GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI
(İSMEK) İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
SANAT VE MESLEK EĞİTİMİ KURSLARINDA
VERİLEN CİLTLEME DERSİNİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Sebil KALAYCI
Ankara Ocak, 2014
GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EL SANATLARI EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI
(İSMEK) İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
SANAT VE MESLEK EĞİTİMİ KURSLARINDA
VERİLEN CİLTLEME DERSİNİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan Sebil KALAYCI
Danışman: Prof. Dr. Mediha GÜLER
Ankara Ocak, 2014
ii
Sebil KALAYCI’ ya ait (İSMEK) İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve
Meslek Eğitimi Kurslarında Verilen Ciltleme Dersinin İncelenmesi başlıklı tezi,
16/01/2014 tarihinde, jürimiz tarafından El Sanatları Eğitimi Bölümü Dekoratif Sanatlar Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Başkan :……… ……….
Üye ( Tez Danışmanı ) : Prof. Dr. Mediha GÜLER ……….
Üye : Prof. Dr. Nuran KAYABAŞI ………. Üye : Doç. Dr. Melda ÖZDEMİR ……….
iii
Yaygın eğitim, bireylere hayat boyu öğrenme imkanı sağlayarak, bireylerin içinde yaşadıkları yöre ve toplumun ekonomik ve sosyal açıdan gelişmesine ve kendilerini sürekli geliştirmelerine katkılar sağlamaktadır.
Türkiye’de belediyelerin, yaygın eğitim alanındaki görev ve faaliyetleri incelendiğinde, özellikle büyükşehir belediyelerinin bu yönde önemli bir yeri olduğu görülmektedir. Büyükşehir belediyeleri arasında ise, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ nin 1996 yılında kurduğu yaygın eğitim organizasyonu olan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları bu alanda ön plana çıkmaktadır.
Geleneksel Türk el sanatlarının, halıcılıktan, kumaş dokumacılığı, yazmacılık, çinicilik, seramik-çömlek yapımcılığı, oya yapımcılığı, müzik aletleri yapımcılığı, taş işçiliği, bakırcılık, sepetçilik, semercilik, maden işçiliği, keçe yapımcılığı, örmecilik, ağaç işçiliği ve deri işçiliğine kadar geniş bir yelpazeye sahip olduğu bilinmektedir.
Geçmişte göçebe yaşam tarzını benimseyen Türkler, kullandıkları eşyaların taşınabilir, sağlam ve dayanıklı olmasına dikkat etmişlerdir. Kullandıkları eşyaların büyük çoğunluğunu deriden yaptıkları bilinmektedir. Bu deri ürünlere; sandıklar, kapı perdeleri, kılıflar, çantalar, kemerler, başlıklar, terlikler, nalınlar, çizmeler ve kitap ciltleri örnek verilebilir.
Bir mecmua veya kitabın yapraklarını dağılmadan ve sırası bozulmadan bir arada tutabilmek için yapılan koruyucu kapağa cilt denilmektedir. Arapça 'deri' anlamına gelen bu ismin, genellikle ciltlerin bu işe en uygun malzeme olan deriden yapılmaları sebebiyle verildiği bilinmektedir.
Geçmişten günümüze kitap şekli, yazı malzemelerinin özelliklerine bağlı olarak kademeli şekilde değişerek ve gelişerek oluşmuştur. Zaman içinde kitabın biçimi, malzemesi ve metni daha iyi korunabilir hale gelmiş ve aynı zamanda sanat dalı olarak kitap süslemeleri de gelişmiştir.
iv
Cilt sanatı, tarihte hep var olmuş ve var olacaktır. Kutsal kitap olan Kur’an-ı Kerim’i çoğaltılmak amacıyla, matbaanın olmadığı dönemlerde el yazısıyla yazılmış, O’na verilen kıymet de dünyadaki en değerli şey olan altın ile süslenmiştir. Hem Mushaf-ı Şerif’lerin hem de yazma eserlerin, iç güzelliklerinin yanı sıra dış estetiğinin de değerlenmesi ve eserlerin zarar görmemesi için yapılan kapaklar Cilt sanatının gelişmesine ve zenginleşmesine sebep olmuştur.
İstanbul Meslek Edindirme Kurslarındaki branşlar içinde kendine güzel bir yer bulan Ciltleme dersi programının içeriği, işlenişi, ne kadar zamanda, nasıl ve nerelerde uygulandığı, yeterli ve yetersiz yönlerinin neler olduğu açıklanarak Meslek Edindirme Kursları içinde sahip olduğu yer hakkında bilgi edinilmesi, verilen eğitimin tanıtımı ve Cilt sanatının gelecek kuşaklara aktarılmasına katkı sağlanması için yapılan bu çalışmada konuya dikkat çekilmek istenmiştir.
Araştırmanın planlanıp yürütülmesinde, ilgi ve desteği ile bana daima yön veren, araştırma süresince kaynak ve bilgi temini ile beni destekleyen, deneyimlerini üzerimden eksik etmeyen çok değerli danışmanım sayın Prof. Dr. Mediha GÜLER’ e gönülden teşekkür ederim. Ayrıca çok değerli hocam sayın Yrd. Doç. Dr. Habibe KAHVECİOĞLU SARI’ ya öğretim hayatım boyunca bilgi ve tecrübesini eksik etmediği için, tez süresinde fikirlerini paylaşarak beni desteklediği için teşekkür ederim. Her zaman maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme, özellikle de ciltçilik konusunda bana yardımları dokunan sevgili babam Yüksel KALAYCI’ ya teşekkür etmeyi bir borç bilirim. İSMEK (İstanbul Meslek Edindirme Kursları) hakkında bilgi veren, anketlerin uygulanmasında yardımcı olan, program derslerine girmeme olanak sağlayan ve Cilt Sanatını gelecek kuşaklara sevdirerek taşıyan İSMEK ciltleme dersi eğitimcileri sayın İslam SEÇEN’ e, sayın A. Betül ORAL’ a ve ankete katılan tüm kursiyerlere saygı ve teşekkürlerimi sunarım.
Sebil KALAYCI Ankara - 2013
v
(İSMEK) İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SANAT VE MESLEK EĞİTİMİ KURSLARINDA VERİLEN CİLTLEME DERSİNİN İNCELENMESİ
KALAYCI, Sebil
Yüksek Lisans, Dekoratif Ürünler Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mediha GÜLER
2013
Bu araştırmanın genel amacı, Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Halk Eğitim Merkezlerine bağlı bulunan, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kurslarında verilen Ciltleme dersinin incelenerek; cildi oluşturan bölümler, cilt çeşitleri, cilt yapımında kullanılan teknikler, kullanılan malzeme ve aletlerden bahsedilerek konunun anlaşılması, günlük hayattaki geçerliliği ve bu kurslarda eğitim alan kursiyerlerin bu kurstan beklentileri ve kurs sonundaki düşüncelerinin belirlenmesidir.
Araştırmanın çalışma evreni, 2012-2013 öğretim yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Edindirme Kursları tarafından verilen Ciltleme Dersine devam eden ve mezun olmuş Küçükayasofya şubesi kursiyerleri oluşturmaktadır. Bu programda eğitim alan 30 kişi örneklem olarak tesadüfî seçilmiştir. Bu kursiyerlere uzman görüşleriyle hazırlanan anket uygulanmış, elde edilen anket sorularının her bir seçeneğinin toplam frekansları belirlenerek yüzdeleri belirtilmiştir. Araştırma sonuçlarını yorumlamak için verilerin analizinde frekans ve yüzde dağılımları alınarak bulgular tablolarda verilmiştir. Tablolar yorumlanmıştır.
Araştırmada elde edilen veriler değerlendirildiğinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Edindirme Kursları tarafından verilen Ciltleme Dersine katılan kursiyerlerin çoğunluğunu bayan kursiyerler oluşturmaktadır. Kursiyerlerin büyük bir kısmı ilgi ve merak duyduğu için kursa katılırken, meslek sahibi olma amacıyla kursa katılanlarında olduğu görülmüştür. Ciltleme dersinde, eğitim aracı
vi
belirlenmiş olup dersin amacına ulaştığı söylenebilir. Ciltleme dersi süresi, kursiyerlerin çoğunluğu tarafından yetersiz görülmektedir. Kursiyerler ciltleme dersi eğitimini veren eğitimcilerin verdiği eğitimin hedeflerine ulaşmada yeterli olduğunu, eğitimcilerin dersi sevdirecek nitelikte davrandığını ve kendileri ile ilgilendiklerini belirtmişlerdir. Kursiyerlerin çoğu ders içeriklerini, kursda kullanılan öğretim yöntemlerini ve dersi değerlendirme tekniklerini yeterli buldukları belirlenmiştir. Kursiyerler genel olarak İSMEK yönetiminden, Ciltleme kursunun tek şubede varlığından dolayı İstanbul’un diğer semtlerinde de açılmasını ve ciltçiliğin yanı sıra kağıt restorasyonu eğitiminin de verilmesini talep ettikleri tespit edilmiştir.
vii
KALAYCI, Sebil
Master of Science, Department of Decorative Arts Teaching Thesis Advisor: Assoc. Prof. Dr. Mediha GÜLER
2013
The overall objective of this research, apprenticeship and On the general directorate of public education in non-formal education centers, vocational training courses in the arts and the Istanbul Metropolitan Municipality course examining the binding, the skin parts, skin types, skin construction techniques, materials and tools used in the understanding of the subject being referred to, the validity of these courses and training in daily life thoughts at the end of this course and the course is to determine the expectations of the trainees.
2012-2013 academic year population of the study and vocational training courses given by the Istanbul Metropolitan Municipality Art Lesson binding is ongoing and trainees have graduated from a small branch of the Hagia Sophia. Selected a random sample of 30 people received training in this program. These trainees prepared a questionnaire applied to the views of experts, the frequency and percentage techniques were used to analyze the data. To interpret the results of research on the findings of the analysis of data given in the tables, frequency and percentage distributions. Tables are interpreted.
According to data obtained from the study provided by the Istanbul Metropolitan Municipality Art and Vocational Training Courses Lesson trainees attending the majority of the female participants are binding. A large number of trainees attending the course for his interest and curiosity, an attendee of the course were to be employed. Binding class, suitable as a training tool bind the books, binding tools and supplies, etc. said that the purpose of the course is determined preferably achieved. Binding the course duration is insufficient by the majority of trainees. Training course, the trainees binding is sufficient in achieving the goals of education in which educators, trainers, and they behave like the lessons with qualified stated interest. Many participants course content, teaching methods and course evaluation techniques used in the course is on they are determined enough. İSMEK management trainees in general, the course of the
viii
opening and binding, the paper also requested the restoration of the education they have been identified.
ix
Sayfa No
ÖNSÖZ………..………..……III ÖZET ………...………...………..…...V ABSTRACT ………...………...VII TABLOLAR LİSTESİ ……….………...……….XII ŞEKİLLER LİSTESİ ...………....……...XIII
BÖLÜM I ………..………..………..…...1 1.GİRİŞ ………...…...1 1.1. Problem ...………...1 1.2. Araştırmanın Amacı ...………...……...4 1.3.Araştırmanın Önemi ....………...4 1.4. Araştırmanın Varsayımları ...………...……..5 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları ...………...5 1.6.Tanımlar ....……….……….6
2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR………..10
1.EĞİTİM…...………...10
1.1Eğitim Tanımı…...………10
1.2. Eğitimin Amaçları………10
1.3. Eğitimin Çeşitleri………..………11
1.3.1. Resmi (Formal) Eğitim……….…….11
1.3.2. Resmi Olmayan(İnformal) Eğitim……….12
2. MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM………...12
2.1. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tanımı……….12
2.2. Mesleki ve Teknik Eğitimin Amaçları………..13
2.3. Mesleki ve Teknik Eğitimin Nitelikleri………13
2.4. Mesleki ve Teknik Eğitimin Gerekliliği………...15
2.5. Mesleki Ve Teknik Eğitim İle Genel Eğitimin İlişkisi……….18
2.6. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihsel Gelişimi……….19
2.7. Mesleki Ve Teknik Eğitimin Bugünkü Durumu………...20
3.YAYGIN EĞİTİM (YETİŞKİN EĞİTİMİ)……….21
3.1. Yaygın Eğitimin Tanımı ………..21
3.2. Yaygın Eğitimin Amacı……….………...21
x
3.5. Yetişkin Eğitiminde Kullanılan Öğretim Yöntem ve Teknikleri …………24
3.6. Yaygın Eğitimi Zorunlu Kılan Nedenler………..25
3.7. Yaygın Eğitimin Hukuki Ve Bilimsel Dayanakları………..26
3.8. Yaygın Eğitim Hizmeti Veren Kurum ve kuruluşlar………27
3.9. Türklerde Yaygın Eğitimin Tarihsel Gelişimi………..28
4. YEREL YÖNETİMLER ………..………...30
4.1. Yerel Yönetimin Tanımı………..……….30
4.2. Yerel Yönetimin Amaçları………..………..30
4.3. Yerel Yönetimlerin Kültür Hizmetleri…..………..……….…….31
5.İSMEK………..……..…………...….………..32
5.1. İSMEK’in Tanımı……….32
5.2. İSMEK’in Kuruluş Amaçları……….…………...33
5.3. İSMEK’in Hedef Kitlesi………..………..……...33
5.4. İSMEK’in Dayanağı……….34
5.5. İSMEK Müfredat Programı………..34
5.6. İSMEK Eğitim Şartları……….35
5.7. İSMEK’ de Eğitim Süresi……….35
5.8. İSMEK’ in Tarihçesi ………...….36
5.9. İSMEK’ de Sertifika ………36
5.10. İSMEK Kurs Merkezleri……….37
5.11. İSMEK Organizasyon Yapısı ………37
5.12. İSMEK’ i Gerekli Kılan Faktörler………..38
5.13. İSMEK’in Sosyal Fonksiyonları ………39
5.14. İSMEK Satış ve Sergi Merkezleri………..……39
5.15. İSMEK Üretim ve Satış Atölyeleri………..………...40
5.16. İSMEK Seminerleri……….………...40
5.17. İSMEK’ de Sergi ve Fuarlar………...41
5.18. İSMEK’ de Sempozyum, Panel, Konferans ve Yarışmalar………41
6. EL SANATLARI………...….….42
6.1. El Sanatlarının Tanımı………..42
6.2. El Sanatlarının Amaçları………...43
6.3. El Sanatlarının Sınıflandırılması……….………..44
xi
7.1. Türk Cilt Sanatının Tanımı ………...54
7.2. Mücellitler ve Mücellit teşkilatı ………...54
7.3. Cilt Çeşitleri ….………..…….…… 56
7.4. Cildi Oluşturan Bölümler……….….65
7.5. Cilt Sanatında Kullanılan Üslûplar ………..70
7.6. Cilt Yapımında Kullanılan Teknikler.……….72
7.7. Cilt Sanatı Süsleme Özellikleri.………74
7.8. Cilt Sanatında Kullanılan Motifler .……….78
7.9. Cilt Sanatında Kullanılan Renk Özellikleri ……….82
7.10. Cilt Sanatında Eser Çeşitleri ………..82
7.11. Cilt Restorasyonu ………...83
7.12. Cilt Yapımında Kullanılan Araç ve Gereçler ………84
7.12.1. Cilt Yapımında Kullanılan Araçlar ……….………84
7.12.2. Cilt Yapımında Kullanılan Gereçler ……….….…..…...86
7.13. Türk Cilt Sanatının Tarihsel Gelişimi………..…...89
8. İSMEK’ DE EĞİTİMİ VERİLEN BRANŞLAR VE DERS SÜRELERİ…………...94
9. İSMEK’DE EĞİTİMİ VERİLEN CİLTLEME DERSİ………....100
9.1. Ciltleme Dersi Programı ve İçeriği……….100
9.2. Ciltleme Dersi Eğitim-Öğretim Ortamları ve Donanımları ………...101
9.3. Ciltleme Dersi Eğitim Süresi ……….101
9.4. Ciltleme Dersi Öğrenci/Kursiyer Kazanımları ………..101
9.5. Ciltleme Dersi Öğretim Yöntem ve Teknikleri ……….102
9.6. Ciltleme Dersi Eğitimcileri ………102
9.7. Ciltleme Dersinde Kullanılan Araç ve Gereçler ………104
9.7. 1.Ciltleme Dersinde Kullanılan Araçlar ……… ………...104
9.7.2. Ciltleme Dersinde Kullanılan Gereçler …….….……….106
9.8. Ciltleme Dersinde Uygulanan Eğitim- Öğretim Faaliyetleri ……….108
9.9. Ciltleme Dersi Ölçme Ve Değerlendirme ……….…...118
9.10. Ciltleme Dersi Belgelendirme ……….………118
9.11. Ciltleme Dersi İstihdam Alanları ……….119
10.Cilt Sanatıyla İlgili Araştırmalar ………...119
YÖNTEM………..…122
xii
3.Veri Toplama Araçları………122
4.Verilerin Toplanması ve İstatiksel Analiz………..122
BULGULAR VE YORUM ………..124
1. Kursiyerlerin Kişisel Bilgilere İlişkin Bulgular……….124
2. Kursiyerlerin Kursa Katılmalarına İlişkin Bulgular………..126
3. Ciltleme Dersine İlişkin Bulgular………...128
4. Ciltleme Dersinde Kullanılan Hammaddelere İlişkin Bulgular……….129
5. Ciltleme Dersinde Kullanılan Materyallere İlişkin Bulgular………...131
6. Kursiyerlerin Bölümdeki Dersler Hakkındaki Düşüncelerine Dair Bulgular134 7.Kursiyerlerin İSMEK Yönetiminden Beklentilerini İfade Eden Bulgular….137 SONUÇ ve ÖNERİLER………..…..138 1.Sonuç……….……….138 2.Öneriler………...…142 KAYNAKÇA………....145 EKLER………..153 Ek 1. Anket Soruları………..153
xii
Sayfa No
Tablo 1: Kursiyerlerin Aldıkları Öğrenme Faaliyetleri………108
Tablo 2: Kursiyerlerin Kişisel Cinsiyetlerine Göre Dağılımı………...124
Tablo 3: Kursiyerlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı……….…124
Tablo 4: Kursiyerlerin Medeni Durumlarına Göre Dağılımı………125
Tablo 5: Kursiyerlerin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı………..125
Tablo 6: Kursiyerlerin Mesleklerine Göre Dağılımı………....125
Tablo 7: Kursiyerlerin Kursa Katılım Amacına Göre Dağılımı………...126
Tablo 8: Kursiyerlerin Diğer Branşlardaki Kurslara Katılma Durumuna Göre Dağ…127 Tablo 9: Kursiyerlerin Katıldıkları Branşlara Göre Dağılımı ………..127
Tablo 10: Kursiyerlerin Ürünlerinde Tasarım Yapma Durumlarına Göre Dağılımı....128
Tablo 11: Ciltleme Dersinde En Çok Kullanılan Teknikleri Gösteren Dağılım……..128
Tablo 12: Ürünlerde En Çok Dikkat Edilen Durumları Gösteren Dağılım…………..129
Tablo 13: Deri Dışında Kullanılan Diğer Hammaddeleri Gösteren Dağılım ………..129
Tablo 14: Ürünlerde En Çok Tercih Ettikleri Renkleri Gösteren Dağılım…………...130
Tablo 15: Kullanılan Malzemeleri Temin Etme Durumlarını Gösteren Dağılım…….130
Tablo 16: Ciltleme Dersi Atölyesinde Bulunan Araçları Gösteren Dağılım…………131
Tablo 17: Ciltleme Dersi Atölyesinde Bulunan Araç- Gereçleri Gösteren Dağılım…132 Tablo 18: Ciltleme Dersinde Kullanılan Eğitim Araçlarını Gösteren Dağılım ……...132
Tablo 19: Ciltleme Dersinde Uygulanan Öğretim Yöntemlerini Gösteren Dağılım…133 Tablo 20: Kursiyerlerin Ürünlerini Değerlendirme Durumlarına Göre Dağılımı …...133
Tablo 21: Derslerin Amacına Ulaşma Durumunu Gösteren Dağılım………..134
Tablo 22: Ders Süreleri Yeterliliği Durumunu Gösteren Dağılım………...135
Tablo 23: Araç-gereç Yeterliliği Durumunu Gösteren Dağılım………...135
Tablo 24: Dersin Yeterliliği Hakkındaki Düşüncelerini Gösteren Dağılım………...136
Tablo 25:Uygulanan Öğretim Yöntemlerinin Yeterliliği Durumunu Gösteren Dağ…136 Tablo 26: Değerlendirme Tekniklerinin Yeterliliği Durumunu Gösteren …………. .136
xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil:1. Dünyanın En Eski Kitabı ………..56
Şekil: 2. Murakka Cilt……….………57
Şekil: 3. Kumaş Ciltler………...……….58
Şekil: 4. Kumaş Ciltler………...……….58
Şekil: 5. Kumaş Ciltler………...……….58
Şekil: 6. Ebru İç Kapak ………..58
Şekil:7. Murassa Cilt …..……….………...59
Şekil:8. Murassa Cilt …..……….………...59
Şekil:9. Lâke Cilt………..……..………..………...60
Şekil:10. Lâke Cilt ………..60
Şekil:11.Şemseli Cilt …………..………61
Şekil:12. Soğuk Şemseli Cilt ………..62
Şekil:13. Mülemma Şemseli Cilt ………62
Şekil:14. Mülevven Şemseli Cilt ………63
Şekil:15. Müşebbek (Katı’a) Cilt ………...63
Şekil:16. Zilbahar Cilt ……….……….………..64
Şekil:17. Zilbahar Cilt ……….……….………..64
Şekil: 18. Simdüzi Cilt ……….………..64
Şekil:19. Cildi Oluşturan Bölümler………...……….….66
Şekil:20. Kapağın Genel Görünümü ………..………68
Şekil: 21. Şemse……….……….69
Şekil: 22. Şemse Çizimi………..……….69
Şekil: 23. Salbek ………..………..69
Şekil: 24. Salbek Çizimi ………..……...69
Şekil: 25.Köşebent ……….69
Şekil: 26.Köşebent Çizimi……….…………...………...69
Şekil: 27. Miklep Şemse Motifi ……….………70
Şekil: 28. Miklep Şemse Çizimi ……….………70
Şekil: 29. Sırt ……….………..………...70
Şekil: 30.Sırt Çizimi ..……….…….…...70
xiv
Şekil: 32. Dilimli Oval Şemse ………...…………...80
Şekil: 33. Düz Oval Şemse ………...80
Şekil: 34.Yuvarlak Şemse ………...80
Şekil: 35. Dilimli Yuvarlak Şemse ………...81
Şekil: 36. Dilimli Yuvarlağa Benzer Şemse ………..81
Şekil: 37. Altıgenler ile Yapılmış Şemse ………...81
Şekil: 38. Haç Şeklinde Yapılmış Şemse ………...82
Şekil: 39. Kullanılan Malzemeler ve Araç – Gereçler ……….…...88
Şekil: 40. Kâğıtların Formalar Haline Getirilmesi………...……….109
Şekil: 41. Kâğıtların Formalar Haline Getirilmesi………...……….109
Şekil: 42. Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması………..110
Şekil: 43. Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması………..110
Şekil: 44. Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması………..110
Şekil: 45.Şirazenin Örülmesi………...111
Şekil: 46.Şirazenin Örülmesi………...111
Şekil: 47. Şirazenin Örülmesi..………..………...111
Şekil: 48. Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması ………...………..111
Şekil: 49. Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması………..111
Şekil: 50. Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması………..111
Şekil: 51. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 52. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 53. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 54. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 55. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 56.Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması……….………...112
Şekil: 57. Tıraşlanan Derinin Cama Gerilmesi ………...113
Şekil: 58. Tıraşlanan Derinin Kağıt İnceliğindeki Son Hali ………...114
Şekil: 59. Metal Kalıplar ………..114
Şekil: 60. Kitap Kapaklarına Kalıp Basılması ……….…….114
Şekil: 61.Altın Ezme İşlemi………...115
Şekil: 62. Altınla Tezyinat Yapılan Kapaklar ………...115
Şekil: 63. Altınla Tezyinat Yapılan Kapaklar ………..…………...115
Şekil: 64. Ebru Cilt Örneği………...……….………116
xv
Şekil: 66. Ciharguşe Cilt Kapağı Örneği…….. ……….…...116
Şekil: 67. Ciharguşe Cilt Kapağı Örneği…….. ……….…...116
Şekil: 68 Kubur (Kalemdan) Örnekleri ………...……..…..117
Şekil: 69. Kubur (Kalemdan) Örnekleri ………...………117
1.GİRİŞ
1.1.Problem
Eğitim genel anlamıyla bireyde davranış değiştirme sürecidir. Diğer bir deyişle eğitim sürecinden geçen bireyin davranışlarında bir değişme olması ve içinde bulunduğu topluma yararlı hale gelmesi beklenmektedir. Eğitim; bilginin, kavramların, becerilerin, tutumların veya alışkanlıkların düzenli, kasıtlı ve sürekli olarak iletilmesi veya geliştirilmesi süreci olarak tanımlanmıştır (Erişen, 1997: 2).
Eğitim, kalkınmanın temelidir. Eğitime önem vermeyen toplumları kalkınmasına imkan yoktur. Çünkü kalkınma, topyekûn toplumsal sistemlerin harekete geçirilmesi, kaynakların en üst düzeyde verimli bir şekilde üretim sürecine girmesiyle sağlanır. Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’nin de geleceğini etkileyen en önemli faaliyet alanlarından biri olan eğitim, bireylere temel vatandaşlık bilgisini ve becerilerini kazandırmak ve kalkınmanın gerektirdiği nitelikli insan gücünü yetiştirmek görevini üstlenmiştir (Erişen, 1997: 5).
Eğitim toplumsal gelişim içinde, bireyin toplum değerlerine ve yaşam biçimlerine uyum sağlamasının yanı sıra üretime yönelik faaliyetleri ile toplum kalkınmasına da katkıda bulunmaktadır. Eğitimin üretime yönelik boyutu olan Mesleki eğitim ise bireysel ve toplumsal yaşam için zorunlu olan belli bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve pratik uygulama yeteneklerini kazandırarak bireyi zihinsel, ekonomik ve kişisel yönleriyle dengeli biçimde geliştirme sürecidir (Güler ve Özdemir, 2003: 89).
Mesleki eğitim bireye yaşamı için gerekli olan bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandırma sürecidir. Bu sürecin etkin bir şekilde organize edilmesi gerekir. Bu işlevin yapılması sırasında dikkate alınması gereken belirli kuramsal kavram ve ilkeler vardır. Bunlar toplumun sahip olduğu değer yargıları, mesleki eğitime olan bakış açısı içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik düzeyin dikkate alınmasıyla oluşturulan kuramsal esaslardır. Mesleki eğitim ülkenin gelişmesi açısından taşıdığı önem herkes tarafından kabul edilmektedir. Bu nedenle çağdaş anlamda bir mesleki eğitim sistemi oluşturabilmek için belirli kuramsal esasların dikkate alındığı bir yapı oluşturmak ve
buna dayalı bir organizasyon yapmak zorunluluğu vardır. Böyle bir sistem bütünlüğünün kurulamaması sağlıklı bir mesleki eğitim yapılmasını güçleştirmektedir (Taşpınar, 1995: 139).
“Mesleki eğitimin iki temel amacı vardır. Birincisi iyi bir geçim sağlaması için bireye belirli nitelikler kazandırarak bu nitelikleri değişikliklere ayak uyduracak şekilde beslemektir. İkincisi ülkenin insan gücü ihtiyaçlarının verimli bir biçimde karşılanmasını sağlamaktır” (Akyol, 1999: 2)
“Mesleki eğitim sanat dallarından birçok program ve dersi bünyesinde barındırmaktadır. Sanat; kişilerin bilinçaltı gerilimleri, heyecanlarını coşkularını, dışarıya aktarabilmelerine, insan ilişkilerine, insan ilişkilerinin hoşgörü ve barış içinde sürdürülmesine imkan veren, insanca bir olgudur”(Atay,1987: 27).
“Mesleki eğitim, bireye iş hayatında belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleriyle geliştiren eğitim sürecidir”(Sezgin,1983: 22).
“Okul ortamında gerçekleştirilen öğretim-öğrenim etkinliğine örgün eğitim; okul dışında, her yerde olabilen etkinliğe de örgün olmayan eğitim, okul dışı eğitim, yaygın eğitim denir”(Okçabol, 1996: 13).
Hayat boyu eğitim ve yaygın eğitim olarak da bilinen yetişkin eğitimi, çocukluk çağından çıkmış bireyler tarafından gönüllü olarak faydalanılan, kişisel amaçları ve yetenekleri hedef alan, sosyal, ahlaki ve entelektüel sorumlulukların geliştirilmesine yönelik eğitim faaliyetleri olarak bilinmektedir.
“Yetişkin eğitimi, bireyin kendisine uygun gelen zamanda ve uygun şartlar altında ciddi bir öğrenme çabası için rehberlik ve destek görmesidir” (Erken, 1995: 70).
Yetişkin eğitiminde gönüllülük esastır ve öğretime katılma zorunluluğu yoktur. Bu yüzden örgün eğitimde olduğu gibi hazır bulunan öğrencilere sahip değildir. Yetişkinlerin eğitim ihtiyaçları kişiden kişiye, bireyin sosyoekonomik özelliklerine ve yaşadığı çevreye göre değişiklik gösterebilmektedir.
Yaygın eğitim genel ve mesleki teknik yaygın eğitim çalışmaları olmak üzere iki temel bölümden oluşmaktadır. Meslek Yüksekokulları, Olgunlaşma Enstitüleri, Mesleki ve Teknik Liseler, Pratik Kız Sanat Okulları, Endüstri Liseleri, Yetişkinler Teknik Eğitim Merkezleri, Mesleki Eğitim Merkezleri, Halk Eğitim Merkezleri, Çıraklık Eğitimi Merkezleri, Belediyelerin ve Kent Konseylerinin açmış olduğu çeşitli eğitim faaliyetleri, yaygın eğitim kurumlarından bazılarıdır. Ülkemizde yetişkin eğitim programlarını çok sayıda özel ve devlet kurumu kendi personeline veya diğer yetişkinlere uygulamaktadır. Dernekler, vakıflar, sendikalar, çeşitli bakanlıklar, gönüllü kuruluşlar, ticari ve sanayi kuruluşları, dershaneler, özel kurslar ve üniversiteler de yetişkinlere yaygın eğitim hizmeti sunabilmektedir.
Toplumsal kalkınmanın, bölgesel kalkınmayla başladığı dikkate alındığında, vatandaşa en yakın hizmet birimi olan yerel yönetimlerin ve yerel ihtiyaçların karşılanmasında en etkin rolü belediyelerin ve belediyelere bağlı kent konseylerinin oynadığı bilinmektedir. Yerel yönetim birimi olan belediyelerin halkın yararına açmış olduğu çeşitli yaygın eğitim faaliyetleri bulunmaktadır. Halk Üniversitesi olarak bilinen ve kısa adı İSMEK, yani İstanbul Meslek Edindirme Kursları olan bu kuruluşlar belediyelerin bölge de yaşayan halka sağladığı eğitim hizmetlerindendir.
İnsanoğlu geçmişten günümüze, kültürünü, yaşam biçimini, yeteneklerini, yaratıcılığını, duygularını ve coşkularını, üretmiş olduğu el sanatları ürünlerine yansıtmıştır. Bu ürünler çıktığı bölgenin yelpazesini ve kimliğini simgeleyen şekilde üretilmiştir.
Yöreden yöreye değişiklik gösteren bu ürünlere halkın ürettiği el sanatları denilmektedir. Bu el sanatlarını, halı ve kilim dokuma, nakış işleme, keçe yapımı, yazmacılık, deri işleme, ahşap işleme, taş işleme, maden işlemeciliği, çömlekçilik, bakırcılık, sepetçilik, vb. olarak sıralanmaktadır.
El sanatları içerisinde kendine güzel bir yer bulan deri işleme sanatları arasında kitap ciltçiliği de yer almaktadır. Geçmişte önemli bir yere sahip olan Cilt sanatının bugünkü durumu maalesef durma noktasındadır. Kitap sanatlarından olan Türk Cilt Sanatının geçmişten günümüze, nasıl ve hangi yönde geliştiğini görmek ve önemi
hakkında geniş bilgi edinmek, ciltçiliğin yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılabilmesi, eğitiminin nasıl ve nerelerde yapıldığının belirlenmesi, eğitiminin varsa eksik yönlerinin giderilmesi ve uygulanabilecekler hakkında öneriler getirilmesi açısından bu araştırma önem taşımaktadır.
Bu bilgiler doğrultusunda, araştırmanın problemi; İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kurslarında verilen Ciltleme dersinin incelenerek; cildi oluşturan bölümler, cilt çeşitleri, cilt yapımında kullanılan teknikler, kullanılan malzeme ve aletlerden bahsedilerek konunun anlaşılması, günlük hayattaki geçerliliği ve bu kurslarda eğitim alan kursiyerlerin bu kurstan beklentileri ve kurs sonundaki düşüncelerinin belirlenmesi, olarak seçilmiştir.
1.2 Araştırmanın Amacı
Araştırma sürecinde şu alt amaçlara cevap aranacaktır.
1.2.1. Ciltleme dersi programının içeriği ve işleyişi nasıldır? 1.2.2. Ciltleme dersinde kullanılan araç-gereçler nelerdir?
1.2.3. Ciltleme dersinde kullanılan araç-gereçler nereden temin ediliyor? 1.2.4. Ciltleme dersinde kullanılan teknikler nelerdir?
1.2.5. Ciltleme dersinde yapılan ürünler nelerdir?
1.2.6. Kursiyerlerin kursa geliş amaçları ve kurstan beklentileri nelerdir?
1.3. Araştırmanın Önemi
Geleneksel sanatların geçmişinde önemli bir yere sahip olan Cilt sanatının bugünkü durumu maalesef durma noktasındadır. Cilt sanatının, yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması için, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kurslarında verilen bu eğitimi incelemek, araştırmak, belgelemek, geliştirmek ve tanıtmak üzere planlanan bu araştırma Ciltleme dersi eğitiminin daha sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi ve bu programın varsa eksik yönlerinin giderilmesinde faydalı olacağından, araştırma önem taşımaktadır.
Verilen eğitim sonunda bireyin yaşamında fayda sağlayacak bilgilere ulaşılması hedeflenmiştir. Eğitim sonundaki başarının ve verimin yüksek olması için bireylerin istekleri ve kursiyerlerin devam edecekleri kurs hakkındaki düşünceleri, kursa geliş sebepleri ve kurs bittiğinde neler yapmayı düşündükleri önemlidir.
Kursun olumlu ya da olumsuz yönlerinin ortaya çıkarılmasında en etkili kişiler kursiyerlerdir. Kurslarda verilen eğitimin geçerliliğini saptama açısından kursiyer görüşlerini almak için hazırlanan bu araştırma büyük önem taşımaktadır.
Yapılan araştırma benzeri araştırmalara kaynak teşkil etme özelliği taşıyacağı, araştırma sonrasında ortaya çıkacak görüş ve önerilerle karar verme, değişiklik yapma konularında fayda sağlayacağı ve gelecek kuşaklara bilgi aktarımı açısından önem taşımaktadır.
1.4. Araştırmanın Varsayımları
Bu araştırma aşağıda belirtilen varsayımlar doğrultusunda yürütülecektir.
1.4.1. Araştırma için belirlenen yöntemde örneklem grubunun evreni temsil
edecek nitelikte olduğu kabul edilebilir.
1.4.2. Cilt Sanatı hakkında literatür taraması ile elde edilen kaynakların geçerli
ve güvenilir nitelikte olduğu ileri sürülebilir.
1.4.3. Bu araştırmanın, ciltleme dersi programlarının gelişmesine katkı
getirebilecek nitelikte hazırlandığı kabul edilebilir.
1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları
1.5.1. Araştırma konusu, Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Halk
Eğitim Merkezlerine bağlı bulunan İstanbul Meslek Edindirme Kurslarındaki Ciltleme dersi ile sınırlıdır.
1.5.2. Araştırma, Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Halk Eğitim
Merkezlerine bağlı bulunan İstanbul Meslek Edindirme Kurslarındaki Ciltleme dersinin eğitimini alan öğrencilerin görüşleri ile sınırlıdır.
1.5.3. Araştırma, kütüphanelerden temin edilen Türkçe kaynaklarla ve dijital
ortama aktarılmış bilgi ve belgelerle sınırlıdır.
1.6. Tanımlar
1.6.1. Ahar: Nişasta, yumurta akı, nişadır, kitre, Arap zamkı, üstübeç, beyaz
şap, balık tutkalı, un, hatmi çiçeği, taze gül yaprağı, pirinç gibi maddelerden yapılan ve ham kâğıtların terbiye edilmesinde kullanılan sıvıya verilen ad (Güleç,2007:71).
1.6.2. Ayırma Şemse: Ya şekiller ya da zemin altın ile doldurulmak suretiyle
yapılan şemselere verilen ad. Yapılış şekline göre alttan ayırma şemse veya üstten ayırma şemse adını alır (Güleç,2007:75).
1.6.3. Bordürler: Süslemelerin en zengin bölümünü teşkil ederler. Hemen her
tür desenin değişik boyutlarda uygulandığı, dekore edilmiş dar ve uzun satıhlardır. Yerine göre pervaz, ulama, kenar suyu gibi isimler alırlar.
1.6.4. Cetvel: Yazma kitaplarda ve levhalarda yazıyla kenarı ayırmak üzere
altınla çekilen çizgilere verilen ad. Tek çizgi veya biri kalın biri ince iki çizgiden ibarettir (Güleç,2007:79).
1.6.5. Cilt: Yazma eserlerin muhafaza edilmesini ve dış görünüşünün, içinin
güzelliğiyle bütünleşmesini sağlayan deriden ve buna benzer malzemelerden yapılmış kitap kaplarına verilen isimdir.
1.6.6. Çaharkuşe: Harap olmuş kitap kapaklarının dört köşesine geçirilen meşin
1.6.7. Ders Programı: Bir seri ilişkili öğretim üniteleri olup mantıklı bir
düzende ve tüm Eğitim programının bir yönüyle ilgili bir amacı karşılamak üzere geliştirilmiş bir öğretim planı olarak tanımlanmıştır (Alkan, 1994: 237).
1.6.8. Edirnekari: Edirne’de yap lan lake ciltlere verilen ad. Bu ciltlerin
üzerinde renkli rak ve resimler vardır, rak ların üzerine vernik çekilmiş tir. Lake ve ruganî de denir (Güleç,2007:90).
1.6.9. Eğitim: İşletme içinde veya dışında, formal programlar yoluyla veya
kendi kendine veya tecrübe kazanma yoluyla bir kişinin bilgi, yetenek ve becerilerinde değişiklik yapma faaliyetleridir (Koçel, 1984: 19).
1.6.10. Eğitim Programı: Belirlenmiş bir eğitim amacını karşılamak üzere
desenlenmiş çeşitli uzunlukta bir seri karşılıklı ilişkili derslerin mantıklı bir düzende bir araya getirilmesi olarak tanımlanmıştır (Alkan, 1994: 237).
1.6.11. Halk Eğitimi: Halk eğitimi, toplumun bütününe hitap eden bir eğitim
faaliyetidir. Örgün eğitimin içinde veya dışında kalmış, her yaş grubundaki fertlerin, günün gelişen teknolojik, toplumsal, sosyal ve kültürel şartlara uyumlarını, çeşitli dallarda meslek sahibi olmalarını sağlayan, okuma-yazma ve eksik eğitimlerini tamamlayan planlı, programlı eğitim faaliyetleridir.
1.6.12. Halk Eğitim Merkezleri: Yönetici ve eğitici personeli, açtığı kurs türü
ve sayısı, hizmet ettiği alan ve kitle bakımından yaygın eğitim kurumları içinde yer alan bir hizmet birimidir.
1.6.13. Köşebent: Cilt kapağının dört köşesine yapılan süslerdir. Türk ciltlerinde
çoğunlukla şemse ile köşebent arasındaki kısım boş bırakılmıştır. (Güleç,2007:114).
1.6.14. Kursiyer: Açılan kurslardan herhangi birine devam eden kişilerdir.
1.6.15. Mesleki Eğitim: Mesleki eğitim bireyin iş hayatında belirli bir meslek
düzeyinde bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları ile genel ve mesleki kültür kazandıran eğitimdir. (Alkan, 1994: 9).
1.6.16. Mücellid: Cilt yapan kişilere verilen isimdir. Erkek olan bireye mücellid,
bayan olan bireye ise mücellide denilmektedir.
1.6.17. Mühre: Kâğıtlar aharlandıktan sonra parlatma için kullanılan âletin
adıdır. Bazen kalemtıraş kabzasının ucu da bu iş için kullanılmıştır. Kaymasını sağlamak için biraz sabun sürülür. Müzehheplerin altını parlatmak için kullandıkları akike de mühre denilmiştir (Güleç,2007:126).
1.6.18. Örgün Eğitim: Belli yaş grubundaki bireylere, ilgili eğitim sisteminin
amaçlarına uygun olarak hazırlanmış eğitim programları aracılığıyla verilen, planlı, programlı ve okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitimdir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, lise ve yükseköğretimi içine alır (Fidan ve Erden, 1993: 13).
1.6.19. Şemse: Eski kitap ciltlerinin üzerine yapılan Güneş şeklindeki süsleme
motifi. Kapağın tamamını kaplayan meşinin üzerine yapıldığı gibi, ayrı bir parça hâlinde kabı örten meşinin ortası hazırlanan parça büyüklüğünde kesilip yerleştirilmek suretiyle yapıldığı da olmuştur. (Güleç,2007:145).
1.6.20. Şukufe: Mushaflarla yazma kitapların basma çiçek şeklinde yapılan
süsleme. Bu süsleme altın üstüne üstübeçle yapılır. Şukufe, Farsça «çiçek» demektir (Güleç,2007:146).
1.6.21. Teknik Eğitim: İleri düzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı
teknik yetenekleri gerektiren, meslek hiyerarşisinde orta ve yüksek kademeler arası düzey için gerekli bilgi, beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri düzeyde bir meslek eğitimidir. Temel mühendislik alanları yaygın olmakla birlikte bu alanla sınırlı değildir. Tarım, sağlık, beslenme, ticaret ve diğer alanlarda da bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak gelişmektedir (Alkan, 1994: 8).
1.6.22. Yetişkin Eğitimi: Çocukluk çağından çıkmış kimseler tarafından
alınmaksızın kişisel istidadı ve yetenekleri hedef alan, yakın çevresinin, milletinin ve insanlık aleminin bir üyesi olarak sosyal, ahlaki ve entelektüel sorumlulukların geliştirilmesine yönelik eğitim uygulamalarıdır (Lowe, 1985: 22).
1.6.23. Zencirek: Yazma kitapların sayfa kenarlarına ve levha yazılarının
etrafına, iki çizgi arasında altın yaldızla yapılan zincirleme halkalar şeklindeki süsleme suya verilen ad. (Güleç,2007:159).
1.KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
1.EĞİTİM
1.1 Eğitim Tanımı
“Birey üzerinde yapılan ve bireyin fiziksel, zihinsel, ahlaksal varlığında, kısaca davranışlarında belirli amaçlar doğrultusunda bir değişme ve gelişme gerektiren eylemler anlaşılmaktadır” (Kutluğ, 1985: 72).
Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’nin de geleceğini etkileyen en önemli faaliyet alanlarından biri olan eğitim, bireylere temel vatandaşlık bilgi ve becerilerini kazandırmak ve kalkınmanın gerektirdiği nitelikli insan gücünü yetiştirmek görevini üstlenmiştir (Erişen, 1997: 5).
Eğitim bir üretim aracıdır. Üretime göre insan yetiştirmek eğitimin görevidir bunu daha net söylemek gerekirse ekonominin ihtiyaç duyduğu insan gücünü eğitim üretir, yani yetiştirir (Korkmaz, 1977:79).
1.2. Eğitimin Amaçları
Eğitimin, iki çeşit amacı bulunmaktadır. Topluma yönelik amaçlar ve bireyi hedef alan amaçlar.
1.2.1. Topluma Yönelik Amaçlar
Toplumun yaşam geleneğini ve sürekliliğini sağlamak.
Kültürü zenginleştirip biçimlendirerek toplumun yenileşmesine katkıda bulunmak.
İyi üretici ve tüketiciler yetiştirerek ekonomik verimi artırmak ve toplumun refah düzeyini yükseltmek.
Siyasal bilinç uyandırarak yetiştirdiği bireyleri, sorumlu vatandaşlar haline getirmek.
1.2.2. Bireye Yönelik Amaçlar
Bireyleri sosyalleştirerek, onların toplumun fonksiyonel üyeleri olmalarını sağlamak.
Bireyi, kendi amaçlarını tespit edebilen, çevresini denetim altına almayı başarabilen, akılcı ve mantıksal davranışlara sahip olan ve kendisini objektif olarak ifade edebilen toplumsal bir varlık haline getirmek. Kişiye iyi bir yaşam tarzı sağlamak, yaratıcı ve yansıtıcı düşünceyi
öğretmek, bedensel ve ruhsal gelişimini istenilen yönde oluşturmak. Değişik durumlara uyum sağlama ve farklı düzeylerdeki kişilerle
etkileşim kurabilme becerilerini kazandırmak.
Bireyin karar alma yetilerini geliştirmek, olumsuz davranışlarını düzelterek, istenilen türdekileri yetiştirmektir.
Eğitim geleneksel olarak, toplumsal açıdan kültürün aktarılması ve geliştirilmesini, bireysel açıdan ise ruh sağlığı dengeli insan yetiştirmeyi amaçlamaktadır (Paşu,2007:9)
1.3. Eğitimin Çeşitleri
Süreç açısından eğitim, Resmi (Formal) ve Resmi olmayan (İnformal) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
1.3.1. Resmi (Formal) Eğitim: Önceden hazırlanmış bir program çerçevesinde,
planlı ve amaçlı olarak, öğretim yoluyla yapılan eğitime denilmektedir. Örgün ve yaygın eğitim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
1.3.1.1. Örgün Eğitim: Belli yaş grubundaki bireylere, ilgili eğitim
sisteminin amaçlarına uygun olarak hazırlanmış eğitim programları aracılığıyla verilen, planlı, programlı ve okul çatısı altında düzenli olarak yapılan eğitime örgün eğitim denilmektedir. Okul öncesi eğitim, ilköğretim, lise ve yüksek öğretimi de içine aldığı bilinmektedir.
1.3.1.2. Yaygın Eğitim: Örgün eğitim gibi planlı, programlı ve düzenli
olan, yaş sınırı olmayan, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, bu sistemin herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden birinden ayrılmış olan kişilere ilgi ve ihtiyaç duydukları alanda ya da mesleklerinde daha yeterli olmak isteyenlere bunu sağlamak amacıyla verilen eğitime denilmektedir. Halk eğitim merkezlerinde açılan kurslar, iş yerlerindeki hizmet içi eğitim faaliyetleri, pratik sanat okulları vb. yaygın eğitim bünyesinde gerçekleşmektedir.
1.3.2. Resmi Olmayan(İnformal) Eğitim: Formal eğitimin aksine planlı
programlı ve düzenli olmayan, yaşam içinde kendiliğinden oluşan(evde, sokakta, işyerinde vb.) gelişigüzel ve rastlantısal bir eğitim türüdür. Kişi karsılaştığı durum ve içinde bulunduğu grubun üyeleriyle etkileşimde bulundukça farkında olmadan yeni şeyler öğrenir. Bireyler toplumsal değerleri, normları ve yaptırımları, kuşaktan kuşağa aktarılan atasözü, deyim, ninni vb. sözlü kültür ürünlerini büyük ölçüde informal eğitim yoluyla; ailelerinden, arkadaş grubundan ve çevrelerinden edinirler(Fidan ve Erden, 1993: 13-14).
2. MESLEKİ VE TEKNİK EĞİTİM
2.1. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tanımı
Mesleki eğitim; bireye iş hayatında belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları kazandıran ve bireyin yeteneklerini çeşitli yönleriyle geliştiren eğitimdir. Teknik eğitim; ileri düzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren, meslek hiyerarşisinde orta ve yüksek kademeler arası düzey için gerekli bilgi, beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri düzeyde bir meslek eğitimidir. Temel mühendislik alanlarında yaygın olmakla birlikte bu alanla sınırlı değildir. Tarım, sağlık, beslenme, ticaret ve diğer alanlarda da bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak gelişmektedir(Alkan, Doğan ve Sezgin, 1991: 7-8).
Bireye hayatını kazanabilmesi için belirli bir meslek alanına ilişkin bilgi, beceri ve deneyimleri kazandıracak, bireyin kabiliyetlerini çeşitli yönler de geliştirebilecek eğitim süreci olarak da tanımlanmaktadır.
2.2. Mesleki ve Teknik Eğitimin Amaçları
Mesleki eğitimin amacı iş ve yaşam için gerekli istendik davranışlar geliştirmek, bilgi, öğrenme ortamı sağlamak, kuramsal ve uygulamalı alanlarda gerekli becerileri geliştirmektir (Alkan, 1994: 8).
Eğitimin temel amacı bireyi mümkün olan en üst mükemmeliyet düzeyine ulaştırmaktır. Bu nedenle de her tür eğitim programı bu temel amaç doğrultusunda işlevsel olmak durumundadır. Mesleki eğitimin temel amacı iş ve yaşam için gerekli istendik davranışlar geliştirmek, bilgi, öğrenme ortamı sağlamak, kurumsal ve uygulamalı alanlarda gerekli becerileri geliştirmektir (Alkan, 1994: 9).
Bireye iş piyasasında geçerliliği olan bir işe girebilmesi ve bu işte ilerleyebilmesi için gerekli olan temel davranışları kazandırmaktır. Bireye, iş için gerekli olan davranışları kazandırabilmek, işin sistematik analizini gerektirir. İşin analizi, mesleki ve teknik eğitim ile bireye kazandırılacak davranışları belirlemede en güvenilir yaklaşımdır(Sezgin, 2000: 1).
Demokratik bir ortamda gençleri yaşama hazırlamada mesleki ve teknik eğitimin esas aldığı üç ana hedef:
Uygun öğrenme ortamı sağlamak, Gerekli becerileri geliştirmek,
İstenilen davranışları oluşturmak olarak belirlenebilir.
Esasen, tüm eğitim kurumlarının bu üç temel hedefi gerçekleştirebilecek şekilde örgütlenmeleri ve gençleri bu doğrultuda yetiştirmeleri gerekir (Alkan, 1994: 10).
2.3. Mesleki ve Teknik Eğitimin Nitelikleri
Mesleki ve teknik eğitimle ilgili çağdaş kuramlar bu eğitimi birey, meslek ve eğitimden oluşmuş üç boyutlu bir süreç olarak görmektedirler. Bugünkü mesleki ve teknik eğitim anlayışını karakterize eden başlıca nitelikler şu şekilde özetlenebilir.
Mesleki ve teknik eğitim süreçlerinin sahip olması gereken temel nitelikler, uygulama, ekonomiklik, gelişmelere, sürekli uyum, geniş bir meslekler dünyasını kapsama, topluma dönük olma gerçek mesleki yaşantı ortamı sağlama, olumlu sonuca ulaşıncaya kadar devamlılık, uygulama yönünden gereksinime, zamana ve ihtiyacın şekline bağlı olma, istem-sunu dengesini sağlama, kesin hedeflere yönelik olma ve hayata hazırlayıcılık gibi kendine özgü nitelikleri vardır (Alkan, 1994: 11).
Bugünkü mesleki ve teknik eğitim anlayışını karakterize eden başlıca nitelikler şunlardır;
1. Alışkanlık psikolojisi ve yaparak öğrenme esastır.
2. Ucuz maliyetle etkili eğitim sağlamada sosyal verimlilik aracıdır.
3. Programları iş dünyasındaki gelişmelere göre geliştirerek değişen ortama uyarlama,
kuram ve uygulamada temel kuraldır.
4. Kavram, profesyonel düzeydekiler dışında iş dünyasındaki bütün meslekleri
kapsamaktadır.
5. Okullar, toplumla uyumlu ve iş dünyasına dönüktür.
6. Programlar, çalışma yaşamına giren ve çalışanların büyük çoğunluğunu kapsar. 7. Değişen sosyo-ekonomik koşullara ve isteklere sürekli uyum temel kuraldır. 8. Öğrenme-öğretme ortamı iş ortamının kendisi ya da benzeridir.
9. Öğretmen öğretim alanının uzmanıdır.
10. Öğretim öğrenciye iş sağlayabilecek ve işte çalışabilme üretici gücünü geliştirinceye
kadar devam eder.
11. Öğretimin içeriği, kuramcıların bilgilerinden çok meslek alanında yetişkin kişilerin
bilgi, beceri ve etkinlikleri esas alınarak geliştirilir.
12. Gereksinimi olan hedef gruplara gereksinim anında ve olumlu sonuç alınacak
biçimde uygulanır.
13. İstihdam gereksinimlerine göre hazırlanmış programların uygulanmasına öncelik
verilir.
14. Yönetim esnek ve dinamiktir.
15. İş dünyasına katılmak isteyenler, okul dışı gençler ve yetişkinlere dönüktür.
16. Öğrenciler sınıf etkinliklerinden çok laboratuar, atölye ve alan çalışmaları yönünde
güdülenir.
18. Programlar üst kademe öğretiminden çok hayata hazırlayıcı niteliktedir (Alkan,
Doğan ve Sezgin, 1991:19-20).
2.4. Mesleki ve Teknik Eğitimin Gerekliliği
Mesleki ve Teknik Eğitimin Gerekliliğini, Bireysel Gereksinim, Ekonomik Gereksinim, Sosyal Gereksinim ve Ulusal Gereksinim olmak üzere dört grup altında toplamak mümkündür.
2.4.1. Bireysel Gereksinim
Bu hizmetten yararlanacak bireyler açısından bakıldığında farklı gereksinimlerin beş grup altında toplandığı görülmektedir:
Birinci grup genellikle on üç ve on sekiz yaşları arasındaki tam gün öğrenim gören orta öğretim öğrencilerinin oluşturduğu gruptur. Bu gençlerin okullarını bitirdiklerinde bir mesleğe girebilmeleri ve bu meslekte ilerleyebilmeleri için kendilerine gerekli bilgi, beceri ve davranışları kazandıracak programlara gereksinimleri vardır.
İkinci grup orta öğretim sonrası düzeydeki genç ve yetişkinlerin oluşturduğu grup olup, bu gruptaki bireylerin yüksek düzeyde mesleklere hazırlanma ya da mesleklerinde ilerleme gereksinimleri vardır.
Üçüncü grubu ilk, orta ve lise çağında öğrenimini tamamlamadan okuldan ayrılmış ve iş hayatına atılmış bireyler oluşturmaktadır. Bu gruptaki gençlerin yarım gün okula devam ederek geçerli ve sürekli bir mesleğe hazırlanma olanağı verecek programlara gereksinimleri vardır.
Dördüncü grup ise yetişkinlerin oluşturduğu ve çalıştıkları mesleklerde gelişme gereksinimi ile karşı karşıya olan bireylerdir. Bu grubu oluşturan bireylerin periyodik olarak mesleki gelişme programlarına katılma gereksinimleri vardır.
Böylece; zamanla oluşan bedensel, zihinsel, sosyal ve psikolojik özürler nedeniyle çalışamaz durama düşmüş mesleğini kaybetmiş özel sorunlu bireyler bir diğer grubu oluşturmaktadır. Bu bireylerin özel durumlarına uygun eğitim programlarına gereksinimleri vardır (Alkan, Doğan ve Sezgin,1996: 17).
2.4.2. Ekonomik Gereksinim
Tüm insanların yaparak öğrenebileceğinin biyolojik ve psikolojik yönden kanıtlandığı bir çağda milyonlarca gencin öğrenimlerini bir mesleğe yöneltmeden tamamlamaları, ekonomik yönden ailelerine bağımlı yaşamaları okul ile iş yaşamı arasında bir köprü kurmanın ne kadar gerekli olduğunun somut bir göstergesini oluşturmaktadır.
Ekonomik yönden mesleki ve teknik eğitimi gerektiren başlıca hususlar şu şekilde sıralanabilir:
1. Ulusal kaynakların korunması ve değerlendirilmesi 2. Çıraklık ve stajyerlik sürelerini kısaltmak
3. Çalışanların kazançlarını arttırmak 4. İnsan gücü sağlamak
5. Yaşamda istikrar sağlamak 6. Yatırımların karşılığını sağlamak 7. Ulusal üretim gücünü yükseltmek 8. İşgücünü tasarruflu kullanmak
9. Hızla değişen ekonomik yapıdan en iyi şekilde yararlanabilmek (Alkan, Doğan ve
Sezgin, 1991: 12).
2.4.3. Sosyal Gereksinim
Sosyal boyut açısından mesleki ve teknik eğitime olan gereksinimi bireyin sosyal etkinliklere katılma içgüdüsü ya da sosyal bir varlık olmasının doğal sonucu olarak düşünmek gerekir. Bireylerin beden, zihin ve ruh sağlığını korumak ayrıca iş
yaparak kazanç sağlamaları ve kendilerini ekonomik yönden bağımsızlığa kavuşturmaları gerekir. Bir ülkede yurttaşların yaşam ağaçlarının kökleri ve uygarlık dalları yaşamlarını kazandıkları meslekleridir. Meslekler topluma uygun, dostluk bireysel ve kubaşık sosyal hizmet yönünden doğal ve gerçek bir eğitim ortamı sağlamaktadır. Bu bağlamda mesleki ve teknik eğitim gençlere sosyal başarı ve mülkiyet duygusu kazandırmaktadır. Bu nedenle gençleri eğitimleri süresince ekonomik yaşantılara donatmak ve mesleki yönden geliştirmek gerekmektedir. (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1991:11).
2.4.4. Ulusal Gereksinim
Türk toplumunun bugünkü en önemli gereksinimi vasıflı teknik insan gücüdür. Bu nedenle eğitimin bu doğrultuda düzenlenmesi gerekir. Toplumda okuma yazma bilenlerin düşük oranda olması ve eğitim kaynaklarının sınırlılığı eğitimde önceliğin “zihinsel mükemmeliyet” yerine “ekonomik, verimlilik” ilkesine verilmesini gerektirmektedir. Bu ise tüm yurtta iyi planlanmış, işlevsel bir mesleki ve teknik eğitim sisteminin geliştirilmesi ve etkili biçimde uygulanmasına bağlıdır. Mesleki eğitim birey ve iş hayatı arasında bir köprü vazifesi görür. Görevi geçerli bir becerisi olmayan bireylerin iş yeteneklerinde hayatının nitel ve nicel ihtiyaçlarına göre yeni beceriler geliştirmektedir. Bu nedenle mesleki eğitimde başarılı olunabilmesi için iş hayatıyla bütünleşmesi gerekmektedir(Korkmaz,1977: 83-84).
Mesleki ve teknik eğitimin ulusal yönden gereksinimleri ise şu şekilde sıralanabilir:
1. Köyden kente göç edenleri gerekli bilgi ve becerilerle donatmak 2. Teknik insan gücü gereksinimini karşılamak
3. İşsizlik sorununu çözümlemeye katkı 4. Doğal kaynakları daha iyi değerlendirme 5. Üretimde verim düzeyini yükseltme 6. Bireylerin üretim kapasitelerini arttırmak 7. Tarımdan sanayiye geçişi kolaylaştırmak
9. Eğitimde fırsat eşitliği sağlamak
10. İşin sosyal ve ekonomik önemini tanıtmak
11. Mesleki rehberlik ve danışmalık hizmetlerini sağlamak
12. El sanatlarının kalitesini yükseltmek (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1991: 13-18).
2.5. Mesleki Ve Teknik Eğitim İle Genel Eğitimin İlişkisi
Birçok eğitimciye göre genel eğitim herhangi bir mesleki alana bağlı olmadan başarılı bir yaşam sağlamak için bireyin genel olarak geliştirilme sürecidir. Mesleki ve teknik eğitimde ise belirli bir meslek alanı ile ilgili bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırılması esastır. Diğer bir deyişler mesleki ve teknik eğitim üretimi amaç edinir, genel eğitim ise tüketimci niteliktedir (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1991: 21).
Genel eğitim herhangi bir mesleki alana bağlı olmadan başarılı bir yaşam sağlamak için bireyin genel olarak geliştirilmesi sürecidir. Mesleki ve teknik eğitimde ise belirli bir meslek alanı ise ilgili bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazandırılması esastır. Diğer bir değişle; mesleki ve teknik eğitim üretimi amaç edinir. Genel eğitim ise tüketimci niteliktedir. Eğitim genel ve Mesleki Teknik eğitim olarak iki kategoride düşünülünce mesleki ve teknik eğitimin daha çok belirli bir meslek alanıyla, genel eğitimde kültürle ilişkili olduğu ileri sürülmektedir. Bu hususta iki ayrı görüş vardır. Birincisi bu iki eğitim türünün birbirine karşıt olmadığı fakat ortak bir yönlerinin de bulunmadığı yönündedir. İkinci görüş ise, iki türün birbirine karşıt olduğu ileri sürülmektedir. Birinci görüşe göre genel ve mesleki teknik eğitim programları bireyin eğitimde denge sağlayacak şekilde birleştirilmelidir. Amaçları yönünden bir eğitim programı, öğrenciyi ya da bir yurttaş olarak akıllı bir yaşam için, yetiştirmeye amaçlar, ya da etkili bir iş yaşamına hazırlamayı hedef alır. İçerik yönünden ya öğrenmek için gerekli yetenekleri kazandırmayı, yaşam hakkında gerekli temel bilgiler vermeyi kapsar ya da bir meslekle ilgili bilgi ve becerileri kapsar. Genel eğitimle teknik eğitim hakkında ki görüşlerin felsefi, kavramsal ve sosyolojik yönlerden farklılık arz ettiği dikkati çekmektedir. Çeşitli görüşlere karşın bir eğitim programının mesleki ya da genel eğitim niteliğinde olduğunu saptamak mümkün görünmektedir. Bunun için söz konusu
programı belirli öğeleri açısından bir değerlendirmeye tabi tutmak
2.6. Mesleki ve Teknik Eğitimin Tarihsel Gelişimi
2.6.1.Cumhuriyet Dönemi Öncesi Mesleki ve Teknik Eğitim
Eski Türkler ‘de ki Şamanlar, din adamları, Horasan erleri ve halk şairleri ile Selçuklu ve Osmanlı dönemindeki camiler, medreseler, tarikatlar, kütüphaneler, folklorumuzdaki bilmeceler, masallar, Nasreddin Hoca hikâyeleri, Karagöz, Meddah ve Ortaoyunu yetişkin eğitiminin parçalarıdır. Bunun yanı sıra Yeniçeri Ocağı, Enderun, Ahilik Örgütleri, Meslek Loncaları da yetişkin eğitiminin ve mesleki eğitimin önemli birer parçalarıdır(Okçabol, 2006: 94).
Medreselerin bünyesindeki kitaplıklar, bakımevleri ve hastaneler yetişkin eğitimi kurumları olarak vazife yapmışlardır. Ahilik Anadolu esnafı arasındaki kardeşlik ve dayanışmayı geliştirmiş, meslek ahlakını yerleştirmiştir. Loncalar meslek ahlakının yanı sıra çırak, kalfa ve usta yetiştirmiş ve işyeri açmalarına yardımcı olmuştur (Celep,1995: 78).
1862 ‘de üniversitelerde halka yönelik olarak bilinçlendirme amaçlı kimya, fizik, genel tarih ve diğer konularda verilmeye başlanmıştır. Bu dersler bilim adamları ve yüksek dereceli kamu görevlileri vermiştir. Böylece ilk resmi yetişkin eğitimi dersleri gerçekleşmiştir (Celep, 1995: 79).
2.6.2.Cumhuriyet Döneminde Mesleki ve Teknik Eğitim
İmparatorluk dönemindeki mesleki eğitimin geliştirilmesi ve endüstrinin ıslahı çalışmalarına cumhuriyet yönetimi zamanında da devam edilmiştir. Bilhassa birinci dünya savaşı ve onu izleyen kurtuluş savaşında karşılaşılan güçlükler bu alandaki ihtiyacı açıkça ortaya koymuştur(Ertürk, 1984: 45).
1927 yılına kadar iller ve belediyelerin sorumluluğunda bulunan meslek okulu açma ve yürütme işi bu okulların ıslah edilmesi ve ekonomik hayatın gerektirdiği bir meslek öğretimin geliştirilmesi için 1502 sayılı kanunla 1927 yılında masraflar yine
illerce karşılanmak kaydıyla, program, araç-gereç, öğretmen yetiştirme ve istihdamı sorumluluğu Milli Eğitim Bakanlığına verildi (Ertürk, 1984: 46).
Daha sonra (1935 yılında) Kız Enstitülerinde ortaokul mezunlarının devam edebileceği özel bölümler açıldı. Ticaret okulları dört yıla çıkarıldı ve ayrıca akşam ticaret okulları açıldı.1927 yılından 1939 yılına kadar çeşitli meslekler üzerinde öğrenim yapmak üzere Çekoslovakya, İsviçre ve İtalya’ya 133 erkek ve kadın gönderildi (Ertürk, 1984: 46).
1977 yılında kabul edilen çırak kalfa ve ustalık kanunu ile iş yerlerinde çalışan çırak, kalfa ve ustaların yetiştirilmesi, çalışma şartları ve ücretleri ile ilgili hükümler getirilmiştir. 1978’de Çıraklık Eğitimi genel müdürlüğü kurulmuştur. Bu tarihten itibaren okul sanayi eğitimi birlikte çeşitli projeler uygulanmaya başlamıştır.
Milli Eğitim şuralarında Mesleki ve Teknik Eğitim ile ilgili önemli kararlar alınmıştır. Sekizinci şura, ortaöğretim programlarının yeniden düzenlenmesi ve Mesleki Teknik Eğitim kuruluşlarının üniversiteye açılmasını; onuncu şura, Çok Amaçlı Lise ve Teknik Lise konularında önemli kararlar almıştır. On altıncı şura, Mesleki ve Teknik Eğitimin yeniden yapılandırılması, okul ve işletmelerde Mesleki eğitimi, öğretmen ve yöneticilerin yetiştirilmesi ile finansman konuları incelemiştir. 1982 yılında Mesleki ve Teknik Eğitime öğretmen yetiştirme üniversitelere devredilmiştir. 1986’da çıkarılan 3308 sayılı yasa ile sistem yeniden düzenlenmiştir; örgün ve yaygın eğitim bir bütünlük içinde ele alınmıştır (Güler ve Özdemir, 2002: 4).
2.7. Mesleki Ve Teknik Eğitimin Bugünkü Durumu
Eğitim sistemimiz, bugüne gelindiğinde, her dönemdeki çabalar sonucu, özellikle sayısal bakımdan büyük gelişmeler göstermiştir. Okullaşma, öğrenci ve öğretmen sayısı, eğitim ve öğretim kuramlarının çeşitlenmesi ve yaygınlaşması göz önüne alındığında bu durum açıkça görülmektedir. Ancak, eğitim sistemimizin sorunları, söz konusu sayısal büyümeyle tamamen çözülememiş, bilakis gittikçe büyümüş ve çeşitlenerek karmaşık bir hal almıştır. Bu problemlerden en belirgin olanı eğitilmiş insan gücündeki istihdam problemidir. Çözüm olarak, mesleki-teknik öğretimi
genel öğretime tercih eden bir eğitim anlayışı benimsenmiştir. Ne var ki, genel öğretime olan öğrenci akışı istenilen seviyelere düşürülememiştir (Topal ve Karayel, 1990: 310).
Mesleki ve Teknik öğretime öğrenci akışı sağlamak için çalışmalar hızlandırılmıştır. Eğitim-öğretimin bütün kademelerinde, hızlı bir şekilde mesleki-teknik öğretime yönelme sonucu, ortaya çıkan atölye ve meslek dersleri için gerekli öğretmen ve donanım sıkıntısı dikkate alınarak, ciddi bir talep araştırmasına gidilmeden, mevcut imkânlara uygun meslek dallarına öncelik verilmiştir. Genel eğitime göre çok daha pahalı bir yatırımla gerçekleştirilen, mesleki teknik eğitimin ülkemiz ihtiyaçlarına göre, hem sektörel, hem meslekler bazında ve hem de nitelikler açısından yeniden gözden geçirilmesi gerekliliğini ilgili herkes kabul etmektedir (Topal ve Karayel, 1990: 311).
3.YAYGIN EĞİTİM (YETİŞKİN EĞİTİMİ)
3.1. Yaygın Eğitimin Tanımı
Yaygın Eğitim Özel İhtisas Komisyonu halk eğitimini yetişkin eğitimi kapsamında “asıl işi okula gitmek olmayan, hayatta sorumluluk almış veya alma durumunda bulunan her seviye ve kademedeki fert ve toplumlara ihtiyaçlara dayalı programlar halinde uygulanan, sosyal kültürel alanlarda ilerlemelerine yardım eden planlı, sistemli ve sürekli bir şekilde yürütülen okul-dışı eğitim, öğretim ve rehberlik faaliyetleri olarak” tanımlamıştır (Okçabol,1996: 142).
Okul ortamında gerçekleştirilen öğretim-öğrenim etkinliğine örgün eğitim; okul dışında, her yerde olabilen etkinliğe de örgün olmayan eğitim, okul dışı eğitim, yaygın eğitim denir(Okçabol ,1996: 13).
3.2. Yaygın Eğitimin Amacı
Yaygın eğitim kavramı günümüzde, kitle eğitimi, yetişkin eğitimi, halk eğitimi, sosyal eğitim, okul dışı eğitim gibi adlarla ifade edilmektedir. Hedef kitlesinde; cinsiyet,
yaş, eğitim ve kültür düzeyi, programında; seviye, süre, uygulama mekanı gibi unsurlarda sınırlama getirmeyen ve bu alanda yapılan tüm tanımlamalara cevap verebilecek nitelikte düzenlenen yaygın eğitimin amacı; bireyin yeteneklerini, hareket ve davranışlarını değiştirmek, geliştirmek yani eğitmektir (Celep, 1993: 6-7).
“İyi desteklenen, ulusal çapta bir yetişkin eğitimi hizmeti kurulması, bütün çağdaş toplumlarda, hem sosyal ve ekonomik, hem kültürel nedenlerle bir ana politika haline gelmiştir” (Okçabol, 1996: 142).
Örgün eğitim kurumlarında devam zorunluluğu vardır. Yetişkin eğitimi ise gönüllülük esasına dayanmaktadır. Bir yetişkinin eğitim faaliyetine katılması için kendisinde bir ihtiyaç hissetmesi motive olması gerekmektedir. İnsanları düzenli bir öğrenme tecrübesine katılmaya götüren güdüler, sayıca çok olup iç içedirler (Okçabol, 1996: 16-20).
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), yaygın eğitimin yetişkin eğitimi ağırlıklı olduğunu ifade eden şöyle bir tanımlama yapmaktadır: “Yetişkin eğitimi, zorunlu öğrenim çağının dışına çıkmış ve asıl uğraşısı artık okula gitmek olmayan kimselerin, hayatlarının herhangi bir aşamasında duyacakları öğrenme ihtiyacını veya ilgiyi tatmin etmek üzere özellikle düzenlenen faaliyetleri ya da programları kapsar. Bu faaliyetlerin ve programların içine, mesleki eğitim dışındaki eğitim, meslek eğitimi, genel eğitim, biçimsel nitelik taşıyan ve taşımayan öğrenme türleri girdiği gibi ortak sosyal amaçlara yönelik eğitim de girer”(Lowe, 1985: 23).
Birey, fiziksel ve ruhsal yapısıyla toplum içinde yaşayan bir kimse olarak, değişik ilgi ve gereksinimler içindedir. Bireylerin ilgi ve gereksinimleri yaş, cinsiyet, ekonomik durum, evli olup olmama, eğitim düzeyi ve iş turu gibi pek çok değişkene bağlıdır. Örneğin, yaşlılar felsefi ve dinsel konularda yeni bir şeyler öğrenmek isterken, gençler iş bulmaya yönelik gelir getirici programlar istemektedirler(Okçabol, 1996: 20).
“Geliştirilecek bir programın kime hizmet götürmek üzere hazırlandığı önemlidir. Program ya bireyin ya bir kurumun ya da bir topluluğun gereksinimlerini karşılamak ve sorunlarını gidermek için geliştirilir”(Okçabol,1996: 71).
Yetişkin eğitimi, yetişkinlere istekleri ve gereksinimleri doğrultusunda bilgi, beceri ve davranış kazandırma amacındadır. Bu nedenle yetişkin eğitimcinin bireysel, kurumsal ve toplumsal gereksinimler hakkında bilgi sahibi olması gerekir. Bunun yanı sıra program geliştirme, hizmet götürülecek kitlenin gereksinimlerinin öncelik sırasına göre belirlenmesiyle başlar(Okçabol, 1996: 71).
3.3. Yaygın Eğitimin Nitelikleri
Hareket noktası toplumun istek ve ihtiyaçları olan yaygın eğitimin özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
Zamanla ve yaşla sınırlı değildir, ihtiyaca göre düzenlenir.
Yer ile sınırlı değildir, programları süre ve içerik olarak değişkendir. Metotları değişkendir ve eğitim görevlileri genellikle mesleki
niteliklidir.
Uygulamada, klasik öğrenci-öğretmen ilişkisi yoktur.
Genel eğitimin bir aracı ve sürekli eğitimin yollarından biridir.
Düzenli örgün eğitim sistemi dışındaki tüm eğitsel faaliyetleri düzenler ve toplumun tüm üyelerini içine alır.
Gönüllülük esasına dayanır ve asıl ilke öğrenmektir.
Programlarda merkeziyetçilik yoktur ve maliyet her kurs için farklıdır(Yıldırım, 1996: 6-7).
3.4. Yetişkinlerin Genel Özellikleri
Yetişkin eğitimi etkinlikleri gerçekleştirilirken yetişkinlerin genel özelliklerinin bilinmesi gerekir. Çünkü bu etkinlikler, yetişkinlerin özellikleri ile fiziksel ve psikolojik ihtiyaçları doğrultusunda planlanır ve yürütülür.
Yetişkinliğin yaşlılıkla, biyolojik ve toplumsal değişimle bir tutulması da ortak bir yönelimdir .“ Biyolojik yaşlanma” , insan organizmasının yapı ve işleyişinin zaman
