Muhabir, Haber, Editör, Arşiv ve Arama Özelliğiyle
Gazi̇ Haber Si̇stemi
*Gazi News System (GNS) with Reporting, News, Editor, Archive and Search Features
Öz
Haber, fotoğraf ve görüntü okuyucunun-izleyicinin önüne gelene kadar belirli aşamalardan geçer. Muhabir haberini yazar, editör yazılan haber metnini inceler, yayınlar veya yayınlamaz. Haberin oluşturulma ve yayın sürecinde haber yazılım sistemlerine ihtiyaç bulunmaktadır. 1980’lerden itibaren Türkiye’de geliştirilmeye başlanan haber yazılım sistemleri sayesinde, haberin oluşturulmasından yayınlanmasına kadar olan süreçler yenilenmiş ve hızlandırılmıştır. Medyanın talepleri dikkate alınarak uygun yazılımlar üretilmektedir. İnternet gazeteciliğindeki sayfa düzenlemeye ilişkin editör yazılımları oldukça basitleştirilmiştir
Gazetecilik eğitiminde haber yazma, edit etme, arşivleme ve arama amaçlı haber yazılım sisteminin oluşturulması da bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmıştır. Bu çerçevede Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü bünyesinde başlatılan ve yine Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Proje Birimince desteklenen (BAP) Gazi Haber Sistemi (GHS) yazılımı 1,5 yılda tamamlanmıştır. Yazılım, halen “Gazete Gazi” muhabir ve editörleri tarafından etkin bir şekilde kullanılmaktadır, ayrıca uygulamaya yönelik gazetecilik derslerinde de eğitim öğretim hizmetine açıktır. Bunun yanı sıra uzaktan eğitime destek olma kabiliyeti de bulunmaktadır. Bu makalede GHS hakkında detaylı bilgi verilmektedir.
Abstract
There are series of processes that news; photographs and images have to go through before they are presented to the viewer. After the correspondent writes the news article, the editor reviews the piece and decides on whether to publish it or not. Since the 1980s, with the help of the news writing systems that were developed in Turkey, the process of news writing and publishing have been expedited and improved considerably.
In the field of educational Journalism, there has been a need for a software system tool that can help and direct students for the purposes of writing, editing, archiving, news searching and managing in an effective and efficient manner.
For that matter, Gazi University Faculty of Communication and Journalism has established the ‘Gazi News System’ (GNS) with the support of the university’s Faculty of Scientific Research and Projects that helped develop the software, which has taken around 1,5 years to complete. At present, the editors and writers of ‘Gazi News’ are using the GNS Software for their news management capabilities. The software is also eligible to be used during the journalism application courses offered at Gazi University. Furthermore, GNS is practical and proficient for distance-learning education programs. This article presents detailed information about the GNS software and its utilities.
Muzaffer ŞAHİN, Yrd. Doç. Dr., Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, musahin@gazi.edu.tr
*: Gazi Haber Sistemi (GHS), Gazi Üniversitesi BAP birimince desteklenen, 16.03.2015 tarih ve 2015/03 nolu top-lantıda Kesin Rapor’u kabul edilen 23/2013-01 kodlu projedir.
Anahtar Kelimeler:
Medya, Gazetecilik, Muhabir, Haber, Editör, Haber Arşivi, Haber Arama, Haber Yazılımı.
Keywords:
Media, Journalism, Correspondent, News, Editor, News Arcive, News Search, News Software.
Giriş
“Muhabir-Haber-Editör” yazılımı olarak adlandırılan haber yazılım sistemleri günümüz profesyonel medya kuruluşlarında haber yazma, redaksiyon ve yayın sürecinde kullanılmaktadır. Birçok habercilik tekniğinin ilk başlatıldığı kurumlar olma vasfı nedeniyle bu tür yazılımlar öncelikle haber ajanslarında denenmiştir. Ajansların haber yazılım sistemlerine entegre olmaya çalışan gazete, dergi, radyo ve televizyonlar da kendi teknik altyapılarına uyumlu yazılımları geliştirerek kullanmaya başlamışlardır. Haber ajansları; haber toplama, işleme ve dağıtma işlevini (Girgin, 2002: 96) yerine getirirken haber yazılımlarına duydukları ihtiyacı her geçen yıl geliştirmektedirler. Haber yazılım sistemleri oluşturulurken gazetecilikteki haber üretim ve yayınlama süreçleri fonksiyonel özellikleri ile dikkate alınmıştır. Haberin üretim, denetim ve yayını ile birlikte onu tamamlayan fotoğraf, grafik ve video gibi unsurlar da sisteme dahil edilmiştir.
Gazetecilikte ana yapının işlevi; haberin yazılması, düzeltilmesi-düzenlenmesi ve yayınlanmasıdır. Yazılımlar da buna göre şekillenmektedir. Muhabir haberi ile ilgili malzemeleri toplar ve yazılı hale getirir. Muhabirin haber yazma anında haber yazılım sistemlerinin ona getirdiği birçok kolaylık vardır. Yazı büyüklüğü ve karakterinin seçilmesi, kopyala yapıştır, kes yapıştır işlemleri, kelime yazım denetimi ile yanlış yazımın denetlenip anında düzeltilmesi, arşivden yararlanma; isim, unvan yazılırken bunların anında görülüp seçilmesi ve benzeri uygulamalar muhabirin kolayca hızlı metinler yazmasını sağlamaktadır. Yazılan her haber redaksiyona tabi tutulur. Redaktör ve editörün haberdeki hataları düzeltme ve düzenleme yetkisi vardır. Muhabirin yazdığı haber, okunma-redaksiyon sürecinde gözden geçirilip denetlenir. Bu esnada haber metni üzerinde editörlük yetkileri kullanılır, destek unsurları gözden geçirilir. Editör, biçim ve özde haber yazım kurallarına uygun hale geldiğine inandığı metni yayınlar. Yayınlanması mümkün olmayan haberler editör tarafından muhabire iade edilir ve ret gerekçeleri izah edilir. Haberin görsel destek unsurları olan fotoğraf, video ve grafik için de iletim, işleme ve yayınlama süreçleri bulunmaktadır. Haberde olduğu gibi ilgili editörler görsel unsurlar üzerinde denetleme ve düzenleme yetkisini kullanıp yayınlar veya yayınlamaz. Bütün bu süreçlerde kullanılan temel araç “haber yazılım” sistemleridir.
Makaleye konu olan Gazi Haber Sistemi (GHS), haber oluşturma sürecinde eğitim amaçlı bir araç olarak tasarlanmıştır. Öğrenci muhabirlerin bir yandan eğitimleri gerçekleştirilirken bir yandan da kolay bir teknikle hızlı haber yazmalarının sağlanması hedeflenmiştir. Editörlük işleminde eğitici fonksiyon dikkate alınmıştır. Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (BAP) tarafından desteklenen (Proje Kodu: 23/2013-1) bu yazılım İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü öğrencilerinin uygulama birimi “Ajans Gazi İletişim” ve “Gazete Gazi” tarafından 3 ay süre ile test edilmiş ve sürecin tamamlanması ardından tam zamanlı ve anlık (online) kullanıma geçilmiştir. GHS, halen etkin ve verimli bir haber yazılım aracı olarak kullanılmaktadır. Haber yazımı, editöryal işlemler, haber yayını, haber arşivleme ve haber aramanın yanı sıra fotoğraf ve video ekleme imkanı, sistemin haber destek unsurlarını güçlendirmiş ve kolaylaştırmıştır. Bu makalede GHS girdi ve çıktılarıyla, kullanım yetkileriyle, arşiv ve arama kapasitesiyle anlatılmakta ve diğer iletişim fakültelerinin de eğitim-uygulama aşamalarında yararlanabilecekleri paylaşılmaktadır. Ayrıca habercilik hizmetlerine yönelik oluşturulan
muhabir-haber-editör yazılım sistemleri hakkında genel bilgi aktarılmakta ve eğitim amaçlı olarak hazırlanan GHS tanıtılıp kullanımına ilişkin detaylı bilgi verilmektedir.
Gazetecilikte Yeni Teknolojiler
Son yıllarda gazetecilikte bilgisayar ve yazılım sistemlerinin gelişmesine daha çok tanık oluyoruz. İnternet haberciliğinde bu gelişimi yakından gözlemek mümkün. Profesyonel gazetecilik hizmetinin verildiği haber üretim süreçlerindeki teknik gelişmeleri okuyucu-izleyici kolayca takip edemeyebilir. Hedef kitle eline aldığı gazetede veya izlediği televizyon haberinde, hangi üretim süreçlerinin, hangi haber yazılımlarının kullanıldığını görme, tanıma ve anlama fırsatı bulamaz.
Yeni iletişim teknolojilerinin gelişmesi haber dağıtımı konusunu yeni bir boyuta taşımıştır. Günümüzde, gazeteciler elektronik nüshalarıyla okuyucuya ulaşmaya başlamış, bu durum gazete dağıtım maliyetlerini sıfıra indirirken, gelecekte kağıda basılı gazetelerin yok olacağı yönünde öngörüleri gündeme getirmiştir. New York Times gibi gazetelerin internet abonelerinin sayısı, basılı gazete abone sayısını geçmiştir. Ticaretin internete kaydığı, medya gruplarının online reklam ticaretlerini giderek geliştirdikleri düşünülürse dijital haber dağıtımın giderek artacağı açıktır. (Alemdar, Uzun, 2013:118-119)
PC bilgisayar ile tablet ve cep telefonu gibi mobil ortamlar üzerinde yürütülen gazetecilik hizmetlerinde seçenekler o denli artmıştır ki bunların kullanımı ve yenilenmiş tekniklerine yetişmek bazen zorlaşmaktadır. Bilgisayarın yoğun olarak kullanıldığı gazetecilik sektöründe, hedef kitleye ulaştırılacak haberlerin yazılması, edit edilmesi ve iletilmesi haber yazılım sistemleri ile gerçekleştirilmektedir. Günümüz internet gazetelerinde bu tür yazılım hizmetini sağlayan çok sayıda kuruluş bulunmakta ve düşük maliyetlerle internet web gazete tasarımları kolaylıkla yapılmaktadır. (Bknz. Tasarım web sayfaları) 1
Haber Yazilimlari ve Gazetecilik
Gazetecilikte gelişen teknik altyapı ve onun sağladığı kolaylıklar, bilgisayarın yaygınlaşmasıyla ön almış, etkin, çok çeşitli içeriklerle hedef kitleye ulaşma imkanı doğmuştur. Dijital ortamlar metin yazmayı ve metinlere ulaşımı kolaylaştırmıştır. Bu noktada habercilerin dışındaki yapılanmaların etkinliği belirginleşmeye başlamıştır. Bilgi ve haber metinlerinin arama motorlarında yer almaları ve arama kriterlerine dahil edilmeleri başlı başına farklı sektörlerin gelişimini sağlamış, gazetecilerin haber-muhabir-editör yazılımlara yönelik özgün kod yazmaları tavsiye edilir olmuştur. Columbia Gazetecilik Okulu TOW Merkezi Direktörü Emily Bell, Reuters Enstitüsü’ndeki konuşmasında önemli bir çelişkiye işaret etmiş ve gazetecilerin özgün yazılımlar geliştirmelerini önermiştir:2
“Gazetecilik, silikon vadisine karşı inisiyatifi ele almalı: Artık okuyucuya hangi haberin ulaşacağı konusundaki karar, yayın organlarının verdiği bir karar olmaktan çıktı. Bu konuda belirleyici olan Silikon Vadisi’ndeki bir grup şirket…Genel olarak, para ve güçten bağımsızdır diye düşünmeyi sevdiğimiz dördüncü kuvvet şimdilerde, kendi üretimine sahip çıkamayan ya da nasıl dağıtılacağını 1 http://haberyazilimi.com/urunler/genel-ozellikler.html
https://www.cmbilisim.com/haber-portali-20s.htm
kontrol edemediği bir dünyaya aniden kayıverdi. Bunun gelişimi hepimizin önünde oldu ve gayet güzel kayda alındı. Ama bizler basit teknolojik gelişmelerden uzağız. Bu nedenle oluşan yeni dağıtım ve habercilik sistemlerini anlayamadık. Bunları doğru şekilde yönlendiremedik. Onun yerine bunlardan gelen gelirlere odaklandık ve organizasyonlarımızı bunlara göre değiştirdik. Böylece zaten zor bir iş olan gazetecilik, şimdilerde kaynak bulamayan fakir bir işe dönüştü. Şimdilerde neredeyse tüm içerik, sosyal platformlar üzerinden yayınlanıyor. Bunlar da genellikle Silikon Vadisi merkezli şirketler. Gazetecilik yeteneği olmayan, içeriği üretmeyen ve içerik üretme isteği de duymayan mühendislerin yarattığı sistemler bunlar. Geleneksel medya bu yeteneklere, isteğe ve üretime sahip ama içerik üzerinde kontrolü kaybetti. Eğer medya özgürse, özgür olan gazeteciler değil. Bizlerin, her gün haberleri yaratırken ya da şekillendirirken düşündüğümüz, “gazetecilik”, “gazeteciliğin kültürel etkileri” ya da “demokratik sorumluluk” gibi konularda mühendisler nadiren düşünüyor. Onlar bu inanılmaz kolay araçları yaratırlarken ve dünyayı bu platformlar üzerinden yayın yapmaya cesaretlendirirlerken, bizim bu orijinal amacın dışındaki konuları farkına varmamız ve sorumluluklarımızı takınmamız lazım… Silikon Vadisi firmalarından binlerce defa ‘biz editöryal değerlendirme yapmak istemiyoruz. Biz sadece platformuz. Teknoloji bağımsızdır, biz editöryal kararlar vermek istemiyoruz’ sözlerini duyduk. Mühendislerin buna samimi bir şekilde inandıklarını da düşünüyorum ama bu ifade doğru değil. Algoritma ne zaman çalışsa, editöryal bir karar vermiş oluyor. Bu gerçi “amaçlı olmayan bir düzenleme” oluyor ama sonuçları öngörülemez durumda. Bazen önemli haberlerin filtrelenmesine, kaldırılmasına ya da sansürlenmesine yol açıyor. Halk ise, haberlerin sosyal platformlar üzerinden kendisine nasıl ulaştığının farkında değil. Oysa bu algoritmalar ticarete odaklanmış durumda. Bu nedenle de şeffaf değiller… Gazetecilik servisi için kendi araçlarını ve hizmetlerini oluşturacak yazılımlar geliştirilmeli. Gazetecilik okulları bir araya gelerek, veri ve bilgisayar eğitimleri içeren programlar oluşturmalı. Gazeteciler yazılım yapmayı ve programlamacı düşünmeyi, bu dünyanın nasıl çalıştığını öğrenmeliler.”
Burada sıralanan nedenler ve kaygılar, medyada habercilik faaliyeti yürüten bütün ana ve alt sektörler için geçerlidir. Kısa sürebilecek gelir avantajları ile gazeteciliğin tüm haber hizmeti belirli bir teknoloji altyapısını elinde bulunduranlara bırakılmamalıdır. Bu nedenle muhabir-haber-editör ve haber arama yazılımları gazetecilik sektörünce geliştirilip yenilenmelidir.
Türkiye’de haber yazilimi
Dünyada haber yazılımına yönelik uygulamalar, telefoto, haber iletimi gibi bir çok yeni tekniğin geliştirilmesine zemin oluşturan Associated Press’in (AP) yanı sıra Reuters haber ajansı tarafından 1970’li yılardan itibaren kademeli olarak hayata geçirilmiştir. Haber yazılım sistemlerinin Türkiye’de kullanımı 1980’li yıllara dayanmaktadır. Bu alandaki ilk uygulayıcı kuruluşların başında Anadolu Ajansı (A.A) ve Hürriyet Gazetesi gelmektedir. A.A 1985 yılında haberde bilgisayar ve yazılım kullanılması çalışmalarını başlatılmış, 07.10.1986 tarihinde haber yazma, işleme ve iletme işlevini bilgisayar sistemini devreye almıştır. (Doğan, 2010: 121)
1984-1989 yılları arasında A.A Genel Müdürlüğü görevini yürüten Hüsamettin Çelebi, bilgisayarla haber yazma ve işleme ve iletme sisteminin kullanılması süreci hakkında şu bilgileri vermektedir: (Doğan, 2010: 32)
“Önce binada tadilat yaptık, ondan sonra bilgisayarı getirdik. Kurmak, çalışmaya başlamak, hizmeti başlatmak epey zamanımızı aldı. Bu sistemi getiren İngiliz şirketinin 75-80 yaşındaki temsilcisi şöyle bir beyanda bulundu: (Hangi memlekette bu işi yaptıysam mevcut personelin yüzde 25-30’u sisteme intibak edememekten dolayı istifa etmek veya tasfiye edilmek zorunda kaldı. AA’da kimse tasfiye edilmedi…) Haber sisteminin eğitimini de kendisi verdi. Bu sistemi geliştirmek, İstanbul’a yaymak, peşinden İzmir’e yaymak herhalde bizim dönemimizde yapılan işlerin çok önemli sayılması gerekenlerdendir.”
A.A’da haberler, 1985 yılına kadar daktilo ile yazılıp, kağıt üzerinde kalemle düzeltilir, son halini almış haber metinleri teleks aracılığıyla aboneye ulaştırılırdı. Kurum içinde haber işleme sürecine hız kazandırmak için, işlemi tamamlanan haber metinleri tahta silindir biçimindeki kutuların içine konur, üst kattan alt kata bir boru içinden atılırdı. Haberler teleks servisinde on parmak daktilocular tarafından yazılıp aboneye ulaştırılırdı. A.A’da 1985 yılından itibaren bilgisayarla haber yazma işleme ve iletme sistemlerine geçiş süreci başlatılmıştır. Önceleri yurt dışından yazılım firmalarına siparişi verilen sistemler daha sonra yerli yazılımlarla devam ettirilmiştir. A.A Teknik Daire Başkanı İsmail Yılmaz (Emekli), A.A’nın haber yazılım sistemlerinin kurulum süreçleri hakkında şu bilgileri vermiştir:
“AA’da ilk kurulan haber sistemi PC özelliğinde olmayan ve sadece klavye ve monitör bağlantılı, merkezi bellekli ve merkezi işlemci özelliği olan basit yapılardı. Haber yazılımında ortaya çıkan sorunlar İngiltere’deki firma ile bağlantı kurularak, uzaktan müdahale ile gideriliyordu. Telekslerden sonra kurulan ilk sistem Imos idi (Thomson). Bunu İngilizler kurdu. Bu sistemi aynı zamanda AP ve Reuters de kullanıyordu, A.A, 1986’dabu Dos sistemine geçti. 1 milyon dolar civarında bir maliyeti oldu. Bunlara aptal bilgisayarlar diyorduk. Her bilgisayarın maliyeti 5800 dolar gibi yüksek bir rakamdı, bu nedenle tüm yurtta fazla bilgisayarımız olmadı, 40-50 civarındaydı. Muhabir haberi yazıyor, redaktöre gönderiyor, redaktör de okuyup yayına veriyordu. Yayınlanan haberler abonede kurulu benzer bilgisayara ulaştırılıyordu. Daha sonra sistem widows’a dönüştürüldü. Böylece Merlin adı verilen ve yine İngilizlerin hazırladığı bir haber yazılım sistemine geçtik, işler biraz daha kolaylaştı. Bu yazılımın maliyeti ise 500 bin dolar civarında gerçekleşti. 1995’e kadar İngilizlerin yazılımını kullandık daha sonra yerli yazılıma geçtik. Tabi bu arada PC’ler yaygınlaştı, toplama tabir edilen bilgisayarları kendimiz yaptık ve bir kullanıcının hizmetine verilen PC’nin maliyeti 1000 dolar civarına geriledi. Ayrıca ilk kurulan haber sistemlerine ait donanımlar koca bir salonu işgal ederken, sonraları bir PC boyutuna indi. Eski haber sisteminde arşiv özelliği yoktu o nedenle her haberden çıktı alınarak (print edilerek) saklanıyordu. Ayrıca fotoğraf editörlüğü ve iletimi başlarda AP’den alınan telefoto sistemi ile yapılırken (bu sistem 1996’ya kadar sürdü) 1996’da yine AP’den alınan fotoğraf yazılımı ile haberden ayrı olarak fotoğraf işleme yayın sistemi oluşturuldu. 1986’da bilgisayar sistemine geçildi ama fotoğraf haberden ayrı işlenip iletiliyordu. Şimdi gelinen noktada entegrasyon tam sağlanmış, haber yazılımlarında, haber editörlük işlemlerinde haber, fotoğraf, görüntü hepsi aynı çıktıda bir araya getirilebilmiştir.”
1990’lı yıllardan itibaren A.A’da kademeli olarak PC bilgisayarlara geçildi ve 2000’li yıllardan sonra bir yandan yerli yazılımcılarla çalışıldı bir yandan ar-ge birimi oluşturuldu. 2013 yılında A.A Haber Akış Sistemi (HAS) ile haber yazımı, editörlük ve yayına yönelik haber hizmetleri yenilendi3 ve A.A HAS’ın açılışı gerçekleştirildi.4
Bugün medya sektöründe muhabir, haber, editör yazılım sistemleri oldukça yaygınlaşmıştır.
Gazi Haber Sistemi (GHS)
Amaç
Gazi Haber Sistemi (GHS) Projesi ile gazetecilikte eğitim amaçlı haber yazılım sisteminin oluşturulması ve geliştirilmesi hedeflenmiştir. Yazılımdan, iletişim fakülteleri ile medya organlarının eğitim süreçlerinde istifade etmesi amaçlanmıştır. Sistem, gazeteciliğe yeni başlayanlar ve gazetecilik eğitimi alan öğrenciler tarafından kolayca kullanılabilir özelliktedir. Gazetecilikte haber yazımına ilişkin farklı kurallar olmakla
3 http://www.aa.com.tr/tr/kurumsal-haberler/178594--anadolu-ajansi-quot-has-quot-ile-dunya-capinda-yayin-yapacak
birlikte haber yazımındaki ana unsurlar değişmemektedir. Haberde değişmeyen ana faktörler; başlık/başlıklar, spot, giriş, haber metni, mahreç, tarih, muhabir adı, fotoğrafı ve haberi destekleyen fotoğraf, video, ses, grafik ve benzerleri unsurlardır. (Şahin:2102: 50-70) Gerçekleştirilen bu proje ile gazeteci adaylarının standart formatlar üzerinden bir yandan haber yazmayı öğrenirken diğer yandan seri haber yazımını kolayca kavramaları hedeflenmiştir.
Önem ve Kapsam
GHS ile gazeteci adayının basit, anlaşılır standart bir format üzerine kolayca haber yazması ve haberin çoklu kullanıcılar tarafından, istenen formatta, pratik olarak kullanımının sağlanması hedeflenmiştir. Projenin haber yazılımına (software) ve haber yazmaya katkı sağlayacağı öngörülmüştür. Yeni yazılım yapmayı gerektiren nedenler ve özellikleri şöyle sıralanabilir: Yeni yazılımla; eğitim sürecindeki gazeteci adaylarına ve mesleğe yeni başlayanlara yol gösterici, hızlı, standart haber yazma becerisinin geliştirilmesi sağlanacaktır. Eğitim amaçlı olarak düşünülen bu projede öğrencinin ve mesleğe yeni başlayan gazeteci adayının haber yazmayı kolayca algılayıp uygulamasına fırsat verilecektir. Proje sonucunda ortaya çıkan haber yazılım sistemi ile Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrencilerinin haber yazım, haber editörlük ve haber arşivi altyapısı oluşturulmuştur. Proje, öğrenci muhabirlerin haber yazma pratiğini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle iletişim fakülteleri öğrencilerini hedef kitle olarak belirlemiştir. Bu yazılım ile iletişim fakültesi öğrencileri, gazeteci adayları kolay, hızlı ve eğitici yöntemlerle haber yazma becerisini sınayıp geliştirebileceklerdir.
GHS İçin Yapilan Çalişmalar ve Süreç
• Web ve e-posta adresleri alınmıştır. (gazihabersistemi.gazi.edu.tr veya ghs.gazi. edu.tr)
• Logo çizimi ve tercihi yapılmıştır. • Kod yazımı (yazılım) tamamlanmıştır.
• Yazılım teste tabi tutulmuştur: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü öğrencileri, bu altyapı üzerinden test amaçlı haber yazma ve yayınlama hizmetlerini yerine getirmişlerdir. Test sürecinde ortaya çıkan sorunlar, yazılımda tekrar ele alınıp çözülmüştür. Bu süreçte 32 kullanıcılı bir ağ oluşturulmuş, 173 adet haber işlemi yapılmış ve 126 haber yayını gerçekleştirilmiştir.
• İki ara rapor ve bir kesin rapor önceden belirlenen tarihlerde sunulmuş ve onaylanmıştır: Projenin 1. Ara Raporu, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu’nun 09.07.2014 tarih, 2014/06 Nolu toplantısında, 19 sıra numaralı kararla uygun bulunmuştur. Projenin 2. Ara Raporu, Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu’nun 18.12.2014 tarih, 2014/09 Nolu toplantısında, 22. sıra numaralı kararla uygun bulunmuştur. Projenin kesin raporu, 16.03.2015 tarihli Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu toplantısında (2015/3) 10 sıra no ile kabul edilmiştir.
• Haber yazılım programının girdileri gazetecilik temel unsurlarına göre kurgulanmış, çıktıları ise yayımcılık standartlarına göre düzenlenmiş ve her iki yönden uyumlu, senkron bir altyapı oluşturulmuştur.
Ara Yüzler
1.GHS Giriş Sayfası. 1a-Bilgi sayfaları. 2.Öğrenci-Muhabir girişi.
2a-Öğrenci-Muhabir haber yazımı için standart form. 2b-Yazılan haberin ön izlemesi.
2c-Fotoğraf ve video ekleme. 3.Editör-Redaktör girişi. 3a-Yayın işlemi sayfası. 3b-Red işlemi sayfası. 4.Haber Havuzu girişi.
5.Haber arama sayfası ve arama seçenekleri.
6.Sistem yönetimi.
GHS Yayıncılık İlkesi
GHS, Basın Meslek İlkeleri ve Gazi Üniversitesi Rektörlüğü kurumsal değerlerine uymayı taahhüt eder.
GHS Künyesi
Sahibi: Gazi Üniversitesi Adına Rektör Prof. Dr. Süleyman BÜYÜKBERBER Genel Yayın Yönetmeni: İletişim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Zakir AVŞAR Proje ve Tasarım Koordinatörü: Yrd. Doç. Dr. Muzaffer ŞAHİN
Yayın Koordinatörü: Hülya AYDOĞAN Yazılım ve Sistem Yönetimi: İbrahim AKŞİT Copyright: Gazi Üniversitesi Rektörlüğü İletişim: ghs@gazi.edu.tr
Tanim ve Yetkiler
GHS Giriş
Gazi Haber Sistemi’ne (GHS) www.ghs.gazi.edu.tr adresinden ulaşılmaktadır. Ana sayfada her kullanıcının erişebileceği bilgi ve tanımlara yer verilmiştir.
“GHS Nedir?” Başlığı altında sistem tanıtılmaktadır: (www.ghs.gazi.edu.tr) “Gazi Haber Sistemi (GHS), Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi öğrenci-muhabirlerinin haber yazımı için geliştirilmiş bir sistemdir. Öğrenci-Muhabir, Editör ve Haber Havuzu olmak üzere üç ayrı yetki girişi bulunan GHS’ye internet altyapısının bulunduğu her ortam ve her zaman dilimi içinde erişilebilir. GHS’de haber yazımı için hazır bir format öğrenci-muhabirlere yol göstermekte ve Özet Haber Yazım kılavuzu ile habercilik bilgileri kısaca hatırlatılmaktadır. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi gazetecilik ders programlarında öğrenciler için detaylı eğitim içerikleri mevcuttur.”
Yine her kullanıcının ilk sayfada şifresiz olarak erişebileceği “Haber Yazım Kılavuzu” ile temel haber yazım kuralı özet olarak hatırlatılmaktadır: (www.ghs.gazi. edu.tr)
“Öğrenci Muhabir İçin Özet Haber Yazim Kilavuzu:
Haber Yazim Kilavuzu, Gazi Haber Sistemi’ni (GHS) kullanarak haber yazacak
öğrenci-muhabirler için özetlenmiş bilgileri içerir. Bu kılavuzun amacı, haber yazımındaki bazı temel unsurları hatırlatmak ve pratikteki haber yazma hızına erişmektir. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi gazetecilik ders programlarında detaylı eğitim içerikleri mevcuttur.
Haber: Haber yeni, taze ve sıcak gelişmeleri içerir. Haber yazımında çoğunlukla, önemli
bilgiden önemsize doğru sıralamanın yapıldığı ters piramit kuralı uygulanır. Normal piramit, dörtgen, konuşan haber kuralları da habercilikte kullanılmaktadır. Bu kılavuzda, yaygın kullanımından dolayı ters piramit kuralı esas alınmıştır.
Haber için ilk hazirliklar: Haber veya röportaj için gerekli bilgi ve malzemeleri toplayınız,
not tutunuz, ses kaydı yapınız, fotoğraf veya video çekiniz. Ses kayıt cihazındaki sesleri deşifre edip ham metinleri bilgisayara kaydediniz, notlarınızı hazır bulundurunuz. Fotoğraf ve videoları bilgisayara aktarınız, haberde kullanacağınız fotoğraf ve videoları seçip uygun formatlara getiriniz. Artık haber yazmaya başlayabilirsiniz,
Öğrenci Muhabir bilgileri: Muhabir bilgilerini giriniz; muhabirin vesikalık pul fotoğrafını
ekleyip, adı ve soyadı ve e-posta adresini yazınız. Bu işlemi “kişiselleştirerek” sabitleyiniz.
Haber kategorisi: Haberin kategorisini seçiniz; yazacağınız haberin ana konusu hangi
kategori başlığını içeriyorsa onu tercih ediniz. Örneğin eğitim konulu bir haber yazıyorsanız “Eğitim” kategorisini işaretleyiniz.
Haber Kategorileri: Eğitim, Bilim, Sağlık, Kültür-Sanat, Çevre, Spor, Ekonomi,
Güvenlik-Yargı, Siyaset-Politika, Dış, Röportaj, Diğer (Boşluğa kategori yaz)
Haber dilinde zamana dikkat ediniz: Haber yazılırken çoğunlukla di’li geçmiş zaman
kullanılır. Programı, konusu önceden bilinen konular için gelecek zaman, devam eden konular için geniş zaman kulanınız.
Başlik: Başlık, ilgi ve dikkat çekici bir üslupla yazılır, çok kısadır, haberin özü hakkında bilgi
verir, ana unsuru ortaya koyar, haber içeriğinden kopuk olmaz. Başlık, haberin ne hakkında yazıldığını en uygun kelimelerle anlatır. Başlıklar, üst başlık ve alt başlık olarak da şekillendirilebilir; üst başlık başlığı tamamlar, alt başlık detaylandırır. GHS’de başlık için en çok 50 karakter önerilmektedir. Zorunlu bir nedeniniz yoksa bu sınırı aşmayınız.
Spot: Spot, başlıktan sonra haberin ana unsurunun özetlendiği yerdir. GHS’de en çok 100
karakter önerilir. Kısa haberlerde spot önerilmez.
Mahreç: Mahreç, haberin yazıldığı yerin adıdır. Haber hangi yerleşim yerinden yazılıyorsa
buranın adı belirtilir.
Kurum adi, kisaltilmiş rumuzu: Muhabirin hizmet verdiği kurumun açık adı, kısaltılmış adı,
rumuzu veya inisiyalidir. Mahreçten hemen sonra kurum adı belirtilmelidir. Gazi Haber Sistemi’nde GHS kullanılmaktadır.
Tarih: Haberin yazıldığı tarih sistem tarafından otomatik olarak atılmaktadır.
Haberin girişi: Haberin en kısa özetinin derli toplu verildiği ilk paragraftır. 5N (Ne, nerede,
ne zaman, neden, nasıl) +1K (Kim) sorularına verilen cevaplarda en çarpıcı unsurlar giriş paragrafında özetlenir. Çeşitli giriş türleri vardır. GHS’de 250 karakterli giriş önerilir.
İkinci paragrafa başlarken özel bir neden yoksa haber kaynağını belirtiniz. Burada haberin girişinden sonra biraz daha ayrıntılı özet yapınız.
Haberin gövdesi: Haberin gövde metni başlık, spot ve girişteki bilgilerin genişletilmesi ile
yazılır. Gövdede, 5N+1K sorularına verilen cevapları kullanarak önemli bilgiden önemsize doğru sıralama yapınız. Cümle ve paragrafları mümkün olduğunca kısa tutunuz. Haberin gövde metni uzunsa birkaç sözcükle ara başlık yazınız.
Haberin arka planı ve geçmişle bağlantılı bir süreci varsa, gövde metnini sonuna ekleyebilirsiniz.
Habere fotoğraf ekleyiniz: Haberi destekleyen fotoğraf çektiyseniz çok kısa fotoğraf altı metni
ile birlikte habere ekleyiniz.
Habere video ekleyiniz: Haberi destekleyen video çektiyseniz çok kısa video metni ile birlikte
habere ekleyiniz. GHS’de video MP4 formatında yüklenebilir ve ortalama 15-20 saniye süreli olması önerilir.
Haberiniz bitti kontrol ediniz:
Haberinizi okuyunuz, yanlışları düzeltiniz. Haberinizin anlaşılırlığını kontrol ediniz. Haber metninde gereksiz ifadeler varsa çıkarınız. Cümleler arasında uyumsuzluk varsa gideriniz. Cümlelerinizi sadeleştiriniz.
İmla kurallarını, noktalama işaretlerini kontrol ediniz.
Haberinizi gönderebilirsiniz: Haberinizi, okunmak üzere editöre gönderebilirsiniz. Editör,
haberinizde eksik bulur veya düzeltme isterse iade eder, onaylarsa haber havuzuna gönderir. Sistem sonuçtan sizi haberdar edecektir.”
Öğrenci Muhabir Girişi ve Yetki
Öğrenci Muhabir Giriş Ekranı’na kullanıcı adı ve şifresi ile geçilebilmektedir. Öğrenci ekranına dahil olmak isteyen kullanıcılar editörler tarafından sisteme eklenmekte ve böylece kullanım yetkisini alabilmektedirler. Her kullanıcı sisteme dahil olduktan sonra profilini oluşturmaktadır. Böylece haber yazan kişinin kimliği ve iletişim bilgileri editörler ve diğer kullanıcılar tarafından görülmektedir. Öğrenci Muhabirler; haber yazma, ön izleme ve düzeltme yapma, fotoğraf ve video ekleme, editörünü seçip haberini iletme yetkileri ile donatılmıştır.
Haber Yazma
Haber, hazır format üzerine, yönlendirici bilgiler ışığında, açılır kapanır soru kutucukları pop-up’lar eşliğinde daha seri olarak yazılabilmektedir.
Muhabir form üzerine yazdığı haberi kaydettikten sonra “Haber Önizleme” seçeneğine yöneldiğinde yazdığı haberi bütün olarak görüp, eklediği fotoğraf ve videoyu son haliyle izleyebilmektedir. Bu inceleme sonucunda düzeltme yapmak istediği noktaları düzeltme sayfası ile yeniden işleyip kaydedebilmektedir. Kullanıcı, “Haber Listesi” kutucuğuna girdiğinde ise daha önce editörüne ilettiği haberlerin hangi aşamada olduğunu; yayında mı, red mi yoksa beklemede mi olduğunu takip edebilmektedir. Öğrenci Muhabir ayrıca yayınlanan haberlerin yer aldığı “Haber Havuzu” listesine giriş yapıp, buradaki haberleri okuyup indirebilmekte, ancak üzerinde herhangi bir işlem yapamamaktadır. Kullanıcının yarım saat boyunca işlem yapmamamsı halinde sistem otomatik olarak kapanmaktadır.
Editör Girişi ve Yetki
Editör, kullanıcı adı ve şifresi ile sisteme giriş yapabilmektedir. Editör, Öğrenci Muhabir yetkilerin tamamına sahip olduğu gibi ek yetkilerle de donatılmıştır. Editör, kendi sayfasında Gelen Haber, Reddedilen Haber ve Yayınlanan Haber olmak üzere üç ilave işlem yetkisi ile donatılmıştır.
Editör İşlemleri
Editör işlem sayfasında kendi editöryasına bağlı olarak çalışan, kendisinin sisteme dahil ettiği Öğrenci Muhabir listesi üzerinde ekleme, çıkarma, aktif-pasif pozisyona çevirme yetkilerine sahiptir. Editörün ayrıca “Haber Havuzu”ndaki haberleri izleme ve kendisinin bu sayfada yayınladığı haberleri geri çekme, düzeltme işlemi yapma yetkisi de vardır. Editör, Örenci Muhabirden gelen haberi inceleyip gerekli gördüğü düzeltmelerin ardından yayınlayabilir. Editör, eksik veya yanlış bir haber okuduğunda gerekçelerini belirterek iade edebilir. Editör, red işlemi yaparken ekranda oluşan red formunu doldurup gördüğü eksikleri veya hataları Öğrenci Muhabire iletmektedir. Bu noktada Öğrenci Muhabir için yeniden bir eğitim süreci devreye girmektedir.
“Haber Havuzu”na kullanıcı adı ve şifre ile girilmektedir. Haber Havuzu GHS’de
yayınlanan tüm haberlerin toplandığı bir sayfadır.
Havuzda Haber Listesi
Editörler tarafından okunan ve yayınlanan haberler bu sayfaya otomatik tarih ve sıra numarası ile dahil olmaktadır. Haber Havuzu’nda haberlerin görsel unsuru olup olmadığı bilgisi endekste görülmektedir. Haber Havuzu’nu kullananlar listeden diledikleri haberin metnini, fotoğrafını veya görüntüsünü indirebilirler. Bu sayfanın kullanıcıları indirme yetkileri dışında sayfa içinde herhangi bir işlem yapma yetkisi yoktur. Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde Öğrenci Muhabirlerin ürettiği özgün haberlerin her profesyonel mecrada kullanımına fırsat verilmesi arzu edilmiş ve tasarım buna göre oluşturulmuştur. Bu nedenle Haber Havuzu tasarlanırken sistemin kullanıcısı olarak gazete, dergi, radyo televizyon, dijital medya, haber ajansları ile kurum ve kuruluşlar öngörülmüştür. Okul bünyesinde faaliyet gösteren gazete, dergi, radyo, televizyon, internet birimleri ise zaten asli kullanıcılardır. Haber Havuzu aynı zamanda haberlerin arşivlendiği bir sayfadır.
“Haber Arama” sayfasında; kategoriye, başlığa, muhabir adına, editör adına, haber
tarihine göre aramanın yanı sıra kriter dışı arama imkanı sunulmuştur.
Sonuç
Gazi Haber Sistemi (GHS) Haber yazma, redaksiyona tabi tutma ve editörlük işlemleri yapma; haber yayınlama, haber reddetme, arama yapma ve benzeri vasıflarıyla öğrenci muhabir ve mesleğe yeni başlayan gazeteci adayı için tasarlanmış olup, geri besleme süreci ile eğitimde devamlılığa fırsat tanımıştır. GHS, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi bünyesinde tasarlanmış ve BAP desteği ile hazırlanmış bir projedir. Halen Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde Ajans Gazi İletişim ve Gazete Gazi muhabir ve editörleri tarafından kullanılmaktadır. Test ve test sonrası kabul aşamasından itibaren 3,5 aylık süreç içinde GHS üzerinden işlem yapılan haber sayısı 219, yayınlanan haber sayısı 181 olarak gerçekleşmiştir. Nisan 2015 aktif kullanıcı sayısı 43’tür. Etkin ve verimli bir kullanım gözlenmektedir. Bu ve benzeri yazılımların diğer iletişim fakültelerinde kullanılması olumlu sonuçlar alınmasına fırsat verecektir.
Kaynaklar
Alemdar, Korkmaz ve Uzun, Ruhdan, (2013). Herkes İçin Gazetecilik, Ankara: Tanyeri Kitap
Doğan, Serdar, (2010). 90. Yılında Anadolu Ajansı, Ankara: AA Yayınları No:11 Girgin, Atilla, (2002). Uluslararası İletişim-Haber Ajansları, İstanbul: Der Yayınları Şahin, Muzaffer, (2012). Ajans Gazeteciliği ve Haber Ajansları, Ankara, Pelikan Yayınları
Yılmaz, İsmail, A.A Teknik Daire Başkanı (Emekli) 02 Nisan 2015 tarihinde gerçekleştirilen görüşme
İnternet Kaynakları:
A.A-HAS,(2013), [http://www.aa.com.tr/tr/tag/184942--haber-yayininda-yeni-donem-basliyor]
http://haberyazilimi.com/urunler/genel-ozellikler.html, Erişim tarihi: 02.04.2015 https://www.cmbilisim.com/haber-portali-20s.htm, Erişim tarihi: 30.03.2015 http://t24.com.tr/yazarlar/fusun-sarp-nebil/gazetecilik-silikon-vadisine-karsi-inisiyatifi-eline-almali,10830, Erişim traihi: 31.03.2015
http://www.aa.com.tr/tr/kurumsal-haberler/178594--anadolu-ajansi-quot-has-quot-ile-dunya-capinda-yayin-yapacak, Erişim tarihi: 14.05.2013
http://www.aa.com.tr/tr/tag/135759--ilk-haberi-arinc-yayina-verdi, Erişim tarihi 21.02.2013.
