Anxi Genel Valiliğin Kurulması ve Yönetimi

On yılı aşkın süredir dört yanda süren karışıklık ve savaştan sonra 618 yılında Tang Hanedanlığı kuruldu. İmparator Gaozong tarafından Tang Hanedanlığı’nın kurulmasının ardından, Gaozong sınırda bulunan ulusları yönetmek ve kontrol altına

115

almak için bazı politikalar geliştirmeye başlamıştır. Bu doğrultuda da stratejiler izlemiştir.

Tang Hanedanlığının sınır yönetimine dair en önemli politikası şüphesiz ki Batı Bölgesi’nde ‘‘Genel Valilik’’ birimini kurmak olmuştur. Tang Hanedanlığı döneminde kurulan Anxi Genel Valilik birimi Çin’in sınır yönetim politikası ve Batı Bölgesi yönetim politikası açısından son derece önemlidir. İpek Yolu hattının kavşak noktasında yer alan bölge merkez noktada olup İpek Yolu hattının batıya açılmasında son derece önemli bir konumda yer almaktadır. Tang Hanedanlığı Anxi Genel Valilik birimi ve bu birim altında daha Anxi dört garnizonu kurarak zamanla bölgeyi kontrolü altına almayı hedeflemiştir.

Xin Tang Shu, Juan 43 Dili Qi Xia Tang döneminde kurulan Anxi Valilik birimi ile alakalı şu şekilde geçer: ‘‘Tang Hanedanlığı döneminde, dönemin başından sonuna kadar dört tarafta yabancı uluslar bulunmaktaydı. Tang Hanedanlığı bu yabancı uluslardan sürekli çekişmede oldukları Göktürkler’i yenilgiye uğratıp, mağlup ettikten sonra, kuzeybatıdaki yabancı ulusların zamanla iç kesimlere bağlı olmasını sağladılar.

Hatta kabileler de özerk idare bölgelerine yerleştirildiler. Büyük uluslar ise askeri birimler ya da sınırda kurulan valilik yönetim birimleri tarafından yönetildiler. Bu uluslardan Göktürk, Uygur¹⁹¹, Dangxiang, Tuyuhun ulusları daha sonra kurulacak olan Qiuci (Kuça), Yutian (Hoten), Shule (Kaşgar), Yanqi (Karaşeher) olarak dört garnizona ayrılarak yerleştirildiler. Tang Hanedanlığı geniş bölgeye sahip olan ve içinde bir çok farklı ulusu barındıran bu bölgede valilik sistemi, askeri yönetim birimleri kurdu.’’¹⁹² Tang

191 Uygurlar farklı dönemlerde Huihe (回纥) olarak da adlandırılmıştır.

192 Xin Tang Shu, Juan 43, Dili Qi Xia, s. 1119.

116

Hanedanlığı sınır bölgelerde valilik birimleri kurmak ile Batı Bölgesi günümüz Xinjiang topraklarını ele geçirip kontrol altına almayı amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda Tang Hanedanları İmparator Taizong ve daha sonra tahta geçen İmparator Gaozong döneminde bölgeyi kontrol altına almak için bazı politikalar izlemişlerdir. Hanedanlık Batı Bölgesi’ni kontrol altına alma hedefinde ise bölgenin çoğunluğunun kontrolü altında olduğu Batı Göktürkler ile karşı karşıya gelmiştir. Bu sebeple Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’nde izlediği stratejiler kuzeydeki Batı Göktürkler’den gelen tehditler neticesinde hiç bir zaman stabil olmamıştır.¹⁹³

Sui Hanedanlığı sonları ve Tang Hanedanlığı dönemi başlarında, Batı Bölgesi toprakları tamamen Batı Göktürkler’in kontrolü altında olmuştur. Tang Hanedanlığı dönemi öncesinde, Batı Han Hanedanlığı Batı Bölgesi’nde aktif olmuş ve Batı Bölgesi doğu kısmı Hami Bölgesi’nde Valilik yönetimi kurmuştur. Daha sonra Sui Hanedanlığı döneminde yaşanan karışıklık sebebiyle, söz konusu valiliklerin olduğu bölgenin yönetimi Batı Göktürkler’in kontrolü altına girmiştir. Tang Hanedanlığı, Batı Göktürkler arasında yaşanan iç karışıklıktan yararlanarak 630 yılında Batı Bölgesi’ndeki valilikleri yeniden kontrolü altına almıştır. Batı Göktürk kağanları arasında yaşanan karışıklıktan yararlanan İmparator Taizong 632 yılında kurulan valiliklerin adını valiliğe bağlı eyalet

193 Su Beihai (苏北海), Tangdai Anxi Duhufu De Sheli Jiqi Suoshu Dudu Fu Zhou Kao (唐代安西都护府的设立及其所属都督府州考), Kashi Shifan Xueyuan Xuebao (喀什师范学院学报), 1988 (4).

117

olarak değiştirmiştir.¹⁹⁴ Tang Hanedanlığı’nın ordu ve askerlerini kullanarak Batı Bölgesi’ne girmesi ve bölgede faaliyette bulunması 640 yılında gerçekleşmiştir. Bu dönemde Tang Hanedanlığı Gaochang (Turfan) bölgesine girmeye başlamıştır. Batı Bölgesi topraklarında, Gaochang sahip olduğu coğrafi konumundan ötürü oldukça önemli bir yere sahip olmuştur. Gaochang’ın Batı Göktürkler ile yakından ilişkisi olmasının yanında, Çin’in iç kesimleriyle de etkileşim halinde olan bir bölgedir. Çin, Batı Bölgesi stratejisini izlerken, Batı Göktürkler ile sürekli olarak bir çatışma halinde olmuş ve bölgedeki diğer uluslar ile de yakın ilişkiler kurmayı hedeflemiştir. Çin kaynaklarında 619 – 640 yılları arasında Gaochang, Shule (Kaşgar), Qiuci (Kuça), Yumen, Zhangye gibi Batı Bölgesi uluslarının çok kez Tang Hanedanlığı’nı ziyaret ederek haraç verdikleri, Pamir’in batısında bulunan Shiguo, Kangguo, Caoguo, Heguo gibi ulusların da Chang-an’a elçilerini göndererek hanedanlığı ziyaret ettikleri geçmektedir.¹⁹⁵Jiu Tang Shu kayıtlarında, Gaochang ulusunun Tang Hanedanlığı ile etkileşim halinde olduğu ve 630 yılında Gaochang hükümdarının bizzat Chang-an’a gelerek haraç sunduğu ve bunun neticesinde Tang Hanedanlığının Zhu Huibiao, Song Xiaoyan, Liu Shanyin, Wei Hongji, Li Daoyu (朱惠表、桑孝严、刘善因、 伟弘机 、李道裕) adındaki elçileri Batı Bölgesi’ne gönderdiği geçmektedir.¹⁹⁶ Tang Hanedanlığı bu şekilde Batı Bölgesi’nde bulunan uluslar ile etkileşimi güçlendirmeyi amaçlamıştır. Bu noktada, Tang Hanedanlığı

194 Liu Anzhi (刘安志), Chen Guocan (陈国灿), ‘‘Tangdai Anxi Duhudu Dui Qiuci de

Zhili (唐代安西都护府对龟兹的治理)’’, Lishi Yanjiu (历史研究), 2006 (1), s. 34 –

35.

195 Jiu Tang Shu, Juan 198, Xirong Zhuan, s. 5290.

196 Jiu Tang Shu, Juan 198, s. 5294.

118

Batı Bölgesi ulusları ile etkileşim halinde olmanın bölgeyi kontrol altına almasında etkili olacağını düşünmüştür. Bu dönemde yukarıda bahsettiğimiz Çin kayıtlarında, Tang Hanedanlığı ve Gaochang ulusu arasında elçilerin birbirlerine gelip gittiği belirtilse de, bir süre sonra Tang Hanedanlığı ve Gaochang arasındaki ilişkiler bozulmaya başlamıştır.

Bunun sebebi ise doğrudan İpek Yolu ticareti ile alakalıdır. Tang Hanedanlığı’nın kurduğu Anxi Dört Garnizon’dan biri olan Yanqi’nin hanedanlıktan İpek Yolu yeni geçiş yolları açma talebinde bulunması Gaochang’ın mevcut güzergahlardan elde ettiği karı olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun neticesinde Gaochang Batı Göktürkler ile ittifak olma yoluna gitmiş, Yanqi (Karaşeher) ise Tang Hanedanlığı’nın yanında yer alma eğiliminde olmuştur.

Shi Molin ele aldığı Tang Hanedanlığı Anxi Genel Valiliği Tarihi adlı eserinde Tang Hanedanlığı ve Gaochang ilişkilerini ele almıştır. Batı Bölgesi’nde bulunan bir çok ulus, Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’ndeki faaliyetlerinden haberdar olmasından sonra, Tang Hanedanlığına elçi göndererek haraç sunmuşlardır. Çünkü farklı uluslardan gelen İpek Yolu tüccarları bu durumdan faydalanmak ve ticaret yapmak istiyorlardı.

Ticaret yapan uluslar ise Gaochang ulusunun bulunduğu topraklardan geçmek zorundaydılar. Söz konusu geçiş rotası da Gaochang ulusu tarafından kesilmiş durumdaydı. Gaochang ulusu coğrafi konumunun avantajından faydalanarak Batı Göktürkler ile ittifak olmuştur. Batı Bölgesi ulusları elçilerinin ve kervanların Tang Hanedanlığı topraklarına girmesini engellemiştir. Daha sonra İmparator Taizong bölgeye elçiler göndererek gerekli tedbirleri almaları hususunda bildirmiştir. Bölgeye elçiler gönderen İmparator Taizong, durumu anlayarak gerekli tedbirleri almaya başlamıştır.

119

İmparator Taizong’un ilk adımı bölgede valilik birliğini kurmak olmuştur.¹⁹⁷ Batı Bölgesi politikası doğrultusunda İmparator Taizong 640 yılında, Gaochang’da toprak bütünlüğünü sağladıktan sonra, Xizhou’da Valilik birimini kurmuştur. ¹⁹⁸ Aynı yıl Eylül ayında Jiaohe Cheng’da (交河城) ¹⁹⁹ Anxi Genel Valilik birimini kurmuştur.²⁰⁰ Anxi Genel Valilik birimi Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi politikası kapsamında kurduğu askeri idari bir yapıdır.²⁰¹ Jiu Tang Shu Gaochang kayıtlarında Gaochang’da toprak bütünlüğü sağlandıktan sonra Xizhou eyaleti ardından da Anxi Valilik birimi kurulduğu şeklinde geçmektedir. ²⁰² Xizhou ve Anxi Valilik birimi aynı zamanda aynı bölgede kurulmuştur. 640 yılında Anxi Yönetim Bölgesi kurulduğunda bölgede Batı Göktürkler’den gelen saldırılar ile sürekli olarak karşı karşıya gelindiğinden, valilik Gaochang ulusu civarında kurulabilmiştir. Söz konusu bu yapının yönetimi altında

‘‘Qiuci (Kuça), Yanqi (Karaşeher), Yutian (Hoten) ve Shule (Kaşgar) Anxi Dört

197 Shi Molin (石墨林), Tang Anxi Duhufu Shishi Bian Nian (唐安西都史事编年), Xinjiang Renmin Chubanshe (新疆人民出版社), Urumçi, 2012, s. 8.

198 Zizhi Tongjian, Juan 195, http://www.guoxue.com/shibu/zztj/content/zztj_195.htm, 25.12.2019 tarihinde 11.20’de erişilmiştir.

199 Jiaohe Antik Kent en eski antik kentlerden biridir. Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’ndeki en üst düzey askeri birimi Anxi Genel Valilik birimi ilk başta Jiaohe Antik Kent civarında kurulmuştur. Günümüze kadar en iyi şekilde korunmuştur. Nitekim bölgede antik kente dair kalıntılara rastlamak mümkündür.

200 Li Mingwei, Sichou Zhilu Maoyi Shi, s. 128-135.

201 Jiu Tang Shu, Jun 198, Xirong Zhuan, s. 5304.

202 Jiu Tang Shu, Juan 194, Tujue Shang, 5185.

120

Garnizon’’ yönetimi de bulunmaktaydı. (Bakınız: Harita 8) Anxi Genel Valilik biriminin yönetim kapsamı Tanrı Dağları güney ve kuzeyi, Congling’in (Pamir) batısı olan İran’a kadar uzanmaktadır.

Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi’ndeki en üst düzey askeri yapısı ve idari merkezi olan Anxi Valiliği’nin Qiucı’da kurulmasının bazı sebepleri bulunmaktadır.

Öncelikle, Genel Valilik yönetim bölgesinin bulunduğu bölge dört garnizonun ana geçiş hattı üzerinde yer almaktaydı. (Bakınız: Harita 3 ve harita 4) Dolayısıyla seçilen bölgenin ana hat üzerinde yer alması gerekiyordu. Bu sayede güzergah üzerinde inşa edilen gözetleme ve işaret kuleleri²⁰³ ile gelişmelerden hızlı bir şekilde haber alınabilecekti.

Valilik merkezinin bu bölgede kurulmasının diğer bir sebebi, Qiuci (Kuça) bölgesinin konum olarak İpek Yolu kavşak noktasında yer almasıydı. Antik İpek Yolu hattının kavşak noktasında bulunan Qiuci (Kuça) batıya açılan önemli bir kapıydı ve tüm güzergahlar burada birleşiyordu. Dolayısıyla Tang Hanedanlığı’nın Batı Bölgesi politikasında yönetim merkezi Anxi Genel Valiliği için Qiuci (Kuça) en uygun konumda

203 Antik dönemde Çin Hanedanlıklarının Batı Bölgesi politikası kapsamında antik İpek Yolu hattında acil durumlarda haberleşmeyi sağlayan gözetleme ve işaret kuleleri kurulmuştur. Çin kaynaklarında ‘‘fengsui ( 烽 燧 )’’ olarak adlandırılmaktadır. Batı Bölgesi topraklarında Antik İpek Yolu güzergahınca antik Han ve Tang Hanedanlığı dönemlerine ait bu yapıların kalıntılarını görmek mümkündür.

121

yer alıyordu.²⁰⁴ Tang Hanedanlığı bölgede valilik birimini kurduktan sonra, bölgede gelişen olaylar karşısında da bölgenin güvenliğini ve savunmasını da sağlamıştır. Bu açıdan valilik yönetim merkezinin konumu son derece önemli olmuştur.