İmparator Gaozong Dönemi Anxi Genel Valilik Politikası

İmparator Taizong’dan sonra tahta geçen Gaozong bu dönemde Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi politikasını izleyerek, hanedanlığın etki ve yönetim alanı ile sınırlarını genişletmeyi amaçlamıştır. Bu doğrultuda Batı Bölgesi’ne yönelik yeni stratejiler geliştirmiştir. Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi stratejisinde engel teşkil eden ve bölgede çatışma halinde oldukları Tibetliler ve Batı Göktürkler İmparator Gaozong’un politikasını olumsuz yönde etkilemiştir. Tibetliler ve Batı Göktürkler ile yaşanan çatışmalar dışında, İmparator Gaozong’un stratejisinde yaptığı bazı hatalar da olmuştur.

Örneğin, İmparator Gaozong aldığı stratejik kararları uzun vadeli olarak düşünüp almamış, karşılaştığı bir olay neticesinde ani tedbir olarak almıştır. Bunun sonucunda da düşünülmeden alınan kararlar hanedanlığın bölgedeki stratejilerini zaman zaman olumsuz yönde etkilemiştir. Ayrıca göçebe ulus olan Tuyuhun ve Xianbeiler’e karşı izlediği stratejik hataları da bulunmaktadır. Çinli araştırmacı Wu Yugui’e göre; İmparator Gaozong Qiuci (Kuça) bölgesi Tarım Havzası vaha devletleri ve Tang Hanedanlığı

126

kuzeybatı bölgesi güvenliğine son derece önem vererek bu doğrultuda önemli stratejiler izlemiştir.²¹⁰

Qiuci (Kuça) Tang Hanedanlığı döneminde Batı Bölgesi politikasında çok önemli bir yere sahip olmuştur. Tang Hanedanlığı Batı Bölgesinde Yizhou, Xizhou, Tingzhou ve Yanqi (Karaşeher) garnizonlarında yönetimi kontrol altına aldıktan sonra, Tarım Havzası’nda batıya doğru ilerleme ve toprak bütünlüğünü sağlama stratejisini planlamaya başlamıştır. Dolayısıyla, Qiuci (Kuça), Gaozong’dan önceki dönemde İmparator Taizong’un batıya doğru ilerleme stratejisinde önemli bir nokta olmuştur. 649 yılında, İmparator Taizong kuzeydoğu hattında ve kuzeyden gelen tehditlere çok fazla odaklanmayarak, Qiuci’da (Kuça) faaliyet göstermeye başlamıştır. İmparator Taizong çok geçmeden hayata gözlerini yummuştur. Kısa bir süre sonra İl-Kullıg İşbara Kağan İsyanıortaya çıkmıştır. Bu isyan Qiuci (Kuça) bölgesindeki yerleşimin yerle bir olmasını sağladığı gibi aynı zamanda Tang Hanedanlığı’nın Yanqi’nin (Karaşeher) iç kesimlerinde Tanrı Dağları doğu kısmında askeri savunmasının zayıflamasına ve bölgeyi kaybetmekle karşı karşıya gelmesine sebep olmuştur. İmparator Taizong’un ölümünden sonra tahta geçen İmparator Gaozong direkt olarak isyan çıkaran İl-Kullıg İşbara Kağan ve diğer vaha ulusları ile uğraşmayarak, bu uluslarla Tarım Havzası mücadelesine girmemiştir.

Aksine pasif görünümlü bir politika izlemiştir. Bunun sonucunda Tarım Havzası’nı savunan güçlere karşı önlemler alma yoluna gitmiştir. İmparator Gaozong merkezi yönetiminde kendinden önceki dönem olan İmparator Taizong’un Batı Bölgesi yönetim tecrübelerinden yararlanmıştır. Bu süreçte, İmparator Gaozong, Tarım Havzası’nda

210 Wu Yugui, Tujue Kehanguo Yu Sui-Tang Guanxi Yanjiu, s. 381

127

toprak bütünlüğünü sağlamak ve yönetimi kontrol altına almanın, Tarım Havzası vaha ulusları ile değil de direkt olarak Tanrı Dağları kuzeyinde bulunan Batı Göktürkler ile bağlantılı olduğunu düşünmüştür. Bu sebeple, Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi stratejisine devam etmesi, Qiuci’da (Kuça) faaliyet göstermesi ile yeterli olmayacaktır.

Bunun yanında İl-Kullıg İşbara Kağan İsyanı ve Tanrı Dağları kuzeyindeki Batı Göktürkleri bastırmak, İmparator Gaozong’un acilen çözmesi gereken sorunlar olmuştur.

Dolayısıyla İmparator Gaozong Qiuci’da (Kuça) faaliyete geçmiş olsa dahi, özellikle kuzeydeki güç olan Batı Göktürkleri yok etmek adına önlemler almaya ve stratejiler geliştirmeye devam etmiştir.

İmparator Gaozong, Batı Göktürk hükümdarı Yukuk Kağan ve İl Kullig İşbara Kağan arasındaki anlaşmazlık ve çatışmadan faydalanarak bölgeye saldırıda bulunmuştur.

İl Kullığ İşbara Kağanı yenilgiye uğratan İmparator Gaozong Pamir Dağları’na doğru bir sefer düzenlemiştir. Söz konusu seferde Batı Göktürk kabilelerini kontrolü altına almıştır.

Bu süreçten sonra İmparator Gaozong’un uyguladığı strateji sayesinde Tarım Havzası vaha ulusları Çin’in yönetim kontrolü altına girmiştir. Bunun yanında İmparator Gaozong Tang Hanedanlığı için tehdit teşkil eden saldırı ve güçlere karşı önlemler alarak askeri savunmayı da güçlendirmiştir. Batı Göktürk ulusunun Tarım Havzası’na olan tehditlerini de bastırmıştır. Tang Hanedanlığı’nın stratejik merkezi Qiuci (Kuça) merkezi yeniden taşınmış ve Tang Hanedanlığı aktif olarak Batı Bölgesi’ne girip faaliyette bulunmaya başlamıştır.²¹¹

211 Liu Anzhi , Dunhuang Tulufan Wenshu yu Tangdai Xiyu Shi Yanjiu, s.65-68.

128

İmparator Tang Gazong Batı Bölgesi’nde izlediği stratejileri her ne kadar İmparator Taizong’un deneyimlerinden yola çıkarak belirlemiş olsa da, bu dönemde izlediği stratejiler önceki döneme göre farklılık göstermektedir. İmparator Gaozong yönetim döneminde direkt olarak Qiuci (Kuça) merkez valilik birimi ve Anxi dört garnizon kurma eğiliminde olmamış ve bunun yerine savunma temellerini güçlendirmeyi amaçlamıştır. Çünkü İmparator Gaozong bölgede faaliyette bulunabilmek için, sadece Tarım Havzası’nı kontrol altına almanın yeterli olmayacağını, asıl olarak Tanrı Dağları kuzeybatısında bulunan Göktürkler’i de kontrol altına almak gerektiğini düşünmüştür. Bu sebeple söz konusu valilik birimi ve garnizonları aktif hale getirmek için öncelikle, hanedanlık için tehdit teşkil eden güçlere karşı savunmayı güçlendirmesi gerektiğini düşünmüştür. İl-Kullıg İşbara Kağan isyanından sonra, İmparator Gaozong’un stratejileri daha da netleşmiştir. Bu sebeple İmparator Gaozong bölgede değişen durumları da göz önüne alarak, vaha devletleri ve Batı Göktürkler’e karşı dolaylı stratejiyi değiştirmiştir.

İmparator Gaozong kendinden önceki dönemde uygulanan stratejilerde bazı değişiklikler yaparak, barışçıl bir dış politika izleyerek, Batı Bölgesi ve Göktürkler’in kendi içlerinde yaşadıkları karışıklıklar doğrultusunda daha aktif bir strateji uygulamıştır. ²¹² 656 - 661 ve 661 - 663 dönemlerinde İmparator Gaozong’un Batı Bölgesi politikası zirveye ulaşmıştır. Tang Hanedanlığı bu dönemde sadece Qiuci’da (Kuça) yönetim birimi kurmamış aynı zamanda Anxi dört garnizonu da kurmuştur. İmparator Gaozu bir süre zirveye ulaşmış olsa da, stratejisi uzun vadede başarılı olmamıştır. 692 yılı öncesinde Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’nde uyguladığı stratejiler ve kontrol kapsamı stabil olmamıştır. Batı ve doğu arasında belirsizlik durumu ortaya çıkmıştır. Bu süre zarfında

212 Yu Taishan, Xiyu Tongshi, s. 163-164.

129

Qiuci’da (Kuça) sürekli olarak kargaşa yaşanmaya devam etmiştir. Bölgede yaşanan karışıklığın sebebi Tang Hanedanlığı ile Batı Göktürk ve Tibetliler arasında yaşanan çatışmalardır. Tang Hanedanlığı Anxi Genel Valilik yönetimini kurduktan sonra yönetim merkezini Qiuci’ya (Kuça) taşımıştır. Fakat bu esnada bölgede toprak bütünlüğünü tamamıyla sağlayamamış ve sürekli olarak güney ve kuzeyden gelen akınlarla karşı karşıya kalmıştır. Tang Hanedanlığı Anxi Genel Valilik yönetimini kurarak bölge yönetimini kontrolü altına almayı hedeflerken, bölgenin çoğunluğunun yönetimine hakim olan Batı Göktürkler valilik birimine sürekli olarak akın düzenlemişlerdir. Xin Tang Shu, Tujue Zhuan kayıtlarında şu şekilde geçer: “Anxi Genel Valilik merkezinin Qiuci’da (Kuça) kurulmasının ardından, çok geçmeden Batı Göktürkler yönetimindeki askerler bölgeye ve Anxi dört garnizona girmişlerdir.”²¹³ İmparator Gaozong Batı Göktürkler’den gelen akınlara karşı bazı önlemler almıştır. Öncelikle Tanrı Dağı kuzeyinde Batı Göktürkler’in kontrol ettiği bölgeleri ele geçirerek buradaki güçleri dengelemeyi amaçlamıştır. Daha sonra Qiuci (Kuça) ve dört garnizondaki savunmayı güçlendirmek ve hızlandırmak amaçlayarak Tarım Havzası’ndaki Batı Göktürk ve Tibetlileri yenilgiye uğratmayı amaçlamıştır. İmparator Gaozong’un stratejilerinden biri de bu dönemde

“yabancıları birbirine düşürme’’²¹⁴ stratejisini uygulamak olmuştur. İmparator Gaozong

213 Xin Tang Shu, Juan 215, Tujue Zhuan, s. 6064.

214 Yiyi Zhiyi (以夷制夷) stratejisi yabancıları kendi aralarında birbirine düşürerek bu durumdan faydalanmak anlamına gelmektedir.

130

Batı Göktürkler’i yenilgiye uğratabilmenin öncelikle Tarım Havzası’nda bulunan ulusları kontrolü altına almakla mümkün olacağını düşünmüştür.²¹⁵

Wang Xiaobo: ‘‘Vaha uluslarının çoğu Batı Göktürkler’e bağlı olsa da, Batı Göktürkler başlangıçtan sona tam olarak bölgede toprak bütünlüğünü sağlayamamıştır.

Bu uluslar, Batı Göktürkler’in Batı Bölgesi’nde hakimiyetinde siyasi araç ve ekonomik vassalı olmuştur. Bu sebeple tarihte, Tarım Havzası bölgesini kontrol altına almak isteyen Tang Hanedanlığı, önce bölgede bulunan vaha ulusları ile Batı Göktürkler’in ilişkisini kesmeyi amaçlamıştır.’’ Şeklinde bahsetmektedir. ²¹⁶ Dolayısıyla Tang Hanedanlığı çok yönlü bir strateji uygulamıştır. Tang Hanedanlığı söz konusu hedefine ulaşmak ve Batı Göktürkler ile Tarım Havzası vaha uluslarının iletişimini kesmek için askeri güç uygulamıştır. Bunun yanında bu süreçte ‘‘uzaktaki uluslar ile ittifak olarak yakındaki komşu uluslara saldırma’’ politikasını izlemiştir. İzlediği bu politika ile Tang Hanedanlığı Tanrı Dağı kuzeyindeki askeri savunmayı önemsememiş ve Tarım Havzası’nda bulunan uluslara odaklanmıştır.İmparator Gaozong bu süre zarfında Tanrı Dağı kuzeyinde kalan

215 Liu Anzhi (刘安志), ‘‘Cong Tulufan Chutu Wenshu Kan Tang Gaozong Xian Xiang Nian Jian de Xiyu Zhengju (从吐鲁番出土文书看唐高宗咸享年间的西域政局)’’, Weijin Nanbeichao Suitang Shi Ziliao ( 魏 晋 南 北 朝 隋 唐 史 资 料 ), Wuhan Daxue Chubanshe (武汉大学出版社), Di 18 Ji (第 18 辑), 2001.

216 Wang Xiaobo (王小甫), Tangchu Anxi Sizhen De Fangzhi (唐初安西四镇的放置), Lishi Yanjiu (历史研究), 1991 (4).

131

ulusları kontrol altına almış olsa da bu durum çok sürmemiştir. Tanrı Dağı kuzeyinde bulunan Batı Göktürkler ve Kunlun Dağı güneyindeki Tibetliler (Tubo) Tang Hanedanlığı Anxi Valilik birimine saldırıda bulunmaya devam etmişlerdir. Bu durum Anxi Valilik biriminin Qiuci’dan (Kuça) bir kaç kez geri çekilmesine yol açmıştır.

İmparator Gaozong Tarım Havzası vaha ulusları ve Batı Göktürk uluslarına karşı izlediği strateji sonucunda hedefine ulaşmış olsa da, Batı Bölgesi merkezi taşındıktan sonra, Qiuci’daki (Kuça) durumlar hala karışık vaziyettedir. Bu sebeple Tang Hanedanlığı Batı Bölgesi stratejisi doğrultusunda Pamir Platosu batısındaki Amu Derya ve Sir Derya Nehirleri vadileri boyunca yerleşip genişlemeyi hedeflemişlerdir. Tang Hanedanlığı o dönemde askeri ve ekonomik açıdan Batı Bölgesi’nde istediği genişleme yapısını oluşturamamış ve Batı Bölgesi politikasında çıkmaz bir krize girmiştir. Tang Hanedanlığı Qiuci’yı (Kuça) işgal ettikten sonra Qiuci’da askeri savunma sistemi yapısının kurulması ihmal edilmiş ve bunun sonucunda da Tibetliler ve Tanrı Dağı kuzeyindeki Batı Göktürkler ile sürekli karşı karşıya gelmişlerdir. Anxi Genel Valilik birimine sürekli olarak akınlar düzenlenmiştir. Bunun sonucunda Qiuci’da (Kuça) toplum kaotik bir hale dönüşmüş bu durumda hanedanlığın kurduğu Anxi Valilik birimi güvenliğini tehdit etmiştir.

132