KARIŞTIRILAN İKİ HALK HİKÂYESİ
Aynur KAR AT AŞ
Türk h alk 1 edebiyatının sözlü ü rü n lerinden olan h alk hikâyeleri, yüzyıl la r boyunca a n latıla gelmiş; radyonun, televizyonun ve d iğ er haberleşm e v a sıta la rın ın olm adığı dönem lerde dinle yici ve an latım çevresi ile belli b ir ge leneğin oluşm asına neden olm uştur. Bu gelenek Doğu A nadolu bölgesinde az d a olsa halen yaşam aktadır.
Elif ile M ahm ud hikâyesi, A nado lu sahası içerisinde yaygınlaşm ış bir h alk hikâyesidir. H ikâyeye h a re k e t ve heyecan k azan d ıra n destanî u n su rları ile Elif ile M ahm ud hikâyesi b ir geçiş dönem inin ü rü n ü d ü r. D estanm heyeca n ı ve akılcılığı, m asalın büyülü ve ola ğ an ü stü h avası ve n ih ay et h alk h ik â yesinin realitesinin b ir a ra d a yoğrul duğu, h a lk âdet, in an ış ve gelenekle rin d en izler taşıyan, T ürk h a lk k ü ltü r ü ve h alk h ay a tın ın önemli vesikala rın d a n biridir.
Elif ile M ahm ud hikâyesi ile yine b ir aşk hikâyesi olan Elif ile Y aralı M ahm ud hikâyesi gerek bazı a ra ş tır m acılar ve gerekse bazı y a z a rla r ta r a fından aynı hikâye olarak bilinm ekte ve birbirine karıştırılm aktadır. Oysa h e r iki hikâyenin aşk hikâyesi olması d ışında benzer ta ra fla rı d iğer h a lk h i k ây elerin birbirine benzerliği k a d a r dır. M ahm ud’a, Y aralı vasfının veril m iş olduğu Elif ile Y aralı M ahm ud hikâyesinde konu; İstanbul padişahının, Gençe şehrine seferi ve dolayı sıyla b ir aşk hikâyesinin etrafın d a oluşan ta rih i olaylardır. B urada y aşa mış b ir şahsiyet olan Gence H anı Zi- yad Han, Cevad H an ve Ziyadoğulları sülalesinden M ahbub’u n dedesi Mu- ra d H an hikâyede, gerçek h a y a tta ol dukları gibidirler. Hikâye, eskiden y a
şanm ış konuların yeni za m a n la r ve ye n i k o n u ların da eski zam a n la ra uy d u rulm uş olduğu gerçek olayların fazla ca olduğu b ir h a lk hikâyesidir.
Elif ile M ahm ud hikâyesi ise m a sal ve d estan î u n su rların gerçeğe d a h a fazla hakim olduğu, ta rih i olay ve kişilerle doğ ru d an ilgisi olm ayan olay ların, p eri padişahının kızının y aşadı ğı H utem m em leketi ve E zd erh an g i bi m asal m em leketlerinde geçen kız istem e m asalıdır.
H er ik i hikâyenin b irb iri ile k a rıştırıldığı k o n u su n a gelince; b u fa rk lılığa ilk o larak Doç. Dr. E n sar Aslan değinm iştir. Yazar, M. Zeki K orgunal’ ın, «Elif ile M ahm ud hikâyesini, «Elif ile Y aralı M ahmut» ismiyle yayınla m ış olduğunu belirtm iştir.1 Yine a y n ı şekilde halk hikâyelerini h a lk a sev dirm ek am acıyla bazı y a z a rla r ta r a fın d an yeniden kalem e alınm ış halk hikâye k itap ların d a d a aynı h a ta y a pılm ıştır. Hikâyeyi Elif ile Y aralı M ah m ud ad ıy la yayınlam ış o lan A dnan B inyazar2 hikâyenin aslından oldukça uzaklaşm ıştır. Bu örneğinin d ışın d a k a lem e alınm ış ve h alk hikâyesi özelliği bozulm adan işlenmiş, an cak Elif ile Y aralı M ahm ud ad ıy la yayınlanm ış h i kâye k ita p la rı d a v ardır.3
Elif ile M ahm ud hikâyesi ile Elif ile Y aralı M ahm ud hikâyesinin b en zerliklerine gelince; H er iki hikâyede k a h ra m a n la rın a d la n aynıdır. Ensar Aslan, h e r iki hikâyedeki M ahm ud adının G azne S ultanı M ahm ud’u n m a cera la rın ın etkisiyle verilm iş ve ismin, hikâyeyi zam an ve m ekan b akım ından birb irin e bağlayan Elif ile M ahm ud hikâyesi yoluyla geçmiş olabileceği ihtim ali üzerinde d u rm ak tad ır.■*
H er iki hikâyedeki o rtak motifler: Y aralı M ahm ud’u n ve M ahm ud'un ailelerinin tek evladı olm aları ilk o r ta k özelliktir. K a h ram an la ra yol göste re n Hızır, derviş h e r iki hikâyede de m evcuttur. Elif ile M ahm ud hikâye sinde A rap n ik a b d a r olan Zülfi Peri şan ve T im urhindi adlı A rap kifayetli çok güzel iki kız, b u sefer Elif ile Ya ra lı M ahm ud hikâyesindeki hikâyenin k ız k a h ra m a n ı M ahbub’dur. H er iki hikâyede de k ızlar kendisini yenenle evlenm eye ahd etm işlerdir.
H alk hikâyelerim izdeki tü rk ü söy leme ve deyişme, k a h ra m a n la rın b irb ir lerine çeşitli yollarla âşık olm aların d a n so n ra k azan d ık ları b ir yetenektir. H er iki hikâyede de bu m otif m evcut tur.
Y aralı M ahm ud hikâyesinde k ah ra m a n la rın evlenm esine engel Mah- b u b ’u M ahm ud’a düşm an eden cadı dır. Elif ile M ahm ud hikâyesinde sev gilileri b irb irin d en ay ıra n sihirli k ü püne b in en cadıdır.
H alk hikâyelerim izdeki yaygın bir m otif o la n ceylan, geyik ve benzeri av h a y v a n la n k ah ra m a n la rın karşısı n a çık arak o n la n birleştirm e ve ayır m a görevi ile yüküm lüdürler. Y aralı M ahm ud hikâyesinde cadı, ceylan şek line girerek M ahm ud’u n yolunu şaşır tır. D iğer hikâyede ise ceylan Mah- m u d ’u sevgilisinin resm inin bu lu n d u ğu b ir m a ğ a ra y a çeker.
Sevgililerinin b aşk alarıy la evlen dirilm ek istenm esi ve k ah ram an ların son a n d a yetişm eleri motifi h e r iki hikâyede de vardır. Y aralı M ahm ud d ü ğünün son gününde yetişerek sev
gilisi Elif’i ölüm den k u rta rır.
Y aralı M ahm ud hikâyesinde sevgi lisi ile K an d eh ar’d an dönerken 40 h a ra m i ile karşılaşm ası m otifi aynen Elif ile M ahm ud hikâyesinde de geç m ektedir.
H ikâye ve m asallard a sıklıkla ra s t la n a n 40 sayısı ve m ü h let istem e m o tifi h e r iki hikâyede de m evcuttur. Elif ile M ahm ud hikâyesinde cadı Elif’i getirm ek için 40 gün zam an is ter. Cadı ta ra fın d a n E zderhan m em le ketine k a çırılan Elif, E zderhan padişa h ının 40 g ü n m ühlet isteyerek 40 gü n ü n son u n d a öldürülm esini ister. Y a ralı M ahm ud hikâyesinde ise M ah m u d ’u n y a ra la rı 40 günde iyileşir. M ahm ud çam çırak ta ş la n n ı getirm ek için p a d işah tan 40 g ü n süre ister.
40 g ü n 40 gece düğün m otifi h er iki hikâyede de işlenm iştir.
1 Aslan, Doç. Dr. Ensar : Halk Hi kâyelerini İnceleme Yöntemleri, Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir İnceleme. Diyarbakır 1990, 191 S. Dicle Ü. Eğitim Fak. Yayınları No. 3, Sf. 15.
2 Binyazar Adnan : Elif ile Yaralı Mahmud. İstanbul 1980. Özal Ba sımevi. 144 S.
3 Yurdatap Selami Münir : Elif ile Yaralı Mahmud. İstanbul 1940. Yu suf Ziya Kitabevi. 63 S.
Korgunal Muharrem Zeki : Elif ile Yaralı Mahmud. İstanbul 1958. Bozkurt Kitabevi 48 S. (Yeni ba sım 1971).
4 Aslan, Doç. Dr. Ensar : a.g.e. S. 37.
