Y a p ı v e h e y k e l
M i m a r Ş e v k i
1 4 / V 1 / 9 3 4 tarihli Y e n i A d a m d a « Y e n i M i m a r î v e h e y k e l » a t l ı b i r y a z ı g ö r d ü m . H e y - k e l t r a ş Z ü h t ü B e l g r a t t a h a r i c î t e r t i b i n i ç o k g ü z e l b u l d u ğ u b i r b i n a g ö r m ü ş . B u b i n a n ı n k a p ı s ı d a en k u l l a n ı ş l ı ş e k i l d e a ç ı l m ı ş imiş. B u k a p ı n ı n ü z e - r i n d e d e b i n a d a n a y r ı hissini v e r m i y e n b i r h e y k e l v a r m ı ş . H e y k e l t r a ş Z ü h t ü d e v a m e d i y o r :
« B i z d e b e ş o n s e n e e v v e l b a ş l i y a n b a n k a - ları, a p a r t ı m a n l a r ı t ü r b e y e b e n z e t m e k m e r a k ı v a r d ı . Ş i m d i b u c a m i k o k a n m i m a r l a r m o d e r n o l d u l a r . Ç i n i y e r i n e b o y a , a r a b e s k y e r i n e g a r i p d e l i k l e r a ç ı y o r l a r .
B e l g r a t l ı m i m a r ı n b i n a s ı b a n a C i h a n g i r v e T a k s i m d e k i b i n a l a r ı d ü ş ü n d ü r d ü . B u n l a r m o d e m o l s u n d i y e e v v e l â d ö r t d ı v a r o l a r a k y a p ı l m ı ş , s o n r a ç ı p l a k b u l u n a r a k a l a c a b u l a c a b o y a n m ı ş - l a r d ı r . A c a b a n e d e n m i m a r l a r ı m ı z Ç i n i v e A r a - b e s k t e n s o n r a t ü k e n e n s e r m a y e l e r i n i b o y a ile te- l â f i y e ç a l ı ş ı y o r l a r ? E ğ e r m a k s a t l a r ı süslü b i n a y a p m a k ise s a n a t m e c m u a l a r ı n ı a ç ı p h e y k e l i n b u - r a d a r o l ü n ü g ö r m i y o r l a r m ı ? »
H e y k e l t r a ş n e s ö y l i y o r ? !
T ü r k m i m a r î t a r i h î b e ş o n s e n e e v v e l b a ş - l a m ı ş b i r « t ü r b e taklitçiliği» k a y d e t m e z . E ğ e r b u s a t ı r l a r l a s a l t a n a t d j e v r i n d e k i t ü r k ç ü l ü k c e r e y a n - l a r ı i l e b a ' s ü b a d e l m e v t ' e u ğ r a m ı ş m e m l e k e t m i - m a r ı n ı n e s e r l e r i i f a d e e d i l m e k i s t e n i l i y o r s a b u işin m e b d e t a r i h i t a k r i b e n y a r ı m a s ı r e v v e l e a- ittdr. B u d e v r e y e m i m a r î t a r i h t e t ü r b e taklitçiliği d e v r i d e ğ i l f a k a t i s a b e t l e « O s m a n l ı d e v r i » a d ı v e r i l m i ş t i r . M i m a r i d e O s m a n l ı d e v r i n i tarif e d e r - k e n c a m i k o k a n m i m a r l a r d a n v e b u n l a r ı n eser- lerini t ü r b e y e b e n z e t m e k k a s t l e r i n d e n d e ğ i l , b e l - ki b i r t a k ı m i ç t i m a î v e t a r i h î i c a b a t l a d i n î m i m a r î tesiri a l t ı n d a k a l m ı ş b i r m i m a r î f a a l i y e t t e n b a h - s e d e b i l i r i z . F a r k b ü y ü k t ü r .
K r i p e l ' i n e s e r i n e b a k ı p g a r p h e y k e l t r a ş ç ı l ı - ğ ı n a , K e n a n ' ı n e s e r i n e b a k ı p T ü r k h e y k e l t r a ş l a - r ı n a l a n e t e d e m e y i z . A y n e n b ö y l e d i r :
C i h a n g i r v e T a k s i m d e k i b i n a l ' a r ö y l e b i r
ç i f t a l d a t ı c ı g ö z l ü k c a m ı d ı r ki o n l a r ı n a r k a s ı n d a n T ü r k m i m a r ı n ı g ö r m e k h e v e s i n e d ü ş e n l e r k e n d i i s a b e t s i z l i k l e r l e m a h c u p o l a c a k t ı r .
T e k m i l T a k s i m v e C i h a n g i r d e , d ö r t b e ş T ü r k m i m a r ı n ı n a n c a k b i r e r e s e r e p r o j e y a p t ı ğ ı v e b u n l a r ı n d a c i d d î m ü n a k a ş a k a b u l e d e r k ı y - m e t l e r e m a l i k b u l u n d u ğ u n u b i l i y o r u z . M ü t e b a k i t u ğ l a y ı ğ ı n l a r ı k ü l t ü r s ü z , i m a n s ı z v e t o p r a k s e v - gisi t a ş ı m ı y a n b i r t a k ı m k a l f a l a r ı n t i c a r e t k a s t i l e istif e t t i k l e r i m a t a l a r d ı r .
H e y k e l t r a ş Z ü h t ü y a z ı s ı n d a « M o d e r n olbun d i y e » d i y e istihfaf ettiği b u y ı ğ ı n l a r ı n a l a c a b u l a c a b o y a n m ı y a r a k ü z e r l e r i n e h e y k e l k o n u l m a s ı n ı is- t i y o r . Z ü h t ü h e y k e l d e f e n a y i iyi, ç i r k i n i g ü z e l , k a l p ı h a l i s y a p a n b i r sır, b i r k e r a m e t m i b u l u y o r ? K e n d i s i n d e n e m i n o l m a k n i k b i n l i ğ i n i k a y b e t m e k i s t e m e d i ğ i m i z s a n a t k â r a b u e v l e r i n y ü z ü için b i r h e y k e l y a p m a ğ ı teklif e t s e k k a b u l e d e c e k m i ?
Biz, Y e n i A d a m ' a y a k ı ş m ı y a n b i r sinir b u h - r a n i l e s ö y l e n m i ş b u s ö z l e r i n asıl g a y e s i n i d e d u y - m u y o r d e ğ i l i z . D e r t l e r i m i z d e n b i r i s i n d e d a h a h e y k e l t r a ş l a r l a m ü ş t e r e k i z : B i l i y o r u z ki v e Z ü h - t ü n ü n b a h s e t t i ğ i s a n a t m e c m u a l a r ı n d a n d a ö ğ r e - n i y o r u z k i : M i m a r i d e m i m a r î tesir v e i f a d e y i t a k - v i y e v e t e b a r ü z e t t i r e c e k ( Z ü h t ü n ü n s ö y l e d i ğ i gibi s ü s l i y e c e k d e ğ i l ) u n s u r l a r ı n b a ş ı n d a h e y k e l g e l i r .
F a k a t , n e y a p a l ı m ki t a t b i k i m k â n ı n ı b u l a - b i l d i ğ i m i z e s e r l e r d e h e y k e l için a y ı r d ı ğ ı m ı z y e r l e r e k s e r i y a i m k â n s ı z l ı k l a r z i k r e d i l e r e k b o ş k a l m a k - t a d ı r . A n c a k b i z h e y k e l t r a ş l a r ı m ı z d a n e m i n ol- d u k ç a m a l s a h i p l e r i n e h e y k e l ü z e r i n d j e ı s r a r d a t e r e d d ü t g ö s t e r m i y e c e ğ i z . B u b i r z a m a n m e s e l e -
T a k s i m v e C i h a n g i r d e k i işlere g e l i n c e : B u - r a d a m e s l e k s i z l i k m e s l e ğ i n i t u t a n l a r için b o y a e n çol? e l e s t i k i y e t k a l d ı r a n b i r m a l z e m e d i r . V e b i r b i n a y a k o n a c a k b i r h e y k e l p a r a s i l e b ü t ü n T a k - s i m a p a r t ı m a n l a r ı n ı a l a c a b u l a c a b o y a m a k k a - b i l d i r .
