PROFESYONELLKveETK
VedatafakYAMI
Özet
Bumakaledeticarethayatnntemelyapsnoluturanprofesyonellikveetikkavramlarincele
nerekmeslekinsanlarnarehberolabileceketikilkelernormatifbiryöntemileortayakonulmaya
çallmtr.Küreseldüzeydebaktmzzaman,bazuluslararasfirmalarnetikilkeleriçok
fazlaönemsemediklerinivebuyüzdendeyasalarakaryaptklarbazdavranlarndandolay
yüksekmeblalardamaddicezalaraçarptrldklarngörmekteyiz.Ticaretteherfirmaiçinmad
dikazancntemelbelirleyicifaktörolduunubiliyoruz.Eldeettiklerikazançlarkarsndaöde
mekzorundakaldklarparacezalarküçük,belkidekomikkalmaktadr,ancakkaybettikleri
itibarmaddiolarakölçmeninobjektifbiryöntemininolmadaçktr.tebuyüzden,irketlerin
beyintakmolanprofesyonellerinböylesizordurumlardankaçnmalarnnyegâneyoluprofes
yoneletiesmsksarlmalardr.
Buetikilkeler,omeslekdalüyelerininsadecekendiaralarndakideilaynzamandamüteriler
ledeolanilikilerinidüzenleyicidir.Ziraticaretinyürütülebilmesi,birdenfazlaunsuruzorunlu
klmaktadr;bunlarirket,irketinhissedarlar,irketinçalanlar,müterilerveirketinticaret
yaptdierirketlerdir.Profesyoneletik,herticaretalannndoruveiyiyiseçmedeaydnlatc
olmaldr.
AnahtarKelimeler
Etik,ProfesyonelEtik,TicaretEtii,Etiklkeler.
PROFESSIONALISMANDETHICS
Abstract
Thisarticleaimstostudytheprofessionalandethicalconceptsandtriestosetethicalprinciples
fortheprofessionalsinbusinesslifeinanormativeway.
Manyglobalbusinesses,includingmostofthemajorbrandsthatthepublicuse,canbeseennot
tothinktoohighlyofgoodbusinessethics.Ifaprofessionaldoesnotadheretobusinessethics
andbreaksthelaws,heusuallyendsupbeingfined.Manymajorbrandshavebeenfinedmil
lionsforbreakingethicalbusinesslaws.Moneyisthemajordecidingfactor.Theproblemisthat
theamountofmoneythesecompaniesaremakingoutweighsthefinesapplied.However,we
knowthatthereisnoobjectivewayformeasuringthelossthatsuchcompanieshavehadtoface.
Itisthereforehighlyadvisablethattheprofessionalsshouldadheresuchethicalrulesstrictly.
Professionalethicsisthebehaviorthatprofessionalsadheretointheirdailydealingswiththe
world.Theethicsofaparticularbusinesscanbediverse.Theyapplynotonlytohowthebusi
Dr., Hakkari Üniversitesi Yabanc Diller Bölümü Öretim Eleman. vedatyami@hotmail.com
Sayfa:263272 Page:263272
nessinteractswiththeworldatlarge,butalsototheironeononedealingswithasinglecus
tomer.Thecompanyitself,stakeholders,employeesandcustomersaretheindispensableele
mentsofbusinessworld.Goodprofessionalethicsshouldbethenextelementofeverybusiness
thatilluminatestheirpathinalltransactions.Itispossibletomaximizethequalityofworklifeif
wecancallforcertainethicsprinciplesintheprofessionellife.
KeyWords
Ethics,ProfessionalEthics,BusinessEthics,EthicalPrinciples.
GR
Corafisnrlarnhzlaanlamnyitirmesiilebirliktekarmaklaaniyaam
veticariilikiler,ekonomikkrizlerinvedarboazlarndaetkisiyleyolsuzluklarn
artmassonucunudourmutur.Ernst&Young’n22AvrupaülkesindeveTürki
ye’deortakademevegençyöneticilerlebuylgerçekletirdiianket1,katlmcla
rn kurumsal yolsuzluun önümüzdeki yllarda artacana inandklarn göster
mektedir. Üstelik ülkemiz açsndan ele alndnda bu olumsuz öngörü, dier
Avrupaülkelerinegöredahayüksekçkmaktadr.Anketekatlanlar,irketyöneti
cilerinin yolsuzlukla mücadeleye daha fazla odaklanmalar gerektiine dikkat
çekmektedirler. Gün geçtikçe ciddi bir hal alan bu sorunla baa çkabilmek için
dahayüksekbirseslevesklkladuyduumuzikisözcükvardr;profesyonellerve
etik. Makalemizde ayr ayr irdeleyeceimiz bu iki sözcük, yan yana kullanld
ndaacabanaslbiranlamifadeetmektedirveayetbellibiranlamifadeediyorsa
azöncebahsettiimiznitelikleresahipolanbirdünyaiçinyapabileceinelervar
dr?
Biliminyenidisipliniolarakortayaçkanbukonu,yaamnfarklboyutlarile
ilgiliöelertamaklabirlikte,üzerindeyeterinceçallanbirkonudeildir.Nite
kim “Sosyal, Siyaset Kavramlar” ad ile ansiklopedik sözlük olarak hazrlanan
eserde,ne“profesyonellik”kavramnede“mesleketii”,“profesyoneletik”,“ah
lak”gibimaddeleryeralmamaktadr.2OrhanHançerliolu’nun“FelsefeSözlüü”
isimli kitabnda ise etik maddesi yer almamaktadr, ahlak maddesine ise sadece
yarm sayfa yer verilmitir. Ancak bu tür eserlerde, aslnda yer almas gereken
kavramlar yok saymamzn mümkün olmad açktr. Doal olarak yukarda
bahsettiimizkonuileilgiliaklagelebilecektümsorularnyantlarnbumakalede
vermemizpekmümküngözükmemektedir.Buikikavramöncedeskriptif(nite
lendirici)sonradabirliktekullanldisimtamlamasnnormatif(düzgüsel,stan
darttanmlayc)olarakelealmakvebellibirsonucaulamak,eldeedilebileceken
iyidurumgibigözükmektedir.
I.PROFESYONELLKTANIMI
Profesyonellikkavramnn“ne”olduunusorgulamadanöncebelki“ne”ol
madn anlamamz daha doru olabilir. David Maister’e göre “Profesyonel” ta
nmlamasnn karl, “Teknisyen” tanmlamasdr, dolaysyla profesyonellerin,
teknisyenolmadklarnbelirtmemizgerekir.3Birteknisyen,birdakikaiçindeha
tasz,bellibirmiktarnüzerindesözcükyazan,standardizeedilmivetekdüzebir
takm bankaclk ilemlerini sklmadan yapabilen birisi olabilir ancak bir takm
niteliklereldeetmediisürecebirteknisyenolarakkalacaktr.
1 Ernst & Young, 10 haziran 2009, Türk Yöneticilerinin %67’si birkaç yl içinde kurumsal yolsuzluklarn artacana inanyor, http://www.ey.com/TR/tr/Newsroom/News-releases
2 Seyyar, Ali,. Sosyal Siyaset Terimleri, Ansiklopedik Sözlük, Beta Yaynlar, stanbul, 2002.
3 David, Maister, True Professionalism, New York, 1997, ss.19.
Profesyonel,içindebulunduuartlarauyumsalayarak,buartlardeitir
meyegayretetmeksizinyapsaldinamiklerneyigerektiriyorsaonuyapankiidir.
Profesyonellerin pek az böylesi bir anlayn farkndadrlar ve baz durumlarda
aksiyöndeadmatarlarveirketingeleceiniskntyasokabilecekanlaydeiik
liklerinekalkrlar.Profesyonel,bumeslekidinamikleriçindereformlaryapmaya
kalkmadantavrnortayakoyabilenmeslekadamdr,birbecerilerveyetenekler
bütünü deildir. Profesyoneller, beceri kazanmaya ve eitilmeye yatkn kiiler
arasndançkarveihayatndamuktedir,hrslancakbazendebirikilemolarak
irketinvarlnaenbüyüktehdidioluturabilecekkiilerdir.4
yibirprofesyonelolmakiçingerekenunsurlarsaylrken,çoukezprofesyo
nellik ve etik kelimeleri yan yana anlmazlar. Genellikle ele alnan unsurlar ara
snda profesyonelin ilk tanmada karsndakinde olumlu bir izlenim brakmas
gerektiinden,iletiimtekniklerinidorukullanabilmesinden,ileriteknolojiaina
ln,iyibirdinleyiciolma,sosyallemeyeteneklerini,kaliteyi,sorumlulukduy
gusunu gelitirmesi gerektiinden bahsedilir.5 Görüldüü gibi saylan unsurlar
arasndaprofesyonelliketiiileilgilibirunsuryoktur.Yazlaneserlerdeprofesyo
nellik ve etiin çounlukla birlikte görülmemesini, bir eksiklik olarak nitelemek
pekdehakszlksaylmaz.Ziraikibinyldanuzunsüredirbiztpetiindenbah
setmekteyiz ve günümüzde fakülteden yeni mezun olan hekimlerin, Hipokrat
Yeminiettiklerinetanklketmekteyiz.Etiinmeslekdallarndakiuygulamalarna
isesonyirmibeyldryaplançalmalardagörmekteyiz.Yakngeçmiekadarbu
yöndeyaplançalmalaryoktu.6Kanmca,toplumdakipratikiveticaretuygu
lamalarndandolaybunapekdeihtiyaçduyulurbirortammevcutdeildi.Her
bertN.Casson,“nsanYönetmeSanat”isimlikitabnda19.yüzylihayatilikile
riniöyletanmlamaktadr:“19.yy.daihayattamamenmücadeleveçarpmayadaya
lidi.Buçadaikiiadamkarkayageldiklerindehemenkavgayabalarlard.Sempati,
4 Kunde, Jesper, irket Dini, (Çev.:Nejat Ulusoy). Mediacat Yaynlar, stanbul, 2003, ss.172.
5 Profesyonellii bu yönleri ile ele alan birçok yazar ve kitap bulunmaktadr. Örnein bkz. Bixler, Susan, 5 Steps to Profes- sional Presence, Adams Media Corporation, USA, 2001; Maister a.g.e.; Kunde, a.g.e.; Smeenk, Sanne G.A., Professio- nalism versus Managerialism?, Print Partners, Hollanda, 2007; Garih, Üzeyir, Hayatnda Motivasyon, Hayat Yaynclk,
stanbul, 2000.
6 Konunun ticaret sahasna uygulanmas kadar dier sahalardaki uygulamalar da oldukça yeni tarihlere dayanmaktadr.
15 Kasm 1996 tarihinde TÜBTAK tarafndan düzenlenen Yayn Etii sempozyumuna konumac olarak katlan Prof. Dr.
Frank Karasz öyle söylemektedir; “Buna ramen, diyebilirim ki; bilimsel aratrmada etik Amerika'da sadece son on ylda ilgi alanna girdi, yaygn bir konuma ve yorum konusu haline geldi. Bu konumann bir bölümünde niçin bunun böyle olduu ve buna bilim toplumunun cevabnn ne olduunu anlatacam. Daha önce de belirttiim ve Profesör Baysal'n da söyledii gibi eitimimin büyük bir bölümü ngiltere'de ve Amerika'da geçti. Mesleimle ilgili etik sorunlar ke- sinlikle tartlmad. Benim lisans eitimim ve daha sonraki kariyerim srasnda etik kelimesinin kullanld veya etik veya ahlak davranlarndan bahsedildii tek bir saniyeyi dahi hatrlamyorum. Sanrm bilimsel aratrmay seçen kiilerin doru davran içerisinde olduu, aralarnda dolandrc ya da sahtekârlarn bulunmad düünülürdü. Bu davran sis- teminin daima devam etmesi beklenirdi. Birinin mesleinin dier bir kiinin yaamn düzenlenmesine izin verilirdi. Geriye dönüldüünde, bunun bir elitist beklenti olduu görülür, imdi, 40 yl sonra Amerika'da durum deiti. Müfredata bakt-
mzda biraz da ararak etik tartmann en merkezde olmasa da, mutlaka lisans müfredatnda yerini aldn görüyo- rum. Benim bölümümde, ben Massachusetts Üniversitesi Polimer Bilimi ve Mühendislii Bölümündeyim, biz 20 saatlik profesyonellik ve bilim üzerine ksa bir kurs vermee baladk. Biz bu kursa son birkaç senede baladk. Bu kursta dok- tora örencilii ve meslein kalan bölümündeki uygun etik davran tartlyor.” Karasz, Frank, “Yayn Etii ve Temel Bi- limler”, (Çev.Dicle Güç), TÜBTAK Yayn Etii Sempozyumu, 15 Kasm 1996, TÜBTAK matbaas, Ankara, ss.30.
Ayrca baknz; J. Sork, Thomas, “Exploring the Ethics of Professional Practice”, Scutrea Konferans, University of British Columbia, 1998, ss.36
hogörüveyardmlamayoktu.nsanlarticarethayatnasksuratl,çatkkalvesadece
parakazanmakolarakdeerlendirirlerdi.Ogüniçinsözkonusuolandeerleranmasnn,
ticarettekietikdlnbalcanedeniolduutespiti,bugününiyaamiçindegeçerlidir.
nsanlargünümüzdünyasndabirazdahafarklbirbilinçdüzeyineçktlar.Geçirilentec
rübelerveedinilenönemlimaddikazançlar,insanlarnduygularniflasagötürdü.Grevler,
iflaslarvezararlarinsanlaçokacdersleröretti.Belkisadecebuyüzdenartkbirbilim
dalolarakinsanyönetmesanatnaveahlakabüyükönemverilmeyebalandveyüzyllar
drsürenihmalveberbatyönetimdenancakbuekildekurtuldukvekurtulacaz.”7
II.ETKVEAHLAKKAVRAMLARININKARILATIRILMASI
Etik,doruveyanldavranteorisidirvebirfelsefetürüdür,ahlak8(morali
ty)iseonunpratiidirveyasalarlailgisivardr.Ahlakideildeetikilkelerden,etik
deildeahlakibirdavrantarzndansözetmekdahadorudur.Etik,birkiinin
belli bir durumda ifade etmek istedii deerlerle ilgilidir, ahlak ise bunu hayata
geçirmetarzdr.Etik,bütünbumanzarayiçinealrken,ahlakmzbiziadetama
dendamarnayöneltir,oradadavrannayrntlarileilgileniriz.Tpetiindensöz
edilebilir ancak tbbi ahlaktan söz edilemez, öte yandan bir hekimin ahlakndan
söz edebiliriz. Tp etii, meslein gözetmeye çalt ya da çalmas gerektii,
acnn dindirilmesi gerektii gibi genel ilkelerle ilgilidir, bir hekimin ahlak ise
onun kendi kiisel davranlaryla ilgilidir ve hastalarndan çok komularnn ve
arkadalarnnilgialannagirer.9Gelenekselolaraketikçalmalarfelsefe,teoloji
vedindisiplinlerininçalmakonusuolmutur.Ancakuygulamalahlakçalma
larnngelimesiilebirliktebudisiplinlerinherhangibirininahlakkonusunutek
bana sahiplenmesi pek mümkün gözükmemektedir. Psikoloji ve sosyoloji gibi
disiplinler, gittikçe artan oranda etik konularna sahip çkmaktadrlar. Bu arada
pek çok meslek grubu kendi mesleklerine Uygulamal Etik perspektifi yerletir
meye çalmaktadrlar. Felsefe ve teoloji, baka birtakm düünce sistematikleri
haricinde,10ahlakkavramnnnetbirekildeortayakonmasiçinteorikçalmala
rnikinoktadanyaparlar;birincisideontolojik,ikincisifaydac(utilitarian)bak
açlardr. Deontolojik teori çalmas kaynak olarak kutsal metinlerde11 olduu
gibiprensiplerüzerindedurur.Dieriiseherhangibirinsanidavranniyiyenasl
7 Casson, Herbert N., nsan Yönetme Sanat, (Çev.: Özcan Ünlü). Hayat Yaynlar, stanbul, 1997, ss.77.
8 Bir çok düünürün ahlak tanmlama çabas vardr fakat evrensel bir tanmlamay u ekilde yapmak mümkündür; ahlak, bütün rasyonel, akl sahibi insanlar için geçerli olup bakalarn etkileyen davran yöneten ve amaç olarak kötülük ya da acy/zarar azaltmaya çalan gayr formel bir kamusal sistemdir. Daha geni bilgi için bkz.: Gert, Bernad, Ahlakn Nor- matif Tanmlar, Felsefe Ansiklopedisi 1.cilt, Edt. Ahmet Cevizci, Etik Yaynlar, stanbul, 2003.
9 Billington, Ray, Felsefeyi Yaamak, (Çev.: Abdullah Ylmaz). Ayrnt Yaynlar, 1995, ss.45-46.
10 Burada bahsedilen düünce sistematiklerini u ekilde sralamak gerekir; teleoloji, erdemcilik, Tanrsal dini ahlak, objek- tivist ahlak, Prima Facia görevler, sosyobiyoloji, bakas merkezli ahlak, hukuk ahlak. Daha geni bilgi için bkz.: Mari- noff, Lou, Felsefe Hayatnz Nasl Deitirir, (Çev.:stem Erdener). Pegasus yaynlar, stanbul, 2007, ss.39-59.
11 4 Eylül 1993 tarihinde Chicago’da toplanan Dünya Dinleri Parlamentosu (Parliament of World’s Religions) kapan
bildirgesinde ahlak kavram evrensel etik olarak yaplmakta ve yeryüzündeki bütün dinlerin öretilerinin, bu kavram tan- mn destekleyici olduu bildirilmektedir. www.earthspirit.org/Parliament/parliamentstat.html
ulaabileceini düünür. Bu teorik perspektiflerin hiçbirinin bütünü kapsayc
olamayacaaçktr.
III.PROFESYONELETK12
Kii,içindebulunduutoplumundurumundanmemnunolsunyadaolmasn
otoplumiçindeyaamakzorundadr.Kendiiçdünyasndaiseiyiletirmeleryapa
cakbirbireyselahlakaherzamangereksinimduyar.Çalmak,hayatmznmer
kezindeyeralrvebuyüzdenmükemmelolmayanbirtoplumdafonksiyonelola
bilmekiçinkii,ietiinegereksinimduyar.Tümerkeklervesaylargüngeçtikçe
artankadnlar,hayatlarnkazanabilmekiçindarçkmalvebiriyerinegitmek
zorundadrlar.Yaptmzi,bireyolaraktoplumayaptmzkatkmznenöne
mli ksmdr ve ne olduumuzu belirleyen ve ifade eden eydir. Yaptmz i,
hembakalarnnbizideerlendirmesindehemdebizimbizzatkendimizideer
lendirmemizdeenönemliunsurdur.Bu,özellikleprofesyonelleriçindegeçerlidir.
Onlar bu rollerini sonradan alrlar, bu rollerle domazlar. Üstelik hayatlarnn
önemli bir ksmn, dier meslek sahiplerinin aksine bir iten dierine atlayarak
deil,biritesabitkalarakgeçirirler.tebuyüzdendirkisonundabüründükleri
halvetakndklartavr,iinkarakteriileekillenir.JohnKultgen’egöre,profesyo
nelahlaktameydanagelenzafiyetlerinortayaçkmas,profesyonellerinkarakter
lerindeki zafiyetlerden ziyade mesleklerinin getirdii yapsal özelliklerden kay
naklanmaktadr.13 Profesyoneller, müterilere ve iverenlere hizmet ederken as
lnda topluma hizmet etmektedirler. Baz durumlarda yaplan hizmetin, kamu
yararnaolduueklindeyorumyapmakolasdrveözelsorumluluklarilkesiile
izahedilebilir.Ancakbazenedilemez.vereneolansadakat,kamuyararnailke
sinebasknçkabilirvehattaçeliebilir.tebunokta,profesyonelinhayatnnba
langcndakikaynakirleticibirunsurolabilir.Srfmaddikazançeldeetmeninbir
yöntemi olmaktan öte, bir sosyoekonomik sistem olarak deerlendirilen kapita
lizm,kolektivizmvezenginliinpaylamnöngörensosyalizmin14aksine,ticaret
12 Bu kavramn doru karln bulmak için yaplan çalmalar son zamanlarda oldukça younlam ve sonuç olarak sadece bu konu ile ilgilenen bir takm meslek kurulular ve dernekler A.B.D.’de ortaya çkmtr. Güncel durumu itibar
ile bu kurulularn listesi u ekildedir; American Marketing Association, Association for Practical and Professional Ethics, Ethics Officers Association, European Business Ethics Network (EBEN), International Association for Business and Society, Social Issues in Management (Division of the Academy of Management). Ayrca çok sayda üniversitede il- gili bölümler kurulmu ve danmanlk irketleri faaliyetlerine balamlardr. Tam liste ve internet linkleri için bkz.
www.societyforbusinessethics.org/index.php?option=com_content&task=view&id=83, eriim tarihi: 1503.2009.
13 Kultgen, John, Ethics and Professionalism, University of Pennsylnania Press, A.B.D., 1988 ss.4.
14 Marx’a göre ahlakllk, üretim ilikilerinin belirledii toplum yaamnda egemen snf ya da güçlerin, dünya görülerine veya ideolojilerine göre tanmlanan iyi ve kötü kavramlar ile yönlendirilen insan eyleminde ortaya çkar. Dolaysyla, in- san eyleminin olduu kadar ahlaki yaamn da bir özerlii olmayp, o egemen snfn ideolojisine göre belirlenen veya yönlenen bir yaamdr. He türlü insan ilikisinin belirleyicisinin, altyapy meydana getiren maddi üretim biçimleri olduu- nu öne süren Marx’a göre, bu üretim biçimleri insann ve toplumun ahlaki yaam eklini ve deerlerini belirler. Bu ne- denle ahlak, üstyapnn bir parças olarak snf ideolojilerine göre yorumlanmak durumundadr. Günümüz sosyalist ideo- loglar, Marx’n bu görülerini temel alarak Ticaret Etiinin kendi içinde bir takm çelikileri olduunu söylemekte, kapita- lizmin doas gerei hrsl, açgözlü ve ahlaki deerlere dayanmayan iadaml modelini tevik ettiini söylemekte bu kavram oksimoron olarak tanmlamaktadrlar. Daha geni bilgi için bkz. Brenkert, G.G., Marx’n Özgürlük Etii, stanbul, 1998; Shaw, William H., Marxism, Business Ethics, Sprinklink Springer, Hollanda, 2008.
ve i etiinin toplum içinde yerletirilmesini ve yaygnlatrlmasn kendisine
görevolarakedinmivehedeflemigözükmektedir.
Profesyonelleriçinahlakifarkndalközelbirönemtamaktadr.Mesleinin
tanmyaplrken,ahlakiyöndentadanlamdâhiledilmelidir.Modernidün
yasndakiahlakikonularilebaaçkabilmekiçinözelbiruraveyetenekgerek
mektedir.Olaytersaçdanelealrsak,ahlakikonularaolanduyarllkveolumsuz
durumlar söz konusu olduunda bunlarla baa çkabilme yetenei, kiileri daha
profesyonel hale getirmektedir. Ahlakn verilen eitimlerle örenilebilir olmas,
profesyoneller açsndan hem akademik hem de kurumsal hizmet içi eitimlerin
öneminiortayakoymaktadr.Konuyudestekleyenbirdierunsuriseticaretdün
yasndasonzamanlardarastladmzEtikÖdüllericinsindenyaplangiriimler
dir. Bu türden giriimlerin ödül kazananlar belirlemede kstas olarak aldklar
maddeleri incelediimiz zaman karmza sklkla “etik” sözcüüne yaptklar
referansla karlamaktayz.15 Ancak sözcüün tam olarak ne anlama geldiine
dairbirçabayoktur.
Ahlakideeryarglar,profesyonelliintanmiçindeyeralanniteliklerveye
teneklerleyakndanilgilidir.Budeeryarglarntanmlamakisedahaçokprofes
yonelin karakterini, erdemlerini, kimliini ve yeteneklerini tanmlama ve belli
kodlaronayüklemeçabasdr.Birprofesyonelinihayatndafarklsorunlarkar
sndatutunacatavr,mantklyansmalartayanvetoplumundeeryarglarile
çelimeyen,çkarlarnahizmetedicivebuçkarlartoplumiçindeadilcedatc,
faydalarmaksimizeedendavranformlariçindeolmaldr.Profesyoneletik,u
üçeyanlamnagelebilir;birincisi,ilgilimeslekdalnnkurulularveörgütlerinin
resmibelgelerindegörülebilecekolancarivegeçerliolanahlaktutumudur.Butip
profesyoneletiinizlerine,çeitlikurululartarafndanverilenödüllervetakdir
namelerilebutörenlerdeyaplankonumalardarastlamakmümkündür.Profes
yoneletiinikincitanmna,özelliklemüterilerehizmetvetoplumyarargibiiki
kavramniçindearamakgerekir.Buna“sebebedayaliahlak”demekmümkün
dür.Buiahlaktektipletirilmiveuzlamayadayaldr.Sonolarakprofesyonel
etik tanm, bu alanda yaplan çalmalar kapsayan bir sahay tekil etmektedir.
Bu çalmalar iki ana balk altnda toplanmaktadr. Birincisi nitelendirici etiin
(descriptiveethics)ilgilendiisahacarietiktir(defactoethics).Nitelendiricietik,
profesyonellerindavrankalplarnveinançlarnelealrveinceler.Buçalma
lar,psikologlarvesosyalbilimcilertarafndantarafszbirekildeincelenir.Ancak
baz bilim insanlar çalmalarnda, normatif (düzgüsel, standart tanmlayc) bir
çerçeve çizebilir. Normatif etik, inançlar ve idealleri ele alr. Bu tip çalmalar,
“sebebe dayal i ahlakna” yönelik çalmalardr ve felsefeciler, din adamlar ve
15 Örnek olarak bkz.: Ticaret Etii Ödülleri, www.business-ethics.com, eriim tarihi: 20.03.2009. A.B.D. merkezli bu kurulu, ayn isimle i dünyas için bir dergi yaynlamaktadr ve son on dokuz yldr Ticaret Etii ödülleri vermektedir.
uygulayclar16 tarafndan gerçekletirilir. Bu çalmalarda, mesleklerde arzu edi
lendavrantutumlarelealnrvemeslekyaamlarnnhangitemelleredayand
rlmasgerektiihususundabirtakmtanmlamalarvedüzenlemeleryapar.
IV.PROFESYONELETKLKELER
Profesyonellerin,ihayatlarndayüzyüzegelebilecekleriikilemlerveaçmaz
larkarsndadavrantarzlarn vetutumlarnbelirlemelerineyardmcolabile
cek, krizler karsnda anlama zemini oluturabilecek, danklam irket ve
birey politikalarn toparlayacak bir takm prensipleri sralamak ve bunlar kav
ramsalbirçerçeveiçinealmakyararlolacaktr.
lkolaraksralanabilecekilke,birprofesyonelin,iveticarethayatndakiiliki
lerindebellibirbütünlükiçindedavranmas gereidir.Bütünlük,sadecedürüst
lükanlamnagelmez,aynzamandahakkaniyetvedorulukanlamdatar.Tica
ri eylemlerinde, yasalara ve topluma kar sorumluluktadn unutmamal ve
kiiselmenfaatleriileiyapttüccar,sanayicivemüterilerininçkarlaruruna
busorumluluklarçinememelidir.Ayrca,birprofesyonel,ticariyarglamalarnda
objektiflikilkesinigözönündetutmayagayretetmelidir.Objektifolmak,yapti
ileilgiliolandüünceleriharicindekibireyseldeeryarglarndikkatealmamak,
kamuyararnisegözetmekanlamnagelir.Üçüncüolarak,birprofesyonel,sadece
kendiyeterliliiniveyeteneklerinigözönünealarakticaribiryükümlülükalmal
dr. Ancak bu yükümlülüü, doru yardm ve danma hizmetleri alarak yerine
getirebileceineinanyorsadurumfarkldrvebusorumluluualabilir.Dördüncü
olarak, bir profesyonel, iinin gerektirdii ve kendinden beklenilen yetenek, ilgi,
titizlilik,doruprofesyonel,teknikveteknolojikstandartlardâhilindeiiniyürüt
melidir.Sonolarakdenilebilirki,birprofesyonel,iiningerekleriniyerinegetirir
ken temasa geçtii bütün insanlarla nezaket çerçevesinde iliki kurmal ve ince
düünceilehareketetmelidir.
Günümüzticaretirketlerininetkilibirbiçimdeyönetilebilmesivegelitirile
bilmesi için çada bir yönetim felsefesine ve paylalan bir kurumsal kültürüne
ihtiyaçduyduusöylenilebilir.Ancakbuunsurlarnirketiçindeözümsenmesive
uygulanmas için kullanlacak yöntemler irketten irkete farkllklar gösterebile
ceigibibizzatunsurlarniçeriidefakllklargösterebilir.Bellidavranbiçimle
rini standart hale getirerek ticaret ve i hayatnn kalitesini yükseltmemiz müm
kündür. Profesyonel etik, meslek adamlarnn ticari hayatlarnda bal kalmalar
gerekendavranbiçimidir.Budavranbiçimi,birmeslekdalndandiermeslek
bazfarkllklargösterebilir.Bazinsanlaraçsndanticaret,sadecemaddikazanç
eldeetmektenibaretolabilir.Buensafhaliylekapitalizmintarifidir.Tabiikimaddi
16 Uygulayclar (practitioners), kendi meslek guruplarna belli bir etik perspektifi yerletirmeye çalrken ve i hayatnda etik uygulamalarn yaparken bir takm yaklamlar kullanrlar. Bu yaklamlarn birkaçn öyle tanmlamak mümkündür;
“sadece iini yap” yaklam, “tavrnn ne olduunu belirle” yaklam, “önyarglarnn farkna var” yaklam. Her bir ya- klamn kendi içinde bir takm avantajlar olduu gibi bir takm da dezavantajlar vardr ve belirli felsefi dayanaklara sa- hiptir. Bkz.: Verhagen, Peter J., “Beyond Professionalism”, International Symposium, Hollanda, 1996.
kazançeldeetmek,ifadeettiianlamitibarileyanlbirtutumdeildir.Esasso
runutekileden,bazfirmalarnvemeslekadamlarnnticaretyaptklaresnadaki
takndklartavrvedavranbiçimleridir.
SONUÇVEDEERLENDRME
Ticaret alannda yaadmz ac tecrübeler bize, profesyonel etiin gereksiz
birlüksolmaktançktnhattairketlerinbaarsaçsndanvazgeçilmezolduu
nuöretmitir.Globalkstlamalarnverekabetinyaandgünümüzdünyasnda
irketlerbüyüyebilmekvesorunlarnçözmekiçinartkucuzkaynaklaragüvene
mezler. yi ve doru düzenlenmi etik ilkeler, irket hissedarlar, çalanlar ve
müterileraçsndantutumlarnvedavranlarndüzenlenmesibakmndanoldu
u kadar hangi davran ve tutumlarn tasvip edildiini ya da yasak edildiini
göstermesi ve tevik edici olmas bakmndan önemlidir. Profesyoneller, baka
birçokçalmadafarklboyutlarileortayakonulmubulunanmesleketiiilkele
rini uygulamada ihtiyaç duyacaklar unsurun ahlaki cesaret olduunu da unut
mamaldrlar.Ancakudaunutulmamaldrki,profesyonellerkarlatklarzor
durumlardaartlaranlayabilmeleribakmndan,omuzlarnabinenyükümlülük
lerdeveilerinitehditedendurumlarakarkararlaralmalargerektiindekarar
vericimercivekstasolmasbakmndan,içindebulunduklardurumuyorumla
yabilmelerigerektiindeanalizyapabilmeleribakmndanvesonolarakbakala
rnndaahlakicesaretianlamalarnayardmcolmalargerektiindegerekengücü
kendilerindebulabilmeleribakmndanbucesareteihtiyaçduyacaklardr.Ahlakn
“örenilebilir”olduugerçeindenhareketleülkemizdebuyöndeyaplacakolan
kurumsalveakademikçalmalarnveeitimlerinçoalmas,özeldeticarethaya
tmzn,geneldedemokrasimizin17gelimesineolumlukatksolacakesindir.
17 Nitekim, TÜSAD tarafndan 23 Haziran tarihinde yaynlanan basn bülteninde, i hayat etik ilkeleri ile demokrasi aras- nda iliki öyle belirtilmeltedir; “Etik davranmak, firmann itibarn ve ürünün marka deerini yükseltmesi, müterilerin, yatrmclarn ve kamunun güvenini ve desteini salamas bakmndan önemlidir. Etik deer ve ilkelere göre ileyen bir ekonomik sistem, bu iki önemli kurumu güçlendirir, demokrasinin salkl ilemesine yardmc olur ve i dünyasnn to- plum gözünde saygnln arttrr. Bu bakmdan, etik performans ve etik kalitenin önemli bir baar ölçütü olduu günü- müz ekonomisinde firmalarn, yöneticilerin ve çalanlarn etik deerlere ve ilkelere uygun hareket etmeleri hem kendile- rinin hem de toplumun çkarnadr.”
KAYNAKÇA
Billington,Ray,FelsefeyiYaamak,(Çev.:AbdullahYlmaz).AyrntYaynlar,1995.
Brenkert,G.G.,Marx’nÖzgürlükEtii,stanbul,1998.
Bixler,Susan,5StepstoProfessionalPresence,AdamsMediaCorporation,USA,2001.
Casson,HerbertN.,nsanYönetmeSanat,(Çev.:ÖzcanÜnlü).HayatYaynlar,stanbul,1997.
David,Maister,TrueProfessionalism,NewYork,1997.
Gert,Bernad,AhlaknNormatifTanmlar,FelsefeAnsiklopedisi1.cilt,(YaynaHazrlayan:Ah
metCevizci),EtikYaynlar,stanbul,2003.
Garih,Üzeyir,HayatndaMotivasyon,HayatYaynclk,stanbul,2000.
J.Sork,Thomas,“ExploringtheEthicsofProfessionalPractice”,ScutreaKonferans,Universityof
BritishColumbia,1998.
Kunde,Jesper,irketDini,(Çev.:NejatUlusoy).MediacatYaynlar,stanbul,2003.
Kultgen,John,EthicsandProfessionalism,UniversityofPennsylnaniaPress,A.B.D.,1988.
Karasz,Frank,“YaynEtiiveTemelBilimler”,(Çev.DicleGüç),TÜBTAKYaynEtiiSempoz
yumu,15Kasm1996,TÜBTAKmatbaas,Ankara.
Marinoff,Lou,FelsefeHayatnzNaslDeitirir,(Çev.:stemErdener).Pegasusyaynlar,stan
bul,2007.
Smeenk,SanneG.A.,ProfessionalismversusManagerialism?,PrintPartners,Hollanda,2007.
Seyyar,Ali,.SosyalSiyasetTerimleri,AnsiklopedikSözlük,BetaYaynlar,stanbul,2002.
Shaw,WilliamH.,Marxism,BusinessEthics,SprinklinkSpringer,Hollanda,2008.
Verhagen,PeterJ.,“BeyondProfessionalism”,InternationalSymposium,Hollanda,1996.
