Ciltleme Dersinde Uygulanan Eğitim Öğretim Faaliyetleri

İSMEK’de eğitimi verilen Ciltleme Dersi eğitim – öğretimi, Cumartesi-Pazar ve Pazartesi günleri verilmektedir.

Dersler iki ayrı grup şeklinde alınmakta olup, bir grupta 15-20 arasında birey bulunmaktadır. 1. Grup, Cumartesi (8 saat) - Pazar öğleden önce (4 saat), 2. Grup ise Pazar öğleden sonra (4 saat) – Pazartesi (8 saat) olmak üzere haftada 12 saat ders görmektedir.

Tablo 1: Kursiyerlerin Aldıkları Öğrenme Faaliyetleri

Öğrenme Faaliyetleri Süre(saat)

Türk Cilt Sanatının Tarihçesi 12

Türk Cilt Sanatının Tanımı 12

Kâğıtların Formalar Haline Getirilmesi 24

Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması 12

Şirazenin Tanımı 12

Şirazenin Örülmesi 12

Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması 24

Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması 48

Derinin Tanımı ve Çeşitleri 12

Ciltleme Yapılacak Derinin İnceltilmesi(Tıraşlama) 12

Kitap Kapaklarına Kalıp Basılması 24

Altın Ezme İşleminin Yapılması 24

Kapaklara Altınla Tezyinat Yapılması 24

Ciharguşe Cilt Kapaklarının Yapılması 24

Çeşitli Cilt Tekniklerinin Tanıtılması 24

Kubur (Kalemdan) Tanımı ve Yapılması 36

Değerlendirmeler 48

TOPLAM 384

Tablo 1’ de bulunan Kursiyerlerin Aldıkları Öğrenme Faaliyetleri hakkındaki açıklayıcı bilgiler aşağıda yer almaktadır.

9.8.1. Türk Cilt Sanatının Tarihçesi

Türk Cilt Sanatının Tarihi hakkında anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleriyle bilgiler verilmektedir.

9.8.2. Türk Cilt Sanatının Tanımı

Türk Cilt Sanatı hakkında anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleriyle derinlemesine bilgiler verilmektedir.

9.8.3. Kâğıtların Formalar Haline Getirilmesi

Sayfalar bölümler oluşturacak şekilde formalar halinde dizilmektedir. Genellikle 8 sayfalık formalar oluşturulmaktadır. Ancak ciltlenecek eserin yaprak sayısına göre 2 - 4 - 8 - 16 - 20 sayfalık formalar halinde de dizilebildiği bilinmektedir. Uygulamalı öğretim faaliyetlerini eğitimciler kursiyerlere gösterip yaptırma tekniğiyle öğretmekte anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleriyle de bunu desteklemektedirler. Önce eğitimci yapıp kursiyerlere göstermekte sonra da onlarla beraber yapmaktadır. En son olarak kursiyeri uygulamada yalnız bırakmakta fakat başaramadığı yerlerde kursiyere destek olmaktadır.

Şekil: 40. Şekil: 41.

Kâğıtların Formalar Haline Getirilmesi

9.8.4. Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması

Klasik kitapların dikişinin yapılması uygulamalı öğretim faaliyetlerinden gösterip yaptırma tekniğiyle öğretilmektedir, anlatım ve soru – cevap öğretim

yöntemleriyle de bunu desteklemektedirler. Bir yazmayı kitap haline getirirken yapılacak ilk iş, yazmanın formalarının üst üste getirilip dikiş tezgâhı ismi verilen küçük bir tezgâhta dikilmesidir. Önce kitabın formaları kaç dikişli olacaksa o tezgahın tahtasından üst çubuğuna gereken yerlere aralıklarla o kadar sicim gerilmektedir. Bunlara tezgâh sicimi veya kolan denilmektedir. Sonra bir forma alınarak tezgah tahtası üzerine yatırılmakta ve arka kenarı bu iplere dayandırılmaktadır. İğneye geçirilmiş ve balmumundan geçirilmiş uzunca bir iplikle bu kağıtlar tezgah sicimine dikilerek bağlanmaktadır.

Şekil: 42. Şekil: 43. Şekil: 44.

Klasik Kitapların Dikişinin Yapılması

9.8.5. Şirazenin Tanımı

Şirazenin tanımı hakkında anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleriyle derinlemesine bilgiler verilmektedir.

9.8.6. Şirazenin Örülmesi

Şiraze, kitabın yapraklarını muntazam bir şekilde tutan bağ, örgü anlamlarına gelmektedir. 8-10 arası şiraze çeşitleri görülmüş olup en çok tanınanları arasında; sıçan dişi, sağ sol yolu, tek baklava, çift baklava, geçmeli, alafranga gibi isimler yer almaktadır. Şiraze, cilt yapılacak kitabın sayfaları cüz cüz alınmaktadır ve her mücellidin kendi zevkine göre birbiri yanına dikilmektedir. Dikişte kullanılan ipin uçları uzun bırakılan ipler yani “kanad” larla kitabın cilde bağlanması sağlanmaktadır. Şiraze, kitap sayfalarının iki başlarını bir hizada tutmak ve formalarını birbirinden ayrılıp

dağılmasına engel olmak için örülmektedir. Anlatım, soru – cevap ve gösterip yaptırma tekniğiyle öğretilmektedir.

Şekil: 45. Şekil: 46. Şekil: 47.

Şirazenin Örülmesi

9.8.7. Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması

Klâsik ciltte ölçü alınırken ciltlenecek eserin kenarlarından 0,5cm çıkıntılı bir şekilde ciltlenecek kapaklara ölçü alınmaktadır.

Kitap kapağının ölçüsünün alınması hakkında anlatım, soru – cevap ve gösterip yaptırma, öğretim yöntemleriyle derinlemesine bilgiler verilmektedir.

Şekil: 48. Şekil: 49. Şekil: 50.

Kitap Kapağının Ölçüsünün Alınması

9.8.8. Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması

Türk Cildinin yapımında bu zamana kadar baskı, kakma (Gömme) kabartma (Baskı) tekniği, oyma (Katı’) ve boyama teknikleri gibi çeşitli teknikler kullanılmıştır.

Baskı tekniğinde kalıpla ve küçük aletlerle yapılan iki çeşit uygulama bulunmaktadır. Birincisinde motifler kalıba oyularak işlenmekte ve baskı sonunda kabartma olarak çıkmaları sağlanmaktadır. Küçük motifler ise daha çok çekiçle vurularak çıkarılmaktadır. Elde hazırlanmış olan uçları ay şeklinde olan çiviler, çekiçle mukavva üzerine vurulmakta ve şemse, salbek ve köşebentler çıkarılmaktadır. Daha sonra üzeri deri ile ciltlenmiş mukavvalar ıstampa makinesinde oyulan yerlere klişeler konulup bastırılmakta ve deri üzerine klişelerdeki motiflerin geçmesi sağlanmaktadır. Kitap kapaklarının aletlerle oyulması hakkında anlatım, soru – cevap ve gösterip yaptırma, öğretim yöntemleriyle derinlemesine bilgiler verilmektedir.

Şekil: 51. Şekil: 52. Şekil: 53.

Kitap Kapaklarının Aletlerle Oyulması

Şekil: 54. Şekil: 55. Şekil: 56.

9.8.9. Derinin Tanımı ve Çeşitleri

Derinin tanımı ve çeşitleri hakkında anlatım ve soru – cevap, öğretim yöntemleriyle derinlemesine bilgiler verilmektedir.

9.8.10. Ciltleme Yapılacak Derinin İnceltilmesi(Tıraşlama)

Ciltleme yapılacak derinin inceltilmesi(tıraşlama) hakkında, uygulamalı öğretim faaliyetlerinden gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri kullanılmaktadır. Kapakların kaplanmasında kullanılan derinin, Rak denilen ceylan derisi ya da keçi (sahtiyan) derisi olması gerekmektedir. Bu deriler “bıçkı”, adı verilen el aleti ile tıraşlanarak kapaklara kaplanmaktadır. Ciltte kullanılmak üzere hazırlanacak olan deri, suyun içerisinde 15-20 dakika bekletilmekte ve istenen yumuşaklığa geldiğinde sudan sıkılarak çıkarılmaktadır. Daha sonra mermer bir tabakanın altına konup, sıkıştırılan derinin 10-15cm’lik kısmı, mermerin üzerine gelecek şekilde dışarıda bırakılmaktadır. Derinin altında ve mermerin üzerinde tıraşlamayı engelleyecek en küçük artık parçası kalmamasına dikkat edilmektedir. Aksi takdirde küçücük bir parça bile bıçkı ile tıraşlanan derinin zedelenmesine sebep olmaktadır. Tıraşlama sağ elle, göğüs altı hizasından tutulmasıyla deriye yeterli baskı yapılarak gerçekleştirilmektedir. Deri, bıçkı aleti ile kâğıt inceliğine gelene kadar tıraş edilmektedir. Tıraşlanan derinin kalınlığı, derinin tüm yüzeyinde aynı ölçüde olacak şekilde yapılmaktadır. Tıraşlanan 10-15 cm’lik parça bittikten sonra mermerin altındaki, tıraşlanmamış deriden aynı miktarda deri çıkarılıp tıraşlamaya devam edilmektedir. Derinin tamamı tıraşlandıktan sonra tekrar su ile yıkanıp büyük bir cam üzerinde ıstaka yardımı ile gerilmektedir. Kullanıma hazır hale gelmesi için bir gün bu şekilde gerili olarak bekletilmektedir.

Şekil: 58. Tıraşlanan Derinin Kağıt İnceliğindeki Son Hali

9.8.11. Kitap Kapaklarına Kalıp Basılması

Eski devirlerdeki ilk kalıpların deve derisinden yapıldığı bilinmektedir. Motiflerin deri üzerine kabartma olarak geçirilmesini sağlayan metal, tahta veya deriden yapılmış kalıplar, kapak üzerindeki yerlerine göre “şemse kalıbı”, “köşebent kalıbı” gibi isimlendirilmektedirler. Kalıplar, mengene mekanizmasından biraz daha büyük iki düz demirin veya tahtanın, yine iki burgu yardımı ile sıkıştırılması ile kalıpların; oyulmuş ve deri kaplanmış mukavva üzerine “ıstampa” ile basılması sonucu gerçekleştirilmektedir. Bu metal kalıplara “klişe” de denilmektedir. Soğuk Şemse denen tarz uygulanırken motifler kalıptan çıktığı gibi, deri rengi değiştirilmeksizin süsleme yapılmaktadır.

Klasik şemse cilt formları (salbek, şemse, köşebent) hazırlanıp içlerine realist çiçek motifleri klasik teknik ile yerleştirilir ve bu kalıplar cilt kapaklarına basılarak süslenmektedir. Derinin üzerine kalıplarla geçen motiflere altınla tezyinat yapılmaktadır. Kitap kapaklarına kalıp basılması öğretilirken, gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri kullanılmaktadır.

9.8.12. Altın Ezme İşleminin Yapılması

Altının ezme işlemi büyük bir cam ya da porselen bir kabın içine bir miktar Arap zamkı konulması ve bu zamkın üzerine altın varakların yavaşça bırakılıp önce tek parmakla para büyüklüğünde dairesel hareketlerle ezilmesi ile gerçekleşmektedir. Daha sonra iki parmakla daha önce oluşturulan daire büyütülerek yaklaşık iki saat kadar ezilmeye devam edilmektedir. Altının ezme işlemi tamamlandıktan sonra ezilen altın Arap zamkından arındırılmak için iki kez yıkanmakta ve saf ipek kumaştan süzülmektedir. Dibe çöken altının üzerinde bulunan fazla su dökülmekte ve altın kurumaya bırakılmaktadır. Altın ezme işlemi gösterilirken, gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri kullanılmaktadır.

Şekil:61. Altın Ezme İşlemi

9.8.13. Kapaklara Altınla Tezyinat Yapılması

Altın su ile kıvama getirilerek fırça yardımıyla istenilen yere dikkatlice sürülmektedir. Gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri kullanılmaktadır.

Şekil: 62. Şekil: 63.

9.8.14. Ciharguşe Cilt Kapaklarının Yapılması

Kenarları deriyle çevrili ortası kumaş kaplı, Ciharguşe kumaş ciltlerin, ipek, kadife, atlas veya işlemeli kumaş kaplanmış örnekleri bulunmaktadır. Çaharkuşe, Çarkûşe diye de isimlendirilen bu ciltlerin Kenarları deri ile çevrilmiş, ortası ebru, kumaş veya kâğıt kaplı olanları da vardır. Ebrulu ciltlerin kullanışlılık açısından düşünülerek daha çok çarkûşe tekniğinde yapıldığı bilinmektedir. Gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri ile uygulamalı eğitim verilmektedir.

Şekil: 64. Şekil: 65.

Ebru Cilt Örneği

9.8.15. Çeşitli Cilt Tekniklerinin Tanıtılması

Türk Cilt Çeşitleri içerisinde olan Deri Ciltler, Şemseli Ciltler, Alttan Ayırma ve Üstten Ayırma Şemseli Ciltler, Mülemma Şemseli Ciltler, Mülevven Şemseli Ciltler, Soğuk Şemseli Ciltler, Müşebbek (Kat’ı) Ciltler, Zerbahar (Zilbahar) Ciltler, Yekşah Ciltler, Zerdûzî ve Simdûzî Ciltler, Ciharguşe (Çarkûşe) Ciltler, Kumaş Ciltler, Ebrulu Ciltler, Murassa (Mücevherli) Ciltler ve “Edirnekâri” diye de bilinen Lâke Ciltler hakkında anlatım ve soru- cevap yöntemiyle bilgiler verilmektedir.

9.8.16. Kubur (Kalemdan) Tanımı ve Yapılması

Kubur (Kalemdan), kalem koymağa yarayan kutuya verilen isimdir. Arapçası «mikleme» dir. Kubur ve kalemlik de denilmektedir. Osmanlı padişah fermanlarının içlerine konulan, silindir formundaki kaplar da kubur adını almıştır. Kuburların dış yüzeyleri işlemeli deri kaplı, olup içlerine rulo biçiminde kıvrılmış fermanlar konularak

“ferman mahfazası” olarak isimlendirilmiştir. Kuburların, bağa, sedef, fildişi süslemeli

olanları da vardır. Düz tahtadan, gümüşten yapılanlar ve üstleri beyitlerle süslenmişleri de bulunmaktadır. Lake tarzında yapılmış yay kuburlarının da olduğu bilinmektedir. Kubur yapımında, gösterip yaptırma tekniği, anlatım ve soru – cevap öğretim yöntemleri kullanılmaktadır.

Şekil: 68. Şekil: 69. Şekil: 70.

9.8.17. Değerlendirmeler

Bireylerin, çeşitli ölçme araçları kullanılarak; kurs sonunda kazandığı yeterlikler bilgi, beceri ve tavırlar değerlendirme ölçekleriyle ölçülmektedir. Eğitim kurumunda,

işletmede ve kendi kendilerine yaptıkları tüm öğrenim faaliyetleri

değerlendirilmektedir.

Kursiyerlerin yapmış oldukları eserler, kurs sonunda ve yıl içinde düzenlenen çeşitli sergilerde, dönem sonundaki yerel ve genel sergilerde sergilenmektedir. Zaman zaman yurtdışında da açılan bu sergilerle Türk Cilt Sanatı kültürümüz de yabancılara tanıtılmaktadır. Eğitim aldıkları branşlarda üretim yapan İSMEK kursiyerlerinin eserleri, bu merkezlerde sanatseverlerin beğenisine sunulmaktadır. Çeşitli festivaller, Ramazan etkinlikleri, yurtdışı fuarları da düzenlenmektedir.