T.C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
Türkiye’de Akademik Tıp Kütüphanelerinde
Kullanılan Elektronik Kaynakların Analizi
Mine TARLAN
2501010528
Tez Danışmanı
Yrd. Doç Dr. Mesut Yalvaç
Düzeltilmiş Tez
ÖZ
Bu araştırmada, tıp kütüphanelerinin tanımı ve tarihçesi, akademik tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynak türleri ve tanımları yer almaktadır. Araştırma doğrultusunda Türkiye’de tıp fakültesi bulunan üniversitelerin kütüphanelerine anket çalışması uygulanmıştır. Bu anket çalışması ile kütüphanelerde kullanılan elektronik kaynakların türleri, kütüphanelerin personel yapısı, basılı yayın durumu, hangi elektronik kaynakların tercih edildiği, bu kaynakların tercih edilmesinde hangi özelliklere önem verildiği konularında veri alınmıştır. Bu veriler sonucunda ortaya çıkan tablo değerlendirilerek çıkarımlarda bulunulmuştur. Bu ilk anketten bir yıl sonra ikinci bir anket çalışması ile ortaya çıkan ikinci bulgular karşılaştırma yöntemi ile değerlendirilmiş ve bir yıl içindeki değişim ile ilgili çıkarımlarda da bulunulmaya çalışılmıştır.
ABSTRACT
This research is composed of, the history and the definitions of medical libraries as well as the variations and the definitions of the electronic resources that used in academic medical libraries. Regarding the research a survey has been applied to the libriaries which belong to the medical faculties throughout the country's state and private universities. In this survey under the following headlines data is obtained; variations of e-resources that used, library staff's background, published document's status, which e-resources mostly preferred and which qualifications of e-resources mostly stressed in making the preferance. After having the survey results, the outcome of the survey has been evaluated and inferences drawn. Following the first survey one year later second successive survey has been applied, recent results of the second survey has been comparetively evaluated and additional inferences drawn regarding the changes occured within one year.
ÖNSÖZ
Tıp alanında Selçuklulara dayanan bir geleneğe sahip olmamıza, tıp literatürüne telif ve tercüme yoluyla önemli eserler kazandırmış olmamıza rağmen, günümüzde, Türkiye’de akademik tıp kütüphanelerinde, özellikle elektronik kaynaklar konusunda nasıl bir yerde olduğumuzu incelemek istemem, bu çalışmanın ortaya çıkmasında temel itici güç olmuştur.
Bilgi kaynaklarının bulunduğu ortamlar, kullanıcıların zaman içinde gelişen ve çeşitlenen ihtiyaçları karşısında kendilerini yenilemiştir. El yazması bilgi kaynaklarından, matbaa aracılığıyla üretilen ve çoğaltılan bilgi kaynaklarına geçiş, bilginin daha geniş kitlelere ulaşabilmesini sağlamıştır. Zaman içerisinde elektronik kaynakların gelişmeye ve kullanılmaya başlanmasıyla birlikte, kaynağa ulaşmaya ilişkin zaman ve mekan sınırlılıkları da önemini yitirmeye başlamıştır. Kaynak ile aynı mekanda olma veya kaynağın bulunduğu kütüphanenin çalışma saatleri arasında kütüphanede bulunma gerekliliği, yerini kaynağa ulaşabilecek teknik donanıma ve ondan yararlanabilecek bilgi, beceri ve yeteneğe (bilgisayar okuryazarlığı, enformasyon okuryazarlığı v.b.) sahip olma yeterliliğine bırakmıştır.
Her alanda olması gereken yayın takibinin, kullanıcıların ihtiyaçlarına aktif bir şekilde cevap verecek nitelikte bulunması gerekmektedir. Türkiye’de tıp alanında çalışan, zamanları çok kısıtlı kişiler, taramalarını çoğu zaman kendi imkanlarıyla yapmaya, yayınlara yine kendi özel imkanlarıyla ulaşmaya çalışmaktadırlar. Bu kişilerin ilişki içinde oldukları üniversitelerin kütüphanelerinde bulunan kaynakların durumu, özellikle elektronik kaynakların durumu bu tez çalışmasında ortaya konmaya çalışılmıştır.
Lisans dönemimin başlangıcından bu araştırmamın son satırına dek, bana danışmanlık bilgisinden çok daha fazlasını sunmuş olan tez danışmanım sayın Yrd.Doç.Dr.Mesut Yalvaç’a, tez çalışmam sırasında görüş ve önerilerinden yararlandığım Prof.Dr.Ayşe Üstün’e, Doç.Dr.Oğuz İcimsoy’a, Yrd.Doç.Dr.Tûba
Çavdar Karatepe’ye ve Yrd.Doç.Dr.Ümit Konya’ya, ayrıca verdikleri destek için Hacettepe Üniversitesi Uzman Kütüphanecisi sayın Ayşen Küyük’e, Ankos’un Başkanı ve ODTÜ Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanı sayın Prof.Dr.Bülent Karasözen’e, sağladıkları olanaklar için TKD İstanbul Şubesi Başkanı ve Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi Müdürü sayın Didar Bayır’a ve Müdür Yardımcısı sayın Güneş Kara’ya, kütüphanecisi sayın Derya Soğuksu ve Bilgi Üniversitesi kütüphanecisi sayın Cem Özel’e, babam Doç. Dr.Selim Tarlan başta olmak üzere tüm aileme, maddi ve manevi desteğini esirgemeyen arkadaşım Burak Akkurt’a ve tezimde bana destek olan burada adı bulunmayan herkese teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmamın, Türkiye’de tıp kütüphanelerine ilişkin olarak ileride yapılacak araştırmalara faydalı olması dileğimdir.
İstanbul, 20.02.2005 Mine TARLAN
İÇİNDEKİLER
ÖZ ... III
ÖNSÖZ...IV
İÇİNDEKİLER ...VI
TABLOLARIN LİSTESİ...IX
GRAFİKLERİN LİSTESİ... X
GİRİŞ ... 1
1. BÖLÜM: TIP VE TIP ALANINDA KÜTÜPHANE... 5
1.1. Kütüphane Tarihçesi... 7 1.2. Tıp Kütüphanesinin Tanımı ... 9 1.3. Tıp Kütüphaneciliğinin Tarihi ... 11 1.3.1. Genel ... 11 1.3.2. Amerika ... 16 1.3.2.1. A.B.D... 16 1.3.2.2. Kanada... 19 1.3.2.3. Güney Amerika... 21 1.3.2.3.1. Arjantin ... 21 1.3.2.3.2. Brezilya ... 21
1.3.2.4. Orta Amerika ve Meksika... 22
1.3.3. Avrupa ... 22
1.3.3.1. İngiltere... 22
1.3.3.3. Almanya ve Avusturya ... 25
1.3.3.4. Diğer Avrupa Ülkeleri... 25
1.3.4. Afrika... 27 1.3.5. Asya... 28 1.3.5.1. Rusya... 28 1.3.5.2 Hindistan ... 28 1.3.5.3. Çin ve Tayvan ... 29 1.3.5.4. Japonya... 29
1.3.5.5. Diğer Asya Ülkeleri... 30
1.3.6. Avustralya ve Yeni Zelanda... 30
1.3.7. Türkiye ... 32
2. BÖLÜM: TIP KÜTÜPHANELERİNDE ELEKTRONİK
KAYNAKLAR ... 42
2.1. Elektronik Kaynağın Tanımı... 42
2.1.1. Elektronik Kaynakların Türleri... 43
2.2. Elektronik Kaynakların Önemi ve Oynadığı Rol ... 49
2.3. Elektronik Kütüphaneler... 56
2.4. Tıp Kütüphanelerinde Kullanılan Elektronik Kaynakların Tarihçesi... 60
2.5. Tıp Kütüphanelerinde Kullanılan Elektronik Kaynakların Önemi ve Değeri ... 63
2.6. Türkiye’de Akademik Tıp Kütüphanelerinin Tıp Alanında Abone Oldukları Elektronik Veri Tabanları ... 65
3. BÖLÜM: TÜRKİYE’DEKİ AKADEMİK TIP
KÜTÜPHANELERİNDE KULLANILAN TEMEL ELEKTRONİK
KAYNAKLARIN ANALİZİ... 74
3.1. Birinci Anket Çalışmasının Analizi, Bulguları ve Değerlendirmesi... 75
3.3. Birinci ve İkinci Analiz Çalışmasının Bulgularının Karşılaştırılarak Değerlendirilmesi... 108
SONUÇ... 118
KAYNAKÇA... 126
EKLER ... 139
Ek 1: Anket... 139Ek 2: ANKOS Kanalı İle Abone Olunan Veri Tabanları Listesi: Veri Tabanı Adına Göre ... 141
Ek 3: ANKOS Kanalı İle Abone Olunan Veri Tabanları Listesi: Üniversite Kütüphanesi Adına Göre ... 145
Ek 4: Elektronik Tıp Dergilerinin Listesi...150
TABLOLARIN LİSTESİ
Tablo 1: Kanada’da 50.000 Cilt Barajını Aşabilen Biyomedikal Kütüphaneler ... 20 Tablo 2: Avustralya Tıp Kütüphaneleri, Kuruluş Yılı, Dergi ve Cilt Sayıları ... 31 Tablo 3: Türkiye'de Tıp Fakültesi Bulunan Üniversitelerin Listesi...40 Tablo 4: 1980-1997 Yılları Arasında Veri Tabanı Sayısı, Üreticileri ve
Dağıtımcılarının Sayıları ... 51 Tablo 5: Geniş Kapsamlı Bazı Veri Tabanları... 53 Tablo 6: Veri Tabanlarının Özellikleri... 73
GRAFİKLERİN LİSTESİ
Grafik 1: Birinci Anket: Ankete cevap veren ve vermeyen kütüphanelerin sayıları ve oranları ... 76 Grafik 2: Birinci Anket: Merkez kütüphaneden ayrı tıp fakültesi kütüphanesi olan ve
olmayan üniversitelerin sayıları ve oranları... 77 Grafik 3: Birinci Anket: Tıp ve sağlık bilimleri ile ilgili basılı yayını olan ve olmayan kütüphanelerin sayıları ve oranları... 78 Grafik 4: Birinci Anket: Tıp ve sağlık bilimleri ile ilgili elektronik yayını olan ve
olmayan kütüphanelerin sayıları ve oranları ... 79 Grafik 5: Birinci Anket: Tıp/sağlık bilimleri ile ilgili elektronik kaynakları satın
almada, seçimi etkileyen faktörler ... 81 Grafik 6: Birinci Anket: Uzmanlaşmış kütüphanecileri bulunan ve bulunmayan
kütüphanelerin sayıları ve oranları... 82 Grafik 7: Birinci Anket: Tıp ve sağlık bilimleri konusunda uzmanlaşmış
kütüphanecilerin eğitim durumların oranları ... 83 Grafik 8: Birinci Anket: Kütüphanelerde kullanıcılara açık bilgisayar sayıları ... 84 Grafik 9: Birinci Anket: Kütüphanelerde bulunan elektronik kaynak türlerinin
sayıları... 85 Grafik 10: Birinci Anket: Kütüphanelerinin aboneliklerinin bulunduğu veri
tabanlarının sayıları... 87 Grafik 11: Birinci Anket: Veri tabanları hakkında eğitim alan ve almayan
kütüphanelerin sayıları ve oranları... 88 Grafik 12: Birinci Anket: Kütüphanecilerin veri tabanları konusunda aldıkları eğitim
türlerinin oranları ... 89 Grafik 13: Birinci Anket: Kullanıcılarına veri tabanları konusunda eğitim veren ve
vermeyen kütüphanelerin sayıları ve oranları ... 90 Grafik 14: İkinci Anket: İkinci ankete cevap veren ve vermeyen kütüphanelerin
sayıları ve oranları... 92 Grafik 15: İkinci Anket: Merkez kütüphaneden ayrı tıp fakültesi kütüphanesi olan ve
olmayanların sayıları ve oranları... 93 Grafik 16: İkinci Anket: Tıp bilimleri ile ilgili basılı yayını olan ve olmayan
kütüphanelerin sayıları ve oranları... 94 Grafik 17: İkinci Anket: Tıp ve sağlık bilimleri ile ilgili elektronik yayını olan ne
olmayan kütüphanelerin sayıları ve oranları ... 95 Grafik 18: İkinci Anket: Elektronik kaynakları satın almada, seçimi etkileyen
faktörler... 98 Grafik 19: İkinci Anket: Uzmanlaşmış kütüphanecisi bulunan ve bulunmayan
kütüphanelerin sayıları ve oranları... 99 Grafik 20: İkinci Anket: Tıp bilimleri konusunda uzmanlaşmış kütüphanecilerin
eğitim durumlarının oranları ... 100 Grafik 21: İkinci Anket: Kütüphanelerde kullanıcılara açık bilgisayar sayıları ... 101 Grafik 22: İkinci Anket: Kütüphanelerde bulunan elektronik kaynak türlerinin
sayıları... 102 Grafik 25: İkinci Anket: Kütüphanecilerin veri tabanları konusunda aldıkları eğitim
Grafik 26: İkinci Anket: Kullanıcılarına veri tabanları konusunda eğitim veren ve vermeyenlerin sayıları ve oranları... 107
KISALTMALAR
ABD : Amerika Birleşik Devletleri a.e. : aynı eser
a.g.e. : adı geçen eser
AIM/TWX : Abridged Index Medicus via the Teletypewriter Exchange Net-work ALA : American Library Association
AMA : American Medical Association
ANKOS : Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu AP : Academic Press
ARPA : Advanced Research Projects Agency
ASLIB : The Association for Information Management ASP : Academic Search Premier
a.y. : aynı yer Bkz. : Bakınız bs. : basım
BTT : Bilimsel, Teknik ve Tıbbi
C : Cilt
CAB : Commonwealth Agricultural Bureaux CD : Compact Disc
CD-ROM : Compact Disc - Read Only Memory
CINAHL :Cumulative Index to Nursing & Allied Health Literature CIQM : The Centre of Information Quality Management
COMPENDEX: The Computerized Engineering Index
COSMIC : Computer System for Medical Information Services Çev. : Çeviren
DOAJ : Directory of Open Access Journals Doç. : Doçent
Dr. : Doktor
DVD : Digital Versatile Disk
ECO : Electronic Collections Online Ed. : Editör
e-posta : elektronik posta FTP : File Transfer Protocol
GATA : Gülhane Askeri Tıp Akademisi genşl. : genişletilmiş
GRACE : Graphic Arts Composing Equipment HTML : Hypertext Markup Language
HTTP : Hypertext Transfer Protocol
IAIMS : Integrated Academic Information Management Systems IBM : International Business Machines
IFLA : International Federation of Library Associations and Institutions ILL : Inter Library Loan
Inc. : Incorporation
INSPEC : The Database for Physics, Electronics and Computing ISI : Institute for Scientific Information
ISSN : International Standard Serial Number IOP : Institute of Physics
IP : Internet Protocol İ.Ö. : İsa’dan Önce İ.S. : İsa’dan Sonra İ.Ü. : İstanbul Üniversitesi JSTOR : Journal Storage
KAP : Kluwer Academic Publishers KDT : Kanıta Dayalı Tıp
KTK : Klinik Tıp Kütüphaneciliği LAN : Local Area Network
LISA : Library and Information Science Abstracts LWW : Lippincott Williams and Wilkins
Marc : Machine Readable Cataloging M.D. : Medical Doctor (Tıp Doktoru)
MEDLARS : Medical Literature Analysis and Retrieval System MEDLINE : Medlars Online
MLA : Medical Library Association
NASA : National Aeronautics and Space Administration NHS : National Health Service
NLM : National Library of Medicine
no : numara
OCLC : Online Computer Library Center
ODLIS : Online Dictionary for Library and Information Science
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi OPAC : Online Public Access Catalogue ort. : ortalama
OUP : Oxford UniversityPress Ör. : Örneğin
PC : Personel Computer
PDF : Portable Document Format PHP : Hypertext PreProcessor PIN : Personel Identification Number PNI : Pharmaceutical News Index Prof. : Profesör
PSLI :The Pilot Site Licence Initiative
s. . : sayfa
SCI : Science Citation Index SD : ScienceDirect
SDC : System Development Corporation St. : Saint
STM : Scientific Technical Medical TBD : Türkiye Bilişim Derneği T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
TCP/IP : Transmission Control Protocol/Internet Protocol TDK : Türk Dil Kurumu
T.K. : Türk Kütüphaneciliği
TKD : Türk Kütüphaneciler Derneği
TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TWX : Teletypewriter Exchange Service
ULAKBİM : Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi ULAKNET : Ulusal Akademik Ağ
URL : Uniform Resource Locator
ÜNAK : Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği vb. : ve benzeri
VCD : Video Compact Disk vd. : ve diğerleri
vol. : volume
WHOLIS : World Health Organization Library Database WOS : Web of Science
WWW : World Wide Web yay. haz. : yayına hazırlayan YÖK : Yüksek Öğretim Kurulu Yrd. Doç. : Yardımcı Doçent
GİRİŞ
Bilginin, ona ihtiyacı olan kişiye, ihtiyacı olduğu anda, en uygun yer ve ortam üzerinde ulaştırılması, diğer tüm alanlarda hizmet veren kütüphanelerin ve bilgilendirme sistemlerinin olduğu gibi, tıp kütüphanelerinin ve bilgilendirme sistemlerinin de temel amacıdır.
Bu araştırmanın başlangıçtaki amacı, tıp alanında kullanılan temel elektronik enformasyon kaynaklarının saptanması ve enformasyon kaynaklarının özelliklerinin tıp kütüphanesi ve kullanıcısı açısından analiz edilmesi, değerlendirilmesi ve Türkiye’de bu enformasyon kaynaklarının tıp kütüphanelerindeki yerinin analizini yapmaktı. Ancak tez süresinin ve araştırma kaynaklarının, özellikle mali kaynakların, tüm dünyadaki elektronik kaynaklara erişime ve onları analiz etmeye olanak tanımaması nedeniyle, çalışmanın amacı, Türkiye’deki akademik tıp kütüphanelerinde kullanılan temel elektronik bilgi kaynaklarının analiz edilmesi ve değerlendirilmesi olarak değiştirilmiştir. Bu yeni amaç doğrultusunda gerçekleştirilen çalışmayla, Türkiye’deki akademik tıp kütüphaneleri ve onların elektronik bilgi kaynakları ile ilgili profili ortaya konmaya çalışılmıştır.
Araştırmamızın hipotezi şu şekildedir: ‘Türkiye’de akademik tıp kütüphaneleri ve onların elektronik bilgi kaynakları, tıp alanındaki kullanıcıların doğru, güvenilir ve güncel bilgiye hızlı, verimli ve etkin erişimini sağlamak için bir kapıdır. Ancak, Türkiye’de akademik tıp kütüphanelerinde bu konuda sorunlar bulunmaktadır’
Araştırma amacı doğrultusunda kullanılan yöntemler belgesel kaynak analizi ve karşılaştırma yöntemleridir. Kullanılan veri toplama teknikleri ise, anket ve görüşmedir.
Araştırma konusu ile ilgili bilgilere ulaşabilmek amacıyla öncelikle bir yayın taraması yapılmıştır. Yayın taraması yapılan kaynaklar aşağıdaki gibidir.
Academic Search Premier-Ebsco Medline-Ebsco
OVID Proquest Pubmed
Türk Kütüphaneciler Derneği Dizini Türkiye Bibliyografyası
Türkiye Makaleler Bibliyografyası Web of Science
Yüksek Öğretim Kurulu Tez Tarama Sayfası
Boğaziçi Üniversitesi Kütüphanesi’nden elde edilen Encylopedia of Librarianship1 adlı kitabın Biomedical Libraries başlığı altındaki bilgilerden sıkça yararlanılmıştır.
Çalışma sırasında, özellikle Türkiye’de tıp kütüphanesi tarihi ile ilgili araştırma sırasında, İstanbul Tıp Fakültesi Kütüphanesi kaynaklarından, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Deontoloji Bölümü öğretim elemanlarından ve bu bölümün kütüphanesinden büyük katkı alınmıştır.
Araştırmada İstanbul Üniversitesi Tez Hazırlama Yönergesi temel alınmış ve kullanılmıştır.
Araştırma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, tıp ve tıp alanında kütüphane konusu; kütüphane tarihçesi, tıp kütüphanesinin tanımı ve tıp kütüphaneciliğinin tarihi başlıkları ile ele alınarak işlenmiştir. Tıp kütüphaneciliğinin tarihçesi, kıtalar altında, bazı ülkeler tek tek ele alınarak işlenmiştir. Türkiye’deki tıp kütüphaneleri tarihi ayrı bir başlık olarak ele alınmış ve daha detaylı incelenmeye çalışılmıştır.
İkinci bölümde, tıp kütüphanelerinde elektronik kaynaklar konusu; elektronik kaynağın tanımı, elektronik kaynakların türleri, elektronik kaynakların önemi ve oynadığı rol, elektronik kütüphaneler, tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynakların tarihçesi, tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynakların önemi ve değeri, Türkiye’de akademik tıp kütüphanelerinin tıp alanında abone oldukları elektronik veri tabanları başlıkları ile ele alınarak işlenmiştir.
Üçüncü bölümde ise, Türkiye’de akademik tıp kütüphanelerinde kullanılan elektronik kaynakların analizi, tıp fakültesi bulunan 44 üniversitenin tıp kütüphanelerine bir yıl ara ile uygulanan iki anket çalışması ile ortaya konmaya çalışılmıştır. Uygulanan anket çalışmalarının analizi ve bu analiz çalışmasındaki bulgular ile değerlendirmeler önce iki ayrı bölümde işlenmiştir. Daha sonra iki analiz çalışmasının bulguları, bir başka bölümde karşılaştırılıp değerlendirilerek verilmiştir.
Bu çalışmanın ekler kısmında ise, araştırmada kullanılan anket (Ek:1); Ankos kanalı ile abone olunan veri tabanlarının listeleri: veri tabanı adına göre (Ek:2) ve Ankos kanalı ile abone olunan veri tabanlarının listeleri: üniversite kütüphanesi adına göre (Ek:3); elektronik tıp dergilerinin listesi (Ek:4), çevrimiçi kullanıcılar için süreli yayınların listesi (Ek: 5) bulunmaktadır.
Ankos kanalı ile abone olunan veri tabanlarının listesini (Ek:2) ve (Ek:3) bu tez çalışmasının ekler kısmında verme amacımız, bazı üniversite kütüphanelerinden anket yolu ile elde edilemeyen veri tabanı adlarını bu liste aracılığıyla tam ve doğru olarak saptamak ve sunmaktır.
Ayrıca, Pubmed Linkout, Ulrich Periodicals Directory ve Free Medical Journals kaynaklarından derlenerek oluşturulan elektronik tıp dergileri listesi (Ek: 4), tıp ve sağlık alanı ile ilgili elektronik kaynaklarla ilgilenenler için (kütüphaneciler, kullanıcılar için) yararlı olacağı düşünülerek verilmiştir Bu listede, sol kolonda dergilerin adları yer alırken, sağ kolonda ise hangi kaynakta bulunduğu yer almaktadır.
Yine, National Library of Medicine tarafından hazırlanan, dizinlenmiş tıp ve sağlık alanındaki elektronik dergileri içeren, çevrimiçi kullanıcılar için süreli yayınların listesi (Ek: 5) de bu çalışma kapsamında, tıp ve sağlık alanındaki kütüphaneciler için yararlı olacağı düşünülerek verilmiştir. Liste, derginin adı ile birlikte künye bilgilerini de içermekte olup, daha çok kütüphanecilerin kullanımına yöneliktir.
1. BÖLÜM: TIP VE TIP ALANINDA KÜTÜPHANE
İlk çağlarda kişiler hastalıklarını iyileştirmek amacıyla çeşitli yöntemlere başvurmuşlar, deneme yanılma yoluyla, doğanın şifalı gücünü zaman içinde keşfederek hastalıklarına çareler bulmuşlardır. Hastalıklara iyi gelen çareler, nesilden nesile aktarılmış, aktarılan bilgilere her nesil yenilerini ilave etmiştir. Bilgi birikimi sonucu ilerlemeler kaydedilmiş ve günümüze gelinmiştir.
Nesilden nesile bilgi kaynaklarının aktarılmasıyla günümüze gelen bilgi birikimi, bilimsel süzgeçten geçerek bilimsel bilgi birikimi şekline dönüşmüştür. Bilimsel bilginin gelişimi yine bilgi paylaşımı yoluyla devam etmektedir. Bu gelişme tüm bilim alanları gibi tıp alanı için de söz konusudur.
Geniş anlamda tıp, ilk insanlarla daha doğrusu ilk canlı ile yaşıttır. İlk insanın içgüdüleriyle derdine çare aradığı ilk devirlerden sora tıp, metafizik, dini, mistik ve ampirik evrelerden geçerek bugünkü modern tıbba ulaşmıştır.2
Bu çalışmada öncelikle, çalışmanın ana kavramlarından olan ‘tıp’ kavramının, bu çalışma kapsamındaki anlamlarının açıklanması gerekmektedir. Başvurulan çeşitli danışma kaynaklarında ‘tıp’, aşağıdaki şekillerde tanımlanmıştır;
“Hastalıkları iyileştirmek, hafifletmek veya önlemek amacıyla başvurulan teknik ve bilimsel çalışmaların tümü, hekimlik, tababet.”3
“Tıp nedir? in yanıtları arasında, onun koruyucu yönü, tedavi edici niteliği ile iyileştirici ve teknik bir alan olması, temel bilim özelliği ile araştırmacı boyutu,
2 Ayşegül Demirhan Erdemir, “Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalının Tıp Bilimleri İçindeki Yeri,
Geleceğe Yönelik Özellikleri ve Bazı Orijinal Sonuçlar”, II. Türk Tıp Tarihi Kongresi: Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1999, s.54.
dahası toplumsal bir kurum olması ile sosyal boyutu alışılmış olarak ilk usa gelenlerdir.”4
“Sağlıklı olma halinin sürdürülmesi, hastalıkların önlenmesi, hafifletilmesi ve tedavi edilmesi ile uğraşan bilim ve sanat.”5
“Hastalıkları, sakatlıkları iyileştirmek, hafifletmek ya da önlemek ereği ile başvurulan teknik ve bilimsel çalışmaların tümü, hekimlik.”6
“İnsanların bedenen ve ruhen tam bir iyilik hali içinde olmaları amacına yönelik uygulamaların tümü ile uğraşan, bu amaca yönelik çeşitli doğal ve sosyal bilimleri ve kendine özgü bir deneyim birikimini kullanan disiplin.”7
Bütün bu tanımlardan yola çıkarak “tıp”, bireylerin sağlıklı olma hallerini koruma, hastalıklarını tanı ve tedavi etme amacıyla fen ve sosyal bilimleri ve kendine özgü deneyim; bilgi birikimini kullanarak, araştırmacı boyutu ile temel bilim özelliği taşıyan disiplindir şeklinde tanımlayabiliriz.
Bu çalışmada, çalışma konusuyla ilgili bir diğer önemli kavram olan ‘kanıta dayalı tıp’ kavramını da açıklamak gerekmektedir.
‘Kanıta dayalı tıp’ kavramının ortaya çıkışı günümüzde kütüphanecilikle tıp alanını birbirine daha çok yaklaştırmıştır. “Kanıta dayalı tıp (KDT) hastaların tanı ve tedavi sürecinde karar verirken varolan en iyi kanıtların dikkatli, özenli ve akıllıca kullanılmasıdır. Bir başka tanım, kişinin bireysel klinik deneyimiyle sistematik taramalar sonucunda elde edilen en iyi bilimsel ve klinik kanıtları birleştirerek kullanmasıdır. Tanımların içinde yer alan en iyi ve en güncel kanıtlar ise, çok büyük
4 Serap Şahinoğlu Pelin, “Tıpta Görsel Estetik ve Dermatoloji”, Turkish Journal of
Dermatopathology, C.8, no. 1-2, 1998, (Çevrimiçi) http://www.ato.org.tr/konuk/tdp/tjod/1998-01/9874.html, 17 Temmuz 2004.
5 K. Hakan Gülkesen, “Sağlıkta Temel Kavramlar” (Çevrimiçi)
http://www.turkmia.org/file/211sagliktatemelkavramlar_gulkesen.ppt, 23 Mart 2004, s.2.
6 Gülkesen, a.g.e., s. 2. 7 Gülkesen, a.g.e., s. 2.
boyutlara ulaşmış tıbbi literatür içerisinden stratejik taramalar sonucu elde edilir. KDT için gerekli literatür tarama becerisi, hekimlerin kendi bireysel gereksinimleri için yeterli olandan karmaşık ve profesyonel bir düzeydedir. Bu tür bilgi ancak konunun profesyonelleri, yani kütüphaneciler tarafından yeterli ve etkin bir biçimde sağlanabilir.”8
Yine bu çalışma konusu ile ilgili bir diğer kavram olan ‘klinik tıp kütüphaneciliği’nin tanımı şu şekildedir:
İlk kez 1974 yılında tanımlanıp geliştirilen Klinik Tıp Kütüphaneciliği’ (KTK)de tıp ve sağlık bilimleri kütüphaneciliğinin boyutunu artıran bir alandır. KTK, kütüphanecinin, hekim, hemşire, diyetisyen, eczacı, sosyal hizmet uzmanı, psikolog gibi kişilerden oluşan sağlık ekip üyelerinin sorularını saptaması, bu soruları yanıtlayacak literatürü bulmak üzere kütüphanede tarama yapması ve bulduğu ilgili literatürü ekiptekilere en çok 24 saat içinde iletmesi esasına dayanır. Bugün birçok klinik kütüphanecisi KDT kütüphaneciliğinin teknik ve yöntemlerini uygulayarak hizmet vermektedir. 9
1.1. Kütüphane Tarihçesi
İlk kütüphaneler milattan önceki yıllara dayanmaktadır. Kil ve taş tabletler üzerine yazılmış çivi ve resim yazılarıyla kalıcı iletişim sağlanmış olup, ortaya konan bu yazılar saray ve kral kütüphanelerinde muhafaza edilmiştir.
İ.Ö. 3000-2500 yıllarında Mezopotamya’da çivi, Mısır’da hiyeroglif yazılar, piktografik yazının gelişmesiyle biçimlenmiş ve gelişmiştir. Yazılı belgelerin gittikçe artması sonucu oluşan ilk kütüphaneler, dönemin krallarının saraylarında muhafaza
8 Murat Sincan, “Kanıta Dayalı Tıp ve Tıp Kütüphaneciliği”, Bilgi Dünyası, C. 4, no. 1, 2003, s. 65. 9 Nazlı Alkan, “Günümüzde Tıp ve Sağlık Bilimleri Kütüphaneciliği”, Elektronik Gelişmeler
Işığında Araştırma Kütüphanleri 24-26 Ekim 2002 Bolu Bildiriler, Yay. Haz.: Fatih Rukancı, Hüseyin Odabaş, Malik Yılmaz, Hakan Anameriç, Abant İzzet Baysal Üniversitesi İzzet Baysal Kültür Merkezi, 2002, s.28.
edilmiştir. Bu konuda en eski bilgi Mısır (Gizeh) kralı Sepseskaf’a aittir, bu bilgi İ.Ö. (2720-2560) kitaplar evinin katibi olarak geçen yazılı belgedir.
Anadolu’da ise Sümerler ve Asurların kurmuş oldukları kütüphaneler bilinen ilk kütüphanelerdir (İ.Ö. 2003-1961). Rulo halinde kullanılan ve saray kütüphanelerinde bulunan papirüsten* sonra, uygarlıklar, hep iyi ve daha kullanışlı olan bilgi, teknolojisi ve ürünlerine yönelmişlerdir.
1453 yılında Johannes Gensfleisch Gutenberg’in matbaayı icadının en önemli sonucu, bilginin, kağıt üzerine seri olarak basılması ve insanlığın hizmetine kolay, hızlı ve ucuz yoldan sunulmasıydı.10
Matbaanın yaygınlaşmasından sonra kitap ve kütüphanelerin sayıları artmış, bilim skolastik yani sorgulamanın yasak olduğu düşünceden sıyrılarak, gerçek anlamdaki akılcı (pozitif) düşünce ve araştırma sürecine girmiştir. Pozitif bilimin yayılmasında, gelişmesinde ve aktarılmasında kitaplar ile bu kitapların muhafaza edilip kullanıma sunulduğu kütüphanelerin önemli bir misyonu vardır.
Araştırmaya dayalı pozitif bilimin yayılmasıyla birlikte içinde bulunduğumuz çağ bilgi çağı olmuştur böylelikle yayın ve bilgi alanında patlama meydana gelmiştir. Bilgi üreten araştırmacının, yeni bir bilgi üretmeden önce var olan bilgiye erişmesi gerekir. Bilgi, yığın haline geldiğinde bu yığının arasından araştırmacının kendi konusuyla ilgili bilgiyi çekip alması güçleşmektedir. Bilginin ulaşılabilir olması için örgütlenmesi, belli bir düzen, sistem içinde bulunması gerekmektedir. Bilginin örgütlenmesi işi çok eski tarihlerden beri kütüphanelerin görevidir. Artan bilgi ve yayın karşısında kütüphaneler yeni sistemler ve teknolojiler kullanarak kullanıcılarını bilgi yığını yerine, onlara bilgi yığını içinde aradıkları bilgiye ulaşmada kolay, hızlı erişilebilen bilgi sistemleri sunmaktadırlar.
10 Jale Baysal, Kitap ve Kütüphane Tarihine Giriş, 2.bs., Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul
Günümüzde kitapların (basılı yayınlar) bir kısmı kağıt baskıdan, sanal ve saydam yapılı materyallere [CD (compact disk), CD-ROM (compact disk-read only memory), DVD (digital versatile disk), VCD (video compact disk) vb.] aktarılarak elektronik kitap formatına dönüşmüşlerdir. Bu gelişmeyle birlikte kütüphaneler de elektronik ortama doğru açılma yoluna girmişlerdir.11
1.2. Tıp Kütüphanesinin Tanımı
Tıp kütüphanesi; tıp fakültesi, hastahane, tıbbi araştırma enstitüsü, halk sağlığı kurumu ya da bir tıp derneği tarafından tıp ve diğer sağlık konuları ile ilgili basılı ve çevrimiçi kaynakları içeren koleksiyonu bulunan, öğrenciler, araştırmacılar ve sağlık bilimlerinde çalışanların (tıp, hemşirelik, dişçilik, eczacılık v.b.) bilgi ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan bir özel kütüphane türüdür ve sağlık bilimleri kütüphanesiyle eşanlamlıdır. 12
XX. yüzyılın ortalarına kadar ‘tıp kütüphanesi’ olarak adlandırılan kütüphaneler, önce, araştırmaya yönelik dermeleri de barındırmaya başlayarak, ‘biyotıp kütüphanesi’, sonraki yıllarda da ‘sağlık bilimleri kütüphanesi’ veya ‘tıp merkezi kütüphanesi’ adını almışlardır. Tıp okullarının yanı sıra diş hekimliği, eczacılık, hemşirelik okulları vb. ile genellikle uygulama ve öğretim hastahanelerini bünyelerine alan akademik kütüphaneler, çeşitli kullanıcı gruplarına, farklı düzeylerde hizmet veren büyük kütüphanelerdir. Bugün ‘tıp kütüphanesi’ adı, genelde ‘sağlık bilimleri kütüphanesi’ olarak değişmiş olsa da, hastahane, tıp derneği, tıbbi araştırma merkezi ve ilaç firması kütüphanelerini, ‘sağlık bilimleri kütüphanesi’ olarak isimlendirmek doğru olmaz.13
11 Orhan Alav, “Elektronik Kütüphanelerin Doğuşu ve Eğitimdeki Yeri”, (Çevrimiçi)
http://library.sdu.edu.tr/orhan/alav.html, 1 Eylül 2004.
12 ODLIS: Online Dictionary for Library and Information Science
(Çevrimiçi) http://www.wcsu.ctstateu.edu/library/odlis.html#medicallib, 1 Eylül 2004.
ABD’ (Amerika Birleşik Devletleri) deki en büyük tıp kütüphanesi Washington’da yer alan NLM (National Library of Medicine)’dir. Tıp kütüphanecileri MLA (Medical Library Association) altında toplanmıştır. 14
Tıp kütüphaneleri genel olarak, ya üniversite kütüphanelerinin bünyelerinde, ya da özel kütüphane statüsündedirler.
Hastahane Kütüphanesi: Bir hastahanenin bünyesinde yer alan, tıp ve diğer sağlık alanlarında basılı ve çevrimiçi kaynaklar içeren bir koleksiyona sahip olan, doktorların, hemşirelerin, hastaların ve diğer personelin bilgi ve araştırma ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlayan ve genellikle bir tıp kütüphanecisi tarafından yönetilen bir tıp kütüphanesidir.15
Tıp kütüphanelerinde bulunabilecek başlıca dokümanlar aşağıdaki gibidir: 1. Tıbbi kitaplar
2. Tıbbi süreli yayınlar 3. Hasta dosyaları 4. Tıbbi indeksler 5. Tıbbi tezler 6. Tıbbi bildiriler 7. Tıbbi patentler 8. Tıbbi kataloglar
9. Tıbbi başvuru kaynakları 16
10. Tıbbi görüntü kayıtları (filmler, slaytlar, kartlar, modeller, kabartmalar...)
14 ODLIS, a.g.e. 15ODLIS, a.g.e.
1.3. Tıp Kütüphaneciliğinin Tarihi
Bu bölümde ‘Tıp kütüphaneciliğinin tarihi’ önce kısaca, daha sonra kıtalar altında ülkelere ayrılarak ayrıntılarıyla ele alınacaktır. Türkiye’nin diğer ülkelerden farklı olarak (kıtalardan ayrı olarak) ve en son ele alınmasının sebebi zengin tıp tarihine sahip ülkemizin ayrıca değerlendirilmesi gereğidir.
1.3.1. Genel
“Tıpla ilgili ilk bilginin Mezopotamya’da kil tabletlere, eski Mısır’da papirüslere aktarılması, insanların ilkçağdan beri hastalıkların tanı ve tedavisine verdikleri önemi ifade eder. Sağlığa verilen önemin kanıtları olan bu ilk tıp belgelerinin bulundurulduğu ortamlar, tıp kütüphanelerinin en eski biçimleri olarak değerlendirilebilir. Mezopotamya’da Asur kralı Asurbanipal (M.Ö. 668-626) tarafından kurulan büyük Ninova Kütüphanesi’nde, gerçek yaşları bilinmemekle beraber, M.Ö. 2000’lere ait oldukları belirlenen çok sayıda kil tablet arasında tıpla ilgili olanlar da vardı. Bu kütüphane her konuda tabletin bulunduğu genel bir kütüphane olmakla beraber, tıpla ilgili kaynaklara da erişim olanağı sağlayan ilk kütüphane olarak değer taşır. Tıp kütüphanelerinin asıl kökenini, eski Mısır’da özellikle şifa/tedavi merkezi olarak kullanılan tapınaklar içerisindeki tıp papirüslerinin bulundurulduğu mekanlara dayandırmak mümkündür. Bilinen en eski tıp papirüsü M.Ö. 1900-1500 yılları arasında yazılmıştır.”17
“Sağlık kayıtlarının tarihi tıp tarihi ile paralel olarak yürümüştür. Taş devri mağaralarının duvarlarında renkli tıbbi resimler bulunmuştur. İspanya’da yontma taş devrine ait mağaraların duvarlarında cerrahi testere ve parmak ampütasyonu* silüetleri bulunmaktadır. Bu resimlerin milattan 25 bin yıl önceye ait olduğu sanılmaktadır.”18
17 Alkan, a.g.e., s.17.
* Fiziksel bozukluk
18 Kadir Sümbüloğlu, Vildan Sümbüloğlu, Tıbbi Sekreterlik Eğitimi için Tıbbi Dokümantasyon,
Eski Mısır’da İ.Ö. 2718-2600 yılları arasında yaşayan İmhotep, gerçek bir hekim,bilgin, mimar ve politikacıdır, vezirlik görevinde de bulunmuştur.19 İmhotep aynı zamanda tıbbın tanrısı olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde altısı tıbbi konularda olmak üzere 36 veya 42 kitabın yazarı olduğu söylenen Toth, tıp ilahı olarak değil, yazı, icat ve akıl ilahı olması ve ilahların sözcüsü ve kayıtçısı olması nedeniyle iyileştirme sanatında ün salmıştır.20
Eski Mısır tıbbı hakkındaki bilgiler papirüslerden elde edilmektedir. Papirüsler bulan kişilerin isimleri ile anılmaktadırlar. Kahun Papirüsü (İ.Ö. 2000) en eski papirüstür ve jinekoloji ve veterinerlikten bahsetmektedir. Edwin Smith Papirüsü (İ.Ö. 1600) bugün New York Tıp Akademisi’nin malıdır ve cerrahi işlemlerle ilgilidir. Ebers Papirüsü (İ.Ö. 1550), ise hastalıkların çok ayrıntılı gözlemlendiğini ve ilaçların uygulanma biçimini göstermektedir. 21
Hititler İ.Ö. 2000 yılının başında Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya gelmişlerdir. Kurulan büyük Hitit Devleti İ.Ö. VII-VIII yüzyılda parçalanarak ortadan kalkmıştır. Hitit tıbbı hakkındaki bilgiler başkent Hattuşaş (Boğazköy)’de bulunmuş tabletlere dayanmaktadır. Hititlerde doktorluk oldukça önde gelen bir meslekti. Doktora Hititçe Asû denirdi. Hitit kanunlarına göre bir insan başka bir insanı hasta ederse, onun hastalık giderlerini ödemekle sorumlu tutulurdu. Devletler birbirlerinden yazışma ile doktor getirtebilirdi. Doktorlar kendi aralarında ‘şef doktor’, ‘küçük doktor’ (asistan) gibi ünvanlarla ayrılırlardı, kadınlardan da doktor olanlar bulunurdu, bunlara ‘hemşire’ adı verilirdi.22
En eski genel kütüphanelerden birisini teşkil eden Asur kentlerinden Ninova’daki Sardanapalus kütüphanesinde bulunan biyomedikal (biyoloji ve tıp) literatür İ.Ö. VII. yüzyıla uzanmaktadır. İ.Ö. 300’lü yıllarda, Mısır’da hüküm sürmüş
19 Recep Akdur, Erdem Aydın, Tıbbi Etik ve Meslek Tarihi, Ankara, Songür Yayınları, 2003, s.53. 20 M. Adil Artukoğlu, Aslan Kaplan, Ali Yılmaz, Tıbbi Dokümantasyon, Ankara, 2002, s. 24. 21 Sümbüloğlu, a.g.e., s. 11.
22 Gülsel Kavalalı, “Hitit Döneminde Anadolu’da Kullanılan Bitkisel Droglar”, II. Türk Tıp Tarihi
olan Makedonyalı Ptolemies’in23 ünlü kütüphaneleri de önemli tıp dermelerine sahiptir. İ.Ö. 300’lü yıllarda Hipokrat’ın temsil ettiği Kos okulunun alternatifi olan ve Datça yarımadasında bulunan “Knidos Tıp Okulu”nun zengin bir kütüphanesi olduğu bilinmektedir. 24 Fakat önemli erken dönem tıp koleksiyonlarının büyük çoğunluğu özel şahısların ellerinde bulunmaktaydı. Örneğin, Aristo’nun elinde mükemmel bir koleksiyonu olduğu bilinmektedir. 25 İ.Ö. IV. yüzyılda Atinalı hekim Diokles özellikle Hipokratik yazıtlardan oluşmuş zengin bir tıp kütüphanesine sahipti.26
Erken dönem tıp kütüphaneleri; reçeteler, ayrıntılı klinik metotlar halinde pratik tavsiyeler ya da tıp felsefesi hakkında görüşler içeren eserlere sahipti. Erken dönem tıp literatürünün büyük bölümü Hipokrat (İ.Ö. 5.yy.) ve Hipokrat’tan 600 yıl sonra Roma’da imparatoru tedavi ederek ünlenen Galen’in çalışmalarından oluşmaktaydı. 27
Orta çağda, dönemin bazı önemli kişileri tarafından birkaç tıbbi koleksiyon geliştirilmiş ve bazı kurumlar, yararlı ancak küçük çapta tıp kütüphaneleri kurmuşlardır. Manastırlar ve tıp okulları en iyi tıp kütüphanelerini geliştiren iki önemli kuruluştu. Orta çağda yazılı kaynakların çoğaltılması sadece el yazması yoluyla yapıldığından, bu alanda büyük yatırım yapılsa dahi, üretiminin sınırlı olması ve zor elde edilebilmesi, koleksiyonların geliştirilmesini güçleştiren önemli iki etkendi.28 Londra’da bulunan St. Bartholomew’s Hastahanesi orta çağda kurulmuştur ve faaliyetlerini bugün de sürdürmektedir. Bu hastahanede kuruluşundan beri tutulan hasta kayıtları, kurulan tıbbi dokümantasyon kitaplığında toplanmış, bu çalışma diğer hastahanelere de önderlik etmiştir.29
23 “Ptolemies”, Online Classic Encyclopedia, (Çevrimiçi),
http://8.1911encyclopedia.org/P/PT/PTOLEMIES.htm 9 Ağustos 2004.
24 Nuray Yıldız, Kalıntılar ve Edebi Kaynaklar Işığında Antikçağ Kütüphaneleri, İstanbul,
Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003, s. 299.
25 Landau, a.g.e., s.555. 26 Yıldız, a.g.e., s. 296. 27 Sümbüloğlu, a.g.e. s. 14. 28 Landau, a.g.e. s.556 29 Sümbüloğlu, a.g.e.s. 17.
XII. yüzyılda Paris’te bir tıp hocası olan Alexander Neckham ile Ugolino de Montecaniti (1500), Floransalı Taddeo Aldenotti (14. yüzyıl) ve Amplonius de Berka (XV. yüzyıl) önemli bireysel koleksiyonlara sahiptiler. Nuremburg’ te yaşamış Alman Schedel kardeşlerden her biri XV.yüzyılın ikinci yarısındaki tıp eğitimleri sırasında kapsamlı koleksiyonlar yaratmışlardır. Gutenberg’den itibaren, özellikle de 1500’lü yıllardan sonra, biyomedikal koleksiyonlar hızla büyümüşlerdir. Tıp koleksiyonları çoğunlukla okullarda, cemiyetlerde (society) ya da zengin doktor ve doğa bilimcilerin ellerinde bulunuyordu.30
Hipokrat ve Galen’in çalışmaları XVI. yüzyılda Fransız Ambroise Paré (1517-1590)31 ve Brüksel’de doğmuş olan Andreas Vesalius (1514-1564)32 gibi yazarlara önderlik etmiştir. Daha sonraları bu kitaplar akademik ya da özel çalışan doktorlar tarafından toplanmış ve cemiyet kütüphanelerinde yer almıştı. 1679’ da ilk tıp dergisinin yayınlanması ile birlikte biyomedikal kütüphaneler, yeni bir görev daha üstlenmişlerdir. Bu görev doktorların çalışmaları ve öğrencilerin eğitimi için gerekli güncel bilgileri içeren bir koleksiyon oluşturmaktı.33
XVIII. yüzyılda Avrupa’daki tıp okulları ve toplulukları önemli kütüphaneler kurmaya başlamışlardı. O dönemdeki kütüphanelerin politikası, kitapları korumakla sınırlı olduğu için, bireyler ve özellikle de hekimler, eğer literatüre ulaşmak istiyorlarsa kendi özel koleksiyonlarını oluşturmak zorundaydılar. Lancisi (1654-1720 Roma) mükemmel bir tıp koleksiyonu kurmuş ve koleksiyonunu 1711’de diğer hekim ve bireylerin kullanımına sunmuştur. Paris Üniversitesi’nin ünlü Tıp Fakültesi Kütüphanesi 1733’de kurulmuştur. St. Petersburg (Leningrad) İmparatorluk Tıbbi-Askeri Akademisi Büyük Kütüphanesi 1795’te faaliyete geçmiştir.34
30 Landau, a.g.e. s. 556.
31 “Ambroise Paré”, Catholic Encylopedia, (Çevrimiçi) www.newadvent.org/cathen/11478a.htm, 12
Ağustos 2004.
32 “Andreas Vesalius”, British Broadcasting Corporation, (Çevrimiçi)
www.bbc.co.uk/history/historic_ figures/vesalius_andreas.shtml, 12 Ağustos 2004.
33 Landau, a.g.e. s. 556. 34 Landau, a.g.e. s. 557.
Batının tıp bilgisinin temelini oluşturması nedeniyle önemli olan İslam tıbbı ile ilgili bilgiler, batı tıbbından ayrı olarak bit bütün halinde ele alınacaktır.
İslam bilginlerinin tıpla ilgili yayınları şu şekildedir: Cabir (Geber) IX. yüzyılda kimya alanında çalışmalar yapmış ve Külliyat adlı bir kitabı vardır. Ali b İsa yine IX. yüzyılda göğüs hastalıkları uzmanıdır ve göz hekimliği ile ilgili bir kitap yazmıştır. Aynı yüzyılda tıp alanında dört kitabı olan bir diğer bilgin ise Ali b. Rabban’dır. X. Yüzyılda Mecusi Ali B. Abbas, tıbbın çeşitli konuları ile ilgili Meliki adlı bir kitap yazmıştır. Razi (854-932), hasta başında klinik dersi veren ilk İslam hekimidir ve 200 kadar kitabı vardır. Farabi (870-950), tıp tarihinde ansiklopedik bir bilim adamı olarak tanınır. Abu Reyhan Biruni’nin (973-1051), matematikçi bir hekimdir, en önemli eseri eczacılıkla ilgili Kitab al-Saydala’dır. İbni Sina’nın (980-1037), çok sayıda kitapları vardır. Bunlar arasından Kanun isimli kitabı 17. yüzyılın ortalarına kadar Avrupa’da kullanılmıştır. İbn al-Nefis (1210-1288) ise ilk bağımsız anatomi kitabını yazmıştır.35
İslam dünyasında, orta çağda hekimlerin özellikle Arapça’dan başka dillerde yazılmış kitaplardan oluşan kütüphaneleri vardır. Bu kütüphane geleneği Osmanlı hekimlerinde de kendi mevkii, bilimsel yeterlilik ve maddi güçleri doğrultusunda devam etmiştir.
Bu genel bilgilerden sonra kıtalar altında ülkelere odaklanarak, bu ülkelerdeki tıp kütüphaneciliği hakkında bilgi vermek, konunun hem daha derli toplu anlatımını sağlayabilir hem de konunun coğrafi ve toplumsal olarak da değerlendirilmesinde yardımcı olabilir.
1.3.2. Amerika
1.3.2.1. A.B.D.
ABD’deki tıp kütüphanelerinin ilki 1763’de kurulan Pennsylvania Hastahanesi Kütüphanesidir. 36
1787’de kurulan Philadelphia Hekimler Koleji ertesi yıl okula kütüphane oluşturulması için bir komite kurmuştur. Kütüphanenin gelişmesi için Philadelphia Hekimler Koleji kendi bütçesinin bir kısmını kullanıyordu, ayrıca bazı üyeler de kitap ve para yardımında bulunuyorlardı. Kütüphanenin büyük bir hızla büyümesi, XIX. yüzyılın ortalarında kolejin yeni binalarına taşınmasıyla başladı. Çünkü yangına karşı korunaklı olan bu kütüphane binası, evlerinde ya da iş yerlerinde tıp koleksiyonları bulunan kullanıcıların, bunları kütüphaneye bağışlamalarını sağlamıştır. 1896 itibariyle kütüphane 50.000 cilde sahipti, 1914’te 100.000 cildi aştı.37
XIX. yüzyılın en önemli kütüphanelerden biri New York’ta 1847’ de küçük bir grup hekim tarafından kurulmuştur. New York Tıp Akademisi, uzmanlığın etiğini yüksek seviyede tutmak ve iyi bir tıp kütüphanesi kurmak amacıyla işe başlamıştır. 38
1898’de kurulan New York Hastahanesi Kütüphanesi de yangına karşı korunaklı olan binasıyla (1890) Philadelphia örneğindeki gibi, bağışları tetiklemiştir. I. Dünya Savaşı itibariyle kütüphane 100.000 cilt sınırını aşmış, II. Dünya Savaşı sırasında ise 200.000 cildi geçmiştir. 39
Dr. Gould 1898’de Tıp Kütüphane Derneği’nin Başkanı seçilince, halk kütüphanelerindeki tıp departmanlarının, önce Amerikan Tıp Derneği, sonra da
36 “Pennsylvania Hospital History, Historical Timeline”, (Çevrimiçi),
http://www.uphs.upenn.edu/paharc/timeline/1751/tline4.html, 7. Aralık. 2004.
37 “Historical Library Overview”, (Çevrimiçi) http://www.collphyphil.org/histpg1.shtml, 8.
Aralık.2004.
38 “About the Academy Library”, (Çevrimiçi), http://www.nyam.org/library/about.shtml, 8
Aralık.2004.
Amerikan Kütüphane Derneği tarafından desteklenmelerini sağlamıştır. Böylece bu departmanların sayısı ülke çapında hızla artarak 1898’de 15’e, 1916’da ise 28’e ulaşmıştır.40
Amerika’daki ve hatta dünyadaki tıp kütüphaneciliği için en önemli kişi 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşamıştır. John Shaw Billings 1860’ta M.D. (medical doctor; tıp doktoru) diplomasını almış ve İç Savaşta görev yapmıştır. Savaştan sonra Washington’daki Birleşik Devletler Ordusu Surgeon-General’s Ofis Kütüphanesine kütüphaneci olarak atanmış ve bu görevini 1864-1895 yılları arasında sürdürmüştür. Bu kütüphane hızla büyüyerek, halen dünyanın en büyük biyomedikal kütüphanelerinden birisi olan NLM (National Library of Medicine) oluşturulmuştur. Dr. Billings 30 yıl içerisinde koleksiyonunu 2000 ciltten 116.800 cilde çıkarmış ve Index-Kataloğu ve kullanışlı Index Medicus’u yaratmıştır.41
Ülke çapındaki biyomedikal kütüphaneler 19. yüzyılda da gelişmelerini sürdürdüler. Yeni kütüphaneler kuruldu, iyileştirmeler yapıldı ve tıp kütüphaneciliği zamanla ayrı bir uzmanlık dalı haline geldi. 1898’de 4 hekim ve 4 tıp kütüphanecisinin sonradan MLA olacak Tıp Kütüphane Derneği’ni kurması, tıp kütüphaneciliğinin gelişiminde çok önemli bir aşama oluşturmuştur. Bu dernek, her tür biyomedikal kütüphanenin kurulması ve geliştirilmesinde ve tıp kütüphanecilerinin niteliklerinin iyileştirilmesinde günümüze kadar aktif rol oynamıştır.42
XX. yüzyılın başlarında ABD’deki biyomedikal kütüphanelerin sayısı 184’ü tıp, 9’u dişçilik, 17’si eczacılık ve 5’i veterinerlik olmak üzere toplam 215’ti. Bunların toplam derme sayısı ise bir milyondan biraz fazlaydı.43
40 Landau, a.g.e., s. 565.
41 “John Shaw Billings”, (Çevrimiçi), http://www.arlingtoncemetery.net/jsbillings.htm, 9.Aralık.2004. 42 “MLA Milestones”, (Çevrimiçi), http://www.mlanet.org/about/history/milestones.html,
9.Aralık,2004.
XX.yüzyıl ortalarında Amerika’daki tıp kütüphaneciliğinin izlediği gelişmeyi tek bir kelimeyle ifade etmek gerekirse, bu “işbirliği” olurdu. İşbirliğinin ilerlemesini sağlayan motive edici güçler ise vasıflı tıp kütüphanecilerinin sayıca azlığı ve yetersiz maddi olanaklardı. Bu ihtiyaçları karşılamak amacıyla yapılan en önemli girişim 1965’te hazırlanan Tıp Kütüphanesi Destek Yasası (Medical Library Assistance Act) idi. 44
Bazı önemli kütüphaneler daha verimli ve işlevsel birimler kurmak amacıyla birleşme yoluna gitmişlerdir. Harvard Tıp Kütüphanesi ile Boston Tıp Kütüphanesi 1960 yılında birleşerek, ülkenin ikinci büyük tıp kütüphanesi olan Francis A. Countway Tıp Kütüphanesi’ni oluşturmuşlardır.45 Downstate Tıp Merkezi, New York Eyalet Üniversitesi ve Medical Society of the County of Kings (County of Kings Tıp Cemiyeti, Brooklyn, New York) son dönemde daha kapsamlı bir kütüphane oluşturmak amacıyla kütüphanelerini birleştirme kararı almışlardır. Cleveland Tıp Kütüphanesi de Case Western Reserve Üniversitesi Sağlık Bilimleri Kütüphanesi’yle birleşmiştir. 46
Ülke çapında yayılmış ve sayıları hızla artan bazı tıp kütüphaneleri bir TWX (Teletypewriter Exchange Service) ağı ile birbirine bağlanmıştır. Duke üniversitesi Tıp Merkezi Kütüphanesi tarafından başlatılan bu ağ ILL (Interlibrary Loan, Kütüphaneler Arası İşbirliği) işlemini büyük ölçüde hızlandırmıştır. 47
Son yüzyıl boyunca National Library of Medicine (birçok değişik isim altında) bibliyografik araç ve hizmetlerin yaratılmasında biyomedikal kütüphanelere yol göstermiştir. 1961 yılında, NLM 1887 yılından beri bulunduğu yetersiz ve
44 Landau, a.g.e., s. 561.
45 “Medical Libarary Association: History of MLA”, (Çevrimiçi),
http://www.mlanet.org/about/history/w_draper.html, 8. Aralık. 2004.
46 Landau, a.g.e., s.561.
47 Warren Bird, “TWX and InterLibrary Loans”, Bulletin of the Medical Library Assosiation, C. 57,
tehlikeli binasından taşındıktan sonra yönetim başında olan Dr. Frank B. Rogers bir kaç yıldan beri planlamış olduğu mekanik hizmetleri geliştirmiştir.48
Değişik zaman aralıklarında gerçekleşen bu hizmetler Medical Literature Analysis and Retrival System (MEDLARS)’ın ürünleridir. MEDLARS’ın orijinal versiyonu GRACE (Graphic Arts Composing Equipment) adı verilen çıktı alımını hızlandıran, film çıktısı alıcı araca sahip bir Honeywell 800 bilgisayardan oluşturulmuştur. MEDLARS aylık ve yıllık çıkan, dünya çapındaki literatürden seçilmiş, 2.400 derginin konu ve yazar listesi olan Index Medicus’u, birkaç özelleşmiş periyodik bibliyografiyi ve kitaplar ve raporların konu ve yazar listesi olan Current Catalog’u oluşturmaktadır.49
“‘Bütünleşik Akademik Enformasyon Yöntem Sistemleri’, (Integrated Academic Information Management Systems – IAIMS) Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin (National Library of Medicine – NLM) desteği ile 1983 yılında uygulamaya geçirilmiştir. IAIMS özellikle 1990’larda gelişimini sürdürmüş, temelde akademik tıp ve sağlık bilimleri merkezlerinde bütünleşik enformasyon sistemleri geliştirmek üzere tasarlanmasına rağmen, hastahanelerde de uygulanmaya başlanmıştır. Hasta kayıtlarını, laboratuar testlerini, klinik bilgilerini, karar sistemlerini, araştırma sonuçlarını, sağlıkla ilgili verileri ve enformasyonu bibliyografik veri tabanlarıyla bütünleştirerek sunma olanağı sağlayan IAIMS’in esas amacı, tıp ve sağlığa yönelik enformasyon sistemleri kanalıyla, araştırma, eğitim ve hasta bakımını geliştirmektir.”50
1.3.2.2. Kanada
Kanada’daki tıp kütüphanesi hizmetleri 1823 yılında Montreal kentindeki McGill Üniversitesinde bir tıp kütüphanesi kurulması ile resmen başlamıştır. Otuz yıl
48 Nancy Whitten Zinn, “Frank Bradway Rogers”, (Çevrimiçi),
http://www.mlanet.org/about/history/f_rogers.html, 5. Ocak. 2005.
49 Landau, a.g.e., s. 577.
50 Nazlı Alkan, “Tıp ve Sağlık Kuruluşlarında Bilgi Yönetimi”, Bilgi Dünyası, C. 4, no. 2, 2003, s.
sonra Quebec’teki Laval Üniversitesi Tıp Fakültesinde bir tıp kütüphanesi açılmış, ertesi yıl da Ontario’nun ilk tıp kütüphanesi Kingston şehrinde bulunan Queen’s üniversitesinde açılmıştır. Yüzyıl sona ermeden önce de Western Ontario Üniversitesi (1881), Manitoba Üniversitesi (1883), Halifax Dalhousie Üniversitesi (1890) ve Toronto Üniversitesi’nde (1890) tıp kütüphaneleri açılmıştır. Toronto’daki Tıp Akademisi 1907’de Ontario Tıp Kütüphaneleri Derneği’nden sağlanan 4.600 ciltlik koleksiyonu ile hizmete başlamıştır. Adı geçen dernek 1887 de Toronto Tıp Topluluğu, Ontario Tıp Derneği ve Ontario Doktor ve Cerrahlar Koleji tarafından kurulmuştur. 51
Kanada tıp kütüphaneciliğindeki ilginç bir gelişme olarak, British Columbia Üniversitesi Doktorlar ve Cerrahlar Koleji tıp kütüphanesi bölümünün kurulması ve hızla büyümesini göstermek mümkündür. Bu bölümün planları 1960’da kolej ve Vancouver Tıp Derneği tarafından hazırlanmıştır. Tıp kitaplığı bölümü tıbbi literatüre erişimi büyük ölçüde rahatlatmış ve tıp eğitimine de sürekli destek vermiştir. Sonradan kalıcı hale getirilmiş olan kitaplıkta 13.500 cilde ulaşan bir koleksiyon oluşturmuştur. 52
Aşağıdaki tabloda (Tablo 1) Kanada da bulunan 50.000 cilt barajını aşabilen diğer biyomedikal kütüphanelerin cilt sayısı bilgileri bulunmaktadır.
Kütüphanenin Adı Cilt Sayısı
Mc Gill 114.000
Toronto Üniversitesi 83.000
British Columbia Üniversitesi 75.000
Western Ontario Üniversitesi 58.186
Tablo 1: Kanada’da 50.000 Cilt Barajını Aşabilen Biyomedikal Kütüphaneler53
Montreal Üniversitesi Deneysel Tıp ve Cerrahi Enstitüsü Kütüphane ve Dokümantasyon bölümü olağan dışı bir koleksiyona sahiptir. 1945 yılında bölümün yöneticiliğini üstlenmiş olan Dr. Hans Seyle 100.000 parçadan oluşan bir koleksiyon
51 Landau, a.g.e., s. 565. 52 Landau, a.g.e., s. 566. 53 Landau, a.g.e., s. 565.
oluşturmuş ve erişimi sağlayabilmek için Symbolic Shorthand System’ı kurmuştur. Şubat 1962’deki trajik yangına rağmen koleksiyon ve kurulmuş olan dokümantasyon sistemi bu alana büyük katkıda bulunmuştur.54 Shorthand sistemi tıbbi bilginin sisteme aktarılması ve ihtiyaç duyulduğunda yeniden bilgiye ulaşılmasını sağlayan bir araçtır. Bu sistem yabancı dil engelini ortadan kaldırmak amacıyla kendine has semboller üzerine kurulmuş bir terminoloji kullanır.55
1.3.2.3. Güney Amerika
1.3.2.3.1. Arjantin
Arjantin’de ilk tıp kütüphanesi Buenos Aires Ulusal Üniversitesi Ciencias Tıp Fakültesi’nde 1863 yılında kurulmuştur. Kütüphane 1895’te uygun bir bina inşa edilene kadar yavaş bir gelişme göstermiştir. 1903’te tam gün görevli bir kütüphaneci atanmış, koleksiyon 1929 yılında 250.000 cilde ulaşmıştır. Önemli diğer koleksiyonlar arasında, La Plata Ulusal Üniversitesi Tıp Fakültesi, Rasoria’da bulunan Litoral Üniversitesi Tıp Fakültesi koleksiyonları sayılabilir.56
1.3.2.3.2. Brezilya
Ülkenin en büyük koleksiyonuna sahip olan Rio de Janerio kentinde bulunan Oswaldo Cruz Enstitüsü’dür ki 160.000 cilt ve 1.700 dergiden oluşan bir koleksiyona sahiptir. Diğer önemli kütüphaneler yine Rio de Janerio’daki Brezilya Üniversitesi Ulusal Tıp Fakültesi (85.000 cilt) ile Sao Paulo Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde (88.000 cilt ve 1.463 dergi) yer almaktadır.57
54Landau, a.g.e., s. 565.
55 Isaac D. Welt, “Symbolic Shorthand System (SSS) for Physiology and Medicine”, Bulletin of
Medical Library Association, C.50, No: 3, 1962, s. 629.
56 Landau, a.g.e., s. 574. 57 Landau, a.g.e., s. 575.
1.3.2.4. Orta Amerika ve Meksika
Bu bölgedeki en büyük koleksiyon büyük bir kısmı biyomedikal içeriğe sahip toplam 105.000 cilt ile Academia de Ciencias Medicas, Fisicas Naturales de la Habana’ da bulunmaktadır. Küba, Havana’da bulunan akademi 1861’de kurulmuştur ve yüzyılın sonuna doğru düzenli bir şekilde büyümüştür. Habana Üniversitesi Tıp Okulu 30.000 cilt ve 351 dergiden oluşan bir koleksiyona sahiptir. Meksika’da da birkaç iyi biyomedikal koleksiyon yer almaktadır. 19. yüzyılda kurulmuş olan Meksika Ulusal Tıp Okulu Kütüphanesi günümüzde 30.000 cilt ve 100 dergilik bir koleksiyona sahiptir. 1949’da Mexico City’de süreli medikal yayınların toplu kataloğu yayınlanmıştır. Oaxaca’da ki Benito Juarez Üniversitesi Tıp Okulu da 40.000 ciltlik bir koleksiyona sahiptir.58
1.3.3. Avrupa
1.3.3.1. İngiltere
İngiltere’de tıp kütüphanelerinin gelişme ve büyümeleri, tıbbi kuruluş ve toplulukların desteği ile olmuştur. Edinburg Kraliyet Cerrahlar Koleji iki kütüphane kurmuştur. İlki 1696’da kurulmuş ve Edinburg Üniversitesi’ne devredilmiştir. İkincisi ise 1845’te kurulmuştur. Londra’daki Kraliyet Cerrahlar Kolejinde bulunan kütüphane, kolejin kurulmasından iki buçuk yüzyıl sonra 1807 yılında kurulmuş olup cerrahinin yanı sıra tıbbın diğer uzmanlık alanlarında da güçlü bir koleksiyona sahiptir. 1929 yılında kurulan Kraliyet Obstetri ve Jinekoloji Koleji Kütüphanesi ile 1952’de Genel Pratisyenler Koleji Kütüphanesi kurulmuştur. 1773’te kurulmuş olan Liverpool Tıp Kütüphanesi örneğininde olduğu gibi, tıbbi toplulukların bir kısmı kökenlerini 18. yüzyılın son yarısında kurulmuş olan tıbbi kitap kulüplerinden almışlardır. Tıp toplulukları kütüphanelerinin gelişmesindeki en önemli adım 1907’de 18 topluluğun Kraliyet Tıp Topluluğu adı altında birleşme kararı almasıyla
atılmıştır. Bu kapsamlı kütüphanelerin kurdukları birlik 400.000 cilt koleksiyonu ve 2.300 dergisiyle oluşan Büyük Britanya’nın lider tıp kütüphanesi haline gelmiştir. 59
Aberdeen Üniversitesindeki tıp eğitiminin başlangıcı 1495 yılına uzanmasına rağmen, sonraki yüzyıllardaki büyümesi zaman zaman aksadığından, gelişmesi fazla etkileyici olamamıştır. Tıp okulları ve tıp eğitimini destekleyen tıp kütüphanelerinin gelişimi genelde birbirleriyle paralellik göstermiştir. Bu kütüphaneler sıklıkla bir tıp topluluğu kütüphanesi ile birleşerek genişleme yoluna gitmişlerdir. Bu tür genişlemelere örnek olarak Birmingham, Manchester, Belfast ve Ulster Üniversite Kütüphaneleri gösterilebilir. 60
Londra’daki 12 hastahanenin tıp okulları Londra Üniversitesi altında bir federasyon oluşturmuş, ulusal sağlık hizmetinin 1948’de faaliyete geçmesiyle devlet desteğini de arkalarına alıp bu kütüphanelerin kapsam ve hizmetlerini geliştirmişlerdir. Mezuniyet sonrası kütüphane ihtiyaçlarını karşılamak için ise 1935 yılında Mezuniyet Sonrası Tıp Okulu açılmış, II. Dünya Savaşı sonrasında da birçok değişik uzmanlık dallarına ait enstitüler kurulmuştur. 61
Savaştan sonra Wellcome Trust ve Nuffield vakıflarından sağlanan ödenekler yardımıyla bazı büyük tıp kütüphaneleri mekanlarını genişletme ya da yeni etkileyici ve fonksiyonel binalara taşınma fırsatını elde etmişlerdir. Kraliyet Tıp Topluluğu ve Britanya Tıp Derneği bu bağışlardan önemli yararlar temin etmiştir. 1962 yılında yeni binasına taşınan Wellcome Tıp Tarihi Kütüphanesi, dünyadaki en kapsamlı tarih koleksiyonlarından birini oluşturmuştur. Wellcome kütüphanesi Henry Solomon Wellcome’ın (1853-1936) oluşturduğu koleksiyonlar üzerine kurulmuştur. Wellcome’ın asıl koleksiyon tutkusu ilaç tarihi alanına odaklanmış olup simya, büyücülük gibi yan konuları ve antropoloji, etnografi gibi alanları da içermektedir. Henry Solomon Wellcome’ın müze ve kütüphane kurma çabası olmuş ve bunların kişisel koleksiyondan çok halka açık kaynaklar olmasını öngörmüştür,
59 Landau, a.g.e., s. 562.
60 Wendy Pirie, “500 Years of Medicine in the Libraries of the University of Abdegeen”, (Çevrimiçi),
http://www.abdn.ac.uk/diss/docu/facts/sgc/fssgc01.pdf , 12. Aralık.2004.
ama ne yazık ki yaşamı boyunca ikisinin de tam olarak halkın kullanımına açıldığına şahit olamamıştır. Kütüphane genişledikçe eleman ihtiyacını karşılamak için 1920-1930 yılları arasında bir grup profesyonel kütüphaneci istihdam edilmiştir. Londra’nın farklı bölgelerinde faaliyet gösteren kütüphane halka açık olmamasına rağmen dönemin önde gelen bilim adamları özel izinle kütüphaneden faydalanabiliyorlardı.62
1.3.3.2. Fransa
Fransa’da, Paris Üniversitesi Tıp Fakültesi dünyanın en büyük tıp kütüphanelerinden birine sahiptir. 1270 yılında açılan tıp fakültesinde kütüphane kurma fikri ilk olarak 1391 yılında ve sadece üç kitapları mevcutken dile getirilmiştir. Koleksiyonun genişlemesi, çok yüksek olan kitap fiyatları ve hırsızlıklar yüzünden hayli yavaş olmuştur. 1500’lerde bütün kitaplar zincirlenmiş, buna rağmen hırsızlıklar engellenememiştir. Bu durum koleksiyonun sadece 32 ciltten oluştuğu 1733 yılına kadar devam etmiştir. Aynı yıl Dr. François Picoté vefat etmiş ve 3.000 ciltlik şahsi koleksiyonunu kütüphaneye bağışlamıştır. Sonraki yıllarda başka koleksiyonlar da bağışlanmış, ilk kütüphaneci ise ancak 1737 yılında atanmıştır. Fakültenin devrim hükümeti tarafından 1792 yılında kapatılıp École de Senté’de tekrar oluşturulmasından kısa bir süre sonra Paris Cerrahi Uzmanları Kütüphanesi ve Paris Tıp Topluluğu kütüphaneleri, fakülte kütüphanesine eklenmiştir. 1792 ile 1808 yılları arasında kütüphanecilik yapan Pierre Sue, koleksiyonun büyümesine büyük katkılarda bulunmuştur. Fakülte 1815 yılında restore edilmiş ve 1826 ile 1835 arasında kütüphaneci olarak görev yapmış olan Partick McMahon koleksiyonun geliştirilmesine devam etmiştir. Koleksiyon 1878 de 100.000 cilt sınırını aşmış ve yedi yıl sonra hanedanın ilk üyesi, Dr. Françoi Louis Hahn kütüphaneci olarak atanmıştır. I. Dünya Savaşı ve sonrasında Amerikan Kızıl Haçı ve Rockefellar Vakfı kütüphaneye kitap ve para yardımında bulunmuştur. 1920 de Dr. V.L. Hahn amcasını kütüphaneci yapmış ve 1937’de de oğlu Dr. André Hahn kütüphanenin başına geçmiştir. Paris’de bulunan Academie de Médicine gibi tıp toplulukları, tıp okulları
62 “A Brief History of Wellcome Library”, (Çevrimiçi)
ve eczacılık okulları ve Paris’teki Pasteur Enstitüsü gibi araştırma enstitüleri, Fransa’nın diğer büyük biyomedikal koleksiyonlarını oluşturmaktadırlar.63
1.3.3.3. Almanya ve Avusturya
Almanya’daki en önemli tıbbi koleksiyonlar genel olarak üniversite ve devlet kütüphanelerinde bulunmaktadır. Köln, Göttingen ve Heidelberg kapsamlı tıp kütüphanelerine sahiptirler. Berlin’de Hauptbibliothek (1876) ve İmparatorluk Sağlık Dairesi’nin (Reichsgesundheitsamt), Alman Doktorlar Kitaplığı (Deutsche Ärztebücherei) (1975) hacimli tıbbi koleksiyonlara sahiptir. Diğer büyük tıp kütüphaneleri de Frankfurt am Main’deki Senckenbergische Bibliothek’in tıp departmanında, Marburg’daki Westdeutsche Bibliothek’in tıp departmanında ve Münih’deki Tıbbi Okuma Salonu da (Medizinische Lesehalle) bulunmaktadır. Viyana’daki Doktorlar Topluluğu (Gesellshaft der Ärzte) kütüphanesi 1841 yılında oluşturulmuştur. Viyana Üniversitesi Tıp Okulunun koleksiyonu daha da büyüktür. Avusturya, ayrıca, Tıp Tarihi Enstitüsü’nde (Institut für Geschichte der Medizin) mükemmel bir tıp tarihi kütüphanesine sahiptir. 64
1.3.3.4. Diğer Avrupa Ülkeleri
Danimarka’daki ana biyomedikal koleksiyon, Kopenhag’daki Üniversite Kütüphanesinin Bilimsel Tıp Kütüphanesinde bulunmaktadır. Finlandiya’da ise, üniversitelerin enstitü ve departmanlarında göreceli olarak küçük tıp kütüphaneleri oluşturulmuştur. Ülkedeki en büyük koleksiyon 50.000 cilt ile Finska Labaresallskapet’de yer almaktadır. İsveç’de iki mükemmel tıp kütüphanesi mevcuttur: Stokholm’de bir tıp okulu olan Caroline Enstitüsünde 138.000 cilt ve Göteborg Tıp Okulunda ise 55.000 cilt bulunmaktadır. Her iki kütüphane de etkileyici ve fonksiyonel binalara sahiptir. 65
63 Landau, a.g.e., s. 567. 64 Landau, a.g.e. 568. 65 Landau, a.g.e., s. 569.
Macaristan’da dünyanın en önemli tıp tarihi koleksiyonlarından birine sahip olan Ulusal Tıp Tarihi Kütüphanesi bulunmaktadır. 1828’de kurulan Budapeşte Tıp Üniversitesi Kütüphanesinde de yeterli bir koleksiyon vardır. Bu kütüphanenin ilk kataloğu Ignac Semmelweiss tarafından hazırlanmıştır. Macaristan, ulusal tıp kütüphanesi ağı kurma yolunda büyük ilerlemeler sağlamıştır. Bu ağın merkezi Budapeşte Ulusal Tıp Kütüphanesi ve Dokümantasyon Merkezindedir. Sistemin başkentte beş alt merkezi, ülkenin 19 bölgesinden her birinde de birer kütüphanesi bulunmaktadır. 66
İtalya’da genelde üniversitelerin okul ve enstitülerine bağlı birçok tıp kütüphanesi vardır. Ayrıca bazı topluluklar ve hastahaneler de tıp kütüphanelerine sahiptir. Dikkate değer koleksiyonların ikisi de 19. yüzyılın ikinci yarısında kurulmuş olan Academia Medical di Roma ile Roma Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsünde yer almaktadır. En büyük koleksiyonlardan biri de Milano’daki Ospedale Maggiore kütüphanesindedir. Tarihi 1679’lara dayanan Floransa Üniversitesi Tıp Kütüphanesi de önemli bir koleksiyona sahiptir. İtalyan kütüphanelerinin büyük bir kısmında kapsamlı tıp tarihi materyalleri de bulunmaktadır.67
Vasıflı eczacılık kütüphanelerine sahip olan, İsviçre, Dünya Sağlık Örgütü Kütüphanesine de ev sahipliği yapmaktadır. Kütüphanenin WHOLIS’e (World Health Organization Library Database) çevrimiçi erişim imkanı sunan bir linki bulunmaktadır. WHOLIS 70.000’den fazla bibliyografik yayın ve 13.000 tam metin erişimli belgeyi içermektedir. Kütüphane, dünya çapındaki Dünya Sağlık Örgütü personeline literatür ve referans hizmeti sunmasının yanı sıra, savaş, sel ve benzeri sebeplerle zarar gören yabancı tıp kütüphanelerinin restorasyonu ile tıp koleksiyonları bulunmayan bölgelere yeni tıp kütüphaneleri açılmasına yardım etmektedir.68
66 “About the Library”, (Çevrimiçi),
http://www.lib.sote.hu/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=35, 10. Aralık.2004.
67 “La nostra storia”, (Çevrimiçi), http://www.policlinico.mi.it, 10. Aralık. 2004.
68 “Library & Information Networks for Knowledge, World Health Organization”, (Çevrimiçi)
Brüksel’de bulunan Belçika Kraliyet Tıp Akademisi’nde çok iyi bir tıp kütüphanesi yer almaktadır. XIX. yüzyılın ortalarında kurulan bu kütüphane yüzyılın bitimiyle beraber yüksek kaliteye ulaşmış bulunmaktadır.69
1.3.4. Afrika
Afrika’nın en büyük tıp kütüphanesi Senegal’ de bulunan Dakar Üniversitesi Tıp Seksiyonu Kütüphanesi’dir. Afrika kıtasında hizmet veren tıp kütüphaneleri genellikle üniversitelerde, araştırma enstitülerinde ve devlet kurumlarında bulunmaktadır. Kıtada tıp eğitimi 1914’de Uganda Kampala’da başlamıştır. Makarere Koleji Tıp Okulu bu gayretler sonucu yeşermiştir. Bu okul Uganda dışında Kenya ve Tanzanya’dan da öğrencilere eğitim vermektedir. Makarere’de bulunan tıp kütüphanesi 1946 yılında kurulmuştur. 70
Güney Afrika Cumhuriyeti, tümü üniversitelerin tıp okullarında bulunan üç büyük koleksiyona sahiptir. Ayrıca Onderstepoort’daki Veterinerlik Enstitüsü de mükemmel bir koleksiyona sahiptir. Cape Town Üniversitesi Tıp Kütüphanesi 1920 yılında birkaç kişisel bağış yardımıyla kurulmuştur. Kütüphane 1953 yılında yeni binasına taşınmış, buradan kendi fakülte üyeleri ve öğrencilerine, Cape bölgesindeki Güney Afrika Tıp Derneği Üyelerine ve Groote Schuur Hastahanesi personeline hizmet vermektedir.71 Durban’daki Natal Üniversitesi Tıp Kütüphanesi 1954 yılında yeni binasına taşınmıştır.72
69 Landau, a.g.e., s. 569. 70 Landau, a.g.e., s. 571.
71 “UCT Libraries History”, (Çevrimiçi), http://www.lib.uct.ac.za/lib-history.htm, 17.Aralık 2004. 72 Landau, a.g.e., s. 571.
