İmparator Gaozong Döneminden An Lushan İsyanı Dönemine Kadar Batı

İmparator Taizong döneminden sonra, İmparator Gaozong döneminde Çin tarihinde kırk üç yıl sürecek ikinci bir altın çağ yaşanmıştır. Bu dönemde İmparator Gaozong uyguladığı stratejilerle Tang Hanedanlığı sınırları genişletmiş ve aynı zamanda ticari ve kültürel etkileşimler de yaşanmıştır. İmparator Taizong döneminde Göktürkler Tang Hanedanlığı yönetimine bağlanmasından sonra, sınır bölgelerde bulunan her bir ulusun elçileri Tang Hanedanlığına haraç vermeye başlamıştır. İmparator Taizong döneminde izlediği stratejiler sebebiyle Batı Bölgesi’nde hanedanlık yönetimi altında idari yönetim birimleri kurulmuştur. ¹⁸³ Bu dönemde Tang Hanedanlığı yönetim bölgeleri İmparator Gaozu dönemine göre oldukça genişlemiştir. İmparator Gaozong döneminde ise Tang Hanedanlığı sınırlarında büyük çaplı değişiklikler olmamıştır. Dolayısıyla, İmparator Gaozong, İmparator Taizong döneminde ulaşılan sınır bölgelerini elinde tutması gerekirken bir yandan da sınır bölgelerini tehdit eden kuzey sınır ulusların yönetimini de kontrol altına almayı hedeflemiştir.

183 Chen Guocan (陈国灿), Anshi Luan Hou De Tang Er Sizhen (安史乱后的唐二庭 四镇), Tangdai Yanjiu (唐代研究),2.Cilt (第 2 卷), Beijing Daxue Chubanshe (北京大 学出版社), Bejing, 1996, s. 67.

107

650 yılı İmparator Gaozong döneminde, İl Kağan’a mağlup olup Çinliler’e esir düştüğünde Çebi Kağan başsız kalan Göktürkler halkı için hükümdar olmak istiyordu.

Fakat o sırada Sir Tarduşlar büyük bir güç halinde yükseliyordu. Çebi Kağan büyük kağan olmaya cesaret edemedi. Tang Hanedanlığı merkezine on bin li (yaklaşık 5760 km) mesafede bulunan bu merkezde Çebi Kağan kendini korumayı başardığı gibi gücünü de arttırmaya başladı. İyi yetişmiş askerlerinin sayısı otuz bine ulaşmıştı. Çebi Kağan zaman içerisinde daha da güçlenerek Sir Tarduşları yenilgiye uğratmıştır. Bu arada Çin ile siyasi temas kurmak istemiştir. Bunun için de oğlu İşbara Tegin’i Çin’in başkenti Chang-an’a göndermiş ve Tang Hanedanlığı’na Göktürk ulusuna özgü hediyeler sunmuştur. Ayrıca İmparator Taizong’a başkent Chang-an’a gelme arzusunda olduğunu ve bu konu hakkında izin istediğini bildirmiştir. İmparator güvendiği generalleri An Tiao Che ve Han Hua’yı refakat amacıyla görevlendirmiştir. Her iki general Çebi Kağan’ın yanına vardıklarında onun değişmiş olduğunu ve Çin’e gelmekten vazgeçtiğini görmüşlerdir.¹⁸⁴

657 yılında, Tang Hanedanlığı başarılı generallerinden Su Dingfang (苏定方) İl-Kullig İşbara Kağan’a saldırıda bulunduğunda, Batı Göktürk bünyesindeki her bir boy kısım kısım Tang Hanedanlığı’na bağlanmıştır. Xin Tang Shu, Juan 215, Tujue Zhuan kayıtlarında: ‘‘Tang Hanedanlığı elde ettiği topraklarda eyalet ve iller kurarak ayırmıştır.’’

şeklinde geçmektedir.¹⁸⁵ Yine Tang Hui Yao, 73. Cilt Anxi Genel Valilik kayıtlarında şu

184 Gök-Türkler 1-2-3, s. 256.

185 Xin Tang Shu, Juan 215, Liezhuan 140, s. 6075.

108

şekilde geçmektedir: ‘‘661 yılında, Tang Hanedanlığı geniş alana sahip olan Batı Bölgesi’nde bulunan toprakları Genel Valilik, Eyalet birimi ve Garnizon olarak ayırmıştır. ’’¹⁸⁶ Tian Shan Dağı’nın güney ve kuzeyi, Pamir’in batısında da Genel Valilik yönetim birimleri kurulmuştur. Batı kısmı İran’a kadar uzanmaktadır. Batı Bölgesi antik İpek Yolu’nun önemli güzergahında Anxi Genel Valilik Yönetim birimi kurulmuştur.’’¹⁸⁷

Ahmet Taşağıl da Göktürkler adlı eserinde konuya dair şu şekilde bahsetmiştir:

‘‘657 yılında Üç Karluk kabilesine Çinliler askeri valilikler verdiler. Mou-luo kabilesi Yin-shan Askeri Valiliği, Ch’ih-ssu kabilesi Ta-mo Askeri Valiliği, Ta-shihli kabilesi ise Hsüan-ch’ih Askeri Valiliği yapıldı. Kabilelerin reisleri askeri vali tayin edilmişlerdi. Bir süre sonra Ch’ih-ssu kabilesine Chin-fu eyaleti adı sunuldu. Arkasından bu üç Karluk kabilesi güneye doğru hareket etti. Muhtemelen geldikleri yer Tanrı Dağları silsileleri idi.

Bundan sonra Batı Göktürkler ve diğer küçük beylikler onlardan korkar olmuşlardı.¹⁸⁸

186 Tang Huiyao (唐会要), Juan 73,

http://www.guoxue123.com/shibu/0401/01thy/075.htm, 25.12.2019 tarihinde 15.40’da erişilmiştir.

187 Jiu Tang Shu, Juan 194, Liezhuan 144, s. 5185.

188 Gök-Türkler 1-2-3, s. 261.

109

Kuzeydoğu sınır bölgelerinde toprak bütünlüğünü sağlamak için Tang Taizong döneminden sonra da eski Kore Hükümdarı Gao Juli ile de mücadele devam etmiştir.

Tang Hanedanlığı kuzeydoğu bölgelerde Andong Genel Valilik yönetim birimini kurmuştur. Tang Hanedanlığı Batı Bölgesi’nde toprak bütünlüğünü sağlama amacı yanında diğer bölgelerde aynı amaç doğrultusunda savaşmıştır. En mühimi Tang Hanedanlığı ve İpek Yolu güzergahı için oldukça önemli bir noktada olan Batı Bölgesi kontrolünü ele geçirmek için genellikle Göktürkler ile savaşmıştır. Bu dönemde sınır bölgelerde bulunan uluslardan bir kısmı Tang Hanedanlığı yönetimine dahil edilmiştir.

Bu uluslar direkt olarak Tang Hanedanlığı’nın yönetim kapsamı altında dahil edilmiştir.

Bu doğrultuda Tang Hanedanlığı’nın sınır bölge yönetimi bazı kısımlara ayrılmaktadır.

Bunlardan Çin’in iç bölgeleri ilk kademeyi oluşturarak ve Tang Hanedanlığı’nın yönetim merkezidir. Çin’in diğer uluslar ile olan ilişkisi ikinci kademeyi oluşturur. Bahsi geçen diğer uluslar ise ikinci kademeye dahildir. ¹⁸⁹ Tang Hanedanlığı bu ulusları direkt olarak yönetim kapsamına dahil etmiş olsa da, yönetim şekli Çin’in iç bölgesi ile farklılık göstermektedir. Bu yönetim şekli ise Jimi yönetimi olarak adlandırılmaktadır. Jimi eyaleti Çin’in sınır bölgelerde azınlık uluslar için kurulan bir eyalettir. Bu uluslar dışında Tang Hanedanlığı’nın altın çağda olduğu dönemde mücadele ettiği Tibet ulusu gibi uluslar da bulunmaktadır.

189 Tian Haifeng (田海峰), Tang Gaozong Shiqi De Xiyu Shiju Ji Jinglüe Jianshi (唐 高宗时期的西域时局及经略检视), Qinghai Shifan Daxue Xuebao (青海师范大学学 报), Zhexue Shehui Kexueban (哲学社会科学版), 40.cilt, Sayı 4 (第 40 卷 ,第 4 期), 2018, s. 71 – 72.

110 3. BÖLÜM

ANXİ (KUÇA) GENEL VALİLİĞİ VE ANXİ DÖRT GARNİZON