T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
YAPI ĠġLERĠNDE SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANI HAZIRLANMASI
Mehmet Kayhan TOPALOĞLU YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı
Temmuz-2011 KONYA Her Hakkı Saklıdır
TEZ BĠLDĠRĠMĠ
Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work.
Mehmet Kayhan TOPALOĞLU Tarih: 13.07.2011
iv ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
YAPI ĠġLERĠNDE SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANI HAZIRLANMASI
Mehmet Kayhan TOPALOĞLU Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı DanıĢman: Doç. Dr. S. Bahadır YÜKSEL
2011, 121 Sayfa Jüri
Doç. Dr. S. Bahadır YÜKSEL Doç. Dr. Osman Nuri ÇELĠK Yrd. Doç. Dr. Koray KAVLAK
Ülkemiz, Avrupa Birliği uyum süreci çerçevesinde iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatını önemli ölçüde uyumlaĢtırmıĢ ve çalıĢma hayatına kazandırmıĢtır. 4857 sayılı ĠĢ Kanunu‟nun 78 inci maddesi kapsamında çıkartılan Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği de bunlardan birisidir. Bu yönetmelikle beraber yapı sektörüne koordinatörlük, bildirim ve yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı gibi birçok yenilik kazandırılmıĢtır. Bu yeniliklerden sağlık ve güvenlik planı, mevzuatta zorunlu kılınmıĢ ancak içeriğine dair herhangi bir açıklamada bulunulmamıĢtır. Bu çalıĢma ile yapı iĢleri için hazırlanacak sağlık ve güvenlik planının içeriğinde hangi unsurların ne sebeple bulunması gerektiğini ortaya koymak amaçlanmıĢtır. Yapı iĢyerlerinde gerçekleĢtirilen üretimler, kullanılan ekipmanlar, mevcut çevre ve çalıĢanlar birbirinden çok farklılıklar gösterse de, bu çalıĢma ile oluĢturulan sağlık ve güvenlik planı içeriği ve uygulaması, gerekli değiĢiklikler ve güncellemeler yapıldığı takdirde tüm yapı iĢyerlerini kapsamaktadır. ÇalıĢma hazırlanırken 92/57/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifinde inĢaatlarda iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili belirtilen hususlar ve iĢ sağlığı ve güvenliğinin temel prensipleri esas alınmıĢ ve çoğunlukla ulusal mevzuat ve iyi uygulama örneklerinden faydalanılmıĢtır. Bu çalıĢmanın, yapı iĢyerleri için hazırlanması zorunlu olan sağlık ve güvenlik planını oluĢturmada sektördeki firmalara bir yol gösterici olabileceği düĢünülmektedir.
v ABSTRACT
MS THESIS
PREPARING HEALTH AND SAFETY PLAN FOR CONSTRUCTION WORKS
Mehmet Kayhan TOPALOĞLU
THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY
THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN CIVIL ENGINEERING
Advisor: Associate Professor S. Bahadır YÜKSEL 2011, 121 Pages
Jury
Associate Professor S. Bahadır YÜKSEL Associate Professor Osman Nuri ÇELĠK Assistant Professor Doctor Koray KAVLAK
Within the framework of European Union harmonization process, our country has harmonized the occupational health and safety legislation significantly and brought in working life. Health and Safety Regulations at Construction Sites has issued under the article 78 of Labor Law No. 4857 is also one of them. With this regulation the construction sector has gained many innovations such as coordinators, notification and health and safety plan for construction works. Within these innovations, the health and safety plan has been compulsory by legislation but no statement has been made about the content of the plan. With this study it is aimed to put forth the elements should be found in the content of the health and safety plan for construction works and for whatever reason they should be found in the content. Even though the productions carried out, equipment used, environment and employees has many differences in different construction workplaces, the content and the implementation of the safety and health plan created with this study includes all construction workplaces in case of necessary changes and the updates are carried out. Where the study is based on issues mentioned in the European Union Council Directive 92/57/EEC related to the occupational health and safety in construction and the basic principles of occupational health and safety during the preparation phase and has often consulted by national legislation and good practices. It is thought that this study can be a guide for the companies in the sector about preparing the safety and health plan compulsory for construction workplaces.
Keywords: Occupational health and safety in construction, security plan, health plan,
vi ÖNSÖZ
Yapı sektörü tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ekonomik yapı içerisinde ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Ancak yapı sektörü diğer sektörlerle kıyaslandığında kendine has özelliklerinden dolayı en riskli sektörlerdendir. ĠĢ kazası gerçekleĢme sayısı bakımından genelde metal sektörünün hemen arkasında ikinci sırada iken bu kazaların ölümle ve sürekli iĢ göremezlikle sonuçlanması bakımından maalesef açık ara birinci sıradadır. ÇalıĢma hayatında ölümle sonuçlanan kazaların yaklaĢık üçte biri yapı sektöründe gerçekleĢmektedir. YaĢanan bu iĢ kazalarının ve muhtemel meslek hastalıklarının engellenebilmesi amacıyla, özellikle son dönemde önemi tüm dünyada anlaĢılan iĢ sağlığı ve güvenliğini sağlayabilmek için, ülkeler bir takım yasal düzenlemeler oluĢturma yoluna gitmiĢtir. 23.12.2003 Tarihinde Resmi Gazete‟de yayınlanarak yürürlüğe giren Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği de ülkemiz tarafından oluĢturulan bu düzenlemelerdendir. Bu yönetmelik yapı sektörüne iĢ sağlığı ve güvenliği alanında birçok yenilik getirmiĢtir. Bu yeniliklerden belki de en önemlisi, projenin henüz hazırlık aĢamasında iken hazırlanması ve proje süresince güncellenmesi ve uygulanması istenen sağlık ve güvenlik planıdır. Yönetmelikle beraber yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı hazırlanması zorunlu hale gelmiĢ durumdadır. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği‟nde veya baĢka bir yasal düzenleme ile henüz bu planın içeriğine dair herhangi bir açıklamada bulunulmamıĢtır.
Bu çalıĢma ile yapı firmalarının hazırlaması zorunlu olan sağlık ve güvenlik planının içeriğinin belirlenmesi hedeflenmiĢ ve belirlenen bu içerik kullanılarak örnek bir sağlık ve güvenlik planı hazırlanmıĢtır. Bu plan genel hatlarıyla hazırlanmıĢ bir plan olduğu için plandan yararlanmak istenildiğinde yapılan iĢe, iĢyerine, çevreye, çalıĢanlara ve diğer etkenlere göre gerekli ekleme ve değiĢikliklerin yapılması gerekmektedir.
Bu çalıĢmayı tamamlamamda desteğini benden hiç esirgemeyen aileme ayrıca yüksek lisans öğrenimim boyunca bilgisi ve tecrübesiyle bana yol gösteren değerli hocam Doç. Dr. S. Bahadır Yüksel‟e teĢekkürü bir borç bilirim.
Mehmet Kayhan TOPALOĞLU KONYA-2011
vii ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... iv ABSTRACT ... v ÖNSÖZ ... vi ĠÇĠNDEKĠLER ... vii SĠMGELER VE KISALTMALAR ... x 1. GĠRĠġ ... 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI ... 3 3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 5
4. YAPI SEKTÖRÜNÜN EKONOMĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ ... 6
5. YAPI SEKTÖRÜNÜN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ AÇISINDAN DURUMU7 5.1. Tanımlar ... 7
5.1.1. ĠĢ kazası ... 7
5.1.2. Meslek hastalığı ... 7
5.1.3. ĠĢ sağlığı ve güvenliği ... 7
5.2. Dünyada ve Türkiye‟de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Ortaya ÇıkıĢı ve GeliĢmesi .. 8
5.3. Sektörde Mevcut Durum ... 11
6. SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANININ GEREKÇELERĠ ... 17
6.1. Ġnsani Sorumluluklar ... 17
6.2. Ekonomik Sebepler ... 17
6.3. Uygulamada Sağlayacağı Avantajlar ... 18
6.4. Yasal Faktörler ... 19
6.4.1. Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik yönetmeliği ile gelen yenilikler ... 20
7. YAPI ĠġLERĠNDE SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANININ ĠÇERĠĞĠ ... 24
7.1. Planın BileĢenleri ... 25
7.1.1. Yönetimin taahhüdü ... 26
7.1.2. Proje ile ilgili bilgiler ... 26
7.1.3. Görev ve sorumluluklar ... 27
7.1.4. Eğitim ... 31
7.1.5. ÇalıĢma ortamı gözetim ve denetimleri ... 32
7.1.6. Risklerin değerlendirilmesi ve güvenli çalıĢma metotları ... 33
7.1.7. ġantiye kontrolü ... 37
7.1.8. KiĢisel koruyucu donanımlar ... 39
7.1.9. Kaza ve olayların incelenmesi ... 39
viii
7.1.11. Disiplin ve ceza uygulamaları ... 41
7.1.12. Tıbbi yardım ve sağlık kontrolleri ... 42
7.1.13. Proje süresince karĢılaĢılabilecek özel riskler ... 43
7.1.14. Acil durum hazırlığı ... 44
7.1.15. Kayıtların tutulması ... 45
7.1.16. Planın çalıĢanlarla paylaĢılması ... 45
8. ÖRNEK SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANI ... 46
8.1. Yönetimin Taahhüdü ... 46
8.2. Proje Ġle Ġlgili Bilgiler ... 47
8.3. Görev ve Sorumluluklar ... 48
8.3.1. Ġdarenin görev ve sorumlulukları ... 48
8.3.2. Güvenlik ve sağlık koordinatörlerinin görev ve sorumlulukları ... 49
8.3.3. ĠĢ sağlığı ve güvenliği kurulunun görev ve sorumlulukları ... 50
8.3.4. ĠĢ güvenliği uzmanının görev ve sorumlulukları ... 51
8.3.5. ĠĢyeri hekiminin görev ve sorumlulukları ... 52
8.3.6. Denetçilerin görev ve sorumlulukları ... 54
8.3.7. ÇalıĢanların görev ve sorumlulukları ... 55
8.4. Eğitim ... 55
8.5. ÇalıĢma ortamı gözetim ve denetimleri ... 57
8.6. Risklerin Değerlendirilmesi ve Güvenli ÇalıĢma Metotları ... 59
8.6.1. Risklerin değerlendirilmesi ... 60
8.6.2. Güvenli çalıĢma metotlarının belirlenmesi ... 66
8.7. ġantiye Kontrolü ... 71
8.7.1. Ziyaretçiler ... 72
8.7.2. ÇalıĢma ortamı organizasyonları ... 72
8.7.3. Halkın ve çevrenin korunması ... 73
8.7.4. ġantiye güvenliği ... 73
8.8. KiĢisel koruyucu donanımlar ... 74
8.9. Kaza ve Olayların Ġncelenmesi ... 76
8.9.1. Kazaların incelenmesi ... 76
8.9.2. Olayların incelenmesi ... 76
8.10. Uyulması Gerekli Genel Kurallar ... 77
8.11. Disiplin ve Ceza Uygulamaları ... 79
8.11.1. TeĢvik ve motive yöntemleri ... 79
8.11.2. Ceza uygulamaları ... 80
8.12. Tıbbi Yardım ve Sağlık Kontrolleri ... 81
8.13. Proje Süresince KarĢılaĢılabilecek Özel Riskler ... 82
8.13.1. Kat platform boĢluklarında alınacak tedbirler ... 83
8.13.2. Merdiven kova boĢluklarının kapatılması ... 84
8.13.3. BoĢlukların kapatılması ... 85
8.13.4. Kalıp çalıĢmaları ve geçitler ... 87
8.13.5. Ġskelelerde güvenlik ... 88
8.13.6. Yüksekten düĢmeye karĢı KKD kullanımı ... 89
8.14. Acil Durum Hazırlığı ... 90
8.14.1. Acil durum ekipleri ... 92
8.14.2. Acil durum planları ... 93
8.15. Kayıtların Tutulması ... 97
ix 9. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 98 9.1. Sonuçlar ... 98 9.2. Öneriler ... 99 KAYNAKLAR ... 101 EKLER ... 105 ÖZGEÇMĠġ ... 110
x SĠMGELER VE KISALTMALAR Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği AK : Avrupa Komisyonu BĠB : Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı BMGK : BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulu CE : Avrupa Birliği Ürün Güvenliği ĠĢareti
ÇASGEM : ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi ÇSGB : ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
ILO : Uluslararası ÇalıĢma Örgütü
ĠNTES : Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası ĠSG : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği
ĠSGB : ĠĢyeri Sağlık Güvenlik Birimi
ĠSGGM : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ĠSGÜM : ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü ĠTKB : ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı
KKD : KiĢisel Koruyucu Donanım MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
NIOSH : Amerika Ulusal ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü OSHA : Avrupa ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ajansı
SB : Sağlık Bakanlığı
SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu TKB : Türkiye Kalkınma Bankası A.ġ.
xi TSE : Türk Standartları Enstitüsü TÜĠK : Türkiye Ġstatistik Kurumu
YĠSGY : Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği WHO : Dünya Sağlık Örgütü
1. GĠRĠġ
Yapı sektörü ülkemizde ölümlü iĢ kazalarının ve sürekli iĢ göremezliklerin en çok görüldüğü sektördür. Yapı iĢlerinde yapılan iĢler doğası gereği tehlikelidir ve sadece ülkemiz için değil diğer ülkeler için de sektörün iĢ sağlığı ve güvenliği açısından durumu memnun edici değildir. Kendine özgü özelliklerinden dolayı yapı iĢlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği koĢullarını yerine getirebilmek oldukça zordur. ĠĢçi sirkülasyonunun çokluğu, birçok iĢin eĢ zamanlı olarak sürdürülmesi, alt iĢverenliğin çok yaygın olması, iĢyeri koĢullarının toplu korunmaya her zaman izin vermemesi gibi bir çok unsur, yapılan iĢlerde etkin organizasyonu ve planlı çalıĢmayı zorunlu hale getirmektedir. Ülkemizde de bu durum göz önünde bulundurularak yapı sektörü çalıĢanlarının sağlık ve güvenlik Ģartlarının sağlanabilmesi için iĢverenlere yol gösterici olması amacıyla bir takım yasal düzenlemeler getirilmiĢtir. YĠSGY de (Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği) bu düzenlemelerden birisidir. Yönetmelik, inĢaat iĢyerlerinde sağlık ve güvenliğin organize edilebilmesi amacıyla tüm yapı iĢyerleri için sağlık ve güvenlik planı oluĢturmayı ve uygulamayı zorunlu kılmıĢtır. Ancak ülkemizde planın içeriğine dair henüz herhangi bir yasal düzenleme yapılmamıĢtır. Bu çalıĢma ile yapı iĢleri için hazırlanması gereken sağlık ve güvenlik planının içeriği oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır.
ÇalıĢmanın hazırlık aĢamasında yapılan araĢtırmalarda, ülkemizde yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı üzerine hazırlanmıĢ yalnızca birkaç çalıĢmaya rastlanmıĢtır. Bu çalıĢmalarda genel olarak, sağlık ve güvenlik planının kapsamı, sadece iĢyerlerinde yapılacak üretim kalemleri olarak görülmüĢ, Ģantiyede gerçekleĢtirilecek üretimler çok geniĢ baĢlıklar altında toplanmıĢ ve bu üretimlerde sağlık ve güvenlik yönünden dikkat edilecek hususlar saptanarak bir sağlık ve güvenlik planı oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır.
YĠSGY‟nin hazırlanmasında, 92/57/EEC sayılı Avrupa Birliği Konsey Direktifi esas alınmıĢtır. 17.03.2011 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından bu direktife yönelik bağlayıcı olmayan tavsiye niteliğinde bir rehber yayınlanmıĢtır. Bu rehberde, direktifin hükümlerinin nasıl uygulanacağı ile ilgili olarak açıklamalarda bulunulmuĢtur. Sağlık ve güvenlik planı da bu rehberde detaylandırılmıĢtır. Rehberde tavsiye edilen içerikte; Ģantiye dıĢı tehlikelerden Ģantiye içi sosyal tesislere kadar birçok unsur sağlık ve güvenlik planının içeriğinde bulunmaktadır.
Bu çalıĢmada, ülkemiz mevzuatı ve yapı iĢyerlerindeki çalıĢma koĢulları da göz önünde bulundurularak direktifte istenen sağlık ve güvenlik planına en uygun içerik
oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır. Zira etkin organizasyon ve koordinasyonu, Ģantiye koĢullarını, kullanılan ekipmanları ve tesisleri, çalıĢanların eğitimlerini, sağlanacak sağlık koĢullarını, Ģantiyede uyulacak kuralları ve disiplin uygulamalarını, acil durum uygulamalarını ve çalıĢmanın devamında görülecek bunlara benzer daha birçok unsuru göz önünde bulundurmadan, ne kadar riskli olduğu bilinen bir sektörde iĢ sağlığı ve güvenliği koĢullarını sağlamanın mümkün olmayacağı açıktır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği multidisipliner bir bilimdir ve oluĢturulması istenen güvenlik zincirinin sağlam olabilmesi için tüm halkaların sağlam olması, çalıĢanlarla ilgili hemen her unsurun dikkatle planlanması ve uygulanması gereklidir.
ÇalıĢmada içerik olarak öncelikle yapı sektörünün öneminden ve yapı sektörünün iĢ sağlığı ve güvenliği açısından durumundan bahsedilmiĢtir. Sonrasında sağlık ve güvenlik planının neden hazırlanması gerektiği üzerinde durulmuĢtur. ÇalıĢmanın devam eden kısmında, oluĢturulan sağlık ve güvenlik planının içeriği ve bu içerikteki baĢlıkların neyi ifade ettiği anlatılmıĢtır. Sonraki kısımda ise sektöre yol gösterici olabilecek bir örnek plan oluĢturulmuĢtur. Ekler kısmında ise kayıt altına alınması gerekli bilgiler için bazı formlara ve Ģantiye vaziyet planına yer verilmiĢtir.
2. KAYNAK ARAġTIRMASI
Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı ülkemizde henüz çok yeni bir kavramdır. Sektördeki firmalar, sağlık ve güvenlik planından henüz tam anlamıyla haberdar değildir. Bu yüzden ülkemizde konu ile ilgili çok yayına rastlamak ta mümkün değildir. ÇalıĢmanın 5. bölümünde yapı sektörünün iĢ sağlığı ve güvenliği açısından durumu incelenirken, WHO (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından 1957 yılında yayınlanan 135 numaralı teknik rapordan faydalanılmıĢtır. Bu raporda, 1950 yılında ILO (Uluslararası ÇalıĢma Örgütü) ve WHO tarafından düzenlenen bir komite toplantısı sonrasında iĢ sağlığının ortak bir tanımının yapıldığı belirtilmekte ve bu tanıma yer verilmektedir. Ġnsan sağlığı ve çalıĢma hayatı üzerine dünya çapında otorite olan bu iki kurum tarafından oluĢturulan bir tanım olması itibariyle, bu tanım halen önemini korumaktadır. Aynı bölümde iĢ sağlığı ve güvenliğinin dünyada ortaya çıkıĢı hakkında bilgi veren bazı yabancı ve Türkçe internet kaynaklarından faydalanılmıĢtır. ÇalıĢmanın iĢ sağlığı ve güvenliğinin Türkiye‟deki tarihsel geliĢimi bölümü oluĢturulurken, Ġncesesli‟nin (2005) “ÇalıĢma Ortamında HemĢirelerin Sağlığını ve Güvenliğini Tehdit Eden Risk Faktörlerinin Ġncelenmesi” isimli çalıĢmasından faydalanılmıĢtır. Ġncesesli (2005) çalıĢmasında, Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesinde çalıĢan hemĢirelerin bakım uygulamaları sırasında değiĢik etkenlere bağlı olarak geliĢebilecek mesleki risklerini belirlemeyi ve bu risklerden etkilenme derecesini en az düzeye indirmek için öneriler geliĢtirmeyi amaçlamıĢtır.
Sağlık ve güvenlik planının içeriği oluĢturulurken öncelikle 92/57/EEC sayılı Konsey Direktifin uygulanmasını açıklamak için Avrupa Komisyonu tarafından yayınlanan “Non-binding guide to good practice for understanding and implementing Directive 92/57/EEC” isimli rehberden yararlanılmıĢtır. Bu yayında, direktifin inĢaat iĢyerleri için öngördüğü sağlık ve güvenlik gerekleri ile ilgili açıklamalar yer almaktadır. Rehberde sağlık ve güvenlik planının içeriğinin nasıl olması gerektiğinden de bahsedilmiĢtir. Genel baĢlıklarıyla, proje bilgilerinden projenin nasıl uygulanacağına kadar bir takım bilgilerin planda yer alması istenmiĢtir.
ÇalıĢma kapsamında yer verilen istatistikî veriler, SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) ve ILO çalıĢma hayatı istatistiklerinden derlenmiĢtir.
Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı ile ilgili eriĢilen Türkçe birkaç kaynaktan birisi, Görgülü (2008) tarafından hazırlanan “Yapı Üretiminin Temel AĢamalarında Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerinin GeliĢtirilmesine Yönelik Bir Öneri” isimli
çalıĢmadır. ÇalıĢmada, inĢaatlarda yapılan temel üretimlere yönelik iĢ sağlığı ve güvenliği tedbirleri ve kontrol listeleri oluĢturulmuĢtur.
ĠNTES (Türkiye ĠnĢaat Sanayicileri ĠĢveren Sendikası) tarafından Türkçe‟ye çevrilerek “ĠnĢaatta Sağlık ve Güvenlik” adıyla basımı yapılan ILO‟nun “Safety and Health in Construction” isimli yayını, inĢaatlarda sadece üretime yönelik değil, organizasyonel yapı, Ģantiye güvenliği, Ģantiyede konfor, bilgilendirme ve eğitim gibi birçok baĢlığı içinde barındırdığı için sağlık ve güvenlik planı hazırlamada, çizilen yolda doğru ilerleyebilmeyi sağlayacak, iĢ sağlığı ve güvenliği adına çok faydalı bir yayındır.
ÇalıĢmada ayrıca genel olarak ulusal iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatından faydalanılmıĢtır. Planın oluĢturulan tüm baĢlıkları ile ilgili, ülkemizdeki mevzuatlar göz önünde bulundurularak çıkarımlar ve değerlendirmeler yapılmıĢ, böylelikle planın ülkemiz Ģartlarında uygulanabilir ve yasal mevzuata da uygun olması sağlanmaya çalıĢılmıĢtır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
ÇalıĢmada öncelikle yapı sektörünün ekonomi için öneminden ve sektörün iĢ sağlığı ve güvenliği açısından mevcut durumundan bahsedilmiĢtir. Bir sonraki kısımda, sektördeki iĢyerlerinde iĢ sağlığı ve güvenliğini sağlamaya yönelik olarak hazırlanacak ve uygulanacak sağlık ve güvenlik planının gerekçeleri baĢlıklar altında incelenmiĢtir.
Planın gerekçeleri açıklandıktan sonra plan için oluĢturulan içeriğin bileĢenleri Ģu Ģekilde sıralanmıĢtır:
Yönetimin Taahhüdü Proje Ġle Ġlgili Bilgiler
Görev, Yetki ve Sorumluluklar Eğitim
ÇalıĢma Ortamı Gözetim ve Denetimleri
Risklerin Değerlendirilmesi ve Güvenli ÇalıĢma Metotları ġantiye Kontrolü
KiĢisel Koruyucu Donanımlar Kaza ve Olayların Ġncelenmesi Uyulması Gerekli Genel Kurallar Disiplin ve Ceza Uygulamaları Tıbbi Yardım ve Sağlık Kontrolleri
Proje Süresince KarĢılaĢılabilecek Özel Riskler Acil Durum Hazırlığı
Kayıtların Tutulması
Planın ÇalıĢanlarla PaylaĢılması
Devam eden kısımda, oluĢturulan içeriğin bileĢenleri tek tek incelenmiĢ, yasal mevzuatlara ve iĢ sağlığı ve güvenliği genel prensiplerine göre bu baĢlıklara ait kısımlarda ne gibi bilgi ve belgelerin olması gerektiği detaylıca anlatılmıĢtır.
Planın son kısmında konunun daha iyi anlaĢılabilmesi için örnek bir sağlık ve güvenlik planı oluĢturulmuĢtur.
Planın ekler kısmında, planın içerisinde oluĢturulması ve yapı iĢyerinde kullanılması öngörülen bazı formlar oluĢturularak konulmuĢtur. Ayrıca SGK iĢ kazası ve meslek hastalığı bildirim formu ve Ģantiye vaziyet planı da ekler kısmında yer almıĢtır.
4. YAPI SEKTÖRÜNÜN EKONOMĠ ĠÇERĠSĠNDEKĠ YERĠ
Her ülkede olduğu gibi ülkemizde de yapı sektörü, ekonomik yapı içerisinde ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Yüzlerce çeĢit mal ve hizmet üretimi ile olan doğrudan bağlantısı, yoğun iĢ gücü kullanımı ve sosyo-ekonomik refah düzeyine olan katkısı, bu sektörün ülke içerisinde önemli yere sahip olduğunu göstermektedir (ĠNTES, 2005).
ĠnĢaat Sektörünün cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla içindeki payı 1998 yılında ortalama % 5,8 seviyelerinde iken ekonomideki küçülme ve bunun yapı sektöründe daha da ağırlıklı olarak hissedilmesinden dolayı, 2010 yılı için bu değer % 4,1 olmuĢtur (TÜĠK, 2010).
Ancak sektöre girdi sağlayan ve faaliyetlerini bu sektördeki geliĢmelere bağlı olarak devam ettiren diğer sektörlerin katkısı da dikkate alındığında inĢaat sektörünün GSMH içindeki gerçek payının yaklaĢık yüzde 30 seviyesinde olduğu görülmektedir (ĠNTES, 2011).
ĠnĢaat sektörünün bir birim üretiminde en fazla doğrudan girdi sağladığı sektör, demir- çelik ana sanayidir. Bu sektörü çimento, kireç, alçı vb. imalatı sanayi izlemektedir. ĠnĢaat sektörü en yüksek girdi temin ettiği ilk 10 sektörden, toplam doğrudan girdilerinin yüzde 72‟sini karĢılamaktadır.
ĠnĢaat sektörünün toplam istihdam içindeki payı yüzde 6 civarındadır. Ancak, bu payın yalnızca inĢaat sektörünü kapsadığı düĢünülürse, sektörün bağlantılı olduğu diğer sektörler de dikkate alındığında ekonomi için önemli bir istihdam potansiyeli sağladığı açıktır. (TKB, 2008)
Yapı sektörü, kendisine bağlı 200 den fazla alt sektörün ürettiği mal ve hizmete talep yaratan konumunda olup, bu yaygın etki, sektörün “ekonominin lokomotifi” olma vasfının en temel göstergesidir. (ĠNTES, 2011)
Yapı sektörü, tüm ülkeler için ekonomileri içerisinde çok önemli bir yere sahiptir. Avrupa‟da en büyük birkaç endüstriyel sektörden birisi yapı sektörüdür. 2007 yılında sektör Avrupa‟da 16.4 milyon kiĢi istihdam etmiĢtir. Bu rakam Avrupa‟nın toplam istihdamının % 2‟sidir (AK, 2011).
Ġngiltere‟de yapılan bir araĢtırmanın sonuçlarına göre, ortalama yeni bir evde 150 farklı meslek kolunu ilgilendiren 23.000 parça bulunmaktadır. Hiçbir ekonomik faaliyetin bu kadar çok doğrudan ya da dolaylı etki doğurma gücü olmadığı dikkate alındığında sektörün lokomotif gücünün, geliĢmekte olan ülkeler için vazgeçilemez değeri daha açık olarak ortaya çıkmaktadır (ĠNTES, 2011).
5. YAPI SEKTÖRÜNÜN Ġġ SAĞLIĞI VE GÜVENLĠĞĠ AÇISINDAN DURUMU
Yapı sektöründe iĢ sağlığı ve güvenliği açısından mevcut durumu incelemeden önce bazı terimlerin anlamları üzerinde durmak faydalı olacaktır.
5.1. Tanımlar
5.1.1. ĠĢ kazası
a) Sigortalının iĢyerinde bulunduğu sırada,
b) ĠĢveren tarafından yürütülmekte olan iĢ nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalıĢıyorsa yürütmekte olduğu iĢ veya çalıĢma konusu nedeniyle iĢyeri dıĢında,
c) Bir iĢverene bağlı olarak çalıĢan sigortalının, görevli olarak iĢyeri dıĢında baĢka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl iĢini yapmaksızın geçen zamanlarda,
d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, iĢverence sağlanan bir taĢıtla iĢin yapıldığı yere gidiĢ geliĢi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaydır (ÇSGB, 2006).
5.1.2. Meslek hastalığı
Sigortalının çalıĢtığı veya yaptığı iĢin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya iĢin yürütüm Ģartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir (ÇSGB, 2006).
5.1.3. ĠĢ sağlığı ve güvenliği
Ülkemizde daha önceleri “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği” olarak bilinen kavram tüm dünyada geçerli olduğu üzere bizde de “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği” olarak yerini almıĢtır.
1950 yılında ILO ile WHO tarafından ortaklaĢa düzenlenen bir komite toplantısında iĢ sağlığı için Ģu tanım kabul edilmiĢtir:
ĠĢ sağlığı; tüm mesleklerde çalıĢanların en üst seviyede sosyal, zihinsel ve fiziksel geliĢimini ve rehabilitesini, iĢçilerin çalıĢma koĢullarının neden olduğu sağlığa aykırı durumlara engel olmayı, görevlerinde bulunan sağlığı olumsuz etkileyen faktörlerden kaynaklanan risklerden iĢçileri korumayı, iĢçinin mesleki çevresindeki yerleĢtirme ve geçimini, iĢçinin psikolojisi ve psikolojik donanımını ve özetle her bir iĢçinin kendi iĢine adaptasyonunu amaçlar (WHO, 1957).
ĠĢ sağlığı ve güvenliği de Ģimdiye kadar birçok defa tanımlanmıĢtır. Bu tanımlardan birisine göre iĢ sağlığı ve güvenliği; “ĠĢ ile ilgili azami fiziksel ve zihinsel sağlığı kolaylaĢtırıcı, güvenli ve sağlıklı bir çalıĢma ortamının kurulması, sürdürülmesi ve iĢin, iĢyerinin ve çalıĢanların fiziksel ve ruhsal durumlarını dikkate alacak Ģekilde düzenlenmesi konusunda iĢçi, iĢveren ve iĢçi/iĢveren temsilcilerinin bilgilendirilmesi” olarak değerlendirilmiĢtir (Güçlü, 2007).
Genel olarak söyleyebiliriz ki iĢ sağlığı ve güvenliği; çalıĢanların maruz kalabilecekleri iĢ kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek için uygulanan çok disiplinli bilimsel çalıĢmalardır. Tanımlardan da görüldüğü gibi iĢ sağlığı ve güvenliğinde hedeflenen, iĢ kazası ve meslek hastalıklarını mümkün olan en düĢük seviyeye çekebilmektir.
5.2. Dünyada ve Türkiye’de ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Ortaya ÇıkıĢı ve GeliĢmesi
Ġnsanlık tarihinde, kötü çalıĢma koĢullarını ve bu koĢullarda çalıĢan iĢçilerin nasıl tedavi edildiklerini anlatan pek çok kayıt vardır. Yunanlılar ve Romalılar genellikle savaĢlarda esir alınan köleleri hem ev iĢlerinde hem de madencilik gibi tehlikeli iĢlerde çalıĢtırmıĢlardır. Eski yazılarda; tozlu ortamların etkisini azaltmak için ĢiĢirilmiĢ domuz mesanesinden nefes almak gibi bir takım önleyici tedbirlerden bile bahsedilmektedir.
ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında ilk yazılı metinler bilindiği kadarıyla 15. yüzyılda Paracelsus tarafından yazılmıĢtır. 18. yüzyılın baĢlarında, Bernardino Ramazzini, meslek hastalıkları ile ilgili “De Morbis Artificum Diatriba” isimli kitabını yazmıĢtır. Ramazzini, iĢ sağlığının ve iĢyeri hekimliğinin babası kabul edilir. Ramazzini terzilerden hendek kazıcılara kadar birçok meslekteki sağlık tehlikeleri hakkında yazılar yazmıĢtır (Frank, 2006).
Buharın keĢfi ile baĢlayan sanayi devrimi, makineleĢmeyi sağlayarak üretim tekniklerini geliĢtirdiği ve üretim miktarlarını artırdığı için beraberinde iĢ kazalarının da
artmasına sebep olmuĢtur. Artan iĢ kazaları nedeniyle Avrupa‟nın bazı ülkelerinde çalıĢanların çalıĢma Ģartlarını ve yasal haklarını düzenleyen bir takım yasal düzenlemeler yapılmıĢtır. Ġlk olarak Ġngiltere‟de yasal düzenlemeler çıkarılmıĢ ve çalıĢma hayatına yönelik bir denetleme mekanizması oluĢturulmuĢtur. Daha sonra diğer Avrupa ülkeleri ve Amerika‟da da iĢ sağlığı ve güvenliği alanındaki benzeri çalıĢmalar birbirini takip etmiĢtir.
Türkiye‟de iĢçiyi koruyan ilk mevzuat 1865 yılında çıkarılan “Dilaver PaĢa Nizamnamesi” dir. Fakat bu nizamname padiĢah tarafından onaylanmamıĢtır. 1869 yılında “Maadin Nizamnamesi” çıkarılmıĢtır. Bu nizamnameler zamanın en büyük iĢ kolu olan maden kömürü sektöründe çalıĢanlara hitap etmiĢtir. Bu nizamnameye göre maden sahiplerine, olabilecek kazalara karĢı önlem alma, kaza olduğunda hükümete haber verme ve madende bir eczane ve bir hekim bulundurma zorunluluğu getirilmiĢtir (Ġncesesli, 2005).
Dilaver PaĢa Nizamnamesi‟ne göre daha ileri ve kapsamlı hükümler getiren Maadin Nizamnamesi de iĢverenler tarafından uygulanmamıĢ ve tüzük hükümleri yaĢama geçirilememiĢtir. Bu dönemde çıkarılan diğer tüzükler ise; Tersanei Amiriye ve Mensip ĠĢçilerin Emekliliği Hakkında Tüzük, Hicaz Demir Yolu Memur ve Hizmetlerine Hastalık Kaza Hallerinde Yardım Tüzüğü ve Askeri Fabrikalar Tüzüğü olarak sıralanabilir. 1921 yılında çıkartılan Zonguldak ve Ereğli Havzası Fahmiyesinde Mevcut Kömür Tozlarının Amale Menafii Umumiyesine Füruhtuna dair yasa ile kömürden arta kalan kömür tozlarının satılması ile elde edilecek gelirin iĢçilerin gereksinimleri için harcanması sağlanmıĢtır. Bu dönemde çıkarılan ikinci yasa 10 Eylül 1921 tarihli 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik‟tir. Bu yasa ile kömür iĢçilerinin çalıĢma koĢullarının düzeltilmesine yönelik hükümler getirilmiĢtir (Yılmaz, 2003).
Cumhuriyetin ilanından sonra 1926 yılında yürürlüğe giren Borçlar Yasası ve 1930 yılında yürürlüğe giren Umumi Hıfzısıhha Yasası iĢ sağlığı ve güvenliği alanında hükümler içeren çok önemli düzenlemelerdir.
1937 yılında 3008 sayılı ĠĢ Kanunu yürürlüğe girmiĢtir. Bu kanun 1967 yılında yerini 931 sayılı ĠĢ Kanunu‟na bırakmıĢtır. 931 sayılı ĠĢ Kanunu‟nun Anayasa Mahkemesi tarafından biçim yönünden iptali üzerine 1971 yılında 1475 sayılı ĠĢ Kanunu yürürlüğe girmiĢtir. 2003 yılında 1475 sayılı ĠĢ Kanunu yürürlükten kaldırılarak yerini 4857 sayılı ĠĢ Kanunu‟na bırakmıĢtır. 4857 sayılı ĠĢ Kanunu iĢ sağlığı ve güvenliği açısından iĢçi ve iĢveren sorumluluklarını belirlemektedir. Ayrıca Kanun
kapsamında çıkartılan yönetmeliklerle iĢ sağlığı ve güvenliği alanında detaylı yasal düzenlemeler oluĢturulmaktadır.
Bugün itibariyle ülkemizde iĢ sağlığı ve güvenliği alanında mevzuat çalıĢmaları yapma görevi ve yetkisine sahip resmi kurum, 1945 yılında kurulan ÇSGB‟dir (ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı). ÇSGB bünyesinde ana hizmet birimi olan ĠSGGM (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü), iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuat çalıĢması yapmak, mevzuatın uygulanmasını sağlamak, iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda ulusal politikalar belirlemek, standart çalıĢmaları yapmak, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi konularında inceleme ve araĢtırma yapmak gibi birçok görevi ÇSGB adına gerçekleĢtirir. ĠSGGM bünyesindeki ĠSGÜM (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü), özellikle iĢyeri ortamlarına yönelik çalıĢmaları ve uluslar arası düzeyde iĢbirlikleriyle ile ĠSGGM‟ye görevlerini yerine getirmesinde katkıda bulunur. ÇalıĢma hayatının denetlenmesi görevi ise yine ÇSGB‟nin görevlerindendir ve bu görevi de ÇSGB bünyesindeki danıĢma ve denetim birimlerinden olan ĠTKB (ĠĢ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı) gerçekleĢtirir. ĠTKB ayrıca çalıĢma hayatı ile ilgili mevzuat çalıĢmaları yapmak, çalıĢma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izlemek gibi görevleri de yerine getirir. ÇSGB‟nin bağlı kuruluĢlarından olan ÇASGEM (ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve AraĢtırma Merkezi) de çalıĢma hayatı ve sosyal güvenlik konularında ulusal ve uluslararası düzeyde eğitim, araĢtırma, inceleme, yayın, dokümantasyon ve danıĢmanlık faaliyetlerinde bulunmaktadır.
5.3. Sektörde Mevcut Durum
Ülkemizde sanayileĢme ile birlikte ortaya çıkan sosyo-ekonomik değiĢimler, kentleĢme olgusu ve kentlere göçün hızlanmasından doğan konut ihtiyacı, altyapı ihtiyaçlarını tamamlama çalıĢmaları, baraj, yol, köprü vb. yapıların inĢasının hızla artması, yapı sektörüne önemli bir boyut kazandırmıĢtır (ĠNTES, 2005).
Ancak, geliĢmiĢ ülkeler de dahil olmak üzere sektördeki teknolojik geliĢmeye paralel olarak iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda yeterli geliĢme sağlanamamıĢtır. Tüm dünyada, yapı sektöründe iĢ kazaları sonucu hayatlarını kaybeden iĢçilerin sayısı diğer sektörlerdeki iĢçilere oranla üç kat daha fazladır. Ayrıca iki kat daha fazla yaralanma tehlikesiyle de karĢı karĢıya kalmaktadırlar (Özer, 2008).
Çizelge 5.1. 2009 yılı istatistiklerine göre sektörlerde iĢ kazası, meslek hastalığı, sürekli iĢ göremezlik ve
ölüm sayıları (SGK, 2010) Kod No Faaliyet Grupları ĠĢ Kazası Sayısı Meslek Hastalığı Sayısı Sürekli ĠĢ Göremezlik Sayısı Ölüm Sayısı
Toplam Toplam Toplam Toplam
05 Kömür ve Linyit Çıkartılması 8.193 201 92 3
10 Gıda Ürünleri Ġmalatı 2.484 1 32 11
13 Tekstil Ürünleri Ġmalatı 3.771 6 38 12
23 Metalik Olmayan Ürünler Ġmalatı 3.569 4 42 12
24 Ana Metal Sanayi 4.819 25 41 2
25 Fabrik. Metal Ürün 7.314 33 92 11
41/42/43 ĠnĢaat 6.877 9 284 156
49 Kara TaĢıma. ve Boru Hattı
TaĢıma. 2.329 3 54 36
Diğer Sektörler 24.960 147 1.210 928
TOPLAM 64.316 429 1.885 1.171
2000 ve altında iĢ kazası görülen sektörler “Diğer Sektörler” baĢlığı altında birleĢtirilmiĢtir.
SGK 2009 yılı çalıĢma hayatına ait istatistiklerden bir kısmı Çizelge 5.1‟de verilmiĢtir. Bu verilere bağlı olarak 2000 ve daha çok sayıda iĢ kazası olan sektörlerde yaĢanan iĢ kazalarının toplam iĢ kazası sayısına göre oransal dağılımı ġekil 5.1‟deki gibi gerçekleĢmiĢtir.
ġekil 5.1. 2009 yılı istatistiklerine göre iĢ kazalarının sektörlere göre dağılımı (SGK, 2010) ġekil 5.1‟de görüldüğü gibi yapı sektörü en çok iĢ kazası gerçekleĢen sektörlerdendir. Bu kazaların sürekli iĢ göremezlikle sonuçlanması bakımından ise ġekil 5.2‟de görüldüğü üzere yapı sektörü çok büyük bir yüzde ile ilk sıradadır.
ġekil 5.2. 2009 yılı istatistiklerine göre sürekli iĢ göremezlik oranlarının sektörlere göre dağılımı
ġekil 5.3. 2009 yılı istatistiklerine göre gerçekleĢmiĢ ölümlerin sektörlere göre dağılımı (SGK, 2010)
ġekil 5.3 ten anlaĢıldığı üzere yapı iĢleri iĢ kazaları ve meslek hastalıklarından kaynaklanan ölümler bakımından da yine tüm sektörlerin arasında birinci sıradadır.
Çizelge 5.2. 2009 yılı istatistiklerine göre iĢ kazası sebepleri (SGK, 2010)
Kaza Sebepleri Kaza Sayıları
TaĢıt Kazaları 2.661
KiĢilerin düĢmesi
(KiĢilerin yüksek bir yerden ve çukur,derin bir yere düĢmesi: 3.212)
8.364
Makinelerin sebep olduğu kazalar 9.685
Bir veya birden fazla cismin sıkıĢtırması, ezmesi, batması, kesmesi 19.301
DüĢen cisimlerin çarpıp devirmesi 11.392
Herhangi bir Ģekilde vücudun zorlanmasından ileri gelen incinmeler (AĢırı efor gerektiren cisimleri kaldırmak: 1129)
1.187
Elektrik akımından ileri gelen kazalar 458
Diğer 8.556
Kaza sayısı yüksek olan sebepler ile yapı sektörü ile alakalı olduğu düĢünülen sebepler alınmıĢtır.
Yapı sektöründe en sık görülen kazalar düĢme, elektrik kazaları ve araç kullanımından kaynaklanan kazalardır (OSHA, 2009). Bunların haricinde malzeme düĢmesi ve makine kazaları da inĢaatlarda sık görülen kazalardandır (Bernard, 2010). Çizelge 5.2 dikkatlice incelendiğinde kaza sebeplerinden gerçekleĢme sayısı çok olanların, yapı sektöründe en çok görülen kazaların sebepleri ile de uyumlu olduğu görülür.
2009 SGK istatistiklerine göre ölümlü iĢ kazalarının yaklaĢık % 14‟ü yapı sektöründe gerçekleĢmiĢtir. Ancak daha önceki yıllara ait istatistikler incelendiğinde yaĢanan ölümlü iĢ kazalarının yaklaĢık % 33„ü yapı sektöründe meydana gelmiĢtir. 2009 yılında yapı sektöründe yaĢanan ölümlü iĢ kazalarının diğer sektörlere oranla azalmasının sebebi tam olarak bilinmemekle beraber 2009 yılında sektörde yaĢanan yaklaĢık % 19‟luk küçülme olabileceği düĢünülebilir. Bir baĢka muhtemel sebep ise, SGK istatistiklerinin; yayınlandığı yıla ait kaza sayılarını değil, o yılda incelemesi sonuçlandırılan kaza sayılarını yansıtmasıdır. Ama 2009 yılında ölüm oranı düĢmüĢ görünen haliyle bile yapı sektörü, ölümle sonuçlanan iĢ kazalarının sayısı bakımından yine ilk sıradadır.
Çizelge 5.3. 2008 ve 2009 yılı istatistiklerine göre bazı Ģehirlerdeki iĢ kazası ve iĢ kazası ve meslek
hastalığı sonrası ölüm sayıları (SGK, 2010)
2008 yılı 2009 yılı
Ġller ĠĢ Kazası Sayısı Ölüm Sayısı ĠĢ Kazası Sayısı Ölüm Sayısı
Ankara 3.472 79 2.234 79 Antalya 1.759 45 1.481 55 Bursa 7.150 42 5.884 56 Mersin 801 32 606 30 Ġstanbul 8.489 139 8.901 257 Ġzmir 10.095 52 7.461 54 Kocaeli 3.601 23 2.577 47
Ölüm sayısı 30 ve üzeri olan iller alınmıĢtır
Çizelge 5.3‟te 2008 ve 2009 yıllarında bazı illerde görülen iĢ kazası ve iĢ kazası ve meslek hastalığından kaynaklanan ölüm sayıları verilmiĢtir. Görülmektedir ki bu iller genel olarak yapı sektörünün ve sanayinin geliĢmiĢ olduğu büyük illerdir. ĠĢ kazası sonrası en çok ölümün görüldüğü sektörün yapı sektörü olduğu göz önünde bulundurulursa, bu illerdeki ölüm sayılarının yüksek olması da, illerde yapı sektörünün geliĢmiĢ olmasıyla iliĢkilendirilebilir.
ILO‟nun yaptığı istatistiksel çalıĢmalar göstermiĢtir ki yapı sektöründe meydana gelen ölümlü iĢ kazalarının büyük bir kısmını yüksekten düĢme oluĢturmaktadır. Ayrıca Avrupa iĢ kazaları istatistiklerine göre AB-15 ülkelerinde yapı sektöründe (Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Ġrlanda, Ġtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, Ġspanya, Ġsveç ve Ġngiltere) 2007 yılında 3 günden fazla iĢ kaybına sebep olan tam 700.000 kaza gerçekleĢmiĢtir. Ortalama 100 çalıĢan hayatını kaybetmektedir ki bu, diğer sektörlerin ortalamasının iki katından daha
yüksektir. Yüksekten düĢme, malzeme düĢmesi, ekipmanların taĢıması ve kullanımı esnasında kontrolün kaybedilmesiyle yaĢanan kazalar yapı sektöründe en çok ölüme sebebiyet veren kaza türleridir (AK, 2011).
Tüm bu verilerden de anlaĢıldığı üzere yapı sektörü diğer birçok sektöre göre, yaĢanan iĢ kazası sayısında ilk sıralarda ve buna bağlı olarak gerçekleĢen ölüm ve sürekli iĢ göremezlik sayılarında ise maalesef listenin en baĢındadır. Bu durum, yapı sektöründe iĢ sağlığı ve güvenliği bilincinin yeterince oluĢmamasının yanı sıra bu sektörün en riskli sektörlerden birisi olmasından kaynaklanmaktadır. Yapı sektörünün bu kadar riskli bir sektör olmasının nedenlerinden bazıları Ģunlardır:
Kendi kendini üreten bir sektördür, yapılan çalıĢmalar ve çalıĢma yerleri sürekli değiĢim gösterir. Buna bağlı olarak alınması gerekli önlemler de sürekli değiĢim gösterir.
Geçici iĢlerdir, çalıĢmalar belirli sürelidir. Mevsimsel değiĢikliklere göre iĢ yoğunluğu farklılık gösterebilmektedir.
ĠnĢaat iĢyerlerinde genelde birden fazla iĢveren çalıĢmaktadır. Bu durum koordinasyon ihtiyacını beraberinde getirmektedir.
Genelde günlük çalıĢma süreleri uzun veya çalıĢma saatleri düzensiz ve dinlenme araları azdır. Bu durum çalıĢanların moral ve motivasyonunu olumsuz etkilemektedir.
ÇalıĢanlar sık değiĢir, iĢçi sirkülasyonu fazladır. Buna bağlı olarak organizasyon ve eğitimde aksamalar olmaktadır.
ÇalıĢma alanı genellikle geniĢ ve dağınıktır. Bu yüzden toplu korunma önlemleri her zaman sağlanamamaktadır.
ĠnĢaat iĢlerinin büyük çoğunluğu açık havada doğal iklim koĢullarının altında gerçekleĢtirilmektedir (Görgülü, 2008). Termal konfor Ģartları bakımından her türlü olumsuzluğa açıktır.
Eğitimsiz ve vasıfsız iĢçilerin çok çalıĢtığı bir sektördür. Ayrıca yabancı iĢçilerin Türkçe‟yi bilmemeleri problem oluĢturmaktadır.
Yapılan iĢlerin çoğunluğu beden gücüne dayalı olduğu için genç iĢçi sayısı çoktur, bu da iĢ tecrübesinde eksiklikleri ve bilgisizce hareketleri beraberinde getirmektedir (Paçacı, 1996).
ĠnĢaat sektörünün kendine özgü riskli olma durumu sadece ülkemizde değil tüm dünyada benzer durumdadır. 2009 yılında Amerika‟da özel sektördeki inĢaat iĢçilerinin
ölümcül iĢ kazasına maruz kalma oranı, Amerika‟daki diğer tüm çalıĢanların 3 katı civarındadır (NIOSH, 2009).
Çizelge 5.4‟te 2004 ve 2008 yılları arasında bazı ülkelerin yapı sektöründe iĢ kazası ve meslek hastalıkları sonucu gerçekleĢen ölüm sayıları gösterilmiĢtir.
Çizelge 5.4. 2004-2008 yılları arası bazı ülkelerin yapı sektöründe görülen iĢ kazası ve meslek hastalığı sonrası ölüm sayıları (ILO, 2010)
2004 2005 2006 2007 2008 Norveç 2 11 8 5 6 Ġspanya 217 248 235 219 183 Amerika 1234 1192 1239 1204 975 Ġtalya 243 239 274 219 189 Türkiye 263 290 397 359 297
Çizelge 5.4‟te de görüldüğü gibi geliĢmiĢ ülkeler de dahil olmak üzere, yapı sektöründe yaĢanan ölümlü kazalar birçok ülkede ciddi rakamlara ulaĢabilmektedir.
Avrupa ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ajansı OSHA‟nın verilerine göre Avrupa‟da her yıl 1300 yapı sektörü çalıĢanı hayatını kaybetmektedir ve bu rakam diğer sektörlerin ortalamasının neredeyse iki katıdır (OSHA, 2010).
Bu kadar riskli olan bu sektörde iĢ kazalarının ve meslek hastalıklarının engellenebilmesi için ülkemizde oluĢturulan yasal düzenlemelerden birisi de Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliğidir. Bu yönetmelikle beraber gelen “Sağlık ve Güvenlik Planı” kavramı ülkemiz için yapı sektöründe oldukça yenidir. ÇalıĢmanın devam eden bölümünde bir sağlık ve güvenlik planı hazırlamanın gerekçeleri üzerinde durulacaktır.
6. SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANININ GEREKÇELERĠ
Yapı firmalarının sağlık ve güvenlik planı hazırlaması ve uygulaması için birçok sebep vardır. Bu sebepleri oluĢturabilecek faktörler aĢağıda sıralanmıĢtır.
6.1. Ġnsani Sorumluluklar
YaĢamak, özgürlük ve kiĢi güvenliği herkesin hakkıdır (BMGK,1949). Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dıĢında, kiĢinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz (Anonim, 1982).
Bu yüzden firmaların çalıĢanlarına karĢı, onların sağlık ve güvenliğini sağlamada insani sorumlulukları vardır. ÇalıĢanları sağlıklı bir Ģekilde ailelerinin yanına gönderebilmenin yolu da, onların çalıĢma ortamında iĢ sağlığı ve güvenliğini tahsis etmekten geçer. Bir yapı firması için Ģantiyede sağlık ve güvenliği sağlayabilmenin en iyi yollarından birisi kapsamlı bir yazılı plana sahip olmak ve bunu uygulamaktır.
6.2. Ekonomik Sebepler
ĠĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili faaliyetlere, ek maliyetler doğuran külfetli iĢler olarak bakılırsa bu anlayıĢın özüne değer verilmemiĢ olur. ĠĢveren maliyet endiĢesi ile gerekli iĢ sağlığı ve güvenliği tedbirlerini almazsa veya iĢçiler değiĢik özensizlik sebepleri ile iĢverenin alacağı önlemlere uymazlarsa hep beraber zarar görmeleri kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca iĢe bağlı hastalıkların ve kazaların ortaya çıkarmıĢ olduğu doğrudan ve dolaylı maliyetler büyük önem arz etmektedirler.
Günümüzde iĢletmelerin iĢ sağlığı ve güvenliğini ne derece sağladıkları, ekonomik baĢarıları açısından hayati bir önem taĢımaktadır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği anlayıĢının benimsenmediği ve faaliyetlerin bu anlayıĢ ıĢığında yürütülmediği durumlarda sayısının artacağı kesin olan kaza ve benzeri aksaklıklar iĢçi ve iĢverenlere çok ciddi maliyetler getirecektir. Bu yüzden iĢ sağlığı ve güvenliği anlayıĢının iĢletmenin tümünde benimsenmesi gereklidir (Güçlü, 2007)
ĠĢ sağlığı ve güvenliğine yapılan yatırımlar ilk bakıĢta külfetli gibi görünse de, uzun dönemde iĢletmede olabilecek kaza ve yaralanmaları azaltacağı için iĢletmenin masraflarını azaltacaktır.
Kapsamlı bir sağlık ve güvenlik planının uygulanması ekonomik olarak firmaya birçok yönden tasarruf sağlayacaktır. Bunlardan bazıları aĢağıda sıralanmıĢtır:
Planın uygulanması baĢarılı olursa ĠSG (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği) alanındaki hata ve ihmallerden kaynaklanan muhtemel cezalarda azalacaktır
ÇalıĢanların ve dolayısıyla iĢyerinin verimini artırır buna bağlı olarak üretim artıĢı sağlar
Firmanın iyi bir itibar kazanmasını sağlayacağı için firmaya duyulan güveni yükseltecek ve bu da yapılan satıĢlarda etkisini gösterecektir
Kazalar azalacağı için ortaya çıkabilecek tazminat masraflarını azaltır
6.3. Uygulamada Sağlayacağı Avantajlar
Yapı sektörü alt iĢverenliğin en yaygın olduğu sektörlerdendir. Alt iĢveren sayısının çok olması ve mevzuatımıza göre alt iĢverenin çalıĢanlarından asıl iĢverenin de sorumlu olmasından dolayı, yapılan iĢlerde organizasyon çok iyi kurulmalıdır. Etkin organizasyonun sağlanabilmesi için her Ģeyden önce görev ve sorumlulukların belirlenmesi ve idare tarafından denetlenmesi çok önemlidir. Sağlık ve güvenlik planı görev ve sorumlulukları, uyulması gerekli kuralları ve disiplin ve ceza uygulamaları gibi birçok unsuru tanımladığı için etkin koordinasyonun sağlanmasında önemi çok büyüktür. Zaten eğer sağlık ve güvenlik planı olmasaydı dahi idare tarafından, bu koordinasyonun sağlanabilmesi için birbirinden bağımsız küçük çalıĢmalarla birçok unsur için prosedürler oluĢturmak gerekecekti. Sağlık ve güvenlik planı tüm bu gerekli çalıĢmaları bir araya getirdiği ve idare tarafından hazırlandığı için proje süresince iĢyerinde koordinasyonun sağlanmasında çok büyük katkı sağlayacaktır.
Planın baĢındaki taahhüt ile firma, iĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliğini sağlayabilmek için planı hayata geçirme yükümlülüğünü alır. Bu yükümlülüğü yerine getirmek için ĠSG programları hazırlar ve uygular. Bu programlar firmanın iĢ çevresinde de ĠSG‟ye genel yaklaĢımı olarak bilinecektir. Plan; uygulanırken tıpkı yaĢayan bir canlı gibi, ortaya çıkabilecek farklı koĢullar ve risklere bağlı olarak sürekli güncellenecektir. Bu da iĢyeri için sürekli bir iyileĢtirme anlamına gelir.
Ayrıca kesinlikle söylenebilir ki bir sağlık ve güvenlik planının olması firmanın çalıĢanlarına verdiği önemin göstergesidir. Bu durum, hem dıĢarıdan fark edilecek hem de eğer sağlık ve güvenlik planı etkin bir Ģekilde uygulanıyorsa çalıĢanlar
tarafından da kabul görecek ve kurumda güvenlik kültürü oluĢumuna çalıĢanların da katılımları sağlanacaktır. Ġyi kurulmuĢ bir sistemin parçası olduğunu bilen ve çalıĢma ortamında kendini emniyette ve mutlu hisseden her çalıĢanın motivasyonu yükselecek ve o iĢyerinde huzurlu bir çalıĢma ortamı kendiliğinden oluĢacaktır.
6.4. Yasal Faktörler
Ülkemizde yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili en önemli yasal düzenlemelerden birisi 12.09.1974 tarihinden beri yürürlükte olan “Yapı ĠĢlerinde ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü”dür. 4857 sayılı ĠĢ Kanunu 22.05.2003 tarihinde yürürlüğe girdikten sonra ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından bu kanunun 78 inci Maddesi kapsamında birçok yönetmelik çıkarılmıĢtır. Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği de bunlardan birisidir ve 23.12.2003 tarihinde Resmi Gazete‟de yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Bu yönetmelik, tüzükten farklı olarak detaylardan ziyade daha genel düzenlemeler içermektedir ve tüm dünyada benimsenen önleyici yaklaĢımı temel almaktadır. Daha önceleri kabul görmekte olan reaktif yaklaĢımla, istenmeyen durum gerçekleĢtikten sonra zararı azaltmaya yönelik tedbirler düĢünülmesi öngörülüyordu. Ancak proaktif yani önleyici yaklaĢımda olumsuz durumun gerçekleĢmemesi için gerekli tedbirlerin, daha önceden değerlendirilerek uygulanması esası vardır. Artık AB (Avrupa Birliği) ve tüm dünyadaki mevzuat anlayıĢı, detaylar içinde boğulmak yerine sürekli iyileĢtirmeye yönlendiren daha genel maddelere dayanmaktadır. Mevzuatımız da Avrupa Birliğine uyum süreci içerisinde bu anlayıĢla Ģekillenmektedir ve dolayısıyla YĠSGY‟de içerdiği unsurlarla bu anlayıĢta bir hukuksal düzenlemedir. Zaten bu Yönetmelik AB‟nin 24.6.1992 tarihli ve 92/57/EEC sayılı Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıĢtır. Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı uygulaması da bu yönetmelikle birlikte gelen önleyici yaklaĢım unsurlarından birisidir. YĠSGY‟deki yeniliklere kısaca bakacak olursak koordinatörlük, sağlık ve güvenlik planı ve bildirim kavramları bunlardan bazılarıdır.
Yönetmeliğin 4 üncü maddesindeki tanımlarda Hazırlık Koordinatörü ve Uygulama Koordinatörü tanımlanmıĢtır.
6.4.1. Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik yönetmeliği ile gelen yenilikler
6.4.1.1. Hazırlık koordinatörü
Projenin hazırlık aĢamasında iĢveren veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve YĠSGY‟nin 7 nci maddesinde belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kiĢiyi ifade etmektedir.
6.4.1.2. Uygulama koordinatörü
Projenin uygulanması aĢamasında iĢveren veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve YĠSGY‟nin 8 inci maddesinde belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel kiĢiyi ifade etmektedir.
Burada koordinatörlerin görevinin daha iyi anlaĢılabilmesi için anılan yönetmeliğin 5 inci, 6 ncı, 7 nci ve 8 inci maddelerini irdelemek gereklidir.
6.4.1.3. Koordinatörlerin atanması, sağlık ve güvenlik planı ve bildirim
Madde 5: Yapı iĢyerlerinde koordinatörlerin atanması, sağlık ve güvenlik planı ve bildirim ile ilgili hususlar aĢağıda belirtilmiĢtir:
a) Aynı yapı alanında bir veya daha fazla iĢveren veya alt iĢverenin iĢ yaptığı durumda, iĢveren veya proje sorumlusu, sağlık ve güvenlik konularında bir veya daha fazla koordinatör atayacaktır.
b) ĠĢveren veya proje sorumlusu, yapı iĢine baĢlamadan önce, 7 nci maddenin (b) bendinde belirtilen sağlık ve güvenlik planı hazırlayacaktır.
Yapı iĢinde YĠSGY EK-II‟deki listede belirtilen risklerin bulunmaması halinde koordinatör atanmayabilir. Bu riskler YĠSGY EK-II de Ģu Ģekilde sayılmaktadır:
Özellikle yapılan iĢin ve iĢlemlerin niteliği veya iĢyeri alanının çevresel özelliklerinden dolayı, iĢçilerin toprak altında kalma, bataklıkta batma veya yüksekten düĢme gibi risklerin fazla olduğu iĢler
Yasal olarak sağlık gözetimi gerektiren veya kimyasal ve biyolojik özelliklerinden dolayı iĢçilerin sağlık ve güvenlikleri için risk oluĢturan maddelerle yapılan iĢler
Yürürlükteki mevzuat uyarınca, denetimli ve gözetimli alanlar belirlenmesini gerektiren iyonlaĢtırıcı radyasyonla çalıĢılan iĢler
Yüksek gerilim hatları yakınındaki iĢler Boğulma riski bulunan iĢler
Kuyu, yeraltı kazıları ve tünel iĢleri
Hava beslemeli sistem kullanan dalgıçların yaptığı iĢler Basınçlı keson içinde yapılan iĢler
Patlayıcı madde kullanımını gerektiren iĢler
Ağır prefabrike elemanların montaj ve söküm iĢleri
c) ĠĢveren veya proje sorumlusu aĢağıda belirtilen durumlarda, yapı iĢine baĢlamadan önce YĠSGY EK-III‟te belirtilen bilgileri içeren bildirimi Bakanlığın ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür;
Yapı iĢi 30 iĢ gününden fazla sürecek ve devamlı olarak 20‟den fazla iĢçi çalıĢacaksa,
ĠĢin büyüklüğü 500 yevmiyeden fazla çalıĢma gerektiriyorsa.
Bu bildirimde belirtilen bilgilerin yer aldığı levha, açıkça görünecek Ģekilde yapı alanının uygun bir yerine konulacaktır. Gerektiğinde bu bilgiler güncelleĢtirilecektir.
YĠSGY EK-III‟te ön bildirim için belirtilen bilgiler ise Ģu Ģekildedir: Bildirim tarihi
ĠnĢaatın tam adresi
Yüklenicilerin ad ve adresi Proje tipi (köprü, bina, yol gibi) Proje sorumlularının adı ve adresi
Proje hazırlık safhasındaki güvenlik ve sağlık koordinatörlerinin adı ve adresi
Proje uygulama safhasındaki güvenlik ve sağlık koordinatörlerinin adı ve adresi
ĠĢin planlanan baĢlama tarihi Planlanan çalıĢma süresi
ĠnĢaat alanında çalıĢacak tahmin edilen azami iĢçi sayısı
ĠnĢaat alanında çalıĢacak müteahhitler ve kendi adına çalıĢan kiĢilerin sayısı Müteahhitler hakkında bilgi
6.4.1.4. Proje hazırlık aĢamasında genel prensipler
Madde 6: ĠĢveren veya proje sorumlusu, projenin tasarım ve hazırlık aĢamasında, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde belirtilen genel koruma prensipleriyle birlikte, özellikle aĢağıdaki hususlara da uyacaktır:
ĠĢin mimari, teknik veya organizasyon yapısına karar verilirken, yapı iĢinin değiĢik kısımlarının veya aĢamalarının aynı anda ya da birbirini takip edecek Ģekilde yapılması planlanacaktır.
ĠĢin bütününün veya bir kısmının tamamlanması için geçecek tahmini süre belirlenecektir.
Gerekli hallerde YĠSGY‟nin 7 nci maddesinin (b) veya (c) bentlerine göre hazırlanan veya 8 inci maddesinin (c) bendine göre düzenlenen sağlık ve güvenlik planları ve dosyaları dikkate alınacaktır.
6.4.1.5. Koordinatörlerin proje hazırlama aĢamasındaki görevleri
Madde 7: Sağlık ve güvenlik koordinatörleri projenin hazırlanması aĢamasında; YĠSGY‟nin 6 ncı maddesindeki yükümlülüklerin yerine getirilmesini
koordine edeceklerdir.
Yapı alanında yürütülen faaliyetleri dikkate alarak, uygulanacak kuralları belirleyen bir sağlık ve güvenlik planı hazırlayacak veya hazırlanmasını sağlayacaktır. Yapı alanında YĠSGY EK-II‟de belirtilen riskli iĢler yapılıyorsa, bu iĢlerle ilgili özel önlemler planda yer alacaktır.
Yapı üzerinde daha sonra yapılacak iĢler sırasında dikkate alınacak sağlık ve güvenlik bilgilerini içeren bir dosya hazırlayacaktır.
6.4.1.6. Koordinatörlerin proje uygulama aĢamasındaki görevleri
Madde 8: Sağlık ve güvenlik koordinatörleri proje uygulama aĢamasında;
Aynı anda veya birbiri ardına yapılan iĢlerin veya aĢamalarının planlanması için teknik ve organizasyona yönelik kararlar alınmasında; iĢin bütününün veya bazı aĢamalarının tamamlanması için gereken sürenin tahmininde, genel güvenlik ve koruma prensiplerinin uygulanmasının koordinasyonunu sağlayacaktır.
ĠĢverenlerin gerekli önlemleri uygulamasını ve gerektiğinde iĢçilerin ve kendi adına çalıĢanların korunmasını, bu Yönetmeliğin YĠSGY 10 uncu maddesinde belirtilen prensiplerin istikrarlı bir Ģekilde uygulanmasını, gerekiyorsa 7 nci maddenin (b) bendinde belirtilen sağlık ve güvenlik planının uygulanmasını koordine edecektir.
Yapılan iĢteki ilerlemeleri ve meydana gelen değiĢiklikleri dikkate alarak 7 nci maddenin (b) bendindeki sağlık ve güvenlik planında ve aynı maddenin (c) bendine göre hazırlanan dosyada gerekli düzenlemeleri yapacak veya yapılmasını sağlayacaktır.
Aynı yapı alanında, iĢe sonradan katılan iĢverenler de dahil olmak üzere, iĢverenler arasında organizasyonu sağlayacak, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarından iĢçileri korumak üzere iĢverenlerce yapılan çalıĢmaları koordine edecek, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği‟nin 6 ncı maddesinin (d) bendinde belirtilen bilgi alıĢ veriĢini sağlayacak ve gerekli hallerde kendi adına çalıĢan kiĢilerin de bu çalıĢmalarda yer almasını sağlayacaktır.
Yapı iĢyerinde güvenli bir Ģekilde çalıĢılmasını sağlamak üzere gerekli kontrollerin yapılmasını koordine edecektir.
Ġzin verilen kiĢilerden baĢkasının yapı alanına girmesini önlemek üzere gerekli düzenlemeleri yapacaktır.
Görüldüğü gibi YĠSGY‟e göre sağlık ve güvenlik planı hazırlama görevi iĢveren ve proje sorumlusuna ait ve her yapı iĢi için bir zorunluluktur. Koordinatör atanmıĢ olması, koordinatöre sağlık ve güvenlik planı hazırlama sorumluluğu getiriyor olsa da iĢveren ve proje sorumlusunun üzerinden bu sorumluluğu tam olarak kaldırmamaktadır. YĠSGY‟nin 5 inci maddesinin (b) bendinde ve 7 nci maddesinde belirtildiği üzere iĢveren, yapı alanında yürütülen faaliyetleri dikkate alarak, uygulanacak kuralları belirleyen bir sağlık ve güvenlik planı hazırlayacak veya hazırlanmasını sağlayacaktır. Yapı alanında, YĠSGY‟in EK-II‟sinde belirtilen riskli iĢler (yüksekten düĢme riski bulunan iĢler gibi) yapılıyorsa, bu iĢlerle ilgili hususi önlemler planda yer alacaktır.
Peki, yasalarla da çizgisi çok net çekilerek hazırlanması istenen bu planın içeriğinde neler bulunmalıdır?
ÇalıĢmanın bundan sonraki aĢamasında sağlık ve güvenlik planında nelerin, hangi amaçla bulunması gerektiği üzerinde durulacaktır.
7. YAPI ĠġLERĠNDE SAĞLIK VE GÜVENLĠK PLANININ ĠÇERĠĞĠ
Yönetmelikte de belirtildiği üzere sağlık ve güvenlik planı, proje henüz hazırlık aĢamasında iken, projede ortaya konulacak imalatlar ve her türlü aktivite göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Projenin uygulama aĢamasında ise, hazırlık aĢamasında yapılmıĢ olan sağlık ve güvenlik planında, iĢteki ilerlemeleri ve meydana gelen değiĢiklikleri göz önüne alarak gerekli güncellemeler yapılmalıdır. Projenin uygulama aĢamasındaki ilerleme ve değiĢikliklerin göz önünde bulundurularak planın üzerinde değiĢiklikler yapılması; sağlık ve güvenlik planının adeta yaĢayan bir canlı gibi proje süresince olaylardan, insanlardan, yani tüm etken ve aktivitelerden etkilendiği anlamına gelir. Kullanılan yöntemlerde, çalıĢanların sayısı ve niteliklerinde, kullanılan araç ve gereçler ve bunlar gibi projede meydana gelen her türlü ilerleme ve değiĢiklik sağlık ve güvenlik planını etkiler ve etkilemelidir.
Projenin hazırlık aĢamasında oluĢturulan sağlık ve güvenlik planı bir nevi ön sağlık ve güvenlik planıdır. Bu aĢamada proje uygulanmasındaki aktiviteler ve muhtemel riskler göz önünde bulundurulmalı ve plan mümkün olduğunca gerçeği yansıtır Ģekilde hazırlanmalıdır. Projenin uygulanması aĢamasında ise, daha önceden öngörülememiĢ veya iĢin yürütümüne, çevreye, çalıĢanlara ve kullanılan yöntem ve araç gereçlere göre ortaya çıkmıĢ tüm değiĢiklikler çok büyük bir titizlikle takip edilerek planda gerekli geliĢtirme ve düzenlemeler yapılmalıdır. O halde plan bir projede sağlık ve güvenliğin sağlanması için gerekli tüm unsurları içermelidir.
Bir sağlık ve güvenlik planının etkinliğinden söz edebilmek için yeterince kapsamlı hazırlanmıĢ olması ve mutlaka yazılı olarak bulundurulması gereklidir. YĠSGY tüm yapı iĢyerleri için bu planı zorunlu kılmaktadır ancak içeriğine dair herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.
YĠSGY daha öncede belirtildiği gibi Avrupa Birliği‟nin 24.06.1992 tarih 92/57/EEC sayılı Konsey Direktifi esas alınarak hazırlanmıĢtır. Dolayısıyla bu yönetmelikle gelen yenilikler sadece bizim için yeni değil tüm AB üyesi ülkeler için de yenidir. Sağlık ve güvenlik planı hakkında YĠSGY‟de olduğu gibi direktifte de, sağlık ve güvenlik planı oluĢturmanın zorunluluğu ve kimlerin bu iĢten sorumlu olduğu gibi unsurlardan çok fazla bir Ģey yer almamaktadır. Üye ülkelerden gelen geri bildirimlerin de etkisiyle AB 92/57/EEC sayılı direktifin uygulanmasına yönelik, 17.03.2011 tarihinde yasal olarak bağlayıcılığı olmayan bir rehber yayınlamıĢtır. Avrupa Komisyonu bu rehberi; direktifin içeriğinin taraflar tarafından doğru olarak
anlaĢılabilmesi ve direktifin uygulanmasında tüm taraflara yol gösterici olması amacıyla yayınlamıĢtır. Yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planının içeriği oluĢturulurken bu rehberden de faydalanılmıĢtır. Bununla beraber iĢ sağlığı ve güvenliğini bir iĢyerinin bünyesine aktarmanın en güzel yolu, iĢyerinin yönetimini iĢ sağlığı ve güvenliği unsurlarına göre oluĢturmaktır düĢüncesiyle hareket edilerek, TS (Türk Standartları) 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri – ġartlar standardından da planın içeriğini oluĢturma aĢamasında faydalanılmıĢtır. Ayrıca ülkemizde uygulanmakta olan iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatı da planın içeriği belirlenirken göz önünde bulundurulmuĢtur.
7.1. Planın BileĢenleri
OluĢturulan çalıĢmaya göre yapı iĢlerinde sağlık ve güvenlik planı aĢağıdaki bileĢenlerden oluĢmalıdır:
Yönetimin taahhüdü Proje ile ilgili bilgiler Görev ve sorumluluklar Eğitim
ÇalıĢma ortamı gözetim ve denetimleri
Risklerin değerlendirilmesi ve güvenli çalıĢma metotları ġantiye kontrolü
KiĢisel koruyucu donanımlar Kaza ve olayların incelenmesi Uyulması gerekli genel kurallar Disiplin ve ceza uygulamaları Tıbbi yardım ve sağlık kontrolleri
Proje süresince karĢılaĢılabilecek özel riskler Acil durum hazırlığı
Kayıtların tutulması
7.1.1. Yönetimin taahhüdü
Üst düzey yetkili bir yönetici tarafından imzalanacak olan taahhütte, planın proje süresince uygulanacağı ve gerekli hallerde revize edileceği belirtilmeli, firmanın iĢ sağlığı ve güvenliğine bakıĢ açısından, iĢ sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınabilmesi için yönetim tarafından gerekli kaynakların ayrılacağından bahsedilmelidir.
Bu kısımda planın yasal dayanağından da bahsedilmelidir.
7.1.2. Proje ile ilgili bilgiler
Planın bu kısmında proje ile ilgili genel bilgilerden bahsedilmelidir. Bu kısım oluĢturulurken özellikle YĠSGY‟de belirtilen durumlarda, iĢveren tarafından ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‟nın ilgili bölge müdürlüğüne verilmesi gereken bildirim içeriği temel alınmıĢtır. Bildirimde istenen bilgilere gerekli görülen detaylar da eklenmiĢtir. Bu bölümde olması istenen bilgiler genel olarak; yüklenici firma bilgileri, projenin adı ve proje tipi, inĢaatın tam adresi, firmanın ĠSG sorumluları ile ilgili bilgiler, yapı denetim firması bilgileri, çalıĢan sayıları ve alt iĢverenlerle ilgili bilgilerdir. Ayrıca plana Ģantiye sahası vaziyet planı eklenmelidir.
Bir iĢverenden, iĢyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine iliĢkin yardımcı iĢlerinde veya asıl iĢin bir bölümünde iĢletmenin ve iĢin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren iĢlerde iĢ alan ve bu iĢ için görevlendirdiği iĢçilerini sadece bu iĢyerinde aldığı iĢte çalıĢtıran diğer iĢveren ile iĢ aldığı iĢveren arasında kurulan iliĢkiye asıl iĢveren-alt iĢveren iliĢkisi denir. Bu iliĢkide asıl iĢveren, alt iĢverenin iĢçilerine karĢı o iĢyeri ile ilgili olarak 4857 sayılı ĠĢ Kanunu‟ndan, iĢ sözleĢmesinden veya alt iĢverenin taraf olduğu toplu iĢ sözleĢmesinden doğan yükümlülüklerinden alt iĢveren ile birlikte sorumludur (ÇSGB, 2003 (b)).
Son cümleden çok açıkça anlaĢılmaktadır ki asıl iĢverenin sorumluluğu sadece kendi çalıĢanlarına karĢı değildir. Asıl iĢveren, alt iĢvereninin çalıĢanlarının sağlık ve güvenliğinin sağlanmasından da sorumludur. Bu yüzden alt iĢverenlerle yapılan sözleĢmelerin önemi çok büyüktür. ĠĢveren, alt iĢvereni seçerken ve onunla sözleĢme imzalarken sağlık ve güvenlik kurallarına uyması konusunda hassasiyet göstermelidir.
