Ciltleme Dersinde Kullanılan Araç ve Gereçler

9.7.1.Ciltleme Dersinde Kullanılan Araçlar

9.7.1.1. Kalıplar: Geçmişte yapılan ilk kalıpların genellikle metalden ya da

tahtadan olduğu kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla bilinmektedir. Tahta ve metal kalıpların baskı sırasında deriye zarar vermesi sebebiyle daha sonraları kalıp olarak sertleştirilmiş deri kullanıldığı düşünülmektedir.

Şemse, köşebent, miklep ve kapak içlerinde kullanılan büyük kalıpların dışında, zencirekler ve köşebentler kalıplar kullanılmıştır. Bu küçük kalıplar, birer defa basıldıkları gibi yan yana veya alt alta getirilerek birçok defa basılıp zemini dolduracak şekilde de kullanılabilmektedir.

Atölye de kullanılan kalıplar klişe de denilen metal kalıplardır ve ıstampa ile cilt kapağına basılmaktadır. Atölye de şemse, köşebent ve salbek çeşitlerinden olan kalıplar bulunmaktadır.

9.7.1.2. Mühre: Altınla yazılmış yazıların ya da süslemelerin yüzeylerindeki

matlığı gidermek, pürüzleri yok etmek ve parlatmak için sürülen bir alettir. Mühre altınla süsleme yapmış olan, her kursiyerde bulunmaktadır.

9.7.1.3. Fırça: Altın boya ile yapılan süslemelerde, motiflerin bezenmesi, deri

olan zeminin altınla boyanması ve altının cetvel çekimlerine yarayan “trilin” e aktarılması için kullanılmaktadır. Her kursiyerin mutlaka bir fırçası bulunmaktadır.

9.7.1.4. Bıçkı: Derinin traşlanması için özel olarak elde yapılan ucu beyzi, sapı

yuvarlak ahşaptan yapılmış kesici aletlerdir. Bıçkıların uçları köreldikçe somaki adı verilen mermer üzerine bilenerek uçları keskinleştirilmektedir. Atölye de gözlemlenen durum, ciltlenecek deriler kağıt inceliğine getirene kadar bıçkı aletiyle tıraşlanmaktadır ayrıca deri traşlama makinesi atölyede bulunmamaktadır. Bıçkı aleti deri tıraşlayabilen her kursiyerde bulunmaktadır.

9.7.1.5. Cendere: Ciltlenecek kitapların dikildikten sonra dibinin yapıştırılması

için mengene olarak kullanılan, tahtadan, iki ucu vidalı bir alettir. Atölye de yaklaşık 10 adet bulunmaktadır.

9.7.1.6. Istaka: “10-15 cm. boyunda, 2 cm eninde, 2-3 mm. kalınlığında olup,

hayvan kemiğinden yapılmaktadır ve ıstakaların uçları sivrileştirilmiştir. Derinin kapaklara yapıştırılması, sırtın yapıştırılması, zeminin pürüzlerinin giderilmesi gibi işlevlere yardımcı olmaktadır. Her kursiyerin mutlaka bir ıstakası bulunmaktadır.

9.7.1.7. Istampa: Kalıpların basımında, murakkaların yapıştırılmasında, cilt

yüzeyine yapıştırılan derinin aynalanmasında kullanılmaktadır. Ciltleme dersi verilen atölye de bir adet bulunmaktadır.

9.7.1.8. Çeşitli Madeni Bıçak ve Çiviler: Bu aletler, ateşte kızdırılarak deri

üzerine bastırılıp şekil çıkarmada kullanılan aletlerdir. Kullanılacakları motiflere göre çeşitlilik göstermektedir. Bunlara; zencirek çivisi, teber, kör alet, yekşah gibi isimler verildiği bilinmektedir. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.9. Makas: İç kenarları keskin olan yassı iki koldan meydana gelmiş kesim

aletidir. Kağıt, cilt bezi ve iplik gibi malzemelerin kesilmesinde kullanılmaktadır. Her kursiyerde bulunmaktadır.

9.7.1.10. Falçata: Büyük parça derilerin kesilmesinde kullanılmaktadır. İnce,

uzun ve tek yönlü keskin bıçaktır. Her kursiyerde bulunmaktadır.

9.7.1.11. Maket Bıçağı: Kâğıt, karton vb. gibi malzemelerin kesilmesinde

kullanılmaktadır. İskelet ve bıçak olarak iki kısımdır. Bıçak kısmı işaretli yerden kırılarak keskinliği gidene kadar kullanılabilmektedir. Her kursiyerde bulunmaktadır.

9.7.1.12. Giyotin Makası: Bu makas kalın mukavvaların, kağıtların ve üst üste

konulan derilerin kesiminde kullanılmaktadır. Ciltleme dersi verilen atölye de bir adet bulunmaktadır.

9.7.1.13. Biz: Ciltleme yapılacak eser için ölçü almada kullanıldığı

gözlemlenmiştir. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.14. Kalıp Oyma Çivileri: Çeşitli kalınlık ve boylardaki çivilerin, uç

kısımlarının yuvarlatılması ile elde edilen kesici aletlerdir. Kapakların üzerlerinde bulunan şemse, salbek, köşebent ve kartuş paftaların oyulması amacıyla kullanılmaktadır. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.15. Çelik Cetvel: Derinin düz bir şekilde kesilmesinde ölçü almada

kullanılmaktadır. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.16. Eğe: Deri bıçaklarının bireylenmesinde kullanılır. Demirden ve

yuvarlak hatlıdır. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.17. Deri Çekici ve Muşta: Sap kısmı ahşap, uç kısmı madendendir. Bir

ucu yassı, diğer ucu yuvarlaktır. Deri dövmede kullanılır. Muşta da aynı amaçla kullanılıp madenden yapılmıştır. Kursiyerlerde de bulunmaktadır.

9.7.1.18. Pres Makinesi: Ciltlenen eserlerin tutkal vs. etkenlerle şişmesini

önlemek ya da sağlam bir şekilde kurutulmaya bırakılması için kullanılmaktadır ve iki demir arasında malzemeyi sıkıştıran bir alettir. Ciltleme dersi verilen atölye de bir adet bulunmaktadır.

9.7.1.19. Dikiş Tezgâhı: Ciltlenecek eserin formalarının dikildiği yatay tahtadan

bir alettir. Ciltleme dersi verilen atölye de yaklaşık 10 adet bulunmaktadır.

9.7.2. Ciltleme Dersinde Kullanılan Gereçler

9.7.2.1. Deri: Cilt yapımında en önemli ve en çok kullanılan malzemelerin

başında deri gelmektedir. Ciltlerde genellikle, “meşin” denilen koyun, “sahtiyan” adı verilen keçi ve “rak” diye bilinen ceylan derisi kullanılmaktadır. Ancak İsmek’ de eğitimi verilen Ciltleme dersinde kullanılan deri genellikle “sahtiyan” adı verilen koyun derisidir.

9.7.2.2. Mukavva: Cilt yapımında kullanılan bir diğer malzeme, Arapça bir

kelime olan ve “kuvvetlendirilmiş” anlamına gelen mukavvadır. İlk zamanlarda cilt yapımında tahta kullanıldığı, işleniş zorluğu nedeniyle zamanla yerini daha kolay işlenen mukavvaya bırakmış olduğu kaynaklarda geçmektedir. Cilt yapımında kullanılan mukavva çeşitli tekniklerle elde hazırlanabildiği gibi günümüzde hazır bulunan mukavvalardan yararlanılmaktadır. Ciltleme dersinde kullanılan mukavvaların genelde hazır mukavvalar olduğu gözlemlenmiştir.

9.7.2.3. İplik ve ibrişim: Kitabın yapraklarını düzgün bir şekilde birbirine

tutturmak ve bunu da çoğu kez kâğıdın aharlı rengine uydurmak için ince sarı ipek iplik ve ibrişimlerin kullanıldığı bilinmektedir. Kitabı sağlamlaştırmak için, sırtın üst ve alt köşelerine örülen şirazeler bu ipek ipliklerle ya da ibrişimlerle örülmektedir.

9.7.2.4. Altın: Cilt süslemelerinde genellikle toz altın kullanılmaktadır. Ancak

toz altın elde etmeden önce, altının varak hale getirilmesi gerekmektedir. Tahrir ve cetvellerde altın suyu (sürme altın) olarak, bütün zemine ise fırça ile altın sürüldüğü veya altının varak olarak yapıştırılıp üzerine motiflerin basıldığı bilinmektedir. Atölye de gözlemlenen durum altının toz halde alınıp ezilerek kıvama getirilmesi ve bu şekilde fırça ve “trilin” denilen aletle tezyinat yapılmasıdır.

9.7.2.5. Jelâtin: Klasik cilt yapımında cildin kapaklarını, sertabını ve miklebini

altınla bezemeden önce jelâtin sürülmektedir. Bu işlem altının deri üzerine yapışmasını sağlamaktadır. Toz ya da plaka halinde bulunan jelâtin, sıcak su ile eritilerek belli bir kıvama getirildikten sonra, fırça yardımı ile altınlanacak yerlere sürülmektedir. Jelâtin kuruduktan sonra, su ile sulandırılan altın bu alanlara fırça ile işlenmektedir.

9.7.2.6. Balmumu: Baldan çıkarılan yumuşak bir maddedir. Genellikle diğer

sanat dallarında, kalıp çıkarmak için kullanıldığı bilinen bu madde, cilt sanatında şiraze örerken ipek iplik ve ibrişimlerin güçlendirilmesi amacı ile kullanılmaktadır.

Bunlara ek olarak, ciltlenecek eserin sırtına yapıştırılan ve görevi eserin sırt kısmını korumak olan mermerşahi, kursiyerlerin yaptığı ilk ciltler olan broşür ciltlerin ciltlenmesinde kullanılan cilt bezleri, cilt kapaklarının içersine yapıştırılan yan kağıt da

denilen kağıtlar ya da ebruli kağıtlar ve hepsinin yapıştırılmasında kullanılan kağıt tutkalı diğer malzemeler arasında sayabilmemiz mümkündür.