ȱ ȱ ȱȱDoÂanȱYÖRÜK ȱȱȱȱXV.ȱYÜZYILINȱGKGNCGȱYARISINDAȱȱAKkEHGR’DEKGȱGKTGSADÎȱFAALGYETLERȱ









XV.YÜZYILINKNCYARISINDA

AKEHR’DEKKTSADÎFAALYETLER



 DoanYÖRÜK^*



Özet

Akehir,AnadoluSelçukluDevleti’ninbakentineyaknolmas,BizansileKonyaarasndakien

önemliticaretyoluüzerindebulunmas,kesifbiçimdeAhiveTürkmenyerleiminesahneolmas

veSelçukluemirlerineiktaolarakverilmesigibiözellikleriyleXIIIXIV.yüzyllardaiktisadî,

içtimaîvesiyasîbakmdanöneçkmaktadr.SelçukluhâkimiyetindensonraOsmanlKaraman

mücadeleleridönemindeherikidevletarasndasnrolmashasebiyledezamanzamaneldei

tirmi,ksmendetahribatauramtr.BölgedeOsmanlhâkimiyeti1465’tenitibarentesisedil

meyeçallm,1466’dabirsaymyaplmveAkehirsubalnaYapaairetindenYapaolu

AliBeytayinedilmitir.AkehirveçevresindekiOsmanlegemenliinibelgeleyenXV.yüzyl

tahrirdefterleriçerçevesindeehirde1bedesten,9pazar,2çarve6kervansaraynyannda,en

az54çeitmeslekdalnaaitdükkânlarnmevcudiyeti,buradagüçlübirsnaî,iktisadîveticarî

potansiyelinvarlnaiaretetmektedir.

 AnahtarKelimeler

Akehir,Bedesten,Çar,Pazar,Dükkân.



ECONOMICACTIVITIESINTHESECONDHALFOFTHEXV^th CENTURYINAKEHR

 Abstract

Akehir,beingclosetotheAnatolianSeljukiancapital,locatedonthemostimportanttraderoute

betweenByzantiumandKonya,intenselyinhabitedbyahisandTurkmensandleasedto

Seljukianemirs,emergesasacentreofeconomy,sociallifeandpoliticsintheXIII^thandXIV^th centuries.DuetothefactthatitusedtobesituatedontheborderbetweentheOttomanand

Karamanstates,itoccasionallychangedhandsbetweenthesetwopowersandwaspartially

destroyed.TheOttomanrulewasestablishedafter1465.In1466,acensuswastaken,and

YapaoluAliBeyoftheYapatribewasappointedtothesubashpositionoftheregion.

AccordingtotheregistrybooksoftheXV^thcentury,therewere1bedesten,9bazaars,2çars,6

caravanseraisandshopswhichdidbusinessinatleast54differentskilledtradesinAkehir,

* Yrd. Doç. Dr., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi. dyoruk@selcuk.edu.tr

Sayfa:7182 Page:7182

whichcanberegardedastheevidenceoftheexistenceofaconsiderableindustrial,economicand

commercialspotential.

 KeyWords

Akehir,Bedesten,Çar,Bazaar,Shop



A.GR

OrtaAnadoluplatosununbatvekuzeybatbölgelerinegeçinoktasndabu

lunanAkehir,eskiçalardanitibarenhac,ticaret,postaveaskerîmenzilleringü

zergâhnda yer alm, bu stratejik konumundan dolay daher zaman önemli bir

yerleimmerkeziolmutur¹.AyrcaAnadolu’nunfethisürecindeXI.asrnsonlar

ileXII.asrnilkyarsndaKonya’nnyaknsavunmabölgesiolmu,budönemde

büyükTürkkitlelerininiskânnauramtr².Bizansuçbölgesindekikonumuve

bakent Konya’ya yaknl ile de askerî, iktisadî, ilmî ve içtimai yönü oldukça

zenginbirTürkkentihalinegelmitir.NitekimXIII.yüzylkaynaklarAkehirve

çevresinioldukçacanlbirbiçimdetasvirederlerken,yanndakiköylerinbileehri

andrdndan söz etmektedirler³. 1476 ve 1483 tarihli vakf defterlerinde, Nidir,

Yazyahsyan,Kozaaçgibiköylerdekivakfeserlerininfazlalveçeitlidükkân

larn mevcudiyeti bu durumudesteklemektedir⁴. Akehir’in bu kadar zenginle

mesivegelimesinde,sultanlarayaknkiilere,emirvebeylereiktaeklindetevcih

edilmesininrolübüyüktür⁵.

KösedaSava(1243)ilebirlikteAnadolu’yuistilaetmeyebalayanMoolla

rakarduranpekçokTürkmenveahi,MoolbasksndankurtulmakiçinKre

hirveçevresiniterkederekAkehir,Sivrihisar,Karahisar,Denizli,Uak,Kütahya

veBilecikgibiuçbölgelereyerlemilerdir.Bugöçlerdensonrakalabalkbirnüfus

potansiyelinesahipolanAkehir,aynzamandaçeitlimeslekdallarnnicraedil

diiönemlibirticaretmerkezihalinedegelmitir.Nitekim1336tarihindelhanl

laravergiveren36“memâlikiRum”ehriarasndaAkehir,enfazlavergiödeyen

sekizincikentolarakdikkatçekmektedir⁶.

Akehirveçevresi1381ylndanitibarenOsmanllarileKaramanllararasn

dakinüfuzmücadelelerinesahneolmutur.kidevletarasndaçeitliaralklarlael

deitiren kent 1465’te Osmanl idaresine geçmitir⁷. Bu dönemde Anadolu bey

* Yard.Doç.Dr., Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öretim Üyesi, dyoruk@selcuk.edu.tr.

1 Veli Sevin, Anadolu’nun Tarihi Corafyas, I, Ankara 2001, s.11; M. Kemal Özergin, Anadolu Selçuklular Çanda Anadolu Yollar, ÜEF Tarih Bölümü Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 1959,s.55-144; Ümit Ekin, XVII– XVIII. Yüz- yllarda Osmanl mparatorluu’nda Ulam ve letim Örgütlenmesi Üzerine Bir Aratrma, AÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara 2002, s.19-28; Cemal Çetin, XVII. ve XVIII. Yüzyllarda Konya Menzilleri, SÜ. Sos- yal Bilimler Enstitüsü Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi, Konya 2004, s.1-25; zzet Sak – Cemal Çetin, “XVII. ve XVIII.

Yüzyllarda Osmanl Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonlar: Akehir Menzilleri Örnei”, SÜ. Türkiyat Aratrmalar Dergi- si, S.16, Konya 2004, s.181-221.

2 Tuncer Baykara, “Nasreddin Hoca ve Dönemi”, I. Milletleraras Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, 15-17 Mays 1989 Ankara, TC. Kültür Bakanl Yaynlar, Ankara 1990, s 37.

3 Baykara, s.35-36.

4 TK 564, vr.55a-56a; MC.0116/1, vr.84b-88a; brahim Hakk Konyal, Nasreddin Hoca’nn ehri Akehir, stanbul 1945, s.540-640.

5 bn Bibi, El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçukname), I, (haz.Mürsel Öztürk), Ankara 1996, s.266-267;

Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2000, s.56.

6 Zeki Velidi Togan, “Moollar Devrinde Anadolu’nun ktisadî Vaziyeti”, Türk Hukuk ve ktisat Tarihi Mecmuas, C.I, stan- bul 1942, s.22-25.

7 Defterdeki en erken tarihli kaytlar ve ehre suba tayin edilen Ali Bey’e timarnn verili tarihi 1465’tir. Bu bakmdan, en azndan H.1-10 Zilhicce 869/ M.25 Temmuz – 3 Austos 1465 tarihinden itibaren Akehir’in Osmanl idaresine geçtii kesindir. Bkz. MAD, 241, vr.9b; EK I. Farkl görüler için bkz. Konyal, s.110.

lerbeyliine balanan⁸ Akehir’e suba olarak da Yapaolu Ali Bey atanmtr⁹.

Ayrca bölgede bir saym yaplarak dirlikler tespit edilmi, bu dirlikleri tasarruf

eden eski Karaman sipahileri timarlarndan uzaklatrlarak yerlerine Osmanl

sipahilerigörevlendirilmitir¹⁰.

AkehirveçevresiyleilgilielimizdekieneskidefterMAD241numaraldef

terdir.Budefterdekikaytlardanenerkentarihliolan110Zilhicce869/25Tem

muz – 3 Austos 1465¹¹, en geç tarihli olan ise 17 Muharrem 871/ 29 Austos

1466’dr¹².Buyüzdendefter1466tarihliolarakkabuledilmitir¹³.Sözüedilendef

terdenbaka1476tarihlivakfmülk(TK564)¹⁴,1483tarihlivakf(MC.0.116/1)¹⁵ve

1500tarihlivakf(TK565)vemufassal(TT40)defterlerdekibilgilerçalmamzn

balcakaynaklarntekiletmektedir.



B.AKEHRKENTMERKEZNDEKKTSADÎFAALYETLER

1466 tarihli veriler dorultusunda, Akehir’in Karamanoullar zamannda

önemlibirticaretmerkeziolduunuvebucanllnOsmanlKaramanmücade

leleridönemindededevamettirdiinisöyleyebiliriz.Osmanlyailhaknnhemen

akabinde bile 41 mahallesi, 1022 erkek, 84 kadn hanesi, 135 mücerretten oluan

toplam1241neferiylekentinbüyüklüüvehareketliliigözeçarpmaktadr¹⁶.Ak

ehir’in Osmanl dönemi balarndaki bu görünümü, Selçuklu yönetiminin son

dönemlerindekikarklklarnetkisini,Karamanidaresinde15.yüzylortalarnda

önemliölçüdeüzerindenattngöstermektedir¹⁷.Özellikledükkân,kervansaray

vehanlarladesteklenençoksaydakurulmuvakfileticarîvergilerinvarlbu

nunenbelirgingöstergesidir¹⁸.

XV. yüzylda Akehir kentinde gerçekletirilen iktisadî faaliyetleri ziraat, sa

nayivehizmetsektörüolmaküzereüçgrubaayrmakmümkündür.1466’data

rmdan elde edilen gelir 10.844 akçe iken, sanayiden 23.040, hizmet veya ticaret

sektöründensalanangelir34.478akçeolmaküzeretoplam68.362akçedir.ehrin

toplamgeliri1500’de55.800akçeyeinmi,bununda21.300akçesitarmdan,13.100

akçesi sanayiden, 21.400 akçesi de hizmet sektöründen salanmtr. Görülecei

üzereherikidönemdedeAkehir’dekiiktisadîfaaliyetlerinbandahizmetsektö

8 “vaz veled-i Aydomu ehr-i kethüdâdr berât- beylerbeyi Ahmed” MAD 241, s.23a; EK II. Bu dönemde henüz Kara- man beylerbeylii teekkül etmediinden, buradaki beylerbeyinin Anadolu beylerbeyi olduuna üphe yoktur.

9 Vilâyet-i Akehir timar- Ali Beg fi’l-âir-i Zilhicce 869, Nefs-i Akehir hâssa-i Suba Ali Beg veled-i Yapa MAD, 241, vr.9b. EK I.

10 Bkz. Doan Yörük, “Beyehir ve Çevresindeki Timar Düzeni Hakknda Baz Görüler”, I. Uluslar aras Beyehir ve Yöresi Sempozyumu Bildiriler Kitab, Konya 2006, s.164-171.

11 MAD, 241, vr.9b, 104a, 131b, 138a.

12 MAD, 241, vr.55a, 63a, 97b, 98a vd.

13 Mehmet Akif Erdoru, Osmanl Yönetiminde Beyehir Sanca (1522-1584), zmir 1998, s.2.

14 TK 564; Feridun Nâfiz Uzluk, Fatih Devrinde Karaman Eyâleti Vakflar Fihristi, Ankara 1958.

15 Fahri Cokun, 888/1483 Tarihli Karaman Eyâleti Vakf Tahrir Defteri (Tantm, Tahlil ve Metin), Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi, stanbul 1996; Erdoru, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Ylnda Karaman Vi- lâyeti’nde Vakflar –III”, Tarih ncelemeleri Dergisi, XIX/1, zmir 2004, s.119-154.

16 Doan Yörük, “XV-XVI. Asrlarda Akehir kent Merkezinin Nüfus Yaps”, Bilig, S.45, Ankara 2008, s.174.

17 Suraiya Faroqhi, Osmanl’da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycolu), stanbul 2004, s.46.

18 Bkz. MAD 241, vr.24a-24b; TK 564, vr.48b-55b; MC.0116/1, vr.77b-91a;TK 565, vr.112b-133a.

rü gelmektedir. Tarm ürünleri içerisindeki en yüksek pay ba, bahçe ve bostan

örüne ait iken, sanayi grubunda meyhaneler, hizmet sektöründe ise tayyârat

adylaanlanbâdhevâilepazarvergileriilksrayalmaktadrlar.



TabloIXV.YüzyldaAkehirKentMerkezindenAlnanVergiler

Sektör VergiÇeidi Birim(1466) Hasl1466¹⁹ Hâsl1500

T ElGalle   2.000

T Ö.Gendüm 30müd 1.200 

T Ö.Cev 20müd 500 

T SalarlkGendüm 7,5müd 300 

T SalarlkCev 5müd 125 

T M.Ö.Baât   8.000

T Ö.Bahçeha   1.300

T Ö.Ba,bahçe,bostanvekovan  6.688 

T Çayr   3.000

T R.Yaylak   4.000

T R.Klak   1.000

T R.Ganem kiba(?) 1.257 2.000

T R.Çifthane Fi36 774 

T   10.844 21.300

S R.(M)Bozahane Fîyevm8 2.880 2.400

S R.(M)Meyhane(vebâchamr) Fîyevm24 8.640 7.500

S R.(M)Bahane Fîyevm3 1.080 2.000

S R.(M)Mumhane Fîyevm2 720 700

S R.Kanare Fîyevm16 5.760 

S R.Kirihane Fîyevm2 720 

S R.Boyahane Fîyevm5 1.800 

S R.Sabunhane(?) Haftada bir

kazandan 30

akçeolur

1.440 

S Asiyab   500

S   23.040 13.100

H R.Su(AdetiMîrâbi)  1.800 2.400

H R.Unkapan Fîyevm11 3.960 

H R.KapanPamuk Tahminylda 1.400 

H R.Kapanbal,bavesebze Fîyevm7 2.520 

H R.Knlpazar(?) Haftada12 576 

H R. Karapazar (M. Bâc Pazar, pazar

siyah, r. kapan meviz ve ard ve r.

Keyl)

Fîyevm20 7.200 15.000

H R.Küp Yükten1 1.500 

H R.Yektâ(?)Sof Haftada4 192 

H Beytülmâl, mâl gâib, mâl mefkûd,

yavaveabdavâbk,cürmver.arûs

  4.000

H R.Tayyarât  11.730 

H R.htisâbiye Fîyevm10 3.600 

19 1466 tarihli ehir vergilerinin orijinal kaytlar EK III’te verilmitir.

H   34.478 21.400

 CümleMahsulâtannefsiAkehir  68.362p

69.382z

55.800

 CizyeiErmeniyân 1.340  

 Yaylak²⁰ 3.000  

 R.Klak²¹ 8.000  

 R.Koru(?) 4.000  

 Toplam 16.340 16.340 

 GenelToplam  84.702yap.

85.722yaz.

55.800

T.:Tarm;S.:Snaî;H.:Hizmet;R.,r.:Resm;M.:Mukataa;Ö.:Ör



Akehirkentmerkezindeba,bahçe,bostan,sebzeveyoncaziraatnnyann

daarclkfaaliyetinindeyürütüldüü1466tarihlidefterdenanlalmaktadr.Öyle

kiehrinbütünmahallelerindeba,bahçeziraatylailgiliöürvergilerinerastla

nlmas oldukça ilginçtir. Bu durum, hemen her mahallede küçük çapl da olsa

ba,bahçevebostanyetitirilebilecektarmalanlarnnmevcudiyetinigöstermesi

bakmndanönemlidir.Ayrca,Akehirveçevresindeyetitirilençeitlimeyvele

rincivardakiehirlerleberaberstanbul’adahigönderildiibelirtilmektedir²².

Bavebahçenindndatarmsektörüyleilgilikalemlerinbandaçayr,koru,

yaylakveklakresimlerigelmektedir.Buvergilerdeneldeedilentoplam15.000

akçelikhâslat,1466’daehreaitvergilerindndatutulurken,1500’de8.000akçe

yedüengelir,kentmerkezineaitvergibirimleriiçerisindemütalaaedilmitir.

XVI. yüzyl boyunca ehirde boyahane, yahane (bezirhane) ve sabunhane

vergilerine rastlanmazken²³, XV. yüzylda 1.800 akçelik boyahane geliri dikkat

çekmektedir²⁴. Ayrca keten, kendir gibi bitki tohumlarnn ilendii

bezirhanenin²⁵, ayn zamanda bulunduu mahalleye adn verdii anlalmakta

dr²⁶. Bu iletmenin tabi olduu vergi miktar bilinmezken, zemininin (dükkân

yerinin)BezirhaneMahallesi’ndekiHacRamazanirvaniMescidivakfnngelir

kalemleriiçerisindeolduugörülmektedir²⁷.Yine1466’da,GözürlerMahallesi’nde

715 akçe yllk hâslat olan bir deirmen bulunmaktadr. 12 bâbdan oluan bu

deirmenin10’ununylboyunca,2’sininde6aysüreyleçaltbelirtilmektedir²⁸.

Fakat bu deirmen ve deirmene ait resim miktar ehir merkeziyle ilgili vergi

20 Ve Akehir’in yaylalarndan haricden gelen Yörüklerden ki mezkûr yaylalarda yaylarlar tahminen 150 sürü koyun tahmin olundu her 50 koyundan 1 koyun alna 150 koyun fî 17 ve bennâklardan 2 yekün 3000.

21 Ve Akehir’in klaklarndan resm-i kla 400 koyun olur fî 20 yekûn 8000.

22 lhan ahin, “Akehir”, DA, 2, stanbul 1989, s.299.

23 Volkan Ertürk, XVI. Yüzylda Akehir Sanca (Tahrir defterlerine Göre), GÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaynlanmam

Doktora Tezi, Ankara 2007, s.267.

24 MAD 241, vr.24a.

25 Suraiya Faroqhi, “Onaltnc Yüzyl Boyunca Anadolu ve Balkanlar’da Krsal Nüfus –I”, Osmanl ehirleri ve Krsal Hayat, (çev. Emine Sonnur Özcan), Dou Bat Yaynlar, Ankara 2006, s.88-89; Füsun Ertu, “Anadolu’nun Önemli Ya Bitkile- rinden Keten/Linum ve Izgn/Eruca Orta Anadolu’da Bezirya Üretimi ve Bezirhâneler”, TÜBA-AR, I, Ankara 1998, s.114-127

26 Bezirhane adl mahalle için bkz. Yörük, “Akehir”, s.175.

27 TK 564, vr.50b; MC.0.116/1, vr.81a; TK 565, vr.116b.

28 MAD 241, vr.20a.

kalemleri içerisine yazlmam, bunun yerine “Cümle Öri ba, bahçe, bostan ve

kovan”adaltndakivergibiriminedâhiledilmitir²⁹.Sonolarak,ehirdekisabun

haneden (?) Karahisar kanunu çerçevesinde haftada bir kazandan 30 akçe, ylda

ise2.440akçealndyazlmaktadr³⁰.Bunundnda,vakfdefterlerindekikayt

lardarastladmzküçükçaplbirsabunhanedahabulunmaktadr.AltunKalemli

Mescidivakfnngelirkalemleriiçerisindekibuküçüksabunhaneiletmesi1476ve

1483’te25akçelikbirgelirleHaticeadlbirkadnnelindeiken³¹,1500’de22akçelik

gelirleHacNureddin’intasarrufunageçmitir³².

Akehir’deki sanayi faaliyetleri genel olarak bozahane, meyhane, mumhane,

boyahane,kirihane,bahanevekanaregibi kalemlerdenolumaktadr.Bozann

içilipsatldbozahaneler,köylülerinyaptklarralargetiripsattklarmeyhane

ler, aydnlatma amaçl mum imal eden mumhaneler, dokumaclk sektöründe

kullanlanipliklerinboyandiletmeler³³,savaaraçvegereçlerindenyayyap

lantesislerilekesilenhayvanlarnbaveayaklarnntoplanpsatldyerlerehir

merkezindeki belli bal sanayi iletmeleridir. Ayrca tahrir defterlerindeki vergi

kaytlarna yansmayan fakat raiyyet isimlerinin önündeki unvan ve sfatlar ile

vakfdefterlerindekibilgiler,Akehirkentindeçokdahafazlaikollarnnmevcu

diyetini göstermektedir. Nitekim XV. yüzyln ikinci yarsnda astarc, aç, attar,

babân,bakkal,balkç,bezci,bezzâz,börekçi,cullâh,çerçi,çkrkç,çulcu,debba,

deirmenci, dellâk, demirci, elekçi, eskici, habbâz, haddâd, haffâf, hallâc, hamal,

hasrc, helvac, kanc, kalkanc, kasac, kasap, kâsedûz, kazanc, keçeci, knc,

kiriçi, köhnedûz, kuçu, külâhdûz, kürekçi, mutaf, nalband, neccar, nemeddûz,

okçu,pabuççu,pamakç,sabuncu,sarraç,src,srmake,takac,takkaz,takyeci,

terzi gibi esnaflarn varl tespit edilirken³⁴, benzer ekilde, XIX. yüzyl Ake

hir’indede114çeitmeslekdalnnicraedildiigörülmektedir³⁵.

ehirlerdekihizmetsektörününenönemliunsurlarüphesizpazarvekapan

lardr.1466ve1500’dekarapazarpazarsiyah,bâcpazarveknlpazar(?)ek

linde adlandrlan pazarlar için ortak vergi birimleri yazlmtr. Hâlbuki vakf

defterlerinde balkpazar, tahlpazar, takyecipazar, külâhdûzçars, Demirkap

pazar, hayyatpazar, keçecipazar, atpazar, helvacpazar ve kasapçars gibi

pazarlarn dnda; Kapan, Aydomu, Bezzaz, Durmu, Fakiholu ve Kethüda

kervansaraylarilepamuk,un,ba,bal,sebzevemeyvekapanlargibiticarîhaya

29 MAD 241, vr.24b.

30 MAD 241, vr.24b; Karahisar Kazâs’na ait 1476 tarihli bir kanunnâme sûreti varsa da bunda sabunhane (?) ile ilgili herhangi bir bilgi yer almamaktadr. Bkz. inasi Tekin, “Fatih Sultan Mehmed Devrine Âit Bir nâ Mecmuas”, Journal of Turkish Studies (Abdülbaki Gölpnarl Hâtra Says II), 20, 1996, s.276-282.

31 TK 564, vr.52a; MC.0.116/1, vr.90a.

32 TK 565, vr.127a.

33 Mehmet Canatar, “Osmanllarda Bitkisel Boya Sanayi ve Boyahaneler”, Osmanl Aratrmalar, XVIII, stanbul 1998, s.89-104.

34 MAD 241: vr.9b-23b; TK 564, vr.48b-55b; MC.0116/1; vr.77b-91a; TK 565, vr.112b-133a; Uzluk, 42-49; Erdoru, “Murad Çelebi Defteri: III”, s.131-147.

35 Muhittin Tu, “XIX. Yüzyln ve Anadolu’nun Ortasnda Akehir”, M.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, S.17, Bikek 2007, s.112–

113.

tadairverileroldukçafazladr.XVI.yüzylboyuncaAkehirSanca’ndapamuk

üretimine ilikin herhangi bir kayt bulunmamasna³⁶ ramen, 1466’da pamuk

kapanndanylda1.400akçevergigelirininkaydedilmiolmas³⁷,yinetekstilsek

törününkalitelikumalarndansofticaretininyapldnadairverilerinbulunma

s³⁸,iktisadîveticarîhayatnbudönemdekicanllnadelaletetmektedir.Bunla

rndndasaraç,haffafvekazanclaraaitbirçokdükkânnbulunduudagörül

mektedir.Bunagöre,Akehir’deXV.yüzylboyunca1bedesten,6kervansaray³⁹ veçeitliesnafzümrelerineaitçoksaydaçarvepazar,kentmerkezindekiikti

sadî hayata yön vermitir. Bu çar, pazar ve hanlardaki ticarî ve iktisadî birim

olandükkânlarnsaysda,konumuzaçsndansondereceönemlidir.1476’da97

dükkânve61dükkânzeminiolmaküzeretoplamda158⁴⁰;1483’te39dükkân,127

dükkânzeminiyletoplamda166⁴¹;1500’deise41dükkân,151dükkânzeminiol

mak üzere toplamda en az 192⁴² dükkânn varl tespit edilebilmektedir. XV.

yüzyla ait bu rakamlar, XVI. yüzyl deerleriyle karlatrldnda 1530’da 74

dükkân⁴³,1584’teise60’bedesteniçindetoplamda150adetdükkânkaydedilmi

tir⁴⁴.Görüleceiüzere,XV.yüzyldaiktisadîfaaliyetleringerçekletirildiimekân

lar, resmî kaytlara XVI. yüzyldakilere nazaran daha fazla yansmtr. Buradan

hareketle,snaîveticarîhayatnXV.asrdaçokdahacanlvedinamikbiryapya

sahipolduusöylenebilir.

AkehirkentmerkezineaitXVXVI.yüzylvergitoplamlarntahrirleregöre

sraladmzda 1466’da 68.362 akçe⁴⁵, 1500’de 55.800 akçe, 1518’de 67.660 akçe,

1524’te71.660akçe,1539’da62.880akçe,1584’teise63.640akçelikbirhâslatortaya

çkmaktadr⁴⁶. 1466’da 16.340 akçelik yaylak, klak, koru ve cizye vergileri ehir

merkeziyleilgilivergileriniçerisinealnmazken,sonrakitahrirlerinhepsindeyay

lak, klak ve çayr resimleri söz konusu rakamlara dâhil edilmitir. Bu durum

dayken bile, 1466 tarihli saysal deerler, sadece 1524 tahririnde geçilebilmitir.

XVI.yüzylnikinciyarsndaehrinfizikîyaplanmasçeitlivakfeserleriyledes

teklenip, nüfusta da ciddi artlar meydana gelmesine ramen, ne yazk ki XV.

yüzyldakiiktisadîveticarîzenginliinötesinegeçilemediianlalmaktadr.



36 Ertürk, s.265-332.

37 MAD 241, vr.24b.

38 MAD 241, vr.24b.

39 Kervansaray- Bezzaz Durmu, Kervansaray- Aydomu, Kervansaray- Kapan, Kervansaray- Tahlpazar, Kervansa- ray- Balkpazar, Kervansaray- Kethüda-y ehir, TK 564, vr.49b, 52b.

40 TK 564, vr.48a-55b; Ertürk, dükkân saysn 85 olarak vermitir. Bkz. Ertürk, s.274.

41 MC.0116/1, vr.77b-91a.

42 TK 565, vr.112b-113a.

43 TT 387, s.80.

44 Faroqhi, Kentliler, Tablo II; Ertürk, s.274.

45 Defterde 69.382 akçe yazyor, bkz. MAD 241, s.24b.

46 Ertürk, s.276-277. Burada sadece ehir merkezine ait olan vergi kalemleri dikkate alnmtr.

GrafikIXVXVI.YüzyldaAkehirKentMerkezininVergiGeliri

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000 70.000 80.000

1466 1500 1518 1524 1539 1584

Hâsl



 SONUÇ

Tarm,snaîvehizmetolmaküzerebalcaüçgrubaayrdmziktisadîfaali

yetlerden,XV.yüzylAkehir’inde,hizmetsektörünündahaarbastnsöyle

yebiliriz. Ayrca en az 1 bedesten, 9 pazar, 2 çar ve 6 kervansarayn yannda,

asgarî54çeitmeslekdalnaaitdükkânlarnmevcudiyeti,buradagüçlübirsnaî,

iktisadîveticarîpotansiyelinvarlnaiaretetmektedir.Bunailaveten,XV.yüzyl

vergigelirlerininXVI.yüzylrakamlarylaaynhattadahayüksekolmas,budö

nemdekiiktisadîyapnndinamikliinedelaletetmektedir.



KAYNAKÇA

AnkaraTapuKadastroGenelMüdürlüüKuyûdKadîmeArivi(TK):564,565.

BabakanlkOsmanlAriviTapuTahrirDefterleri(TT):387.

BabakanlkOsmanlAriviMaliyedenMüdevverDefterler(MAD):241.

stanbulBüyükehirBelediyesiAtatürkKütüphanesiMuallimCevdetYazmalar(MC):0.116/1.

Baykara, Tuncer, “Nasreddin Hoca ve Dönemi”, I. Milletleraras Nasreddin Hoca Sempozyumu

Bildirileri,1517Mays1989Ankara,TC.KültürBakanlYaynlar,Ankara1990.

Canatar,Mehmet,“OsmanllardaBitkiselBoyaSanayiveBoyahaneler”,OsmanlAratrmalar,

XVIII,stanbul1998,s.89104.

Cokun,Fahri,888/1483TarihliKaramanEyâletiVakfTahrirDefteri(Tantm,TahlilveMetin),Ü.

SosyalBilimlerEnstitüsü,YaynlanmamYüksekLisansTezi,stanbul1996.

Çetin,Cemal,XVII.veXVIII.YüzyllardaKonyaMenzilleri,SÜ.SosyalBilimlerEnstitüsüYayn

lanmamYüksekLisansTezi,Konya2004.

Ekin, Ümit, XVII– XVIII. Yüzyllarda Osmanl mparatorluu’nda Ulam ve letim Örgütlenmesi

ÜzerineBirAratrma,AÜ.SosyalBilimlerEnstitüsüYaynlanmamDoktoraTezi,Ankara

2002.

Erdoru, Mehmet Akif, “Murad Çelebi Defteri: 1483 Ylnda Karaman Vilâyeti’nde Vakflar – III”,TarihncelemeleriDergisi,XIX/1,zmir2004,s.119154.

__________,OsmanlYönetimindeBeyehirSanca(15221584),zmir1998.

Ertu,Füsun,“Anadolu’nunÖnemliYaBitkilerindenKeten/LinumveIzgn/ErucaOrtaAna

dolu’daBeziryaÜretimiveBezirhâneler”,TÜBAAR,I,Ankara1998,s.114127.

Ertürk,Volkan,XVI.YüzyldaAkehirSanca(TahrirdefterlerineGöre),GÜ.SosyalBilimlerEnsti

tüsü,YaynlanmamDoktoraTezi,Ankara2007.

Faroqh, Suraiya, , “Onaltnc Yüzyl Boyunca Anadolu ve Balkanlar’da Krsal Nüfus –I”, Os

manlehirleriveKrsalHayat,(çev.EmineSonnurÖzcan),DouBatYaynlar,Ankara2006,

s.57101.

__________,Osmanl’daKentlerveKentliler,(çev.NeyyirKalaycolu),stanbul2004.

bn Bibi, ElEvamirü’lAla’iye Fi’lUmuri’lAla’iye (Selçukname), I, (haz.Mürsel Öztürk), Ankara

1996.

KErîmüddinMahmudiAksarayî,Müsâmeretü’lAhbâr,(çev.MürselÖztürk),Ankara2000.

Konyal,brahimHakk,NasreddinHoca’nnehriAkehir,stanbul1945.

Özergin,M.Kemal,AnadoluSelçuklularÇandaAnadoluYollar,ÜEFTarihBölümüYaynlan

mamDoktoraTezi,stanbul1959.

Sak,zzet–CemalÇetin,“XVII.veXVIII.YüzyllardaOsmanlDevleti’ndeMenzillerveFonksi

yonlar: Akehir Menzilleri Örnei”, SÜ. Türkiyat Aratrmalar Dergisi, S.16, Konya 2004,

s.181221.

Sevin,Veli,Anadolu’nunTarihiCorafyas,I,Ankara2001.

ahin,lhan,“Akehir”,DA,2,stanbul1989,s.298299.

Tekin,inasi,“FatihSultanMehmedDevrineÂitBirnâMecmuas”,JournalofTurkishStudies

(AbdülbakiGölpnarlHâtraSaysII),20,1996,s.267311.

Togan,ZekiVelidi,“MoollarDevrindeAnadolu’nunktisadîVaziyeti”,TürkHukukvektisat

TarihiMecmuas,C.I,stanbul1942,s.142.

Tu,Muhittin,“XIX.YüzylnveAnadolu’nunOrtasndaAkehir”,M.Ü.SosyalBilimlerDergisi,

S.17,Bikek2007,s.109121.

Uzluk,FeridunNâfiz,FatihDevrindeKaramanEyâletiVakflarFihristi,Ankara1958.

Yörük, Doan, “Beyehir ve Çevresindeki Timar Düzeni Hakknda Baz Görüler”, I. Uluslar

arasBeyehirveYöresiSempozyumuBildirilerKitab,1113Mays2006Beyehir,Konya2006,

s.163172.

__________, “XVXVI. Asrlarda Akehir kent Merkezinin Nüfus Yaps”, Bilig, S.45, Ankara

2008,s.165198.

EKLER



EkIAliBey’eAkehirtimarnnfi’lâirizilhiccesenetis’avesittînsemânimietarihinde

verildiinedairkayt(MAD241,s.9b)







EkIIBeylerbeyiAhmed’inberatylaehirkethüdasolanvazvelediAydomu(MAD241,s.23a)







EkIII1466TarihindeAkehirKentMerkezindenAlnanVergiler(MAD241,s.24a25a)