Qiuci’da (Kuça) Tang Hanedanlığı – Tibet Çatışması

Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi politikasında, Tarım Havzası sahip olduğu özel konumundan ötürü çok önemli bir yere sahip olmuştur. Bu sebeple Tarım Havzası bölgesi hanedanlığın Batı Bölgesi stratejisinde kilit nokta olup tüm stratejiler buraya göre belirlenmiştir. Çünkü Tarım Havzası konum olarak stratejik öneme sahipken aynı zamanda verimli topraklara da sahip olan bir bölgedir. Stratejik konuma sahip olan Tarım Havzası’nı kontrol altına almak Tang Hanedanlığı için ne kadar önemli ise aynı şekilde Tibetliler için de son derece önemli olmuştur. Çünkü Tibetliler tarım ve hayvancılık ile uğraşan bir toplumdur. Tang Hanedanlığı’nın Qiuci’da (Kuça) kurduğu Anxi Dört Garnizon’un bulunduğu bölge verimli topraklara sahip olup tarım ve hayvancılık yapmak için oldukça uygun bir yerdi. Tibetliler bölgenin verimli topraklarının yanında, bölgenin nüfusu ve doğal kaynaklarından da yararlanmayı düşünmüşlerdir. Bu sebeple Tibetliler’in bölgeye hakim olmak için izlediği strateji, Tang Hanedanlığı’nın kurduğu Anxi Dört Garnizon’un yönetimini ve hanedanlığın Batı Bölgesi politikasını büyük ölçüde tehdit etmiştir. İmparator Gaozong, Batı Bölgesi’nde izlediği strateji sürecinde Tibetliler ile sürekli olarak karşı karşıya gelmiştir. Gaozong döneminde Tibet İmparatorluğu genişleme stratejisi doğrultusunda doğuya ve kuzeye doğru genişlemeyi planlamıştır.

Tibetliler’in genişleme politikası, Qinghai Platoları, Orta Asya ve Tang Hanedanlığı sınırında bulunan Xinjiang Bölgesi ve yine Tang Hanedanlığı sınırındaki Hexi Koridoru’na kadar uzanmıştır. Çinli araştırmacı Lin Kouqun, Tang Hanedanlığı ve Tibet İmparatorluğu stratejik amaçları doğrultusunda karşı karşıya gelerek çatıştıklarını belirtmiştir. Nitekim Tang Hanedanlığı Anxi Genel Valilik merkezi yönetimini Qiuci’ya

133

(Kuça) taşıdığında ve General Wang Xiaojie’nin (王孝杰)²¹⁷ dört garnizonu geri aldığı dönemde, Tibetliler’de genişleme stratejisi doğrultusunda doğuya ve kuzeye doğru ilerlemişlerdir.²¹⁸

İlerleyen dönemlerde bölgenin Tibetliler tarafından saldırıya uğraması, Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi stratejisini olumsuz yönde etkilemiştir. Aynı zamanda Tang Hanedanlığı’nın kuzey ve batıdaki tüm savunma güvenliğini de sarsmıştır.²¹⁹ Tang Hanedanlığı için ciddi tehlike teşkil eden Tibetliler’e karşı Tang Hanedanlığı ‘‘direkt askeri güç uygulama (釜底抽薪)’’ stratejisini izlemiştir. Tang Hanedanlığı izlediği bu strateji ile ilk olarak bir zamanlar Gansu ve Qinghai’da yaşayan, göçebe etnik ulus olan Tuyuhun’u geri alarak Qinghai geçişi ile Hexi Koridoru savunma güvenliğini sağlamayı amaçlamıştır. İkinci olarak Tibetliler’in Qinghai Platoları’ndan Tarım Havzası doğu ve güneye olan giriş ve geçişlerini kesmeyi ve izole etmeyi amaçlamışlardır. Bu şekilde

217 Wang Xiaojie (王孝杰) Tang Hanedanlığı İmparatoriçe Wu Zetian dönemindeki ünlü bir generaldir. General Wang Xiaojie Tibet İmparatorluğu ve Göktürklere karşı savaşmıştır. 692 yılında daha önce kaybedilen Anxi Valilik birimin geri alarak yeniden kurulmasını sağlamıştır.

218 Lin Kouqun (林寇群), Tangdai Tubo Shi Yanjiu (唐代吐蕃史研究), Lianjing Chubanshe (联经出版社), 2011, s. 408 – 410.

219 F. W. Thomas, Tibetan Literary Texts and Documents Concerning Chinese Turkestan, II, London: The Ｒoyal Asiatic Society, 1951, s.167-169.

134

Tibetliler’in Tarım Havzası’ndan geri çekilmelerini sağlamış olacaklardı. Bunun yanında Tibetliler’in doğuya doğru ilerlemesi ve kuzeydeki göçebe ulusların tehdidi ile karşı karşıya kalan Tang Hanedanlığı Longyou’da çok miktarda savunma askerleri kampı kurmuştur. Bu süreçte, Tibetliler ve Tarım Havzası vaha devletleri Batı Göktürkler ile ittifak olarak Tang Hanedanlığı’na karşı birlikte hareket etmişlerdir. Kurulan bu ittifak devletleri Tang Hanedanlığı’nın bölgedeki savunmasına zarar vermek ve askeri güçlerini bastırarak, bölgeye hakim olmayı hedeflemişlerdir. Tibetliler Tang Hanedanlığı’na karşı Tarım Havzası politikasında jeopolitik kuşatma ve çevreleme stratejisini uygulamıştır.

Tibet ulusu Batı Bölgesi uluslarından Shule (Kaşgar, 疏勒) ile gizlice anlaşarak Yumen’a akın düzenlemişlerdir. Bu süreçte Batı Göktürkler’in de desteğini alan Tibetliler, bölgede kuşatmayı gerçekleştirmişlerdir. Daha sonra askeri gücünü kullanarak Tang Hanedanlığı savunması olan Tarım Havzası güney geçişine girip, kuzeye doğru ilerleyerek Anxi Genel Valilik merkezine saldırıda bulunmuşlardır. Kayıtlara göre, Tibet ulusu Tarım Havzası’nda hızlı bir şekilde nüfus etmeye ve genişlemeye başlamıştır.²²⁰ Tibetliler’in Tarım Havzası’nda genişlemesi sonucunda, Tibet askerleri Yumen doğu kısmındaki bölgeyi çoktan kontrol altına alarak burada savunma hattını kurmuşlardır. Tibetliler çok geçmeden kuzey geçişteki Tang Hanedanlığı’nın Anxi Genel Valilik birimine saldırı gerçekleştirme planı yapmaya başlamışlardır. Nitekim Tibetliler Anxi Genel Valilik birimine planladığı saldırıyı gerçekleştirerek hedeflerine iki yıl sonrasında ulaşmışlardır.²²¹

220 Wang Yao (王尧), Chen Jian (陈践), Dunhuang Ben Tubo Lishi Wenshu (敦煌本 吐蕃历史文书), Minzu Chubanshe (民族出版社), 1992, s. 103.

221 Jiu Tang Shu, Juan 5, Gaozong Ben Ji, s. 94.

135

Tang Hanedanlığı’nın izlediği strateji sonrasında Tibetliler tarafından saldırılıp ele geçirilen Anxi Genel Valilik biriminin Tang Hanedanlığı tarafından yeniden ele geçirildiği geçirilmiştir.²²² Bu dönemde Tibetliler’e karşı alınan tedbir ve izlenilen stratejilerin yanında, İmparator Gaozong, Tibet ile ittifak kuran ve birlikte Tang Hanedanlığı’na saldırı düzenleyen Batı Göktürkler’e karşı da farklı stratejiler geliştirmiştir. Bu sebeple Batı Göktürkler’den gelecek olası saldırılara karşı da önlemler almıştır. Alınan önlemler sonucunda, Tarım Havzası güney geçidi ile özellikle de güneydoğu kısmındaki savunma kuvvetlenmiş ve yönetim sınırları da genişlemiştir.²²³Bu dönemde izlenilen stratejiler sonucunda, Tang Hanedanlığı’nın Tibetliler ile çatışması sona ermemiştir. 685 yılında Batı Göktürkler Tang Hanedanlığı’na karşı tekrar saldırıya geçmiştir. Bu durumu fırsat bilen Tibetliler de Tarım Havzası’na akın düzenleyerek kuzey ve güney geçiş hatlarını kontrol altına almışlardır. Bunun sonucunda Tang Hanedanlığı dört garnizonu yeniden kaybetmiş ve Anxi Valilik birimini yeniden Qiuci’dan (Kuça) Xizhou’a taşımak zorunda kalmıştır.²²⁴

222 Liu Anzhi, Cong Tulufan Chutu Wenshu Kan Tang Gaozong Xian Xiang Nian Jian de Xiyu Zhengju, s.109 – 110.

223 Wang Xiaofu (王小甫), Tang, Tubo, Dashi Zhengzhi Guanxi Shi (唐、吐蕃、大 食政治关系史), Beijing Daxue Chubanshe (北京大学出版社), Beijing, 1992.

224 Beckwith, The Tibetian Empire in Central Asia: A History of the Struggle fort he Great Power among Tibetian, Turks, Arabs and Chinese during the Early Middle Ages, s. 42.

136

670 yılında Tibet İmparatorluğu ve Tang Hanedanlığı arasındaki çatışma yeniden alevlenmeye başlamıştır. Tibet askeri birlikleri Anxi Genel Valilik birimini yeniden ele geçirmiştir. 673 yılında Tang Hanedanlığı Anxi Dört Garnizon’u geri almıştır. Fakat 678’de bölge yeniden Tibetliler tarafından kontrol altına alınmıştır. Bu süre zarfında Anxi Genel Valilik merkezi Xizhou ve Qiuci (Kuça) arasında bir çok kez taşınarak yer değiştirmek zorunda kalmıştır. İmparatoriçe Wu Zetian tahta geçene kadar Tang hanedanlığı ve Tibetliler arasındaki bu kriz devam etmiştir. 687 yılında Tang Hanedanlığı yönetiminde bulunan İmparatoriçe Wu Zetian geri çekilmek zorunda kalarak, Anxi Dört Garnizon’u terk etmiştir.²²⁵ Bu süreçten sonra Anxi Genel Valilik yönetim merkezi Suiye’ye taşınmıştır. İmparatoriçe Wu Zetian tahta kaldığı süre zarfında, Batı Bölgesi stratejisi ve sınır politikasına son derece önem vermiştir. Bu kapsamda önlemler almaya ve stratejik planlar oluşturmaya devam etmiştir. 692 yılında İmparatoriçe Wu Zetian’in izlediği politika doğrultusunda, ünlü General Wang Xiaojie’yi (王孝杰) Anxi Dört Garnizon’u işgal etmek üzere göndermiş ve bunun sonucunda Anxi Dört Garnizon geri alınmıştır. Bunun neticesinde Qiuci’da (Kuça) Anxi Genel Valilik merkezi yeniden kurulmuştur. İmparatoriçe Wu Zetian’in izlediği strateji sayesinde Anxi Genel Valilik birimi yeniden faaliyete geçerek, sınır ve toprak güvenliği sağlanmıştır. Bu süreçten sonra, Qiuci (Kuça) toplumundaki kaotik ortam yerini daha stabil bir ortama bırakmıştır. Anxi Genel Valilik birimi altındaki garnizonlar Tang Hanedanlığı yönetimine geçerek bu doğrultuda on bir eyalet daha kurulmuştur. Kurulan garnizonlar bölgedeki ulaşım, askeri savunma güvenliğinden sorumlu olmuştur. Zizhi Tongjian kayıtlarında: ‘‘Anxi Genel Valilik birimi yönetimi altında, Qiuci (Kuça) ana ulaşım hattı üzerinde destek olarak,

225 Xue Zongzheng, Anxi Yu Beiting – Tangdai Xichui Bian Zheng Yanjiu, s. 312.

137

kaleler, şehir duvarları, gözetleme ve işaret kuleleri, stratejik geçitler, hanlar kurulmuştur.

İzlenilen strateji ve alınan önlemler ile Tang Hanedanlığı Batı Bölgesi askeri yapı sistemi stratejik kuşağını oluşturmuştur.’’ Şeklinde geçmektedir.²²⁶

658 yılından 693’e kadar Anxi Genel Valilik birim merkezinin taşınarak sürekli olarak Qiuci (Kuça) ve Xizhou arasında yer değiştirmesi, bölgede var olan Tibetliler’in askeri gücünün artmasından kaynaklanmaktadır. Tibetliler kuzeyden Tarım Havzası’na girerek Batı Bölgesi siyasi durum ve gidişatını olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun sonucunda Anxi Genel Valilik birimi “Xizhou ve Qiuci” bu iki eyalet arasında sürekli olarak taşınarak yer değiştirmek zorunda kalmıştır. (Bakınız: Tablo 4) Bu durum Tang Hanedanlığı’nın izlediği stratejinin kalıcı olmadığının bir göstergesidir. Yu Taishan bu durumu, İmparator Gaozong döneminde Batı Bölgesi genişleme stratejisini izlemenin oldukça erken olduğu ve bu süreçte imparatorun sadece bölgesel genişlemeye odaklanarak, asıl önemli yerleri ihmal ettiği şeklinde yorumlamaktadır.²²⁷ Qiuci (Kuça) bölgesi Batı Bölgesi kuzey, batı ve güney olmak üzere üç taraftan da doğal bariyer olan bir bölge ve kavşak noktasında olmasından ötürü bölgede özel tedbirler alınması gereken bir bölge olmuştur. İmparator Gaozong Qiuci’yı (Kuça) kontrol altına aldıktan sonra bölgede hareket üssüne göre inşa edip bölgede önlemler almak yerine, bölgede genişleme

226 Zizhi Tongjian, Juan 195, http://www.guoxue.com/shibu/zztj/content/zztj_195.htm, 29.12.2019 tarihinde 18.20’de erişilmiştir.

227 Yu Taishan, Xiyu Tongshi,s. 170 -172.

138

stratejisini takip etmiştir.²²⁸ Dolayısıyla bu durum Qiuci (Kuça) bölgesi savunmasının zayıflamasına sebep olmuştur. Bunun sonucunda da Tibetliler ve kuzeydeki Batı Göktürkler bölgeye akın gerçekleştirdiğinde, stratejik kuşak bölgesinde bulunan Qiuci (Kuça) bir çok kez Xizhou’a taşınmak zorunda kalmıştır.

702 yılında İmparatoriçe Wu Zetian döneminde Batı Bölgesi Tanrı Dağı kuzeyi yönetim birimi olarak Tingzhou’da Beiting Genel Valiliği (北庭都护府) kurulmuştur.

Yönetim yetki bölgesi doğuda Yiwu, batıda Aral Gölü bölgesi, kuzeyde İrtiş Nehri’nden Balkaş Gölü’ne, güneyde ise Tanrı Dağı ve hatta Batı Göktürkler’in eski topraklarına kadar uzanmıştır. Beiting Genel Valiliği birimi yönetim olarak Anxi Genel Valilik birimine bağlı olmuştur. Yetki kapsamı ise Batı Göktürkler’in önceden bulundukları toprakları kontrol etmek ve yönetmektir.Söz konusu yönetim bölgesi Tanrı Dağı Güneyi, Pamir’in doğu bölgelerine uzanarak Tibetliler’in Antik İpek Yolu kuzey hattına yapacakları akınlar kontrol altına alınmıştır.

755 yılında An Lushan İsyanı’nın (安史之乱) baş göstermesinden sonra, çok sayıda Anxi Genel Valilik garnizon askerleri iç kesimlere doğru ilerlemiş ve isyana katılmıştır. Bu durum Anxi Genel Valilik merkezinin boş ve savunmasız kalmasına sebep

228 Yang Ming (杨命), Tubo Jinglue Xibei De Lishi Zuoyong (吐蕃经略西北的历史 作用), Minzu Yanjiu (民族研究), Di Yi Qi (第 1 期), 1997, s. 48.

139

olmuştur. Hiç vakit kaybetmeden durumdan faydalanan Tibet askerleri Anxi bölgesine saldırıda bulunmuşlardır. 790 yılına kadar (唐德宗贞元六年), Anxi Dört Garnizon etrafına saldırılarak işgal altına alınmıştır. ²²⁹ Anxi Genel Valilik döneminde komuta edilen süvariler Anxi askerleri (安西兵) olarak adlandırılmıştır. 756 -758 yıllarında, An Lushan İsyanı bastırıldıktan sonra, Tang Hükümeti Hexi, Longyou’ da askerleri toplayarak Anxi askerleri ‘‘Anxi faaliyet kampını’’ kurmuştur. Ancak Anxi, Beiting ve Hexi, Longyou’da bulunan askerlerin çoğunluğunu iç bölgelere gönderilmesinden dolayı, Tibetliler Hexi ve Longyou'u işgal etme fırsatını ele geçirmişlerdir. Bu sebeple Anxi Genel Valiliği ve Tang Hanedanlığı geçiş rotaları kesintiye uğramıştır. Fakat Anxi Dört Garnizon askerler tarafından güvenli bir şekilde korunmaya devam etmiştir. 760 yılında (肃宗上元年), Longyou askeri eyaleti Tibetliler tarafından işgal edilmiştir. 763 yılında, Tibet rejimi Tang Hanedanlığı’nın zayıflayarak düşüşe geçtiği dönemde Longyou’u almıştır. Aynı yılın kışı, Tibetliler Tang Hanedanlığı başkenti olan Chang-an’ı da ele geçirmişlerdir. Bundan yaklaşık on yıl sonrasında, Tibetliler yine Hexi başkenti Gansu gibi eyaletlere saldırıda bulunmuşlardır.²³⁰ Tibet askerlerinin bölgedeki faaliyetleri, Anxi Genel Valilik biriminin oldukça zor durumda kalmasına sebep olmuştur. Fakat bölgede bulunan Beiting Valiliği Li Yuanchong (李元忠), General Guo Xin (郭昕) Anxi Genel Valilik savunmasını kontrol etmişlerdir. Tang Hanedanlığı’ndaki ünlü generallerin valilikleri savunması karşısında, Tibetliler bölgedeki hedeflerine ulaşamamışlardır. 790 yılında, Tibetliler yılmayarak Beiting Genel Valilik birimini ele geçirmişlerdir. Tang

229 Liu Anzhi, Chen Guocan , Tangdai Anxi Duhudu Dui Qiuci De Zhili, s.40 – 48.

230 Lu Yungao (陆运高 ), Kanban Tuxue Zhongguo Lishi ( 看 版图学中 国历史 ), Xingqiu Ditu Chubanshe (星球地图出版社), Beijing, 2007, s. 121.

140

Hanedanlığı, Anxi ile olan bağlantısını kaybederek haber alamamıştır. Zizhi Tongjian, 233. ciltte, Tibetliler’in bölgeye çok sayıda akın düzenledikleri ve valiliklere saldırıda bulunduklarından bahsetmektedir.²³¹

3.3. İpek Yolu Vaha Başkenti, Yeşim Taşı Diyarı : Yutıan (Hoten)

İmparator Taizong 648 yılında Anxi Valilik birimi altında Anxi Dört Garnizon’u kurmuştur. Savunma amaçlı kurulan bu dört garnizondan birisi de Yutian’dir. Söz konusu garnizonlar arasında sahip olduğu konum itibariyle Yutian (Hoten), Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi stratejisi ve Anxi Genel Valilik faaliyetlerinde son derece önemli bir yere sahip olmuştur. Yutian (Hoten) Batı Bölgesi antik eyaleti günümüz Xinjiang güneyinde yer alan antik İran ve Saka Budist devletidir. Coğrafi konum olarak kuzeyinde özel bir iklime sahip olan Taklamakan Çölü yer almaktadır. Güneyi ise Kunlun Dağı’na kadar uzanmaktadır.²³² Yutian (Hoten) eyaleti Tarım Havzası’nda bulunan Yurung-kash ve Kara-kash nehirlerinden su ihtiyacını karşılamaktadır. Dolayısıyla söz

231 Zizhi Tongjian (资治通鉴), Juan 233,

http://www.guoxue123.com/shibu/0101/01zztj/232.htm, 29.12.2019 tarihinde 19.50’de

erişilmiştir.

232 Mallory, J. P., Mair, Victor H., The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West, London: Thames & Hudson, 2000, s.77–81.

141

konusu bu iki nehir kurak bir iklime sahip olan bölgede susuzlukla başa çıkma konusunda oldukça faydalı olmuştur.²³³ Şehrin bir vaha üzerine kurulu olması antik dönemde zenginliğindeki en önemli faktörlerden birisi olmuştur. Bölgenin antik başkenti günümüz Hoten şehrinin batısında kurulmuştur. Bölge, Han Hanedanlığı döneminden Tang Hanedanlığı dönemine kadar Yutian (Hoten) olarak kayıtlara geçmiştir. Vaha şehrine verilen isim antik dönemde Yutian (Hoten) olarak geçmesinin yanı sıra, yerel halk zamanla bölge isminde değişiklik yapmıştır. Tarım Havzası’nın güneyinde yer alması ve sahip olduğu coğrafi konumu sebebiyle bin yılı aşkın bir süre gücünü korumuştur. Antik İpek Yolu üzerindeki önemli şehirlerden biri olmasının yanı sıra, Yutian (Hoten) ipek ve yeşim taşı üretim ve ticaretinde de oldukça önemli bir yere sahip olmuştur. Han Shu, Xiyu Zhuan kayıtlarında Yutian (Hoten) bölgesinde çok sık yeşim taşı çıktığı yazmaktadır.²³⁴ Şehrin kurulmasından önce, bölgedeki yeşim taşları uzun bir süre Çin’in iç kesimlerine ticareti yapılmıştır. Shang Ying ve Zhou Hanedanlığı dönemlerinde bölgedeki mezarlarda yeşim taşından yapılmış eşyalar bulunmuştur. Bölgede yapılan yeşim taşı ticaretinin Orta Asya uluslarından olan Yuezhi ulusu tarafından yapıldığı düşünülmektedir.²³⁵

233 Aurel Stein, ‘‘Memoir on Maps of Chinese Turkistan and Kansu : vol.1’’, http://dsr.nii.ac.jp/toyobunko/VIII-5-B2-11/V-1/page-hr/0043.html.en 03.02.2019 tarihinde erişilmiştir.

234 Han Shu, Juan 96 Xiyu Zhuan, s. 3881.

235 Jeong Su-il, Jade - The Silk Road Encyclopedia, Seoul Selection, 2016.

142

Yutian (Hoten), Tarım Havzası erken dönemlerde Hint-Avrupa dillerini konuşan Tokharlar ve Sakalar gibi farklı gruplar tarafından yerleşilen bir bölge olmuştur.²³⁶ Bölgede Yutian (Hoten) Garnizonunun kurulması ile alakalı farklı efsaneler anlatılmaktadır. Bu efsanelerin Çinli keşiş Xuanzang’ın (玄奘)²³⁷ kayıtları ve Hoten

bölgesindeki Tibetçe tercüme edilmiş belgelerden derlenmiş olabileceği düşünülmektedir.²³⁸ Efsanelere göre Hoten’ın, Hindistan’ın kuzeybatısı ve Çin’den gelen halklar tarafından yerleşilen bir bölge olduğu bilinmektedir. Hoten’ın batı ve doğu olarak ikiye ayrılmasının Han Hanedanlığı döneminde olduğu düşünülmektedir.²³⁹ Keşiş Xuanzang’ın kayıtları, Hoten devletinin İran temelli bir dil kullandıklarını gösterir

236 Jan Romgard, Questions Of Ancient Human Settlements In Xinjiang And The Early Silk Road Trade, with an Overview of the Silk Road Research Institutions and Scholars in Beijing, Gansu, and Xinjiang, Department of East Asian Languages and Civilizations University of Pennsylvania Philadelphia, USA, 2008.

237 Xuan Zang (玄奘) erken Tang döneminden tanınmış Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve tercümandır. Bu dönemde Hindistan ile Çin arasındaki etkileşime olumlu katkıları olmuştur. Budizm seyahatinden dönüşünde beraberinde çok sayıda Sanskritçe metinler getirmiştir. Söz konusu Budist metinlerin çevirisini yapmıştır. Tang Hanedanlığı Batı Bölgesi Kayıtları anlamına gelen Da Tang Xiyu Ji (大唐西域记) eserini yayınlamıştır.

238 R. E. Emmerick, Tibetan Texts Concerning Khotan, London: Oxford University Press,1967, s. 88-90.

239 Rong Xinjiang (荣新江), Zhenshi Haishi Chuanshuo: Make Bolo Bixia De Yutian (真实还是传说：马可·波罗笔下的于阗), Xiyu Yanjiu (西域研究), 2016, Sayı:2, s. 37 -43.

143

niteliktedir. Bu durum M.S. 3. yüzyılda kullandıkları unvanlardan anlaşılmakta ve onların belki de İran dili konuşuyor olabildiklerinin bir göstergesi sayılmaktadır.²⁴⁰ İngiliz Arkeolog Aurel Stein’in²⁴¹ 1900 yıllarında, Tarım Havzası’nda Niya’da bulunan yazılı belgeleri ve Hoten efsanelerini²⁴² keşfetmiştir. Stein’in arkeolojik keşfi doğrultusunda yaptığı çalışmalarda, Tarım Havzası’nda bulunan insanların Hotan’ı işgal eden ve kolonileştiren Hintli göçmenler olduğunu belirtmektedir.²⁴³ Tarım Havzası’nda bulunan Helenistik sanat eserlerine istinaden Hoten, Helen kültürü etkisi altında da kalmıştır.

Örnek olarak, Hoten yakınlarında bulunan Sampul duvar dokuması bölgenin Helen kültürü etkisinde kaldığının bir göstergesidir. Ayrıca bölgede Helen Uygarlığı kültür ve esintilerini yansıtan seramikler de keşfedilmiştir.²⁴⁴ Dolayısıyla bölgede bulunan sanat eserleri ve diğer buluntular, bölgedeki en eski göçmenlerin etnik olarak Yunan, Saka ya da Hint-Hunan liderleri tarafından Taxila şehrinden gelen insanlar olduğunu gösterir

240 Ehsan Yarshater (ed.), The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods, Part 1. Cambridge University Press; Reissue edition, s. 265–266.

241 İngiliz Aurel Stein Macar doğumlu İngiliz bir arkeologdur. Orta Asya keşifleri ile tanınmaktadır. 1900’lü yıllarda Dunhuang bölgesinde gerçekleştirdiği arkeolojik çalışmalar neticesinde bir çok belge keşfetmiştir.

242 P. Pelliot, Cotan, Notes On Marco Polo I, Paris, 1959, s. 408-425.

243 Stein, Aurel. On Ancient Central-Asian Tracks : vol.1, s. 9.

244 Christopoulos Lucas, Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD), in Victor H. Mair (ed), Sino-Platonic Papers, Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations, s.26.

144

niteliktedir. ²⁴⁵ M.Ö. 125 – M.S. 23 arasında Yutian’de (Hoten) 3300 hane olduğundan bahsedilmektedir.²⁴⁶ Yutian (Hoten) ilk olarak Yarkand tarafından yönetilmiştir. Ancak Yarkand M.S. 25-57’de isyan ederek, bölgeyi Kaşgar'a kadar genişletmiştir. Böylece güney İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirmiştir. Bölgenin güney İpek Yolu hattını kontrol altına almasıyla yerel ticaret gelişerek hızla büyümüştür.

İmparator Ming²⁴⁷ döneminde, Yutian (Hoten) Generali Xiumo, Yarkand’a karşı isyan çıkararak M.S. 60 yılında kendisini Yutian’in hükümdarı ilan etmiştir. İmparator adına büyük oğlu Guang De bu duruma karşı çıkarak M.S. 61 yılında Yarkand’ı yenmiştir.

Bu süreçten sonra hükümdarlık oldukça zenginleşmiştir. Yutian (Hoten) bölgesinin zenginleşmesi yanında Lop Nor bölgesindeki Shanshan Hükümdarlığı da aynı seviyede zenginleşip gelişmeye devam etmiştir. Bu süreçten sonra bu iki hükümdarlık Pamir’in

245 Lucas, Christopoulos, Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD), Sino-Platonic Papers, 2012, s. 9–20.

246 Hulsewé, A. F. P., China in Central Asia : The Early Stage, 125 B.C.-A.D. 23 : an annotated translation of chapters 61 and 96 of The history of the former Han dynasty.

Leiden: Brill, 1979, s. 97.

247 Diğer unvanıyla Tang Xuanzong olarak adlandırılır. Tang Hanedanlığı döneminde en uzun hüküm süren (712 - 756) imparatordur. Döneminde hanedanlık altın çağını yaşadığından ötürü Kaiyuan Dönemi olarak adlandırılmıştır.

145

doğusundaki bütün bölgede İpek Yolu güney hattının sahibi olmaya devam etmiştir.²⁴⁸ M.S. 73 yılında Yutian hükümdarı Guang De Han Hanedanlığı’na teslim olmuştur. O zamanlar Yutian (Hoten) ulusu, Han Hanedanlığı ile sürekli olarak çekişmede olan, İmparator Ming döneminde Yutian’i (Hoten) işgal eden ve onları çok miktarda yıllık haraç ödemeye zorlayan Hunlar ile ilişki kurmuşlardır.²⁴⁹

doğusundaki bütün bölgede İpek Yolu güney hattının sahibi olmaya devam etmiştir.²⁴⁸ M.S. 73 yılında Yutian hükümdarı Guang De Han Hanedanlığı’na teslim olmuştur. O zamanlar Yutian (Hoten) ulusu, Han Hanedanlığı ile sürekli olarak çekişmede olan, İmparator Ming döneminde Yutian’i (Hoten) işgal eden ve onları çok miktarda yıllık haraç ödemeye zorlayan Hunlar ile ilişki kurmuşlardır.²⁴⁹