T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
RADYO, TELEVİZYON VE SİNEMA ANABİLİM DALI
RADYO, TELEVİZYON VE SİNEMA BİLİM DALI
EVLİLİK SİTESİ KULLANICILARININ
KARAKTERİSTİKLERİ ve KULLANIM
MOTİVASYONLARI
SAİBE PALA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Yrd. Doç. Dr. METE KAZAZ
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje aşamasından sonuçlanmasına kadarki tüm süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. SAİBE PALA Ocak, 2015
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Saibe Pala tarafından hazırlanan ‘Evlilik Sitesi Kullanıcılarının Karakteristikleri ve Kullanım Motivasyonları’ başlıklı bu çalışma 25.12.2014 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oy birliği ile başarılı bulunmuş ve jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Unvanı / Adı – Soyadı İmza İmza
Yar. Doç. Dr. Mete KAZAZ Doç. Dr. Birol GÜLNAR
ÖNSÖZ
Sanal ilişkiler pek çok araştırmanın konusu olarak seçilirken internette hızla büyüyen evlilik siteleri hakkında ülkemizde herhangi bir araştırma yapılmamıştır. Ancak Kanada, Hollanda, Danimarka ve özellikle de Amerika’daki üniversitelerin sanal ortamlardaki arkadaşlık ve evlilik siteleri üzerine pek çok araştırma yürüttüğü görülmüştür. ABD’de Chicago Üniversitesi profesörlerinden John Cacioppo’nun 20 bin kişi üzerinde yapmış olduğu araştırmaya göre bu kişilerin 3’te birinden fazlasının partneriyle online ortamda tanıştığını belirlemiştir. Bilgisayar aracılı iletişim ve online flört kavramının hemen hemen her ülkede görüldüğü, artık bunun önemli bir sektör haline gelerek, internette evlilik sitelerinin kurulduğu görülmüştür. Bu konu duyulduğu ilk andan itibaren insanların ilgisini çekmekte ve merak uyandırmaktadır. Hem lisans, hem de yüksek lisans süresince kendisinden çok şey öğrendiğim, bu çalışmayı ortaya koyarken bana karşı göstermiş olduğu sabır ve güven için Sayın Yrd. Doç Dr. Mete Kazaz’a teşekkürü borç bilirim.
“Aile her türlü iyilik ve kötülüğün öğretildiği bir okuldur(Wilhelm Stekel).’’Bu yaşıma kadar bana her zaman iyiyi ve güzeli öğretme gayretinde olan, sevgisini benden hiç esirgemeyen, destekleriyle her zaman bana güç veren ve bana inanan sevgili ailem size minnettarım, iyi ki varsınız.
Mesafelerin önemsizliğini bana her zaman gösteren ve hissettiren ikinci ailem kabul ettiğim dostlarıma, hayatımda oldukları için kendimi her zaman şanslı hissetmemi sağlayan, bu aşamalara kadar gelmemde payı olan tüm sevdiklerime bir kez daha teşekkür ederim.
Son olarak hayatımdaki yeri ve önemi çok büyük olan, sevgili hocam Sayın Seyit Küçükbezirci’ye hayatıma yapmış olduğu katkılardan dolayı çok teşekkür ederim…
SAİBE PALA
ÖZET
EVLİLİK SİTESİ KULLANICILARININ KARAKTERİSTİKLERİ ve KULLANIM MOTİVASYONLARI
Dünyanın her tarafındaki bilgisayarların birbirine bağlanmasını sağlayan, küresel bir iletişim aracı olarak toplumsal değişimlere neden olan internet, son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiştir. Teknolojik gelişmelere paralel olarak iletişimin yeni yüzü haline gelen internet ile birlikte de hayatımızda pek çok şey değişmiştir. Aile, toplum ve birey hayatına etkileri ile birlikte toplumsal ve kültürel bir değişim yaratması günümüzde evlilik siteleri olarak faaliyet gösteren bir yapının ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Dünyada, her yıl bir milyondan fazla kişinin internette tanışarak evlendiğinin ortaya çıkması ile birlikte internetteki online flört kavramı pek çok araştırmanın da konusu olmuştur. 2000 yılı sonrasında evlilik sitelerinin en çok ziyaret edilen siteler arasında yer alması aynı zamanda internet evliliklerinin neden arttığı sorusunu da gündeme getirmiştir. Milyonlarca üyesi olan bu siteler aracılığı ile bireylerin iletişim davranışları şekillenmektedir. İnternetin insan ilişkilerine etkileri, yüksek düzeydeki motivasyon, tarafların birbirlerine daha fazla odaklanmaları, kendini açıklama etkisi ve rahatlık sunması gibi nedenlerle bu sitelere yönelmeleri ile iletişim boyut değiştirmiştir. Bu sitelere olan talebin her geçen gün artması ile birlikte evlenme gelenekleri ile birlikte evliliğin sosyal yapıdaki yeri ve önemini de değiştirmiştir. Günümüzde teknoloji aracılı sanal ortam iletişimi yüz yüze ortamlardaki kadar etkili hale gelmeye başlamıştır. Toplumda iletişim alanında meydana gelen yenilik hareketleri Türk aile yapısı ve evlilik konularında da birtakım geleneksel özelliklerin geri planda bırakılmasına neden olmuştur.
Anahtar Kelimeler: İnternet İletişimi, Sanal Sosyalleşme, Modernleşme, Evlilik
ABSTRACT
CHARTERISTICS AND USING MOTIVATIONS OF MARRIAGE WEBSITE USERS
The internet which enables computers to link with each other from all around the world and causes social upheavals as a global pulpit has made a raphid progress in recent years. Correspondingly to the technological advances, so many things in our life has changed with the internet which has become the new face of communication. By creating a cultural alteration with impacts to individual, family and society lifes; it has brought to light a new system which is active as marriage websites.
Online flirt concept has become many researchs subject after getting married through marriage websites become popular as more than a million people has married by meeting on internet. After 2000 marriage websites has placed in most visited websites and it also has made why internet marriages has increased a current issue. Communication behaviors of individuals are shaped through these websites which have millions of members. Communication channel has changed thorugh people have focused on with the reasons like the effects of internet to human relationships, high-level motivation, individuals focus more on each other, self-explanation effect and comforting. Marriage traditions has changed together with the importance and places in social structure of marriage by increasing the demand of these websites everyday. At the present time technology-based virtual platform communication has become as effective as one-on-one platforms. Innovation movements occured in society communication has caused keeping some traditional features about Turkish family pattern and marriage in the background.
Keywords: Internet communication, Virtual Socializing, Modernization, Marriage
Websites, Marriage Motivations.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ... iv
ÖZET ... v
ABSTRACT ... vi
İÇİNDEKİLER ... vii
TABLOLAR LİSTESİ ... xii
EKLER LİSTESİ ... xv GİRİŞ ... 1 1-Araştırmanın Konusu ... 2 2- Problem ... 3 3- Amaç ... 4 4- Önem ... 5 5- Varsayımlar ... 5 6- Sınırlılıklar ... 6 7- Tanımlamalar ... 6 8- Yöntem ... 6 BİRİNCİ BÖLÜM I. İLETİŞİM SÜRECİNDE SOSYALLEŞME KAVRAMI VE TEKNOLOJİ ETKİSİ A. İLETİŞİM VE SOSYAL DAVRANIŞ ... 8
1. Sosyalleşme ... 8
2. Sembolik Etkileşim Olarak Sosyalleşme ... 9
3. İletişim ve Benlik Gelişimi ... 10
4. Teknolojik Gelişmeler ve Sosyalleşme ... 11
B. İNTERNET İLETİŞİMİ VE SANAL SOSYALLEŞME ... 13
1. İnternet Tarihi ve Gelişim Süreci ... 13
2. Bilgisayar Ortamında İletişimin Özellikleri ... 14
a. Etkileşim ... 14
b.Eş Zamanlı İletişim ... 15
c. Eş Zamanlı Olmayan İletişim ... 16
3. İletişimin İnternet Ortamına Taşınması ... 16
a. Sanal Ortamlarda Kişilerarası İletişim ... 20
b. Sanal Cemaatler ... 20
c. Toplumsal Paylaşım Ağlarında Kişilerarası İletişim ... 21
5. Sanal Sosyalleşme ... 22
a. Sanal Sosyalleşme Nedenleri ... 23
b. Sanal Sosyalleşmenin Avantajları ... 23
c. Sanal Sosyalleşmenin Dezavantajları ... 24
İKİNCİ BÖLÜM I. MODERNLEŞME ve TOPLUMSAL DEĞİŞİMLERLE EVLİLİKLERİN YENİ SUNUMU A. ‘Küresel Köy’ Kavramı ... 26
B. Kullanımlar ve Doyumlar Kuramı Kapsamında İnternet İletişimi ... 27
C. Modernleşme Kuramı ve Yeniliklerin Yayılması Modeli ... 29
D. Modernleşme ... 30
E.Kültürel Yapı ... 31
1. Türk Kültüründe Evlenmenin Önemi ve Evlenme Gelenekleri ... 32
2. Evliliklerin Sosyal Yapıdaki Yeri ve Önemi ... 33
3. Evliliğin Temel Dayanakları ... 35
a.Hukuki Dayanaklar ... 35
b. Sosyal Dayanaklar ... 35
c. Duygusal Dayanaklar ... 35
4. Evliliğin İşlevleri ... 36
5. Türkiye’deki Evlilik Tipleri ... 37
6. Evlilik İlişkilerinde Gerekli Kişisel ve Sosyal Yeterlilikler ... 42
a. Yaş farklılıkları ... 42
b. Sosyoekonomik ve Sosyokültürel Farklılıklar ... 43
c. Eğitim Düzeyi Farklılıkları ... 44
d.Ulus ve Din farklılıkları ... 44
7. Günümüzde Evliliklere Yüklenen Anlamlar ... 45
II. İNTERNETİN TOPLUMSAL HAYATA YANSIMASI OLARAK ORTAYA ÇIKAN EVLİLİK SİTELERİ ... 45
A. Sanal Yaşamın Gerçek Hayata Yansıması ... 46
B. Siber Dünya İletişimi ... 48
C. Sanal Âlemde İletişim Doyumu ... 49
1.Sözlü İletişim Kaygısı ... 50
2. Bilgisayar Kaygısı ... 50
3. Yazma Kaygısı ... 51
D. Ekran Ötesinde Yaşam ... 51
1. İnternet Üzerinden Şekillenen Kimlik ... 53
2. İnternette Online Flörtün Motivasyonları ... 54
E. Teknoloji ve Yabancılaşma ... 55
1. Dijital Tanışma ve Sanal Kavramsallaştırma ... 56
2. Online Bir İlişkiye Etki Eden Faktörler ... 57
a. Motivasyon ... 57
b. Doğal Ortam ve Sanal Ortam Arasındaki Farkların Ortadan Kalkması ... 58
III. İNTERNETTE EVLİLİĞİN SUNUMU ve KULLANICI MOTİVASYONLARI 59 A. İnternet Aracılı İletişimde Duyguların Yansıması ... 59
B. İnternetteki Evlilik Sitelerinin İlişkiler Üzerindeki Tutum ve Uygulamaları ... 60
1. Profil Oluşturma ... 64
2. Evlilik Sitelerinde Evliliğin Yorumu ... 65
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EVLİLİK SİTESİ KULLANICILARININ EVLİLİK SİTELERİ VE EVLİLİKLE İLGİLİ TUTUM VE DÜŞÜNCELERİNE İLİŞKİN ALAN ARAŞTIRMASI BULGULARI I. METODOLOJİ ... 69
A. Araştırma Soruları ve Hipotezler ... 69
B. Katılımcıların Seçimi ... 74
C. Soru Formu ve Ölçüm Araçları ... 74
D. Kullanılan İstatistiksel Analizler ... 75
1. Korelasyon Analizi ... 75
2. Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ... 76
II. BULGULAR VE YORUM ... 76
A. KATILIMCILARIN SOSYO-DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER ... 77
1. Cinsiyet Dağılımı ... 77
2. Yaş Dağılımı ... 77
3. Mesleki Dağılım ... 78
4. Daha Önce Yapılan Evlilik ... 78
5. Gelir Düzeyi ... 79
B. EVLİLİK SİTELERİNE İLİŞKİN BETİMLEYİCİ BULGULAR ... 79
1. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramların Önem Derecesi ... 79
2. Evlenme Yöntemleri ... 80
3. Evlilikte Önemli Olan Kavram ve Özellikler ... 81
4. Online Flörtte Etkili Olan Faktörler ... 81
5. Benimsenen Dünya Görüşleri ... 82
6. Evlilik Sitelerine Yönelten Faktörler ... 83
7. Geleneksel Evliliklerde Önemli Olan Faktörler ... 83
8. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ... 84
C. EVLİLİK/EVLİLİK SİTELERİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER VE DEMOGRAFİK NİTELİKLER ... 86
1. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Demografik Nitelikler ... 86
a. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Cinsiyet ... 86
b. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Yaş ... 87
c. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Meslek ... 88
d. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Daha Önce Evlilik Yapılıp Yapılmadığı ... 89
e. Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Gelir Düzeyi .. 90
2. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Demografik Nitelikler ... 91
a. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Cinsiyet ... 91
b. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Yaş ... 92
c. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Meslek ... 93
d. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Daha Önce Evlilik Yapılıp Yapılmadığı ... 95
e. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Gelir Düzeyi ... 96
3. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Demografik Nitelikler ... 97
a. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Cinsiyet ... 97
b. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Yaş ... 98
c. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Meslek ... 99
d. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Daha Önce Evlilik Yapılıp Yapılmadığı ... 102
e. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Gelir Düzeyi ... 103
4. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Demografik Nitelikler ... 104
a. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Cinsiyet ... 104
b. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Yaş ... 104
c. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Meslek ... 105
d. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Daha Önce Evlilik Yapılıp Yapılmadığı .. 106
e. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Gelir Düzeyi ... 106
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ... 108
KAYNAKÇA ... 115
EK 1: İSTATİSTİKSEL ANALİZLER SONUCU ELDE EDİLEN TABLOLAR ... 123
ÖZGEÇMİŞ ... 145
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1:Soru Formunun Güvenilirlik Değerleri ... 78
Tablo 2:Katılımcıların Cinsiyet Dağılımı ... 80
Tablo 3:Katılımcıların Yaşlarına İlişkin Merkezi Eğilim İstatistik Sonuçları ... 81
Tablo 4:Mesleki Dağılım ... 81
Tablo 5:Daha Önce Yapılan Evlilik Dağılımı ... 82
Tablo 6:Katılımcıların Gelir Düzeylerine İlişkin Merkezi Eğilim İstatistik Sonuçları ...82
Tablo 7:Evlilik İlişkisinde Rol Oynayan Kavramların Önem Derecesineİlişkin Merkezi Eğilim İstatistik Sonuçları ... 83
Tablo 8:Evlenme Yöntemlerinden Hangisinin Daha İyi Sonuç Doğurduğuna İlişkin Merkezi Eğilim İstatistik Sonuçları ... 84
Tablo 9:Evlilikte Önemli Olan Kavram ve Özelliklere İlişkin Merkezi Eğilim İstatistik Sonuçları ... 84
Tablo 10:Online Flörtte Etkili Olan Faktörlere İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri 85 Tablo 11:Benimsenen Dünya Görüşüne İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri ... 85
Tablo 12: Evlilik Sitelerine Yönelten Faktörlere İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri ... …………..86
Tablo 13:Geleneksel Evliliklerde Önemli Olan Faktörlere İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri ... 87
Tablo 14:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutuma İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri ... 88
Tablo 15:Evlilik Siteleri Tutum İndeksine İlişkin Merkezi Eğilim İstatistikleri ... 89
Tablo 16:Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem Düzeyi ve Cinsiyet Bağımsız Örneklemt Testi Sonuçları ... 90
Tablo 17:Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Yaş Korelasyon Analizi Sonuçları ... 91
Tablo 18:Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Meslek Türü ANOVA Sonuçları ... 92
Tablo 19:Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem Düzeyi ve Daha
ÖnceEvlilik Yapılıp Yapılmadığı Bağımsız Örneklemt Testi Sonuçları ... 93
Tablo 20:Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Gelir Düzeyi
Korelasyon Analizi Sonuçları ... 94
Tablo 21:Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Cinsiyet Bağımsız Örneklemt
Testi Sonuçları ... 95
Tablo 22:Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Yaş Korelasyon Analizi Sonuçları
... 95
Tablo 23:Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Meslek Türü ANOVA Sonuçları
... 98
Tablo 24:Evlilik Yöntemlerine İlişkin Görüş ve Daha ÖnceEvlilik Yapılıp
Yapılmadığı Bağımsız Örneklemt Testi Sonuçları ... 100
Tablo 25:Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Gelir Düzeyi Korelasyon Analizi
Sonuçları ... 101
Tablo 26:Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Cinsiyet Bağımsız Örneklem t
Testi Sonuçları ... 102
Tablo 27:Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Yaş Korelasyon Analizi
Sonuçları ... 103
Tablo 28:Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Meslek Türü ANOVA
Sonuçları ... 104
Tablo 29:Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Daha ÖnceEvlilik Yapılıp
Yapılmadığı Bağımsız Örneklemt Testi Sonuçları ... 106
Tablo 30:Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Gelir Düzeyi Korelasyon
Analizi Sonuçları ... 107
Tablo 31:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Cinsiyet Bağımsız Örneklemt Testi
Sonuçları ... 108
Tablo 32:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Yaş Korelasyon Analizi Sonuçları ... 109 Tablo 33:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Meslek Türü ANOVA Sonuçları ... 110 Tablo 34:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Daha ÖnceEvlilik Yapılıp Yapılmadığı
Tablo 35:Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Gelir Düzeyi Korelasyon Analizi
EKLER LİSTESİ
Tablo 1. Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem Düzeyi ve Cinsiyet
Bağımsız Örneklem t Testi Sonuçları………121
Tablo 2. Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Yaş Korelasyon Analizi
Sonuçları………..122
Tablo 3. Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Meslek Türü ANOVA
Sonuçları………...123
Tablo 4. Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem Düzeyi ve Daha Önce
Evlilik Yapılıp Yapılmadığı Bağımsız Örneklem t Testi Sonuçları………...124
Tablo 5. Evlilikte Rol Oynayan Kavramlara Verilen Önem ve Gelir Düzeyi
Korelasyon Analizi Sonuçları………...125
Tablo 6. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Cinsiyet Bağımsız Örneklem t
Testi Sonuçları……….126
Tablo 7. Evlenme Yöntemleri İle İlgili Görüşler ve Yaş Korelasyon Analizi
Sonuçları………...127
Tablo 8. Evlenme Yöntemlerine İlişkin Görüşler ve Meslek Türü ANOVA
Sonuçları………...128
Tablo 9. TV Programları Aracılığıyla Evlilik ve Meslek Grupları Çoklu Karşılaştırma
Tablosu………129
Tablo 10. Kan Bağı İle Evlilik ve Meslek Grupları Çoklu Karşılaştırma
Tablosu………130
Tablo 11. Evlilik Yöntemlerine İlişkin Görüş ve Daha Önce Evlilik Yapılıp
Yapılmadığı Bağımsız Örneklem t Testi Sonuçları………..………..130
Tablo 12. Evlilik Yöntemlerine İlişkin Görüş ve Gelir Düzeyi Korelasyon Analizi
Sonuçları………...131
Tablo 13. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Cinsiyet Bağımsız Örneklem t
Testi Sonuçları………...132
Tablo 14. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Gelir Düzeyi Korelasyon
Analizi Sonuçları……….133
Tablo 15. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Meslek Türü ANOVA
Tablo 16. Utangaçlık Faktörüne Verilen Önem ve Meslek Grupları Çoklu
Karşılaştırma Tablosu………...136
Tablo 17. Yoğun İş Temposu Faktörüne Verilen Önem ve Meslek Grupları Çoklu
Karşılaştırma Tablosu………...137
Tablo 18. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Daha Önce Evlilik Yapılıp
Yapılmadığı Bağımsız Örneklem t Testi Sonuçları………..……….138
Tablo 19. Online Flört Etmede Etkili Olan Faktörler ve Gelir Düzeyi Korelasyon
Analizi Sonuçları………..……..139
Tablo 20. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Cinsiyet Bağımsız Örneklem t Testi
Sonuçları………...…….139
Tablo 21. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Yaş Korelasyon Analizi
Sonuçları………...140
Tablo 22. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Meslek Türü ANOVA
Sonuçları……….………140
Tablo 23. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Meslek Grupları Çoklu Karşılaştırma
Tablosu……….……..141
Tablo 24. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Daha Önce Evlilik Yapılıp Yapılmadığı
Bağımsız Örneklem t Testi Sonuçları……….………141
Tablo 25. Evlilik Siteleri İle İlgili Tutum ve Gelir Düzeyi Korelasyon Analizi
GİRİŞ
Teknolojiye paralel olarak gelişen kitle iletişim araçlarında meydana gelen gelişmelerin sosyal hayata etkisi de kaçınılmaz olmuştur. Bilgisayar ve internet çağını yaşadığımız bu dönemde, artık ilişkilerin de bilgisayar aracılı iletişime dahil edilerek sürdürüldüğü görülmektedir. Bu amaçlarla kurulan evlilik siteleri de bunu kanıtlar bir özellik taşımaktadır. Ancak insanların neden evlilik sitesine yöneldiği veya bu sitelerden beklentilerinin ne olduğu soruları daha önce herhangi bir araştırma konusuna dâhil edilmemiştir.
Evlilik evrensel bir olgudur; ancak her toplumun kendine göre oluşturduğu normları, örf ve adetleri vardır ve bunlar her toplumda farklılık göstermektedir. Bu açıdan Türkiye’de evlilik sitelerinin kısa zamanda bu kadar talep görmesinin nedenleri ve kişilerin bu sitelerden beklentileri ‘İnternette Evliliğin Sunumu ve Kullanıcı Motivasyonu’ adlı tez çalışması ile araştırılmıştır.
Birinci bölüm iki ana başlık altında toplanmıştır. ‘İletişim Sürecinde Sosyalleşme ve Teknoloji’ başlıklı bölümde sosyalleşme kavramı ile iletişim ilişkisi hakkında bilgiler yer almaktadır. ‘İnternet İletişimi ve Sanal Sosyalleşme’ başlığı altında bilgisayar aracılı iletişimin hayatımıza olan etkileri ile ortaya çıkan ‘sanal’ kavramı hakkında bilgilere yer verilmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünde konu üç ana başlık altında detaylandırılmıştır. ‘Modernleşme ve Toplumsal Değişmelerle Evliliklerin Yeni Sunumu’nu kapsayan bölümde konu kuramlara dayandırılmış ve modernleşmenin, yenileşme ve teknolojik gelişmelerin kültür üzerindeki etkilerine dikkat çekilmiştir. Evlilik kavramının da anlatıldığı bu bölümde Türk kültür yapısında evliliğin önemi, nasıl değerlendirildiği ve evlenme gelenekleri hakkında bilgilere yer verilmiştir. ‘İnternetin Toplumsal Hayata Yansıması Olarak Ortaya Çıkan Evlilik Siteleri’ ikinci ana başlığı oluşturmaktadır. Bu kısımda da yine dijital ortama taşınan iletişim faaliyetleri hakkında bilgiler verilirken, sanal ortamlarda oluşturulan kimlik kavramı ile gerçek hayattaki kimliğin ne denli örtüştüğü ve ‘online’ ilişki kavramı hakkında bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümün son başlığını tezin ana fikrini de kapsayan ‘İnternette Evliliğin Sunumu ve Kullanıcı Motivasyonları’ başlığı oluşturmaktadır. Burada ‘evlilik sitesi’ kavramı açıklanırken,
internet üzerinden sitelerin bu uygulamayı nasıl oluşturduğu, bu sitelerde evliliğin nasıl yorumlandığı hakkında bilgilere yer verilmiştir.
‘Evlilik Sitesi Kullanıcılarının Evlilik Siteleri Ve Evlilikle İlgili Tutum Ve Düşüncelerine İlişkin Alan Araştırması Bulguları’ adlı üçüncü bölüm ise, çalışmanın uygulama bölümünü oluşturmaktadır. Çalışmanın uygulama bölümünde evlilik sitesi kullanıcılarının evlilik ve evlilik sitesi ile ilgili tutum ve düşüncelerini ortaya koymak amacıyla evlilik sitesi kullanıcılarına yapılan alan araştırması sonuçları yer almaktadır. 1179 evlilik sitesi kullanıcısı ile yapılan anket sonuçları elde edilen bulgular yorumlanmıştır. Araştırma soruları ve hipotezler, katılımcıların seçimi, ölçüm araçları, veri toplama ve kullanılan istatistiksel analizlere ilişkin başlıklar yine bu bölümün içeriğini oluşturmuştur.
1-Araştırmanın Konusu
Toplumun temel taşlarından biri olarak nitelendirilen ailenin oluşumunda evliliğin ve doğru bir evlilik yapmanın önemi büyüktür. Evlilik, insanın gelişiminde birinci düzeyde rol oynayan ve bir süreç sonucu oluşan en küçük birimdir. Bireyin ihtiyaçlarını karşılayabileceği en doğal ilişki biçimi olarak tanımlanmaktadır. Bireylerin sosyal açıdan gelişmesi için önemli bir etkiye sahip olan evliliklerde kişilerin maddi manevi doyum sağlaması ve yaşadığı çevreye uyum sağlayarak yararlı bir birey olabilmesi nasıl bir evlilik yaptığıyla doğrudan ilişkilidir (Çelik, 2006: 1-2). 2000 yılı sonralarında özellikle de Avrupa’da ‘Evlilik Siteleri’ olarak faaliyet gösteren yeni bir tanışma platformu ortaya çıkmıştır. Dünyada her yıl 1 milyondan fazla kişinin internet siteleri aracılığı ile tanışarak evlendiğinin ortaya konmuştur. ABD, İsviçre, AB ülkeleri ve İran gibi pek çok ülkenin de internetteki evlilik siteleri aracılığıyla tanışarak evlenme konusunda önde gelen ülkeler arasında yer aldıkları vurgulanmaktadır. 2000 yılından bu yana en yüksek trafikli siteler arasında yer aldığı belirlenen evlilik siteleri dünya genelinde kullanıcıların online aktiviteleri arasında 13. sırada yer almaktadır (http://www.milliyet.com.tr/). Türkiye’de de sayıları 20’nin üzerinde bulunan bu evlilik ve arkadaşlık sitelerinin on milyondan fazla üye sayısına sahip olduğu bilinmektedir.
Günümüzde, Türkiye’de de her 100 evlilikten 30’unun internet üzerinden tanışarak yapıldığı bilinmektedir. Yoğun iş temposu, zaman sorunu ve sosyal ortam eksikliği gibi nedenlerle evlilik sitelerine olan talebin her geçen gün artmasıyla, evlilik siteleri hızlı bir gelişim göstermiş ve önemli bir sektör haline gelmiştir. Böylece çağımızın en büyük teknolojik gelişmelerinden biri olarak kabul edilen internet ile birlikte evlenmek isteyenlerin ilk başvurduğu adres evlilik siteleri olmaya başlamıştır. 2000 yılı sonrası internette evlilik ve arkadaşlık sitelerinin en çok ziyaret edilen siteler arasında yer alması da bu görüşü destekler niteliktedir.
Evlilik siteleri, töresel değerlerin toplum üzerindeki etkisinin azalması ile birlikte toplumsal ve kültürel değişimin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Geleneksel toplum yapısından modern topluma geçiş sürecinde, Batı’nın taklit edilmesi evliliklerin sosyal yapıdaki yeri ve önemine de etki etmektedir. Teknolojik gelişmelerin toplumsal hayata olan etkisi ve toplumda yabancılaşma kavramının belirgin hale gelmesi evlilik sitelerinin faaliyetleri ile ortaya konmak istenmektedir.
2- Problem
Teknolojinin yaratmış olduğu pek çok durum vardır ve bunlardan en önemlisi de toplumsal ve kültürel değişim üzerinde etkili olmuştur. İnternet ile tanıştığımız yeni dünya, toplumların kültürel değerlerine etki ederek onları değiştirmiştir. Evlilik siteleri de teknoloji aracılığı ile yaratılan bu değişimin bir parçasını oluşturmaktadır. Uzmanların karşılaşılabilecek olumsuzluklar nedeniyle internet üzerinden yapılan evlilikler konusunda dikkatli olunması yönündeki uyarılarına rağmen, sitelerin üye sayısının her geçen gün arttığı görülmektedir (http://www.milliyet.com.tr/).
İnternet artık hayatımızın ayrılmaz bir parçası konumuna gelmiştir. İnternetin yaygınlaşmasından sonra doğan ve büyüyen jenerasyona internet nesli, ya da “net nesli” denilmektedir. Bu nesil önceki nesilden farklı olarak internette çok özel bilgilerini rahatça paylaşmakta sakınca görmemektedir. Bu nedenle günümüzde internetteki evlilik siteleri “evlenmek istiyorum” diyenlerin artık evlenmek için
neredeyse başvurdukları ilk adres olmaktadır (http://www.ruhikizi.com/).
ABD’deki Chicago Üniversitesi’nden bilim insanlarının 2005 ila 2012 yılları arasında evlenen 20 bin çift üzerinde yaptığı bir araştırma, internette tanışarak evlenen çiftlerin evliliklerinin boşanma ile sonuçlanma olasılığının, geleneksel yollarla tanışan çiftlerden yüzde 25 daha az olduğunu göstermiştir (Bora, 2013). Bu durum insan ilişkilerinin başlama noktasının internet üzerine taşınmasının yanı sıra, sürdürülebilir ilişkilerin kaynağı olarak da sanal ortamların gösterilmesine neden olmuştur. Sosyal kavramı yerine artık sanal kavramı gelmeye başlamış; sanal sohbetler, sanal ilişkiler, sanal flörtler sık duyduğumuz tanımlar haline gelmeye başlamıştır.
Hem modern hem de muhafazakâr kesimin ilgi gösterdiği evlilik sitelerinin sayısı gelenekçi bir toplum yapısına sahip olan ülkemizde de bir hayli yüksektir. İnsan ilişkilerinin başlama noktası günümüzde internet ortamına taşınmıştır. Artık duygular da kablolar üzerinden yaşanır hale gelmiştir. Bu çalışma, evlilik sitelerine karşı artan talebin arkasında yatan nedenlerin araştırılması, katılımcıların evlilik sitelerine ve evliliğe karşı tutumlarının belirlenmesi üzerine temellendirilmiştir.
3- Amaç
Günümüzde evliliklere yüklenen değerin ne olduğu ve bu sitelere üye olan kişilerin hangi beklentiler içerisinde hareket ettikleri bu çalışma ile belirlenmeye çalışılmıştır.
Evlilik sitelerine üye olan bireylerin bir evlilikten beklentisi, hangi amaçlarla bu siteye üye oldukları ve evliliğe bakış açıları ele alınacaktır. Bu sayede geleneksellikle toplum arasında gelişen bir bağın, günümüz koşullarında nasıl değerlendirildiği ve sunulduğunun ortaya konması amaçlanmıştır. Sorumluluk almaktan çekinen bireylerin bir kurumun garantisine sığınarak hareket etmeleri ve sanal yollardan partner bulma kolaylığı ile hareket eden bireylerin aradıkları motivasyonların belirlenmesi amaçlanmaktadır.
4-Önem
İnsan ilişkileri; başlama, geliştirme, sürdürme ve sonlandırma şeklinde dört aşamada gerçekleşen bir süreçtir. Bu ilişkilerinin başlama noktasının bilgisayar ortamına taşınmasıyla birlikte sanal sosyalleşme devrine geçilmiş, elektronik ortamda ilişkiler şekillendirilmeye başlanmıştır. Teknolojik gelişmelere paralel olarak internetin hayatımızın her evresinde etkin bir rol oynaması, evlilik sitelerinin sosyal hayattaki faaliyetleri ile daha belirgin bir hale gelmiştir. Böylece Türk evlilik yapısında meydana gelen değişmeler, toplumsal ve kültürel değişimleri de beraberinde getirmiştir. Evlenmek için uygun adayın, internet üzerinden daha kolay ve daha rahat bulunabileceği düşüncesi ile milyonlarca insan bu sitelere üye olmaya başlamıştır.
Geleneksel bir yapıya sahip olan ülkemizde, oldukça aktif olarak faaliyet gösteren bu sitelere insanların yoğun olarak ilgi gösteriyor olması, evliliklerde eş seçme kriterlerinin de değiştiğini göstermektedir. Günümüz şartlarında artık evliliğin sunumu ile birlikte evliliklere yüklenen anlam ve değerin de değişmeye başladığı görülmüştür. Yaygın bir yaşam tarzı olarak kabul edilen evliliklerde meydana gelen bu değişimler direkt olarak bir toplumun insan ilişkilerini bize sunarken, kültürel ve törel değerlerin de toplum üzerindeki etkisinin azaldığına işaret etmektedir. Teknolojinin sosyalleşme ve kişilerarası ilişkilerde giderek daha fazla rol oynaması, toplumsallaşma sürecini sanal ortamlara taşımıştır.
5-Varsayımlar
Evliliklerin internet üzerinden gerçekleştirilmeye başlanması ile toplumsal ve kültürel değişimler meydana gelmiştir.
Töresel değerlerin toplum üzerindeki etkisi azalmıştır.
Evlilik siteleri ile evliliğin sunumu ve evliliklere yüklenen değerler değişmiştir.
6-Sınırlılıklar
Araştırmaya dâhil edilen www.pembepanjur.com sitesi üyelerinden 1179 kişi ile anket çalışması yapılmıştır. Yapılan alan araştırması ile örneklem üzerinde, kullanıcı motivasyonları ve kullanıcı profilleri belirlenmeye çalışılmıştır.
7- Tanımlamalar
Onlinekolizm: Günümüzde doyum sağlamak için internet başında geçirilen
sürenin giderek artması ile birlikte baş gösteren ve ‘onlinekolizm’ olarak tanımlanan internet bağımlılığı hastalığından bahsedilmektedir
Modernlik: Modernlik kelimesi ekonomik, politik ve kültürel değişimdeki
süreci ifade eden yeni tipte bir toplumun ortaya çıkması olarak ifade edilmektedir.
Kimlik: Bireyin kendi kendisini, ihtiyaçları, davranışları ve ilgileri belirli
ölçüde tutarlık gösteren, kendi kendine sadık, diğerlerinden ayrı ve farklı bir varlık gibi algılanmasını içeren, bilişsel ve duyuşsal bir nitelikte bileşik bir zihinsel yapı olarak tanımlanmıştır.
Motivasyon: Bir ihtiyacı gidermek için gerekli davranışları başlatan kuvvet
olarak tanımlanmaktadır.
8-Yöntem
Çalışma içeriğini teknoloji-iletişim ilişkisi ve teknoloji-modernleşme arasındaki bağlantı oluşturmaktadır. Bilgisayar ortamlı iletişime ilişkin kuramsal çerçeve çizilirken, modernleşme etkisi ile geleneksel ve kültürel özelliklerin toplumsal değişimi hakkında bilgiler yer almaktadır. İletişimin dijitalleşmesi noktasında sanal iletişim kavramı ve son yıllarda oldukça rağbet gören evlilik siteleri ele alınmıştır.
Sanal ortamdan gerçek hayata taşınan ilişki ve evlilikler, modern hayatın Türk kültürüne olan etkisi ve evliliklerin yeni sunumu ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Yapılan alan araştırması sonucu elde edilen veriler ile de araştırmanın içeriği desteklenmiştir. Araştırma, evlilik ve evlilik sitesi ile ilgili tutum ve düşüncelerini
ortaya koymak ve bu tutum ve düşüncelerin katılımcıların demografik niteliklerine göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla 1179 evlilik sitesi kullanıcısı arasında gerçekleştirilmiştir.
Kullanıcı motivasyonları ve kullanıcı profillerinin belirlenmesi için uygulanan alan araştırması soruları, katılımcıların evlilik sitelerine yönelmelerine neden olan faktörlerin betimleyici bulgularına ulaşmak amacıyla yapılmıştır. Dokuz bölüm ve 65 sorudan oluşan sorular beş farklı madde ve likert tipi beşli ölçekle ölçülmüştür. Anket formunun birinci bölümünde, evlilikte rol oynayan kavramların önem derecesi ile ilgili beş soruya ve ikinci bölümde ise evlenme yöntemleri ile ilgili yine beş soruya yer verilmiştir. Üçüncü bölümde evlilikte önemli olan kavram ve özelliklere yönelik 12 soruya ve dördüncü bölümde katılımcıların online flört etmelerinde etkili olan faktörlere ilişkin dört soruya yer verilmiştir. Beşinci bölümde katılımcıların dünya görüşünü belirlemeye yönelik beş soruyu, altıncı bölümde onları evlilik sitelerine yönlendiren beş soru takip etmiştir. Yedinci bölümde katılımcıların geleneksel evliliklerde önemli olan kavramlara ilişkin görüşleri beş soru ile ölçülürken, sekizinci bölümde ise katılımcılara evlilik siteleri ile ilgili tutumlarını ölçmek için yirmi soru yöneltilmiştir. Son olarak ise katılımcıların sosyo-demografik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla cinsiyet, yaş, meslek, daha önce bir evlilik yapıp yapmadıkları ve aylık gelir düzeyi gibi beş değişkenden yararlanılmıştır. Bu başlık altında katılımcıların cinsiyet, yaş, meslek, daha önce bir evlilik yapıp yapmadıkları ve aylık toplam gelir düzeyine ilişkin alınan yanıtların betimleyici istatistik (frekans, en düşük, en yüksek, aritmetik ortalama, ortanca, tepe değer) bulgularına yer verilmiştir.
Araştırmanın evrenini www.pembepanjur.com adresi üyeleri oluşturmaktadır. Evrenin çok büyük olmaması ve erişilebilirlik kolaylığı bakımından örneklem almak yerine evrenin tamamına ulaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmada veri ve bilgi toplama yöntemi olarak, web üzerinden anket yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılardan elde edilen verilerin girişi, SPSS 17.0 adlı program aracılığıyla yapılmış ve araştırma sorularını yanıtlamak ve hipotezleri sınamak için uygun istatistiksel analizler uygulanmıştır. Araştırmada korelasyon analizi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve bağımsız örneklem t testi kullanılarak veriler elde edilmiştir.
BİRİNCİ BÖLÜM
I. İLETİŞİM SÜRECİNDE SOSYALLEŞME KAVRAMI VE TEKNOLOJİ
A. İletişim ve Sosyal Davranış
1. Sosyalleşme
İletişim, en geniş haliyle canlılar arasında belirli ortaklaşa unsurlara dayanan süreci ifade eden kavram olarak tanımlanmaktadır. Bunun için de insanların birbirleri ile ilişki kurabilmesi, konuşma ve anlaşma isteğiyle harekete geçmesi gerekir. İletişimi meydana getiren kişiler ya da gruplar arasında karşılıklı bir şeylerin aktarılması sonucu etkileşim ve ya paylaşım olması, iletişim sürecini meydana getirmektedir (Gökçe, 2006:8). Böylece toplumu meydana getiren bireylerin doğaya ve çevreye uyum sağlama amaçlarını, algılarını ve bunların şekillendirilmesi, başka bireylere aktarması ile birlikte karşılıklı etkileşim sonucunda toplumsal güç ve dengeleri meydana getirdikleri söylenebilir (Karataş, 2008: 76).
Toplumsal hayatın sürekliliği ve birlikte yaşamanın bir gerekliliği olarak iletişim bir anlam yaratma faaliyeti olarak değerlendirilmektedir. İletişim aracılığı ile hem kendi varlığını hem de var olan toplumsal ilişkilerini yeniden üretebilen insanların, bu iletişim sürecinde doğada hazır bulduğu veya kendi geliştirdikleri araçları kullandıkları görülür. İletişim sürecinde insanlar yer ve zaman koşullarına göre yüz yüze iletişimi veya teknolojik aletlerle aracılanmış iletişimi kullanmayı tercih edebilmektedirler (Yaylagül, 2013: 13-14).
Sosyalleşme, sosyal varlık olarak bireyin bir sosyal gruba katılması olgusudur. Birey bir gruba dâhil olurken o grupta geçerli olan sosyal normları, o grup içinde girişte ve ilerde alacağı rolleri, ulaşacağı sosyal mevkileri, bu rol ve yerlerin kendisinden beklediği davranış, beceri ve yetenekleri, grubun kültürünü oluşturan değerleri, inançları öğrenip benimsemek durumundadır (Çakmak,2012: 6). Sosyalleşme bu anlamda bireyin içinde bulunduğu ve doğumundan ölümüne kadar
geçirdiği sürede hem bireysel, hem de toplumsal bir canlı olarak var olmasını ifade eder (Dilmen ve Öğüt, 2010: 237-238).
Yaşam boyu gerçekleşen sosyalleşme süreci, çevre ile yakından ilişkilidir ve çevre de sürekli değişen bir olgudur. Sosyalleşme kavramı genel olarak insan yaşamının belli bir yaşla sınırlı ve belli bir zaman sürecinde tamamlanan ve erişilen bir olgu değildir (Gökçe, 2001: 120). Sosyalleşme en genel anlamda bir süreçtir. Bu süreç birey için var olmasının anlamlandırılma sürecidir. Sürecin sonunda bireyin bulunduğu toplumun normlarına göre bir bilgi seviyesine gelmesi beklenmektedir (Çakmak, 2012: 71).
İnsan topluluklarında öğrenme süreci olarak da değerlendirilen sosyalleşme kavramı ve bunun gerçekleşme faaliyeti zaman içerisinde değişime uğramıştır. Sosyalleşme mekânları zaman içerisinde değişerek günümüzde teknolojinin de etkisi ile artık gerçek anlamda bir mekâna ihtiyaç duyulmaksızın gerçekleşen bir etkinliğe dönüşmüştür. Günümüz şartlarının getirmiş olduğu toplumsal dönüşüm, sosyalleşme olgusu üzerinde de etkisini göstermiş, içinde bulunduğumuz ve bilişim çağı olarak adlandırılan bu çağda, internet iletişimi ile daha farklı bir boyut kazanmıştır (Dilmen ve Öğüt, 2010: 238).
Sosyalleşme süreci ile birlikte birey sosyal olmayan bir durumdan çıkarak, sosyal ve kültürel bir kişilik kazanır. Sosyalleşmesini sağlıklı bir şekilde gerçekleştiren birey, toplumla uyumlu bir kişilik geliştireceğinden, toplumla bütünleşmesi de kolaylıkla sağlayabilir. Ayrıca bu sayede toplumun bir nevi sosyal kontrol sağlamasına da yardımcı olur. Bireye kendine yeten bir kişilik kazandırması dolayısı ile sosyalleşmenin önemli bir etken olduğunun altı çizilmektedir (Ergenç, 2011: 47).
2. Sembolik Etkileşim Olarak Sosyalleşme
İletişim sürecinde her birey kendi öznel anlam dünyasını yeniden inşa etmektedir. Bununla birlikte nesnelere de belirli anlamlar yüklenmiş ve bu anlamlar aracılığı ile karşılıklı etkileşime geçmektedir. Sembolik etkileşim, dilde olduğu kadar kişinin davranış örüntülerini de etkileyerek değişim meydana getiren ve
iletişimdeki kişilerin sembolik çevreye dâhil olmaları ile kişilerin kendi davranışlarını yorumlama ve kendi sosyalleşmelerini de sağlama özelliğine sahip bulunmaktadır (Gökçe, 2006: 125-127).
Toplumsallaşmanın temel ve önemli gereksinimlerinden biri olarak iletişim, sosyal sistemin içinde varlığını göstermektedir. Birbirleriyle ilişkilerini karşılıklı olarak yönlendirmiş olan iki ya da çok sayıda bireyin etkileşimini teşkil eden sosyal sistem toplumların sürekliliğini sağlayan sistemler olarak kabul edilmektedir (Özer, 2011: 1-2).
Sembollerle gerçekleştirilen iletişim sosyal bir eylemdir. Sembolün neyi ifade ettiği bireyler arasında gerçekleştirilen ortak anlaşmaya göre belirlenmektedir. Son yıllarda kitle iletişim teknolojilerindeki etkileşim özelliği ile de yeni iletişim teknolojileri, zaman ve mekânı ciddi ölçüde değişime uğratarak, toplumsal dönüşüm sürecini başlatarak, yeni bir toplumun doğmasına neden olmuştur (Başaran, 2010:12). Artık etkileşim terimi günümüzde genellikle bilgisayarları ve bilgisayarlar gibi kullanıcı girdisine yanıt verebilen iletişimi tanımlamak için kullanılan, bir ilişkiyi veya bir mesajı belirten durum olarak değerlendirilmektedir (Açık, 2012: 10).
Sosyolojik açıdan etkileşim, iki veya daha fazla insan arasındaki karşılıklı bağlamsal/fiziksel bir ilişki olarak tanımlanmaktadır. Bilgisayar aracılığıyla gerçekleştirilen iletişim eyleminde kullanıcılar, fiziksel olarak birbirinden ayrı noktalarda bulunulmalarına rağmen bilgisayar ağları üzerinden etkileşimli bir iletişim deneyimi yaşayabilmektedirler (Açık, 2012: 7).
3. İletişim ve Benlik Gelişimi
Benlik, bir insanın yaşamında sürekli olarak etkili olan içsel bir güç olarak kişiyi yargılamakta, denetlemekte çoğu zaman da takdir etmekte ya da hoş görmektedir. Kişilerarası iletişimin başarılı olabilmesi ve sosyal yaşamın da huzurlu bir biçimde sürdürülebilme, ancak gerçek benlik ile ideal benlik arasında denge kurulabilmesine bağlıdır (Gürüz, Eğinli, 2011: 247).
Benlik bilinci diğer insanlarla olan etkileşimimizi büyük ölçüde etkiler. Çünkü kendini tanıyan kişi gerçek duygu ve düşüncelerinin farkındadır. Büyük ölçüde içinde yetiştiğimiz sosyo-kültürel koşulların da etkisiyle şekillenen kişilik özelliklerimiz iletişimimizi de etkileyecektir. Bir nevi içinde yetiştiğimiz ortam, bizim kendi hakkımızda nasıl düşünmemiz gerektiğini bize öğretmektedir (Kaya, 2011: 8).
Kişilerarası iletişim sürecinde bireyler, çoğu kez diğerleri tarafından kendi benliklerine uygun şekilde algılanmak ve olumlu değerlendirilmek için davranışlarını kontrol etme ve görünümünü düzenleme çabası içindedir. Kişilerarası iletişim, kişinin benlik gelişiminde ilişkilerini idare etmesi, iş aktivitelerini düzenlemesi, bir varlık olarak yaşamını devam ettirmesinde önemli rol oynamaktadır (Gürüz ve Eğinli, 2011: 252-253).
4. Teknolojik Gelişmeler ve Sosyalleşme
İnsanlığın ilerlemesini sağlayan en büyük güç, kuşkusuz ki hızla gelişen ve yayılan teknoloji sayesinde oluşmaktadır. Özellikle iletişim teknolojilerindeki hızlı değişim ve gelişmeler zaman ve mekân tasarrufu sağlayarak insan hayatına heyecan verici, şaşırtıcı değişiklikler ve kolaylıklar sunmuştur (Kaya, 2011: 43).
Gelişim gösterdiği ilk günden itibaren üzerine büyük tartışmalar yürütülen bir teknoloji olan internet, zaman içerisinde dünya çapında yaygın bilgisayar ağlarına dayalı bir iletişim sistemine dönüşmüştür. Sanal dünyada etkileşim olgusunun meydana gelmesini sağlayan internet olgusunun bu sayede genel kullanımdan özel kullanıma doğru hızlı bir ivme kazandığı görülmektedir. Etkileşim olgusunun ortaya çıkmasıyla birlikte de aktif kullanıcılar meydana gelmiş, tek yönlü iletişim yerini çok yönlü iletişime bırakmıştır (Kırık, 2014: 340).
İletişim teknolojisindeki gelişme ve değişmelerin toplumsal örgütlenmeye ve kültüre etki ederek, onları yeniden şekillendirdiği görülmektedir. Televizyon, bilgisayar oyunları, internet gibi kişiyi edilgen olmaya iten teknolojik aygıtlar bir süre sonra bağımlılık düzeyinde bireyleri etkileyebilmektedir. Bu araçlar bağımlılık
düzeyinde uzun süreli kullanıldıklarında sosyal yaşamı sınırlamaya başlamakta, özellikle etkileşim ve iletişim süreçlerine zarar verebilmektedir (Okur, 2012: 40).
Günümüzde yaşam biçimlerinde meydana gelen değişmeler iletişim fonksiyonlarında kendini göstererek sosyalleşme sürecinde kişiler arası ilişkilerde büyük oranda farklılaşmasına neden olmuştur. Yoğun bir uyarıcı bombardımanı yaratan kitle iletişim araçları, bireylerin karşılıklı etkileşim içine girmelerini zorunlu kılacak zamanları iyice azaltmaktadır. Bu yüzden de iletişim sürecinde bireyler etkin olmayı gerektiren iletişimden git gide uzaklaşmakta ve teknolojik iletişime yönelerek pasif bir konuma düşmektedir (Acat, t.y: 38).
Özellikle internette, son yıllarda online toplulukların bir türü olarak ortaya çıkan sosyal ağ siteleri gittikçe popüler hale gelmiştir. Teknolojinin soğukluğunu sanal ortamda insanların bir araya toplanmasıyla ortadan kaldıran sosyal ağ siteleri, geleneksel ortamda insanlar arasında gerçekleşen yüz-yüze iletişimin yarattığı etkinin benzerini sanal ortamda meydana getirmektedir. Her ne kadar geleneksel ortamdaki gibi olmasa da sosyal ağ siteleri farklı bir platformda insanları bir araya getirerek etkileşimde bulunmalarına olanak tanımaktadır (Akar, 2010: 108).
Teknoloji ile günümüz şartlarında meydana gelen gelişmeler toplumsal bir dönüşümü de beraberinde getirmektedir. Toplum, yeni teknolojilerle karşılaşıp bunları kullanmaya başladığı andan itibaren, ne toplum ne de teknolojinin kendisi aynı kalamaz. Karşılıklı etkilenme sonucu yeni kavramlar ortaya çıkar ve iletişim araçlarının çeşitlenmesi ile birlikte de, teknoloji kanallı iletişimin hızlı bir şekilde arttığı görülür (Dilmen ve Öğüt; 2010: 237-239).
İletişim alanındaki teknolojik gelişmeler toplumsal etkileşimi sağlama düşüncesini temel almaktadır. İletişim teknolojilerinin ilerlemesi, kişilerin hayatlarında zaman ve mekân tasarrufu yaparak hızlı iletişim kurmalarını sağlasa da, kişilerin bireysel özgürlüklerini kısıtladığı ve özel hayat kavramını yavaş yavaş yok olmasına neden olduğu düşünülmektedir. Teknoloji, her anlamda iletişime hız kazandırmış olsa da, beraberinde kitle iletişim araçlarına odaklı, kendi kabuğuna çekilmiş bireyler yaratmıştır (Kaya, 2011: 45-47).
Sosyalleşme ve iletişim arasındaki bağlantının anlatıldığı bu bölümün ardından, ikinci bölümde bilgisayar aracılı iletişimin özellikleri ve sanal kavramının yaratmış olduğu etkiler ile birlikte internetin gelişim süreci ve bilgisayar aracılı iletişim özellikleri hakkında bilgilere yer verilmiştir.
B. İNTERNET İLETİŞİMİ VE SANAL SOSYALLEŞME
1. İnternet Tarihi ve Gelişim Süreci
Dünya üzerinde binlerce ağı birbirine bağlayarak pek çok işlevi yerine getiren sistem internet olarak tanımlanmaktadır. 1962 yılında Amerikan Askeri Araştırma Projesi (ARPANET) olarak gündeme gelen ve yıllar içerisinde yaygınlaşan bir teknoloji olan internet, 1969 yılında dört farklı merkezdeki ana bilgisayarlar arası bağlantı ile ortaya çıkmıştır (Çakır ve Topçu, 2005: 72).
1960’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasındaki soğuk savaşın doruk noktasına ulaşmasıyla birlikte, teknolojik üstünlüğün savaşın galibini belirleyeceğine olan inanç artmıştı. Bu amaçla savunma amaçlı projelere büyük harcamalar yapılmaktaydı Dolayısıyla, o yıllarda her iki ülke de, sürekli araştırmalar yapıyor, teknolojik gelişmelerin en çok görüldüğü alanlardan bilgisayar ve bilgisayar teknolojisine yöneliyorlardı. İşte bu ortamda ortaya çıkan internet teknolojisi(Özdemir, 2006;47-48), askeri kullanım ve bunun gelişimi, askeri teknolojiler ve bilimin işbirliği, ticari ve teknolojik gelişimler; devleşen ve globalleşen dev şirketler ve onların iş ağları, istihbarat teşkilatlarının sınırsızlaşan talep ve çalışmaları ile ortaya çıkmıştır (Doğan, 2013: 15).
Türkiye’de ise internet ile ilgili ilk geniş alan ağı 1986 yılında yapılan TÜVEKA (Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı)’dır. İnternet, Türkiye’de öncelikle akademik ortamlarda yaygınlaşmaya başlamış ve ilk olarak da Ege Üniversitesi (1994), Bilkent Üniversitesi (1995), Boğaziçi Üniversitesi (1996), İstanbul Teknik Üniversitesi (1996) internet bağlantılarını gerçekleştirmişlerdir (Doğan, 2013: 14).
İnsanların her geçen gün gittikçe artan üretilen bilgiyi saklama, paylaşma ve ona kolayca ulaşma ihtiyacı internetin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bilginin kolay, hızlı ve düşük maliyetli bir biçimde yayılmasını da kolaylaştıran internet, artık küresel bir ağ olarak tanımlanmaktadır (Tarcan,2005: 12-13). Bu ağ sistemi fiziksel olarak yerel, bölgesel ve ulusal pek çok ağın birleşmesiyle ortaya çıkan küresel bir sistemidir. En önemli olgusunun iletişim olduğu kabul edilen internetin, zaman ve mekân kavramını ortadan kaldırarak bireyler arası etkileşime katkı sağladığı da bilinen bir gerçektir (Gümüş, 2004: 25-26).
İletişim teknolojilerindeki gelişmelerle binlerce küçük ağ ve milyonlarca bilgiden meydana gelen internet, hemen her konu ile ilgili bilgiyi ulaşılabilir kılmaktadır. Bunun yanı sıra milyonlarca insanı bir araya getirerek onları her an, her biri bir müşteri oluşturabilecek şekilde birleştirebilen bir bağ yaratabilmektedir(Güçdemir, 2010; 20-21).
İnternetin ülkemizdeki kullanımına bakıldığında geç fakat hızlı bir gelişme gösterdiği ortadadır. İnternetle olan ilişkimizin Batı’ya özgü ürünleri kullanırken tercih ettiğimiz seçiciliği zorlamaktadır. Ülkemiz bağlamında, her düzeyden ve farklılıktan insanın kendini kattığı bir oluşum olarak dikkat çeken internet, çoğunlukla bir eğlence, fantezi ve haz makinesi olarak algılanmaktadır (Subaşı, 2001).
2. Bilgisayar Ortamında İletişimin Özellikleri
a. Etkileşim
Etkileşim, iletişim içerisindeki tarafların karşılıklı alışverişleri, tarafların bilgisayar ağları üzerinden gerçekleşen uzak ilişkisidir. Bir ilişkiyi, bir diyalog veya iletiyi niteleyen etkileşim, çift yönlü gerçekleşen bir süreçtir. Gelişen son dönem teknolojileri, büyük oranda bu yetinin etkin kullanılması amacına hizmet etmek üzere tasarlanmaktadır. Bilgisayarlar ile internet teknolojisi de buna en iyi örneği oluşturur (Baştan, 2009: 8-15).
Etkileşim, iletişim ortamının değişken bir niteliğidir. Bir iletişim sürecinin herhangi bir üçüncü gönderiminin veya bir mesajın bir öncekileri etkilemesi olarak
nitelendirilmektedir. Etkileşimin hızı ve tepki zamanı etkileşimli iletişim sistemlerinin en önemli niteliğini oluşturmaktadır. Kullanıcılar, iletişim başlatma ve bitirmede, iletişim sürecini kesintiye uğratmada, ya da içeriği kesintiye uğratmada, değiştirmede özgürdür. Yine kullanıcılar iletiyi almada zamanını özgürce düzenleyebildiği gibi mesajı saklama, değiştirme olanaklarına da sahiptir (Timisi, 2003: 134).
İnterneti geleneksel iletişim araçlarından ayıran en önemli özelliği iletişim sürecinde etkileşimin kendisini güçlü bir şekilde göstermesidir. Geleneksel iletişim ortamlarında iletişimde bulunan bireyler, iletişimi alan ve ya iletişime müdahalesi sınırlı olan konumundadır. İnternet üzerinde etkileşim, kullanıcısının iletişim sürecindeki egemenliğine vurgu yapmakta ve kullanıcısını iletişim sürecinin içerisinde aktif yer alan bir özne konumuna getirmektedir (Timisi, 2003: 132).
İnternet tabanlı bilgisayar ortamlarında gerçekleştirilen etkileşimin, iletişimin en önemli unsurlarından biri olan yüz yüze iletişim modeline en yakın iletişim şekli olduğu yönünde bazı değerlendirmeler yapılmaktadır. İletişim esnasında iletinin karşılıklı taraflara gönderilme süre ve kapasitesi etkileşimin bir sonucudur. Bilgisayar ortamında kullanıcılar tarafından iletişimi başlatma ve bitirmede iletişim sürecinde kesintiye uğratmada ya da içeriği değiştirmede tamamen özgürdür (Gümüş, 2004: 57-58).
b. Eş Zamanlı İletişim
Eş zamanlı iletişim; iki ve ya daha fazla bireyin, aynı yerde olmalarına gerek duyulmaksızın, teknolojik araçların etkisi ile birbirleri ile aynı zaman diliminde iletişim kurma şekilleridir. Sosyal iletişimin kurulmasını sağlayan eş zamanlı iletişimi gerçekleştirmek için, sohbet odaları, telekonferans, video konferans gibi birbirinden farklı araç ve teknolojiler kullanılır (Aydın, 2010: 24-25).
Eş zamanlı iletişimin en büyük özelliği de alıcı ve kaynak arasında o an gerçekleşiyor olmasıdır. Bu özelliği klavye ile yazılan mesajın hemen hemen aynı zaman diliminde karşıya iletilmesinin yanı sıra donanımın yeterliliği ve veri hattının kapasitesi de eş zamanlılık özelliğini etkilemektedir (Gümüş, 2004: 58). Kişisel
bilgisayarlarda yazılan mesajların aynı zaman diliminde diğer ekrana aktarılmasıyla metinler ararsında etkileşimli bir değişme gerçekleşirken kişiler arasında da etkileşimli iletişim meydana gelmektedir. İnternet kullanıcıları arasında eş zamanlı mesaj alışverişine olanak tanıyan sohbet odaları, internetin yüz yüze iletişim biçimine yakınlığını örnekleyen bir uygulama olarak değerlendirilmektedir (Timisi, 2003: 138).
c. Eş Zamanlı Olmayan İletişim
Kaynak ve alıcı arasında iletişim aynı anda gerçekleşmiyorsa ve mesaj kaynaktan çıktıktan sonra alıcıya ulaşmasına kadar belli bir zaman geçiyorsa bu iletişim tipi eş zamanlı olmayan iletişim olarak tanımlanmaktadır. Elektronik posta ve ya günlük yaşamda kullanılan şekli ile e-posta eş zamanlı olmayan iletişime örnek gösterilebilir (Gümüş, 2004: 58-59).
Eş zamansız iletişimde kişiler istedikleri yerden istedikleri zaman iletişime geçebilirler. Eş zamansız ortamlarda birey konu üzerinde daha derin ve yoğun düşünme fırsatını bulabilir ve hazır olduğunda iletişime geçer. Böylece konu dışı tartışmalar daha az gerçekleştirilebildiği gibi kişi herhangi bir sorunun çözümünü daha kısa sürede ulaşabilir (Aydın, 2010: 26-27). Bu ortam yüz yüze bir araya gelmeleri mümkün olmayan farklı din, dil ve kültüre sahip bireyleri bir araya getirebildiği gibi yüz yüze ortamla karşılaştırıldığında demokratik tartışma olanaklarının daha etkili gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Anında mesajlaşma sistemleri bireylere listelerine kayıtlı kişiler arasında çevrimiçi olanları bildirmesi özelliği dolayısıyla metin temelli konuşmaları eşzamanlı iletme özelliğine sahiptir ve bu özelliği onu bilgisayar ortamındaki diğer iletişim araçlarından daha özgün kılmaktadır (Aydın, 2010: 25-26).
3. İletişimin İnternet Ortamına Taşınması
İletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler, toplumsal iletişimde yeni bir kavramı da hayatımıza sokmuştur. Özellikle 1990’lı yılların başından itibaren kamusal kullanımı yaygınlaşan internet, sadece iletişim teknolojisi alanında bir yenilik olarak kalmamış, gerek akademik gerekse popüler ilginin merkezine
oturmuştur. Popüler ilgi ise aracın kullanımının yaygınlaşması ile artmış, kullanıcıların kişisel ihtiyaçlarına yanıt veren bir iletişim ortamı sunmasıyla önem kazanmıştır (Timisi, 2003: 121).
Küresel bir iletişim aracı olan internet, özellikle 90’lı yıllardan sonra gelişme göstererek milyonlarca insanın kullandığı bir araç haline gelmiştir. Sahip olduğu özellikleri nedeniyle de sadece mesaj üreten bir iletişim aracı değil; birey-birey, birey-grup, grup-birey etkileşimine olanak tanıyan toplumsal iletişim aracı olma özelliği taşıyan (Güçdemir, 2010: 8-9) internet kullanıcılarının temel motivasyon kaynağı bilginin keşfedilmesi olarak görülmektedir (Timisi, 2003: 123).
Resmi ve geleneksel iletişim teknolojilerinden ayrılan belli başlı yönü ile internetin sosyal hayata dâhil olması ile birlikte, merkezden dağılmayan, evlerinde birbirleriyle iletişim kurmak isteyen insanlar internet aracılığı ile iletişim kurmaya başlamışlardır. İnternetin evlerde kullanılmaya başlanmasının en önemli nedeni, iletişim için ağırlıklı olarak tercih edilmesidir. İnsanların aile ve arkadaşları ile olan sosyal etkileşimi, bu insanların ihtiyacını karşılamakla beraber çoğunlukla yakınlaşma duygularının karşılanmasına da yardımcı olmaktadır (İğrek, 2009: 48).
Birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlanması sonucu, dünya çapında yaygınlaşan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağı olan internet, kişiler arası iletişimi kolaylaştıran interaktif, bilgisayar tabanlı ağlar olmaları nedeniyle organizasyonlarda etkin iletişim kurmak için kullanılmaktadırlar (Tutar, Yılmaz ve Erdönmez, 2003: 176). Metin, ses, video, grafik, imaj gibi birden çok iletişim biçimlerinin bir araya getirilmesiyle oluşan internet iletişim süreci zaman ve mekân sınırı olmadan küresel bir iletişim aracı haline gelmiştir (Timisi, 2003: 124).
İnternetin iletişim kurma biçimini yeniden şekillendirmesi noktasında, sosyal yaşamın da bu yeni iletişim teknolojisi ile oldukça değişim yaşadığı bilinmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojileri yeni tip toplulukların ve iletişim uygulamalarının doğmasına neden olmuştur. İnsanlar internette bilgi alışverişi yapmakta, münakaşa etmekte, tartışmakta, dertleşmekte ve hatta birbirlerine destek vermektedirler. Böylece kişiler arası iletişim internet kavramı ile bilgisayar ortamına taşınarak farklı bir boyut kazanmıştır (İğrek, 2009: 46-47).
Toplumsal hayat için hayati önem taşıyan iletişimin yeni tüketim ortamları ile yeni bir eğlence alanı yaratması, bireylerin iletişim biçimini de değişime uğratmaya başlamıştır. İnternetle birlikte insanların birbirlerini anlama ve sorunlarını anlatabilme biçimleri değişmiştir. Sanal ortamda bedensiz yeni kimlikler ile sosyalleşme süreci de yeni bir boyut kazanmıştır (Güçdemir, 2010: 105).
4. Sanal İletişim ve Online Toplumun Doğuşu
21. yy.da artık internetin de gelişimiyle ortaya çıkan ve görülmeyen, hissedilmeyen, bir araya sadece net ortamında gelinebilen sanal cemaatler; kişisel ilişkiler ağının yaratılması için yeterli sayıda insanın bir araya gelmesi ile oluşan sosyal birlikteliklerdir. Yazılı kültürün gelişimiyle bu sosyal birliktelikler, insanları kendi sınırları içerisine çekerek sadece kendi hayali cemaatlerini üretmekle sınırlı kalmayıp, kültürel belleğini de yeniden düzenleyerek, yeni bir gücü temsil etmeye başlamıştır (Tozal, 2013: 3).
İnternet yeni zamanların en etkili iletişim aracıdır. Bu bağlamda ortaya çıkan sorunların toplumsal süreçlerden bağımsız olarak işlediğini düşünmek imkânsızdır. Mevcut insan sayısı kadar fikrin, aracısız bir şekilde yer aldığı bir alan haline geldiği internet ortamında toplumsal talep, denge ve gerginlikleri de içinde barındırmaktadır. Ayrıca internetin yarattığı dönüşümlerden biri de, hayatın sadece maddi yapılarını değil, daha temelde yaşantının bizzat kendisini de değiştirmiş olmasıdır (Subaşı, 2001).
İnternet ile ortaya çıkan etkileşimli iletişim süreci sayısal ortamda gerçekleştirilmekte ve sanal iletişim olarak tanımlanmaktadır. Sanal iletişim çerçevesinde bireyler ve toplumlar arasında yakınlaşma ve ortak bilgiler oluşturma ile de aynı zamanda sanal bir kültür yaratılmaktadır. Yani internet kullanıcıları, farklı yaşam koşullarında zaman ve mekândan bağımsız olarak farklı kültürde yaşayan bireylerle yakınlaşmakta ve bu süreçte de bir nevi kültürel değişim de meydana getirilmektedir (Çakır ve Topçu, 2005: 76).
Kişileri sadece bir arada tutmakla kalmayan online toplum ve topluluklar, kişilerin kendi görüş-alışverişleri sonucu oluşturdukları kararları gerçek hayatta
uygulamalarını sağlayacak bir ortam da yaratmaktadır. Kişilerarası bir birliktelik, bütünlük oluşturarak kurulan gruplara katılma olanağı sunmaktadır. Sosyal açıdan toplumda ön plana çıkamayan, çekinen biri, online toplumda bu yönünü göstermeksizin aktif olarak görüntü ve çerçevesi çizebilir, grupları yönetebilir, asosyalliğini belirtmeksizin farklı alanlarda farklı konumlarda bulunabilir (Tozal,2013: 3-4).
Kullanıcının yeni bir kimlik oluşturarak gerçek benliğinden kurtulması ve yeni bir kimlik yaratması ile yapay bir alan içinde faaliyet göstermektedir. Bu yüzden sanal ortamlar soyut varlıklar olarak tanımlanmaktadır. Sanal ortamlarda yaratılan sanal gerçeklik ile temelde insanlara kendilerini asla bulunmadıkları bir ortamda bulunmuş hissi yaratılır. Yapay gerçeklikte kullanıcıların duyuları bilgisayar modellerinden kaynaklanan yüksek çözünürlüklü görüntü ve ya seslerle uyarılmaktadır. Yani hareketli görüntü ve sesin etkisi ile görüş alanının kullanıcı ile birlikte hareket ettiği izlenimini verilmektedir (Baştan, 2009: 52-53).
Bilgisayar toplumlarında yaratılan sanal kimlikler ile kullanıcıların cinsiyetleri, görünüşleri, cinsel kimlikleri ile ilgili özellikleri nasıl değiştirdikleri, dönüştürdükleri, aynı zamanda niye birçok kimlik yarattıklarına yönelik birçok araştırma yapılmıştır. Sanal iletişim ile insanlar takma adlar kullanarak gerçek kimliklerinden kaçabilirler. İnternet teknolojisinin açtığı sanal dünya, fiziksel dünyanın bedensel, mekânsal ve zamansal sınırlarından bağımsız bir alan kurgusu üzerine inşa etme olanağını yakalayan kişilerin özgürlük adı altında başka kimliklere büründüğü bilinmektedir (Denizci, 2008: 28-30).
Sanal iletişim her geçen gün hayatımızda daha fazla yer kaplarken, insanların büyük bir çoğunluğunun aynı evin içinde bile cep telefonu ya da bilgisayarlar aracılığı ile iletişim kurdukları dikkati çekmektedir (Doğan, 2013: 3). Bu şekilde sanal ortamlarda yapılan iletişim türlerinin bireyleri yüz yüze iletişim olanağından yoksun bıraktığı ve özellikle çekingen bireyler için cezbedici olan sanal sohbet alanlarının kendi çevrelerinde arkadaşlık girişiminde bulunmalarını engellediği sosyal kavramının anlamını yitirmeye başladığı düşünülmektedir (Özer, 2011: 52-53).
a. Sanal Ortamlarda Kişilerarası İletişim
Kişilerarası iletişimin gelişimine baktığımızda sırasıyla telgraf, telefon, radyo ve televizyondan sonra en gelişmiş teknolojik alet olarak karşımıza internet çıkmaktadır. Dünya üzerinde bir milyardan fazla kullanıcısı olduğu tahmin edilen internetin, kullanıcılar arasında etkileşime olanak tanıması, katılımcıların kendilerini yeniden tanımlayabilmeleri ve sosyal ilişkide bulabilmeleri gibi özelliklere sahip olması ile kullanıcılar tarafından toplumsal bir mekân olarak görülmektedir (Güçdemir, 2010: 44- 47).
90’lı yılların başında internetin evlerde kullanılmaya başlanması ile kişiler arası iletişim yeni bir boyut kazanarak sayısal alana taşınmaya başlamıştır. Resmi ve geleneksel iletişim teknolojilerinden ayrılan özelliği ile interneti evlerinde kullanmaya başlayan bireyler, birbirleriyle iletişim kurmak için yeni bir araçtan yararlanmaya başlamışlardır. İnternetin evlerde kullanılmaya başlanmasının en önemli nedeni, iletişim için tercih edilmiş olmasıdır (İğrek, 2009: 47).
İnternetin insan psikolojisi ve sosyal hayata etkileri konusunda yapılan pek çok araştırmaya göre internet iletişiminin yüz yüze iletişime oranla sosyal etkileşimi olumsuz yönde etkileyerek zayıflattığı tespit edilmiştir. İnternet sayesinde oluşturulan sanal iletişim çerçevesinde bireyler ve toplumlar arasındaki etkileşim ile yeni iletişim sembolleri, kullanım kalıpları ve kodları ile iletişim yapısı ve işleyişinde önemli değişiklikler meydana gelmiştir (Güçdemir, 2010: 45-46).
b. Sanal Cemaatler
Sanal cemaatler, sosyal hayat ile yeni iletişim teknolojilerinin buluşmasının doğal bir sonucu olarak bilgisayar ağları üzerinde ortaya çıkmıştır. İnternetin hayatımıza girmesi ile birlikte bireyler günün büyük bir bölümünü bu kitle iletişim aracına ayırır konumuna gelmiştir. İnternet kullanıcılarının birbirleriyle bu ağlar aracılığıyla iletişime geçmesi sonucu; daha önce farklı bilgisayarları birbirine bağlayan ağlar, böylece aynı düşünce ve inanca sahip insanları bu sanal alanlarda bir araya getirmeye başlamıştır (Haberli, 2012: 122-125). Her yaştan, her kesimden, her ülkeden farklı niteliklere sahip katılımcılar oluşan bu sanal cemaatin bir üyesi
olabilmektedir. İnternet aracılığıyla yeni elektronik ortamlar yaratan sanal cemaatler bilgisayar teknolojilerinin bir aynası olarak gündeme gelmektedirler (Kırık, 2014: 340).
Sanal cemaatlerin mekânı siberuzay olarak tabir edilmektedir. Sanal cemaatlerle insanlar espri, bilimsel tartışma, ticaret ve plan yapar; beyin fırtınası yaratır, duygusal ilişkileri paylaşır, aşık olur, arkadaş bulur yada bunları kaybeder; ancak her şey onun belli bir doyuma ulaşması içindir. Taraftarları olduğu kadar aynı zamanda eleştirilen sanal cemaatler için, yabancılaşmayı arttırdığı, toplumsal ilişkileri zayıflattığı ve insanın son derece değerli olan zamanını çaldığı düşüncesi de yaygındır (Bozkurt, 2003: 7-8).
c. Toplumsal Paylaşım Ağlarında Kişilerarası İletişim
İnternet kullanıcılarının ortak bir ilgi veya ilişki içerisinde gruplanmasını sağlayan toplumsal paylaşım ağlarıdır. Farklı ilgi, amaç ve istekler doğrultusunda bir araya gelen gruplar genel olarak arkadaşlık, eğlence, magazin ve gündem konusunda fikir paylaşımı ya da alışveriş yapmak için üye olmaktadırlar (Güçdemir, 2010: 52-53). Sanal ya da online topluluklarda ortak bir ilgiyle bağlı, internet teknolojilerini kullanarak iletişim sağlayan, coğrafi olarak ayrı bireylerin beraberliği ifade edilmektedir. Sanal topluluklarda insanlar diğer insanlarla bağlantı kurdukları bir bağlılık ortamı sağlarlar. Burada önemli olan bireylerin ne paylaştıklarından öte sanal bir ortamda bir araya gelmeleridir (Akar,2010: 109).
Sosyal paylaşım ağları, kişilerin internet üzerinden iletişimlerini geliştirdikleri ve yaygın olarak kullanmaya başladıkları internet siteleridir. Kişiler, kendilerine yeni bir profil yaratarak kişisel bilgilerini sanal ortamda sosyal ağlar aracılığı ile sunarlar. Pek çok amaçla kullanılan bu ağlar, gündelik hayatında iletişim sorunu yaşayan ve yalnızlık çeken kişileri sosyal paylaşım ağlarında bir araya getirerek yeni arkadaşlar edinmesini amaçlarken, çoğu kullanıcı ise daha önceden tanıdığı arkadaşları ile sanal ortamda iletişime geçerek paylaşımlarda bulunmaktadır (Kaya,2011: 62-64).
