsamda 2006-2007 akademik yılından itibaren uygulamaya giren öğretmen yetiştirme programlarına getirilen yenilikler çerçevesinde progra- ma “Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi” dersi konmuştur. Bu dersin progra- ma konmuş olması bir gerekliliğin sonucudur. Çünkü öğretmen adayı olan eğitim fakültesi öğrencilerinin, içinde görev yapacakları eğitim sistemini tanımadan, bu konuda kendilerine bir yeterlik kazandıracak bir ders görmeden mezun olmaları bir eksiklik olarak değerlendirilebilir. Ayrıca öğretmen adaylarının bir kısmı, bir- leştirilmiş sınıflı okullarda müdür yetkili öğretmen olarak göreve başlamaktadır.
Okul yönetimi konusunda yeterlik kazanmadan bu görevi yerine getirmede zor- lanmaları kaçınılmazdır. Dolayısıyla söz konusu dersin programa konmuş olması olumlu bir gelişmedir.
Eğitim fakültelerinin öğretmen yetiştirme programına yeni konan “Türk Eği- tim Sistemi ve Okul Yönetimi” dersinin kur tanımına ve içeriğine uygun olarak hazırlanan bu kitap, eğitim fakültelerinde öğrenimlerine devam eden öğretmen adaylarına, içinde görev yapacakları sistemi tanıtmayı ve okul yönetimine ilişkin bilgi ve beceri kazandırmayı amaçlamaktadır. Alanında uzman akademisyenlerce hazırlanan kitapta sistematik bir bütünlük içerisinde Türk Eğitim Sistemi bütün boyutlarıyla ve yasal temelleriyle betimlendikten sonra, yönetim bilimi ve örgüt kavramı bağlamında okul yönetimi teorik ve uygulamalı yönleriyle ele alınmış- tır. Kitapta teori yoğunluklu ağdalı bir dil kullanmaktan kaçınılmış, olabildiğince sade ve anlaşılır bir dil kullanılarak konular günlük yaşamdan ve uygulamalardan örneklerle ilişkilendirilmiştir. Kitap, bu yönüyle başta eğitim fakültelerinde oku- yan öğretmen adayları olmak üzere karar alıcı ve uygulayıcı konumundaki tüm eğitim ve okul yöneticileri ile öğretmenlere yardımcı kaynak kitap olma özelliği taşımaktadır.
Kitaba ilişkin gelecek eleştiriler, kitabın geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.
Kitabı okuyucu ile buluşturan Pegem Akademi takımına teşekkür eder, kitabın tüm öğretmen adaylarına ve eğitimcilere yararlı olmasını dileriz.
Temmuz - 2008 Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Yrd. Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
İlk baskısı kısa sürede tükenen kitabın ikinci baskısında bazı değişiklikler ya- pılmıştır. Bu değişikliklerde okuyuculardan gelen eleştiri ve öneriler dikkate alın- mıştır. Ayrıca mevzuattaki değişiklikler yansıtılmış, sayısal veriler güncellenmiştir.
Kitabın basım ve dağıtımını gerçekleştiren Pegem Akademi takımına ve ka- pak resmi için Doç. Dr. Lale ALTINKURT’a teşekkür ederiz.
Şubat – 2010 Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Yrd. Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
ÜÇÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ
Başta öğrenciler ve eğitimci meslektaşlarımız olmak üzere okuyuculardan eleştiri ve öneriler doğrultusunda kitapta gerekli düzeltmeler yapılmış, veriler güncellenmiştir. Kitabın basım ve dağıtımını gerçekleştiren Pegem Akademi ta- kımına teşekkür ederiz.
Şubat – 2011 Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Yrd. Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
BEŞİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ
Kitap, başta öğrenciler ve eğitimci meslektaşlarımız olmak üzere okuyucular- dan gelen eleştiri ve öneriler ve Türk Eğitim Sisteminde yaşanan köklü değişim- ler doğrultusunda güncellenmiş ve geliştirilmiştir. Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi kitapları arasında iyi bir yer edinen kitabımıza, meslektaşlarımızın ve öğrencilerin gösterdiği ilgiye çok teşekkür ederiz.
Ayrıca kitabın 4. Baskısından itibaren kapağı süsleyen çalışması için Mine Küçük’e ve kitabın basım ve dağıtımını gerçekleştiren Pegem Akademi takımına teşekkür ederiz.
Şubat – 2013 Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
ALTINCI BASKIYA ÖNSÖZ
Kitap, meslektaşlarımızın ve öğrencilerin gösterdiği ilgiyle kısa sayılabilecek sürede altıncı baskısını yaptı. Bu baskıda Türk eğitim sisteminin örgüt ve yönetim yapısında ve okul kademelerinde yapılan kapsamlı değişiklikler kitaba eklendi.
Tüm okuyuculara ve kitabın basım ve dağıtımını gerçekleştiren Pegem Akademi takımına teşekkür ederiz.
Mart – 2014 Doç. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
DOKUZUNCU BASKIYA ÖNSÖZ
Kitabın bu baskısından önce YÖK tarafından Öğretmen Yetiştirme Lisans Programları yeniden düzenlendi. Yeni programda da yer almaya devam eden Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi dersinin içeriğinde bazı değişiklikler yapıldı ve yeni bölümler eklendi. Bu nedenle kitabın yeni baskısında belirtilen değişikliklere uygun olarak bazı bölüm başlıkları ve içeriğinde düzenlemeler yapıldı, yeni bö- lümler eklendi. Eserin başta öğretmen adaylarına, öğretmenlere ve eğitim yöneti- cilerine olmak üzere tüm okuyuculara yararlı olmasını umar, basım ve dağıtımını gerçekleştiren Pegem Akademi takımına teşekkür ederiz.
Şubat – 2019 Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Prof. Dr. Kürşad YILMAZ
ONUNCU BASKIYA ÖNSÖZ
Kitabın bu baskısında değişen mevzuata, yeni uygulamalara ve okuyucudan gelen değerlendirmelere dayalı kapsamlı düzenlemeler yapıldı. Kitabın önemli bir eşik olan 10. baskısını yapmasında katkısı olan bölüm yazarlarına, okuyuculara ve Pegem Akademi ekibine teşekkür ederiz.
Mart – 2021 Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU
Prof. Dr. Kürşad YILMAZ
BÖLÜMLER VE YAZARLARI
Editörler: Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU - Prof. Dr. Kürşad YILMAZ 1. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ve Öğretim Kademeleri
Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
2. Bölüm: Türk Eğitim Sistemini Düzenleyen Temel Yasalar Prof. Dr. Cem TUNA
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısı
(Merkez, Taşra ve Yurt Dışı Örgütü) Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
4. Bölüm: Türk Eğitim Sisteminde Reform ve Yenileşme Girişimleri Dr. Öğr. Üyesi Rezzan UÇAR
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 5. Bölüm: Örgüt ve Yönetim Bilimine Giriş
Prof. Dr. Abdurrahman İLĞAN
İzmir Demokrasi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 6. Bölüm: Yönetim Teorileri
Prof. Dr. Cemalettin İPEK
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 7. Bölüm: Yönetim Süreçleri
Prof. Dr. Kürşad YILMAZ
Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 8. Bölüm: Okul Örgütü ve Yönetimi
Prof. Dr. Aycan Çiçek SAĞLAM
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
9. Bölüm: Okulda İnsan Kaynağının Yönetimi Prof. Dr. Binali TUNÇ
Mersin Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 10. Bölüm: Okul Yönetiminde Öğrenci İşleri
Prof. Dr. Tuncer BÜLBÜL
Trakya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 11. Bölüm: Okul Yönetiminde Eğitim-Öğretim İşleri
Doç. Dr. Aynur BOZKURT BOSTANCI Uşak Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 12. Bölüm: Okul İşletmesinin Yönetimi
Prof. Dr. Güven ÖZDEM
Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
13. Bölüm: Okula Toplumsal Katılım (Okul, Çevre, Toplum ve Aile İlişkileri) Prof. Dr. Refik BALAY
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
14. Bölüm: Türk Eğitim Sistemi ve Okulla İlgili Güncel Tartışma ve Yönelimler
Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÖZCAN
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 15. Bölüm: Öğretim Liderliği
Prof. Dr. Kamile DEMİR
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi, Eğitim Fakultesi
İÇİNDEKİLER
Onuncu Baskıya Önsöz ���������������������������������������������������������������������������������������������������������v Bölümler ve Yazarları ������������������������������������������������������������������������������������������������������������vi
1. BÖLÜM
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI VE ÖĞRETİM KADEMELERİ
Giriş ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������1 Türk Milli Eğitiminin Amaçları ������������������������������������������������������������������������������������������1 Genel Amaçlar ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������2 Özel Amaçlar ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������2 Türk Milli Eğitiminin Dayandığı Temel İlkeler ����������������������������������������������������������������2 Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ���������������������������������������������������������������������������������4 Öğretim Kademeleri ve Okul Sistemi ��������������������������������������������������������������������������4 Okul Öncesi Eğitim ��������������������������������������������������������������������������������������������������������5 Yaygın Eğitim ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������13 Özel Eğitim ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������14 Özel Öğretim ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������15 Öğretmen Yetiştirme ���������������������������������������������������������������������������������������������������15 Finansman ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������17 Taşımalı Eğitim �������������������������������������������������������������������������������������������������������������17 Açık/Uzaktan Eğitim �������������������������������������������������������������������������������������������������18 Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetleri �����������������������������������������������������������������������18 Denetim �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������18 Özet ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������18 Değerlendirme Soruları �����������������������������������������������������������������������������������������������������20 Kaynakça������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������23
2. BÖLÜM
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİ DÜZENLEYEN TEMEL YASALAR Eğitim ve Hukuk �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������27 Anayasada Eğitim ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������31 Yasa, Kanun Hükmünde Kararname ve Yönetmeliklerde Eğitim ��������������������������������35 Uluslararası Belgelerde Eğitim ������������������������������������������������������������������������������������������39
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ...39
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ...40
Avrupa Birliği Antlaşmaları ...42
Özet ...44
Değerlendirme Soruları ...45
Kaynakça...47
3. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖRGÜT VE YÖNETİM YAPISI (MERKEZ, TAŞRA VE YURT DIŞI ÖRGÜTÜ) Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü ...49
Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Örgütü Birimleri ve Görevleri ...50
Bakanlık Makamı ...50
Hizmet Birimleri ...52
Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgütü...56
İl ve İlçe Millî Eğitim Müdürlüklerinin Görevleri ...57
İl ve İlçe Millî Eğitim Müdürlüklerinin Bölümleri ...57
Yurt Dışı Örgütü ...58
Yükseköğretim ...59
Türk Eğitim Sisteminin Örgüt ve Yönetim Yapısına İlişkin Bir Değerlendirme ...60
Özet ...63
Değerlendirme Soruları ...65
Kaynakça...67
4. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNDE REFORM VE YENİLEŞME GİRİŞİMLERİ Giriş ...69
Temel Kavramlar ...69
Reform ...69
Yenileşme ...70
Eğitimde Reform ve Yenileşme Girişimleri ...71
Cumhuriyet Öncesi Dönem ...71
Cumhuriyet Sonrası Dönem ...73
Eğitim Kademeleri (Örgün Eğitim) ...73
Yaygın Eğitim ...78
x Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi
Kılık Kıyafet...78
Ücretsiz Ders Kitabı Dağıtımı ...79
Özel Öğretim ...79
Özel Eğitim ...80
Üst Öğretime Geçiş ...81
Programlar ...83
Öğretmen Yetiştirme ...86
Denetim ...87
Bilgi ve İletişim Teknolojileri ...88
Özet ...90
Değerlendirme Soruları ...91
Kaynakça...93
5. BÖLÜM ÖRGÜT VE YÖNETİM BİLİMİNE GİRİŞ Örgüt Kavramı ve Özellikleri ...99
Örgütsel Yapı ...100
Örgüt Yapısı Modelleri ...102
Örgüt-Çevre İlişkisi ...107
Genel Sistemler Teorisi ...107
Açık Sistem Olarak Örgütler ...108
Yönetim ve Liderlik ...110
Yönetim...110
Bilim, Sanat ve Meslek Olarak Yönetim ...111
Yönetim-Örgüt İlişkisi ...112
Eğitim Yönetimi ...113
Okul Yönetimi ...114
Yöneticilik Becerileri ...115
Liderlik ...116
Liderlik ve Yöneticilik ...117
Özet ...118
Değerlendirme Soruları ...120
Kaynakça...122
İçindekiler xi
6. BÖLÜM YÖNETİM TEORİLERİ
Klasik Yönetim Teorisi ...127
Bilimsel İşletmecilik ...128
Yönetim Süreçleri ...130
Bürokratik Örgüt ...131
Klasik Yönetim Teorisi İçin Genel Bir Değerlendirme ...133
Neoklasik Yönetim Teorisi ...134
Hawthorne Deneyleri ...134
Klasik ve Neoklasik Yönetim Teorilerinin Karşılaştırılması ...135
Sistem Teorisi ...136
Genel Sistem Teorisi ...138
Açık Sistem Teorisi ...139
Durumsallık Teorisi ...143
X ve Y Teorileri ...145
Z Teorisi ...147
Yeni Yönetim Yaklaşımları ...149
Stratejik Yönetim ...149
Vizyon Yönetimi ...153
Yönetişim ...165
Özet ...167
Değerlendirme Soruları ...169
Kaynakça...171
7. BÖLÜM YÖNETİM SÜREÇLERİ Karar Verme ...174
Karar Verme Sürecinin Aşamalar ...174
Karar Verme Sürecini Etkileyen ve Sınırlayan Temel Unsurlar ...175
Karara Katılma ...176
Okul Yönetiminde Karar Verme ...177
Planlama ...178
Planlamanın Yararları ...179
Okul Yönetiminde Planlama ...180
Örgütleme ...180
xii Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi
Örgütleme Türleri ...183
Okul Yönetiminde Örgütleme ...184
Eşgüdümleme (Koordinasyon) ...184
Eşgüdümlemenin Yararları ...185
Eşgüdümleme Çeşitleri ...185
Okul Yönetiminde Eşgüdümleme ...185
İletişim ...186
İletişim Engelleri ...188
İletişim Türleri ...188
Örgütlerde İletişim Süreci ...189
Okul Yönetiminde İletişim ...190
Etkileme ...190
Okul Yönetiminde Etkileme ...191
Değerlendirme ...191
Okul Yönetiminde Değerlendirme ...192
Özet ...193
Değerlendirme Soruları ...195
Kaynakça...196
8. BÖLÜM OKUL ÖRGÜTÜ VE YÖNETİMİ Okul Yönetiminde Rol Oynayan Öğeler ...200
Okul Yönetiminde Rol Oynayan İç Öğeler ...200
Okul Yöneticisi ...200
Öğretmen ...200
Okul Yönetiminde Rol Oynayan Dış Öğeler ...201
Okul Örgütünün Özellikleri ...202
Okulların Fiziki Olarak Taşıması Gereken Özellikler ...204
Okulların Görevleri ...205
Okulu Yönetme Biçimleri ...207
Yetkeci Yönetim ...207
Koruyucu Yönetim ...208
Destekçi Yönetim ...208
Birlikçi Yönetim ...209
Eğitim Yöneticisinin Yetiştirilmesi ...210
İçindekiler xiii
Eğitim Yöneticisinin Rolü ve Yeterlikleri ...214
Teknik Yeterlikler ...215
İnsancıl Yeterlikler ...215
Kavramsal Yeterlikler ...216
Eğitim Yöneticisinin Görev Yetki ve Sorumlulukları ...216
Okul Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar ...221
Etkili Okul ...221
Öğrenen Örgüt Olarak Okul...222
Okula Dayalı Yönetim ...224
Özet ...226
Değerlendirme Soruları ...229
Kaynakça...231
9. BÖLÜM OKULDA İNSAN KAYNAĞININ YÖNETİMİ Çalışan Hizmetlerinin Amaçları ...234
Çalışanların Atanma, Adaylık, Yer Değiştirme ve Görevden Ayrılma İşlemleri ...235
Çalışanların Özlük Haklarının Sağlanması ...243
Sağlık, Güvenlik ve Askerlik İşlemlerinin Yapılması ...250
Çalışanların Devamının İzlenmesi ve Denetlenmesi ...251
Hizmetiçi Eğitim Etkinlikleri ...252
Özet ...253
Değerlendirme Soruları ...254
Kaynakça...256
10. BÖLÜM OKUL YÖNETİMİNDE ÖĞRENCİ İŞLERİ Öğrencilerin Okula Kaydedilmesi ...257
Okula Kayıt Zamanı ve Yaşı ...258
Okula Kayıt-Kabul Esasları ...259
Okula Kayıt İçin Gerekli Belgeler ...260
Öğrencilerin Okula Devamı...260
Öğrenci Devamının İzlenmesi ...260
Öğrenci Nakil İşleri ve Uyulacak Esaslar ...262
xiv Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi
Sınavlar ve Sınıf Geçme ile İlgili İşler ...263
Sınavlar - Ölçme ve Değerlendirme ...263
Ders Yılı Sonunda Herhangi Bir Dersten Başarılı Sayılma ...265
Doğrudan Sınıf Geçme ...265
Sınıf Yükseltme ...265
Sınıf Tekrarı ...266
Telafi Eğitimi ve Yetiştirma Programı ...267
Öğrenci Davranışlarının Değerlendirilmesi ...268
Kişisel ve Sosyal Becerilerin Değerlendirilmesi ...268
Öğrencilerin Ödüllendirilmesi ...268
Öğrencilerin Olumsuz Davranışları ve Uygulanacak Yaptırımlar ...268
Disiplin Cezalarının Onaylanması ve Uygulanması ...270
Öğrencilerin Davranış Puanının İndirilmesi ve İadesi ...270
Öğrenim Belgelerinin Düzenlenmesi ...270
Öğrenci Sağlığı ve Güvenliğine Yönelik İşler ...272
Öğrencilerin Nöbet Hizmetleri ...273
Askerlik İşlemleri...273
Kimlik ve Paso Düzenleme ...273
Kredi ve Burs İşlemleri ...273
Değerlendirme Soruları ...285
Kaynakça...287
11. BÖLÜM OKUL YÖNETİMİNDE EĞİTİM-ÖĞRETİM İŞLERİ Okullarda Eğitim İle İlgili İşler ...290
Öğretmenler Kurulu Toplantısı ...290
Okulda Rehberlik İşleri ...291
Okul Aile Birliği ...294
Okul Gelişim Yönetim Ekibi ...298
Okullarda Sosyal, Kültürel ve Sportif Etkinlikler ...298
Öğrenci Kulüpleri ...299
Toplum Hizmeti ...300
Diğer Sosyal Etkinlikler ...301
Öğrenci Disiplin İşleri ...305
Okulda Veli Toplantıları ...309
Okulda Nöbet İşleri ...311
İçindekiler xv
Okulda Öğretim ile İlgili İşler ...312
Yıllık Öğretimin Planlanması ...313
Öğretim Toplantılarının Yapılması ...314
Ders Kitapları ve Ders Araç Gereçlerinin Sağlanması ...316
Kütüphane ile İlgili İşlerin Yapılması ...318
Okullarda Yetiştirme Kurslarının Açılması ...320
Öğretimin Yapılması ve İzlenmesi ...321
Özet ...321
Değerlendirme Soruları ...324
Kaynakça...327
12. BÖLÜM OKUL İŞLETMESİNİN YÖNETİMİ Okul, Bina ve Tesislerin Bakım ve Onarım İşleri ...330
Okulda Yazı İşleri ...331
Okullarda Taşınır Kayıtların Yönetilmesi ...341
Kooperatif ve Kantin İşleri ...342
Döner Sermaye İşlerinin Yapılması ...343
Döner Sermayelerin Kuruluş Amacı ...343
Döner Sermayelerin Sağladığı Yararlar ...343
Bütçe ve Hesap İşlerinin Yapılması ...344
Sivil Savunma, Korunma, Güvenlik ve Temizlik İşlerinin Yapılması ...347
Özet ...349
Değerlendirme Soruları ...350
Kaynakça...352
13. BÖLÜM OKULA TOPLUMSAL KATILIM (OKUL, ÇEVRE, TOPLUM VE AİLE İLİŞKİLERİ) Okul-Çevre İlişkileri ...354
Okul-Çevre İlişkilerinin Boyutları ...356
Okulun Çevre Kalkınmasına Katkıda Bulunması ...356
Aile Katılımının Sağlanması ...358
Çevredeki Güç ve Baskı Grupları ile İlişkiler ...360 Çevrenin Eğitime Desteğinin Sağlanması, Gönüllü Kişi ve
xvi Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi
Gruplarla İlişkiler ...362
Okul-Çevre İlişkilerinin Geliştirilmesi İçin Neler Yapılabilir? ...363
Üst Eğitim Yöneticileri İçin Öneriler ...363
Okul Yönetim Kurulu İçin Öneriler ...364
Okul Müdürleri ve Öğretmenleri İçin Öneriler ...364
Sonuç ...365
Özet ...366
Değerlendirme Soruları ...367
Kaynakça...369
14. BÖLÜM TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ VE OKULLA İLGİLİ GÜNCEL TARTIŞMA VE YÖNELİMLER Giriş ...371
Öğretim Liderliği ...372
Okul Kültürü ve İkliminin Geliştirilmesi ...374
Karakter/Değerler Eğitimi ...376
Türk Eğitim Sisteminde Teknolojinin Kullanılmasına Yönelik Çalışmalar ...380
STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) Nedir? ...383
Türk Eğitim Sisteminde Denetim ve Sorunları ...385
Uluslararası Verilere Göre Türkiye’de Eğitimin Durumu...389
Türkiye’de Eğitim Verilerine Gini Katsayısı Açısından Bir Bakış ...391
Uluslararası Sınavlarda (PISA, TIMSS, PIRLS) Türkiye’nin Durumu ...391
PISA Sınavlarına Göre Türkiye’nin Eğitim Durumu ...392
TIMSS Sınavlarına Göre Türkiye’nin Eğitim Durumu ...392
PIRLS Sınavlarına Göre Türkiye’nin Eğitim Durumu ...393
Özet ...394
Değerlendirme Soruları ...396
Kaynakça...398
İçindekiler xvii
15. BÖLÜM ÖĞRETİM LİDERLİĞİ
Öğretim Lideri ...404
Öğretim Liderlerinin Rolleri ...405
Okulun Misyonunu Tanımlama ...406
Eğitim Programları ve Öğretimi Yönetme ...407
Öğrenme İklimini Geliştirme ...410
Özet ...415
Değerlendirme Soruları ...416
Kaynakça...417
Yazarlar Hakkında ...419
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Ortaöğretimde Puanların Not Değeri ve Derecesi ...8
Tablo 2. Hukukun Dalları ...28
Tablo 3. Anayasa’da Temel Olarak Eğitim ...31
Tablo 4. Amsterdam Antlaşması’nda Eğitim (Madde 149) ...42
Tablo 5. Amsterdam Antlaşması’nda Eğitim (Madde 150) ...43
Tablo 6. Mekanik Örgütler Organik Örgütlere Karşı ...105
Tablo 7. Matriks Örgüt Yapısının Avantaj ve Dezavantajları ...106
Tablo 8. 21. Yüzyılda Yönetici ve Liderlerin Bazı Karakteristik Özellikleri ...118
Tablo 9. Yönetim Teorilerinin Gelişimi ...126
Tablo 10. Amerikan, Japon ve Z Teorisi Şirketlerinde Yönetim Anlayışları ...148
Tablo 11. Yönetim Teorilerinin Gelişimi ...151
Tablo 12. İlköğretimde Puanların Not Değeri ve Derecesi ...264
Tablo 13. Ortaöğretimde Puanların Not Değeri ve Derecesi ...264
Tablo 14. Okullarda Bulundurulması Gereken Sivil Savunma Dosya ve İçerikleri ...348
ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Milli Eğitim Bakanlığı Örgüt Şeması ...51
Şekil 2. Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Örgüt Şeması ...57
Şekil 3. Dikey Örgüt Modeli ...103
Şekil 4. Yaşayan Sistemlerin Kademeleri ...108
Şekil 5. Suyun Devri Âlemi ...140
Şekil 6. Açık Sistem Modeli. ...142
Şekil 7. Sosyal Sistem Modeli ...143
Şekil 8. Sosyo-teknik Sistem Modeli ...143
Şekil 9. Stratejik Yönetim Döngüsü...150
Şekil 10. Stratejik Planlama Süreci ...152
Şekil 11. SWOT Analizi ...153
Şekil 12. Geleneksel Örgüt ve TKY’nin Karşılaştırılması ...163
Şekil 13. Örgütleme Süreci ...181
Şekil 14. İletişim Süreci ...187
Bu bölümde Türk eğitim sisteminin genel yapısı betimlenmiştir. Bu amaç- la Türk eğitim sisteminin amaçları, temel ilkeleri, okul sisteminin yapılanması (öğretim kademleri) ve eğitimin bazı alt sistemleri (özel öğretim, özel eğitim, fi- nansman, öğretmen yetiştirme, denetim, rehberlik hizmetleri) genel hatları ile ele alınmıştır.
Giriş
Türkiye, genç bir nüfusa sahiptir. Nüfusun yaklaşık % 20’si öğrenci olarak okullara devam etmektedir. Türkiye’de örgün eğitime devam eden öğrenci sayısı pek çok Avrupa ülkesinin toplam nüfusundan fazladır. Bu durum, eğitim hizmet- lerini ve eğitimin niteliğini etkilemektedir.
Türk eğitim sistemi, anayasa, eğitim ve öğretimi düzenleyen yasalar, hükü- met programları, kalkınma plânları ve millî eğitim şûraları esas alınarak düzen- lenmektedir. Türkiye’de askeri okullar dışında eğitim ve öğretim hizmetinin yürü- tülmesinden ve denetiminden Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) sorumludur.
Türk Milli Eğitiminin Amaçları
Türk milli eğitiminin temel amaçları 1973 tarihinde çıkarılan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunuyla belirlenmiştir. Buna göre Türk Milli Eğitimi’nin amaçları genel ve özel olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
1. BÖLÜM
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL YAPISI VE ÖĞRETİM KADEMELERİ
Prof. Dr. Hasan Basri MEMDUHOĞLU Siirt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi
2 Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi
Genel Amaçlar
“Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini;
1. Atatürk inkılâp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milli- yetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, mille- tini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hu- kuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;
2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şe- kilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşeb- büse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;
3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;
Böylece Türk vatandaşlarının ve toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak;
iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve Türk Milletini çağdaş uygar- lığın seçkin bir ortağı yapmaktır”.
Kısaca genel amaçlar; sırası ile yurttaşlık eğitimi, kişilik eğitimi ve meslek eğiti- mi şeklinde başlıklandırılabilir (Akyüz, 2004). Buna göre Türk eğitimi sisteminin temel amacı, iyi bireyler, milli değerleri benimsemiş iyi yurttaşlar ve iyi meslek sahipleri yetiştirmek olarak özetlenebilir.
Özel Amaçlar
Türk eğitim ve öğretim sistemi, bu genel amaçları gerçekleştirecek şekilde dü- zenlenir ve çeşitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim) özel amaçları, genel amaçlara ve aşağıda sıralanan temel ilkelere uygun olarak tespit edilir. İleriki bölümlerde çeşitli kademlerdeki eğitim kurumlarının özel amaçları ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Türk Milli Eğitiminin Dayandığı Temel İlkeler
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk Milli Eğitimi’nin dayan- dığı temel ilkeler şunlardır:
Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı ve Öğretim Kademeleri 3 1. Genellik ve Eşitlik: Eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayırımı gö- zetilmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye veya zümreye imtiyaz tanına- maz.
2. Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları: Milli eğitim hizmeti, Türk vatandaşları- nın istek ve kabiliyetleri ile Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenir.
3. Yöneltme: Bireyler, eğitimleri süresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri doğrul- tusunda çeşitli programlara veya okullara yöneltilerek yetiştirilirler. Yöneltmede rehberlik hizmetlerinden yararlanılır.
4. Eğitim Hakkı: İlköğretim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. İlköğ- retim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanırlar.
5. Fırsat ve İmkân Eşitliği: Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlanır. Maddi imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek eği- tim kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyla parasız yatılılık, burs, kredi ve başka yollarla gerekli yardımlar yapılır. Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır.
6. Süreklilik: Fertlerin genel ve mesleki eğitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastır. Gençlerin hayata ve iş alanlarına uyum göstermelerine yardımcı olmak ve yetişkinlerin sürekli eğitimini sağlamak için gerekli tedbirleri almak da bir eğitim görevidir.
7. Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ve Atatürk Milliyetçiliği: Her kademede ders programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü eğitim faaliyetlerinde Ata- türkçülük temel olarak alınır. Milli ahlak ve milli kültürün evrensel kültür içinde korunup geliştirilmesine ve Türk dilinin eğitimin her kademesinde öğretilmesine önem verilir.
8. Demokrasi Eğitimi: Güçlü, istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum dü- zeninin gerçekleşmesi için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilin- cinin, ülke yönetimine ait sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere saygının öğrencilere kazandırılmasına çalışılır; ancak, eğitim kurumlarında Atatürkçülüğe aykırı siyasi ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına meydan verilmez.
9. Laiklik: Türk milli eğitiminde laiklik esastır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilköğretim okulları ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır.
10. Bilimsellik: Ders programları, öğretim yöntemleri ve araç gereçler bilim- sel ve teknolojik esaslara, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir.
