Tang Hanedanlığı Dönemi Batı Bölgesi Politikası

628 yılında (贞观二年), yaklaşık on yılı aşkın süren savaşlardan sonra Tang Hanedanlığı sonunda her bir feodal vassal devleti yok etmiş ve Sui Hanedanlığı döneminden sonra Tang Hanedanlığı döneminde toprak bütünlüğünü sağlanmıştır. Tang Hanedanlığı döneminde Batı Bölgesi’nde bir takım siyasi yönetim sistemi oluşturulmuş ve bu sistem doğrultusunda bölgede önlemler alınmıştır. Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi siyaseti 640 yılında İmparator Taizong'un askerlerini Gaochang'a (高昌)¹⁵⁷

157 Gök-Türkler devrinde Kao-ch’ang (Gaochang, 高昌) olarak kaydedilen Turfan, Çin

payitahtına kuş uçuşu 4.000 li uzaklıktaydı. Doğudan batıya uzunluğu 800 li, kuzeyden güneye uzunluğu ise 500 li idi. (Kürşat Yıldırım, s. 81.) Turfan'nın 30 kilometre güneydoğusunda İpek Yolu üzerinde tarihi bir vaha şehridir. Aynı zamanda Xizhou Huihe,

94

göndermesiyle başlayıp, 790 yılında Anxi Genel Valilik biriminin çökmesiyle sona ermiştir. ¹⁵⁸ Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi siyaset ve yönetimi tam olarak yarım yüzyıl devam etmiştir. Dolayısıyla bu dönemde izlenilen strateji ve bu doğrultuda alınan önlemler sonraki hanedanlıkların Batı Bölgesi politikası ve yönetiminde bir rehber niteliğinde olmuştur. Nitekim Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi yönetimi 7. ve 8.

yüzyılda Batı Bölgesi tarihinin en önemli dönemini oluşturmaktadır.

Tang Hanedanlığı döneminde Göktürk devletinin yok olması ile kuzeyden gelen göçebe ulusların Batı Bölgesi üzerindeki kontrol ve yönetimi geçici olarak sona ermiştir.

Her ne kadar Göktürkler’in bölgedeki gücünün azaldığı düşünülse de, bu dönemde Tang Hanedanlığı’na karşı üç farklı güç ortaya çıkmıştır. Bunun neticesinde Batı Bölgesi toprakları, Tang Hanedanlığı ve diğer uluslar arasında çatışma ve mücadelenin yaşandığı bir merkez olmaya devam etmiştir. Bu dönemde Tang Hanedanlığı Batı Göktürkler (西

Gaochang Huihe olarak da adlandırılır. Yönetim sınır bölgeleri, güneyde Yutian, güneybatıda Arap, İran, batıda Xueshan, Congling’e (Pamir) kadar uzanmaktadır. (Deng Guangming (邓广铭), Zhongguo Lishi Da Cidian (中国历史大辞典), Shanghai Cishu Chubanshe (上海辞书出版社), Shanghai, 1984, s. 405.

158 Yu Tianheng (羽田亨), çeviren Geng Shimin (耿世民), Xiyu Wenhuashi, (西域文 化史), Huawen Chubanshe (华文出版社), Beijing, 2017, s. 39 – 40.

95

突厥)¹⁵⁹, güneyden kuzeye Tibet (吐蕃)¹⁶⁰, batıdan doğuya doğru Arap (大食)¹⁶¹ ulusları ile Batı Bölgesi yönetimi ve kontrolü hakimiyetinde karşı karşıya gelmiştir.¹⁶² Göktürkler bu dönemde Tang Hanedanlığı tarafından kontrol altına alınmış olsa da, sahip oldukları güç sebebiyle Batı Bölgesi yönetiminde etkili bir ulus olmuştur. Göçebe ulus olan Batı Göktürk boy ve kabileleri Batı Bölgesi yönetiminde Tang Hanedanlığı dışında diğer uluslar ile de karşı karşıya gelmişlerdir. Dolayısıyla Tang Hanedanlığı döneminde farklı ulusların Batı Bölgesi yönetimi için çatışması, Batı Bölgesini zamanla daha da özel bir konuma getirmiştir.¹⁶³

159 Batı Göktürk Kağanlığı Çin kaynaklarında Xi Tujue (西突厥) olarak geçmektedir.

Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

160 Tibet İmparatorluğu Çin kaynaklarında Tubo ( 吐 蕃 ) olarak geçmektedir. Tang Hanedanlığı döneminde Tibet İmparatorluğu ile çatışmalar yaşanmıştır. Tibet İmparatorluğu, M.S. 7. ve 9. yüzyıllarda Tibet Platosu ile Doğu Asya, Orta Asya ve Güney Asya'nın bir bölümüne kadar uzanan bir imparatorluk idi. (Bakınız Harita : 6)

161 Arap İmparatorluğu Tang Hanedanlığı döneminden itibaren Çin kaynaklarında Dashi (大食) olarak geçmektedir.

162 Konuya dair bakınız: Beckwith, Christopher I., The Tibetan Empire İn Central Asia:

A History Of The Struggle For Great Power Among Tibetans, Turks, Arabs And Chinese During The Early Middle Ages, Princeton University Press, Princeton, 1987.

163Yu Taishan (余太山), Xiyu Tongshi (西域通史), Zhongzhou Guji Chubanshe (中州 古籍出版社), Zhengzhou, 2003, s.15.

96

Sui Hanedanlığı’nın son dönemleri ve Tang Hanedanlığı dönemi başlarında Batı Bölgesi politikası oluşturulmaya başlanmıştır. Sui Hanedanlığı’nın sonlarında, tüm ülkede yeni bir yönetim sisteminin oluşmasından ötürü batıya açılma politikası uygulanmaya devam edilmiştir. 619 yılında, Tang Hanedanlığı Hexi yabancı soyların yardımıyla beraber, Liangzhou’da Hexi yönetim hakkını elinde bulundurmuştur. En başta Li Gui adlı general Gansu bölgesini ve buradaki Batı Bölgesi geçiş yollarını kontrol altına almıştır. Fakat Göktürkler’in Tang Hanedanlığı’na gerçekleştirdikleri akın ve saldırılar yüzünden, 618 - 626 yılları arasında Tang Hanedanlığı Batı Bölgesi’ne doğru açılma stratejisini sürdürememiştir. Doğu Göktürkler Sui Hanedanlığı döneminde yenilgiye uğratılmış olsalar da, o dönemde hanedanlıkta yaşanan kaostan faydalanan Şipi Kağan’ın önderliğindeki Doğu Göktürkler yeniden harekete geçmişlerdir. Ayrıca Şipi Kağan Doğu Göktürklerin harekete geçmesi için bir takım önlemler de almıştır. Fakat Sui Hanedanlığı dönemindeki kaosun Tang dönemi başlarında da devam etmesinden ötürü, İmparator Gaozu Doğu Göktürkler’e karşı ılımlı ve barışçıl bir politika izlemiştir. Fakat Doğu Göktürkler Tang Hanedanlığı topraklarına sürekli olarak akın düzenlemişlerdir. ¹⁶⁴ Prof.

Dr. Bülent Okay Tang Hanedanlığı’nın Kuruluş Dönemi’nde Göktürklerin Oynadıkları Önemli Rol adlı makalesinde şu şekilde bahsetmektedir: ‘‘Sui Hanedanlığının son dönemlerinde, Çin’in kuzeyindeki asker liderler arasında kıyasıya bir iktidar kavgası sürmekteydi. Bu askerler Tujueler’in (Göktürkler) desteğini sağlamak için ellerinden geleni yapmaktaydılar. Hatta Tujueler’in buyruğu altında olduklarını ifade etmekten bile kaçınmıyorlardı. Çünkü, başarılı olabilmek için Tujueler’in askeri güçlerine ihtiyaçları vardı. Özellikle Sui Hanedanlığının yıkılışı ve Tang Hanedanlığının kuruluşu sırasında

164 Wu Yugui, Tujue Kehan Guo Yu Sui-Tang Guanxishi Yanjiu, s. 160.

97

Tujueler’in oynamış olduğu rol çok önemlidir. Diyebiliriz ki, taht kavgası yapan Çinli askeri liderlerden hangisinin tahta geçeceğine Tujuler karar vermişlerdir.’’¹⁶⁵

İmparator Taizong döneminde (627 - 649) izlenilen politikada büyük bir değişiklik yaşanmıştır. 627 yılında Seyanto Hanlığı¹⁶⁶, Uygurlar ve Doğu Göktürkler askerleri ayaklandıktan sonra, İl Kağan askerlerini Tuli Kağan’a göndererek saldırı düzenlemiştir. Fakat Tuli Kağan Seyanto Hanlığı tarafından yenilgiye uğratılmıştır.

Bunun sonucunda İmparator Taizong, Li Jing önderliğinde askerleri göndererek bölgeye saldırıda bulunmuştur. 630 yılında, Tang askerleri Doğu Göktürkleri ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Bu sebeple Tang Hanedanlığına kuzey sınırlardan gelen tehdit biraz olsun azalmıştır. Doğu Göktürkler yenilgiye uğradıktan sonra, Mobei’de bulunan Göktürklerin diğer kabile ve boyları da zamanla Tang Hanedanlığı yönetimi altına girmiştir. Bunun sonucunda Batı Bölgesi kapısı Tang Hanedanlığı için aralanmış olmuştur. Tang Hanedanlığı dönemi sınırları sürekli olarak değişiklik göstermiştir. Xin Tang Shu kayıtlarında Tang Hanedanlığı döneminde sınır kapsamı için Xi Guo Zhi (西过之) yani

165 Bülent Okay, ‘‘Tang Hanedanlığının Kuruluş Döneminde Göktürklerin Oynadıkları Önemli Rol’’, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Cilt V., Sayı 1, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1992, s. 155.

166 Seyanto Hanlığı Tielelar’ın, Batı Göktürk Kağanlığı’ndan sonra kurduğu bağımsız devlettir.

98

batıya doğru, batının ötesinde tabiri kullanılmıştır. ¹⁶⁷ Bu dönemde sınırların değişmesine dair süreç Tang Hanedanlığı’nın kurulmasından itibaren başlamıştır. Xin Tang Shu, Juan 37, Di Li Zhi kayıtlarında şu şekilde geçer: ‘‘Tang Hanedanlığı başlarında, İmparator Gaozu eyalet sistemini kurmuş ve buralara il valilerini atamıştır. Bunun yanında askeri valilik yönetim birimlerini kurmuştur.’’¹⁶⁸ İmparator Taizong döneminde hanedanlık bölgeleri on kısma ayrılmaktadır. Bunlar; Çin’in iç bölgesi, ikincisi Sarı Nehrin güneyi, üçüncüsü Sarı Nehrin doğusu, Sarı Nehrin kuzeyi, Shan Nan Bölgesi, altıncısı Longshan Dağının sağı, yedincisi Huainan, sekizincisi Jiangnan, dokuzuncu Yizhou ve onuncusu Pamir’in güneyi olarak tanımlanır. Üç yıl içerisinde her bir eyalette üç yüz elli sekiz kişi, illerde ise bin beş yüz kişi yer almaktadır. Daha sonraki yıl da, Gaochang eyaleti ve yeniden iki eyalet ve altı il kurulmuştur. Bunun sonrasında doğuda deniz hattı sınırı;

batıda Yanqi (Karaşeher), güneyde Linzhou güney sınırı, kuzeyde Yinshan Dağı, batıda geniş çöllere kadar uzanmıştır. Doğu ve batı arası yaklaşık olarak dokuz bin beş yüz on bir li (里)¹⁶⁹, güney ve kuzey mesafesi ise on altı bin dokuz yüz on sekiz li’ye denk gelmektedir. Kaiyuan döneminde, sınırlar doğuda Andong, batıda Anxi, güneyde Rinan,

167 Li Dalong (李大龙), Tang Chao yu Bianjiang Minzu Shizhe Wanglai Yanjiu (唐 朝和边疆民族使者往来研究), Heilongjiang Jiaoyu Chubanshe (黑龙江教育出版社), Harbin, 2012, s.14.

168 Ouyang Xiu (欧阳修), Xin Tang Shu (新唐书), Juan 37, Zhi 27, Dili Yi (卷三十七 志第二十七), Zhonghua Shuju (中华书局), Beijing, 1975, s. 1042.

169 Li (里) antik dönemde kullanılan bir ölçü birimidir. 1000 li yaklaşık olarak 576 km denk gelmektedir.

99

kuzeyde Türklerin bulunduğu bölgeye kadar uzanmaktaydı.¹⁷⁰ Xin Tang Shu kayıtlarında, Tang Hanedanlığı sınırları dönemine dair geçen kayıtlar farklı imparatorluk dönemlerinde değişen bölge ve sınırları nitelemektedir. Söz konusu dönemlerde tahtta bulunan imparatorun izlediği politika, yönetim ve aldığı tedbirler doğrultusunda sınırlar değişiklik göstermiştir. Tang Hanedanlığı dönemi sınırları ve Batı Bölgesi stratejisine dair farklı gelişim dönemleri bulunmaktadır. Bu dönemlerden ilki İmparator Gaozu başlangıç dönemi, ikinci olarak İmparator Taizong’un ilerleme ve gelişme dönemi, üçüncü olarak ise İmparator Gaozong döneminden Anlushan İsyanı öncesine kadar olan dönemlerdir.¹⁷¹