MİMAR G Ö Z Ü Y L E :
Y E N İ O K U L B I N A L ,
Dilimize çeviren :
Y. Müh. Mim. Nezihe TANER
R I
Okulda sınıfların önünde geniş çim sahası olan bir bahçe
Bugün okullar hakkında yazı yaz-mak bir mimar için cidden cazip bir mevzudur. Son zamanlarda inşa edilen modern okul binaları bize artık eskisi gibi muhtelif nazariyelerin çarpışmasına imkân bırakmamakta, en güzel nümu-nelerini vermektedir. Bilhassa ikinci dünya harbinden sonra Avrupanın muh-telif memleketlerinde inşa edilmiş okul binaları, okul mimarisinin zirvesine eriş-miş bulunmaktadır. Bugün okullar in-şa edilirken, çocuk onun merkezi sıkle-tini teşkil eder. Okul plânı hazırlanır-ken aynı zamanda pedagojik ve psikolo-jik bilgiler de mühim bir yer alır.
Okul sahasının intahabında şu hu-suslar nazarı itibare alınmalıdır. Her mevsim sınıflara ve teneffüs sahasına kâfi derecede güneşin gelmesi icap eder. Sınıfta ders gören talebelerin diğerleri-nin gürültüsünden rahatsız olmamaları için teneffüs sahasını sınıfların bulun-duğu tarafa koymamak lâzımdır. Çocu-ğun dikkatinin dağılmaması için, sınıf-ların trafiği fazla caddelerden, endüstri ve diğer gürültülü merkezlerden uzak olması lâzımdır.
Büyük şehirler çocuklara açık ha-vada oynamaları için gittikçe daha az imkân sağlamaktadır. Bu yüzden çocuk-lar fena havaçocuk-larda kapalı yerlerde kal-maya mahkûmdurlar. Buna karşılık ders-lerin mümkün olduğu kadar açık hava-da yapılması icap eder. Bu hava-da her sını-fın önüne ayrıcıf bir açık hava ders sa-hası temini ile mümkündür. Bu suretle çocuklar derslerini kolaylıkla bâzan içer-de ve bâzan da dışarda yapabilirler. Çocukların oturdukları sandalya ve ma-saları müteharrik olduğu takdirde ko-laylıkla dışarıya taşıyabilirler. Şüphesiz bunun en ideal şekli açık havaya karşı dayanıklı, sağlam malzeme ile yapılmış sınıf materyalinin açık havada daima ha-zır bir vaziyette bulunmasıdır.
Pavyon şeklinde inşa edilen okullar bu isteğimizi karşılayacak durumdadır-lar. Sınıfın içinde havanın ceryansız ve daimî olarak değiştirilmesi iki taraflı pencerelerle mümkündür. Bu da gene ancak pavyon sistemi ile inşa edilen okullarda kabildir.
Bu suretle, biz kabili münakaşa iki problem arasında bulunmaktayız. Okul-ları tek katlı pavyon sisteminde mi, yok-sa bütün ihtiyaçları içinde toplayan bir-kaç katlı bina kitlesi halinde mi inşa etmelidir. Fakat maalesef burada ikti-sadî düşünceler mühim rol oynamakta olduğundan ideal şekilden ayrılmak mec-buriyeti hasıl oluyor. İktisadî olaylar dolayısiyle muvaffakiyetsizliğimiz şüp-hesiz uzun zaman devam etmiyeciğine göre, idealimizi her zaman için gözönün-de bulundurmalı ve tatbiki için imkân-lar aramalıyız.
İdeal bir okul arsasının temini her zaman için kolay değildir. Ancak, bu, yeni şehir plânları üzerine kurulan hirlerde mümkün olabilir. Çünkü, şe-hirci burada okul yerini şehrin
nüfusu-na göre müsavi şekilde, muhtelif böl-gelere yerleştirir ve onu ana caddeler-den uzak tali yollarla diğer caddelere bağlar. Maalesef büyük şehirlerimizde tehlikesiz, ana caddeden uzak veyahut okula gelirken trafiği büyükler için da-hi tehlike arzetmiyen yol kavşakların-dan geçirmeden gidilip gelinen pek az okul vardır. Gönül ister ki, sokaklar şe-hircilik kaidelerine uyularak tadil edil-sin ve kısmen olsun bâzı yolların kapa-tılması ile yayalar için tehlikesiz ve sa-kin yollar meydana getirilsin.
Sınıfların plânlarının tertiplenme-sinde ise fikirler daha çok çarpışmak-tadır. Mamafih son zamanlarda bütün bu işlerle uğraşan mütehassıslar sınıfların kare şeklinde ve sıraların da müteharrik olması fikrinde müttefiktirler. Bütün pe-dagoglar yeni öğretim metotlariyle ilgili olarak, talebelerin en iyi bir şekilde ye-tişmeleri için sınıflardaki talebe adedi-nin 36 kişiden fazla olmaması fikrini müdafaa ederler. Bunun için de sınıf-ların ölçüleri 8/8 m. olmalıdır. Fakat 8 m. derinliğindeki bir sınıfı
-Pavyon sisteminde inşa edilmiş bir okul-da sınıfların önünde açık hava dershanesi
mak hususunda birçok zorluklarla karşı-laşılır. Bir tarafı tamamiyle cam pen-cere olan bir sınıfta 5 m. derinliğe ka-dar kâfi bir ışık gelir. Nispeten daha az ışıklı olan sınıfın mukabil tarafının başka bir yerden ışıklandırılması icap eder. Bu da pencerelerin karşısına isa-bet eden koridorla sınıfı birbirinden ayı-ran duvarın üst tarafına cam pencere yapmak suretiyle sağlanabilir. Bundan başka tek katlı okullarda tavandan ışık verme suretiyle sınıfta müsavi bir ışık-landırma temin edilir.
Sınıflardan lüzumundan fazla ışık çocuğun gözüne zarardır. Çünkü geniş cam sathı bir adese gibi sınıfı fazlasiyle
aydınlatır. Geniş cam satıhlı pencereler-le kaplı sınıflarda dikkate değer bir başka hususta, çocuğun gözü pencereden dışarı kaydığı zaman dışardaki olaylar onun dikkatini dağıtabilir. Kâfi derece-de geniş ve iderece-deal bir sahaya inşa edilen okullarda, sınıflardan bakılınca sokak ve teneffüs sahası yerine geniş yeşil bir sahanın veya ağaç guruplarının görülme-si çocuğun ruhunu teskin ettiği gibi gözlerini de dinlendirir.
Okuldaki inşaat malzemesinin kul-lanılmasında çocuğun yaşı ve sınıfı na-zarı itibare alınması lâzımdır. Çocuğun okul dahilindeki hareketleri kontrol al-tında olmakla beraber onun şahsi
ser-bestisini de vermek icap eder. Bu ise, İnşaat malzemesi ile de alâkalıdır. Çabuk kırılan, bozulan ve kirlenen malzemeler-den kaçınmak lâzımdır. Diğer taraftan böyle hareket ne derece doğru olabilir. Çünkü çocuk okulda ayni zamanda eşya-yı iyi kullanmasını, okula zararlı hare-ketlerde bulunmamayı öğrenmesi icap eder. Fakat her halde bu gibi haller için de çocukların hürriyetlerini tahdit et-mek doğru olamaz.
Okul inşaatında yüksek okullarda başka, ilk ve ana okullarında daha baş-ka inşaat malzemeleri kullanmak icap eder. Meselâ bir yüksek okul inşa edi-lirken gösterişli ve dayanıklı olması
dü-Pavyon sisteminde bir okul plânı
Çocuklar için rahat bir oyun sahası
şüncesiyle, burada inşaat malzemesi ola-rak daha ziyade mermer veya diğer taş cinsleri kullanılabilir. Buna mukabil bir ana okulunda ise çocukların kendilerini evlerinde imiş gibi hissetmeleri için da-ha ziyade ahşap, linoleyum v.s. gibi sı-cak ve sıhhi malzeme kullanmak doğru olur. Bu noktayı nazarla ilgili olarak gö-rülür ki, küçük sınıflarda daha ziyade samimiyet ve yakınlık, yüksek sınıf-larda ise disiplin hüküm sürer.
Sınıfların üst katlarından alt katla-rına kadar birbirinin eşi olması ve mü-savi şekilde havalandırılması doğru ol-maz. Çünkü bu olay her sınıfın içinde bulunan talebelerin durumuna tâbidir.
Bilhassa zemin kattaki sınıfların üst kat-taki sınıflara nazaran tavanlarının daha yüksek olması lâzımdır.
Netice itibariyle okul ve bahçesi için Ö3İÜ ve dikkate değer fikirleri şu. şekilde hülâsa edebiliriz. Çocukların pen-cerelerden bakarak dikkatlerinin dağıl-maması için sınıfların sokaktan ve tenef-füs sahasından uzak olması ve onun ye-rine bu sahanın yeşil olarak tanzim edil-mesi, bilhassa teneffüs ve oyun yerleri için kullanılacak malzeme intihabında daha titiz davramlması lâzımdır. Çocuk-ların ihtiyacı olan teneffüs sahasının her türlü oyun ve serbest hareketi, ne-şe ve gürültüsüne imkân verecek
şekilde tanzimi lâzımdır. Esasen teneffüs, derslerinin yorgunluğunu gidermek için çocuklara verilir. Bu suretle onlar ken-dilerini teneffüste her türlü baskıdan uzak, serbest hissederlerse fikren iyi bir şekilde dinlenmiş olurlar.
Büyük şehirlerde çocukların serbest-çe oynıyabilecekleri oyun yerlerine de ihtiyaçları vardır. Okullar için de, geniş' arazi ayırmak bu suretle faydalıdır.
Okul binaları hazırlanırken fazla lüks ve israftan sakınılarak, buralardan elde edilecek tasarrufu uygun ve daha geniş bir okul arsasının teminine
sarfet-mek şüphesiz daha yerinde bir hareket olur.
