Yollar ve Köprüler

Cumhuriyetin ilanından önce Maraş şehrinde ulaşımı sağlayacak olan yolların yeterli sayıda olmayışı ciddi problemleri de beraberinde getirmişti. Bu problemler sadece şehirlerarası yollarda değil aynı zamanda şehir içi yollarda da hissedilmiştir. Maraş merkezinde belli başlı bir caddenin olmayışı, ilçe ve köyle-riyle irtibatını sağlayacak yolların da uzun yıllar yapılamaması, şehri çağdaşı olan diğer illerden geri bırakmıştır.

Cumhuriyet öncesi ulaşım konusunda yetersiz bir görünüme sahip olan şehir, Cumhuriyet sonrasında da çok hızlı bir ilerleme gösterememiştir. Dikkat çekici olan ise önceki yıllarda başlanmış olan bu yolların inşaatlarının hala devam ediyor olmasıdır. Bu durum şehre yapılan belediye hizmetlerinde yetersiz kalın-dığının ve gerekli olan bu yollar için yeterince ilgi gösterilmediğinin kanıtıdır.²

1927-1928 yıllarında Maraş’ı çevresine bağlayan yolların durumu aşa-ğıdaki tabloda gösterilmiştir: Tabloya göre Maraş’ı çevresindeki şehirlere bağ-layacak olan yolların toplam uzunluğu ile kullanılabilir durumda olan sağlam kısımları karşılaştırıldığında ulaşım konusunda oldukça geri kalındığı fark edil-mektedir. Nitekim Maraş- Andırın yolunun % 4’ü, Maraş- Göksun yolunun %

1 Belediyeler İstatistiği (1926-1936), s. 522.

2 M. Dedeoğlu, Kahramanmaraş, s. 30.

167

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

5’i, Elbistan yolunun % 15’i, Gaziantep yolunun % 30’u, Maraş-Islahiye yolunun ise ancak % 55’lik bölümünün kullanılabilir durumda olduğu anlaşılmaktadır¹.

Tablo 85: 1927-1928 yıllarında Maraş’ı çevresine bağlayan yolların durumu.

Yolun

hududu 41+500 23+000 _ _ 18+500

Maraş-Gazi-antep 50+000 15+000 _ _ _

Pazarcık-Maraş 45+000 5+000 _ _ 2+500

Elbistan- Maraş 100+000 15+000 _ _ 5+000

Göksun-Maraş 100+000 5+000 _ _ 3+000

Andırın-Maraş 75+000 3+000 _ _ 3+000

1928-1929 senesinde yol çalışmalarının aynı güzergâhta devam ettiği aşağıdaki tabloda görülmektedir:² Ancak sadece Maraş-Islahiye yolunun yapı-mında belirgin bir ilerleme fark edilmektedir. Yolun sağlam kısmı bu yıl yapılan onarımla % 55’den % 85’e çıkarılmıştır.

Tablo 86: 1928-1929 yıllarında Maraş’ı çevresine bağlayan yolların durumu.

Yolun

hududu 41+500 35+000 _ _ 6+500

Maraş-Gazi-antep 50+000 15+000 _ _ _

Pazarcık-Maraş 45+000 5+000 _ _ 5+500

Maraş-Elbistan 100+000 20+000 _ _ 5+000

1 T.C Devlet Salnamesi (1927-1928), s. 1213; Bugün Maraş-Islahiye arası mesafe 74 km, Maraş-Antep arası mesafe 80 km, Maraş-Andırın arası mesafe 81 km, -Elbistan arası mesafe 158 km, Maraş-Göksun arası mesafe 89 km ve Maraş-Pazarcık arası mesafe 46 km’dir. Bugünkü rakamlar kimi zaman salname kayıtları ile çelişmektedir. Bu durum mesafenin yanlış yazıldığı veya araba yolu haricinde ara yollar tercih edildiği şeklinde yorumlanabilir. Bkz. http://www. kgm.gov.tr/27.06.2012

2 T.C Devlet Salnamesi (1928-1929), s. 701.

168

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

Göksun-Maraş 100+000 5+000 _ _ 3+000

Andırın-Maraş 75+000 3+500 _ _ 3+000

1930 yılına gelindiğinde önceki yıllarda olduğu gibi yol çalışmaları hala devam etmekte, henüz tam manasıyla bitirilen yol gözükmemektedir.¹ Ancak bu yıl Maraş-Gaziantep yolu üzerinde çalışmalara ağırlık verildiği ve yolun % 90’lık kısmının bitirildiği anlaşılmaktadır.

Tablo 87: 1929-1930 yıllarında Maraş’ı çevresine bağlayan yolların durumu.

Yolun

hududu 41+000 35+000 3+500 _ 6+500

Maraş-Gazi-antep 50+000 45+000 5+000 _ _

Pazarcık-Maraş 45+000 6+000 _ _ 5+500

Maraş-Elbistan 100+000 20+000 _ _ 13+000

Göksun-Maraş 100+000 5+000 _ _ 21+000

Andırın-Maraş 75+000 3+500 _ _ 4+500

Yukarıda adı geçen yolların dışında Maraş’ın otuzlu yıllardaki iktisa-di durumunu kurtaracak ve nefes aldıracak tek çözüm olarak görülen Maraş- Kayseri yolunun² yapılması konusunda Maraş Vilayet Kongresi tarafından üst makamlara başvuruda bulunulmuştur. Ancak bu istek adı geçen yıllarda hemen değerlendirilmeye alınmamış, bu yüzden de her yıl ocak ayında tekrarlanmıştır³. Yolun yapımının sadece Maraş için değil tüm yurt için önemli olduğu düşünül-düğünden hükümetin aldığı kararla keşfi yaptırılmıştır. Ancak proje için çok para gerekeceği, bu yüzden de işin uzayacağı anlaşılmıştır.

Vilayet makamı, yolların bir an önce açılması ve şehrin gelişmesi için büyük çaba göstermiştir. Öyle ki, işleri hızlandırmak adına çevre illerden de yar-dım ve destek istemekten çekinmemiştir. Yaryar-dım istenen illerden olan Kayseri’de bulunan ve askerlik vazifesinin yanı sıra, yurdun bayındırlık işlerine destek ça-lışmalarıyla bütün vatandaşın sevgisini kazanmış olan Kolordu Kumandanı Ali Hikmet Ak Erdem’e ulaşılarak işbirliği talep edilmiştir. Böylece alınan yardım-larla adı geçen yolun tesviyesi yapılarak tekerlekli bir araç geçebilecek hale ge-tirilmesine karar verilmiştir. Yapılan çalışmaların sonucunda işe karşılıklı olarak başlanmış, kısa sürede Göksun merkezinden Kayseri sınırına kadar olan yolun 30 km’lik kısmıyla, Maraş’tan başlayarak Kayseri’ye doğru olan yolun 40 km’lik

1 T.C Devlet Yıllığı (1929-1930), s. 551.

2 Maraş, 21 Ağustos 1934, S. 50, s. 1.

3 BCA, Fon:490.0.1 Yer No:496.1997.3

169

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

kısmında düzenleme yapılmıştır.¹

1935 yılında henüz tamamlanamamış olan Maraş-Göksun-Kayseri yo-lunun bitirilmesi için gerekli çalışmaların yapılması konusunda Maraş Vilayet Kongresinde kararlar alınmıştır. Bu kararlar doğrultusunda yolun sarp kısımları-nın düzeltilmesi ve köprülerin yapılması için Bayındırlık Bakanlığı’ndan gerekli yardımın istenmesine karar verilmiştir. Bu yönde çalışmalarını sürdüren dönem Vali Vekili Şevki Yalvaç, gayretlerinden ötürü yerel basında takdir toplamıştır ².

Şehrin iktisadi ve sosyal gelişmesine faydalı olacağı düşünülen Maraş- Göksun- Kayseri yolu haricinde, Maraş’ın, Fevzi Paşa – Diyarbakır tren yolu üzerinde iskelesi bulunan Eloğlu İstasyonuna bağlanması için de çalışmalar başlatılmıştır. Bu istasyona ulaşmak için 27 km’lik bir mesafenin demiryolu hattıyla döşenerek bağlantı sağlanması düşünülmüş ve karara bağlanmıştır.³ An-cak bir önceki yıl planlanan yol için yapılan çalışmalar yetersiz kalmıştır. Bu iş için Bayındırlık Bakanlığı’ndan gönderilen 5000 lira ihtiyaca tam cevap verememiş, sadece yoldaki kayaları atmak için alınan dinamitin maliyetini karşılayabilmiştir.

Yapılan her türlü çalışma ve gayrete rağmen uzun yıllar faaliyete geçirile-meyen Maraş- Göksun yolunun ancak 1935 yılının 6’ncı ayında açılabildiği anla-şılmaktadır. Yapılmakta olan köprülerin de tamamlanmasıyla birlikte otomobille Maraş’tan Göksun’a ve Kayseri’ye rahatça gidilip gelinebileceği ifade edilmiştir.⁴ Maraş Bayındırlık Müdürü Mehmet Ali Onat, Göksun yolunun tamamen açılıp açılmadığının keşfini yapmak üzere beraberinde bulunan Bayındırlık Baş Fen Memuru Hakkı Bey’le 24.08.1936 tarihinde otomobille Göksun’a gidip dön-müştür. Böylece yolun tam anlamıyla işlediği teyit edilmiştir.⁵

Kuşkusuz ki çevresinde pek çok çay ve Ceyhan nehri bulunan Maraş şehrinde, yol yapmak için sadece yol güzergâhı üzerinde bulunan kayaları atmak yeterli olmamıştır. Aynı zamanda gerekli görülen yerlere, yolun kesintisiz deva-mını sağlayacak yeni köprülerin de inşa edilmesi gerekmiştir.⁶ Bu amaçla yapılan planlamalarda Maraş- Göksun yolu üzerindeki köprülerin inşası için Bayındırlık Bakanlığı’ndan 20.000 lira yardımda bulunulmuştur.⁷

İhtiyaca binaen adı geçen yıllarda Fırnıs Nahiyesi üzerindeki Hamidiye Köprüsü’nün 124 metrelik inşaatı tamamen bitirilmiştir⁸. Güredin Suyu’nun, Ali Kayası önünde bulunan Tekirfırnız ve Zeytun çaylarının birleşmesinden mey-dana gelen oldukça geniş bir su olması, bu suyun üzerine bir köprünün daha yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Aynı güzergâhta 3 km ileride bulunan Tekir-fırnız suyu üzerine ikinci bir köprü, Suçatı mevkiindeki tekir suyuna da üçüncü bir köprünün yapılması, ilkbahar suları ile kapanan yol için zorunlu görülmüştür.

Ayrıca Kılavuzlu Köyü’nün üst kısmına Ceyhan Nehri üzerine ikinci bir

köp-1 BCA, Fon: 490.0.köp-1 Yer No:496.köp-1997.3; Maraş, 20 Kasım köp-1934, S. 63, s. köp-1.

2 BCA, Fon: 490.0.1 Yer No:496.1997.3; Maraş, 12 Mart 1935, S. 78, s. 1.

3 Maraş, 18 Aralık 1934, S. 67, s. 2.

4 Maraş, 20 Haziran 1935, S. 91, s. 1.

5 Maraş, 27 Ağustos 1936, S. 152-13, s. 5.

6 BCA, Fon: 490.0.1 Yer No:496.1997.3 7 Maraş, 11 Temmuz 1935, S. 94, s. 1.

8 Maraş, 2 Ekim 1934, S.56, s. 3.

170

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

rünün yapılması ihtiyaç olarak bildirilmiştir¹. Fırnız Nahiye’sinde Çardak Yolu üzerinde bulunan Karapınar Suyu üzerine de bir köprünün yapılmasının gerekli görülmesi üzerine çalışmalar başlatılmıştır.²

Yeni köprü inşaatlarının planlanması yanında eskiyen köprülerin tamir edilmesi de önemli görülmüştür. Tamire ihtiyaç duyulan köprüler arasında Cey-han Köprüsü ve önceki yıllarda inşa edilmiş olan Güredin Köprüsü de yer al-mıştır. Fırnıs Nahiyesine 1 saat 15 dakikalık mesafede bulunan kışla köprüsünün yıkılan taş kısmı tamir edilip, ahşap kısımları değiştirilmiştir. 1937 yılında ise Maraş-Kayseri yolu üzerinde bulunan Kömür Suyu ve Törbüzek Suyu üzerindeki köprülerin yapılması için Maraş il kongresinde talepte bulunulmuştur.³

28 Ekim 1937 tarihinde ilde tamamlanmış olan bayındırlık işleri ile ha-len inşaatı süren ve planlanan işlerin yürütülmesi konusundaki açıklamalarda;

Vilayette, Maraş-Eloğlu, Maraş-Gaziantep, Maraş-Göksun, Kayseri il çevresi yolu, Andırın-Üzecek, Göksun-Elbistan, Elbistan-Kapıdere yolu olmak üzere altı yolun açıldığı bildirilmiştir. Bunlardan Maraş-Eloğlu yolu üzerinde bulunan dört köprüden ahşap olan köprünün betonarme olarak yenilenmesi gerektiği düşünülmüş ve planlanmıştır. Yine Maraş-Gaziantep yolunun sağlam olan 15 km’sinin şose olduğu belirtilerek iki komşu ili birbirine bağladığı için çok önemli görülmüştür. Açılması zaruri görülen yollardan Maraş-Göksun-Kayseri il çevresi yolunun 117 km olduğu ve sarp dağlardan geçmesine rağmen büyük bir başarı ile toprak tesviyesinin bitirildiği duyurulmaktadır.⁴

Cumhuriyetin ilanından itibaren 15 yıl süresince Maraş’taki Bayındırlık faaliyetleri değerlendirildiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşmak mümkündür ⁵:

1-Maraş-Eloğlu istasyonu Islahiye hududu yolu: 54 km olan bu yolda 15 yıl içerisinde 26 km şose tamiratı ve 730m parke inşaatı yaptırılmış, emanet ve ihale yöntemiyle 83.964 lira sarf edilmiştir. Ayrıca muhtelif açıklıklarda yaptırı-lan dört betonarme köprü 37.730 liraya mal olmuştur. 8’inci km’deki ahşap Aksu köprüsü ise zaman zaman tamir edilmiştir. Bu köprünün yakınında 97.000 lira keşif bedeliyle betonarme bir köprü inşa edilmiştir.

2-Maraş-Gaziantep yolu üzerinde 15 yıl içinde 27 km şose tamir etti-rilmiş, emanet ve ihale yöntemiyle 26.301 lira sarf edilmiştir. Bu yol üzerinde bulunan ahşap Erkenez köprüsü ise birkaç kez tamir görmüştür.

3-Birçok yerlerinden hayvanın dahi geçemediği Maraş-Göksun yolu Kayseri Vilayeti hududuna kadar 128 km toprak tesviyesi yapılmak suretiyle açıl-mıştır. Yol üzerinde üç betonarme menfezle 31’inci kilometrede Güredin köprü-sü yaptırılmış ve bu işler için 123.972 lira sarfedilmiştir. Bu yol üzerinde 57.000 lira keşif bedelli Alikaya, 34.500 lira keşif bedelli Suçatı ve 29.000 lira keşif be-delli Tekir köprüleri betonarme olarak ihale edilmiş ve inşaatlarına başlanmıştır.

4- 67 km olan Göksun-Elbistan yolunda 38 km toprak tesviyesi yapıl-mış, emaneten 60.867 lira sarfedilmiştir.

5- Elbistan İlçesi Kapudere istasyonuna 65 km’lik bir yol ile

bağlanmış-1 BCA, Fon: 490.0.bağlanmış-1 Yer No:496.bağlanmış-1997.3 2 Maraş, 2 Ekim 1934, S. 56, s. 3.

3 BCA, Fon:490.1.0.0 Yer No:496.1997.5, s. 7.

4 Maraş, 28 Ekim 1937, S. 211-72, s. 6.

5 Maraş, 27 Ekim 1938, S. 263, s. 8-9.

171

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

tır. Bu yolda 15 yıl zarfında 49 km tesviye yapılmış, Sürgü köprüsü 1.040 liraya tamir ettirilmiştir. 86.604 lira emaneten sarfedilmiştir.

6- Andırın Kazasını Ceyhan istikametinde Üzücek mevkiine bağlayan 35 km’lik Andırın-Üzücek yolunda 23 km’lik tesviye yapılmış, 31.184 lira ema-neten harcanmıştır.

7- Göksun ile Saimbeyli arasındaki irtibatın sağlanması için Göksun’dan itibaren 22nci km’den Saimbeyli hududuna doğru 7 km’lik bir yolun tesviyesi yapılmış, 3.559 lira sarfedilmiştir.

8- Maraş ile Elbistan arasındaki 120 km’lik yolda 15 yıl içerisinde zaman zaman çalışılarak 20 km tesviye yapılmış ve Elbistan tarafında mevcut olan 14 km’lik kötü zeminli şose tamir ettirilmiştir. Ancak Elbistan ile Maraş arasındaki ulaşımın Kapudere- Elbistan yolu vasıtasıyla temin edilmesi yüzünden bu yol kullanılmamıştır.

1.5 Sağlık

Maraş’ın Cumhuriyet sonrası bilinen tam teşekküllü ve 25 yataklı olan hastanesi 1929 yılında açılmıştır¹. Hastanenin yönetimini bir cerrah üstlenmiş-tir. Bu yıllarda şehir seyyar olarak kullanılan bir etüve² sahiptir. Başka dispanseri ya da sıhhi müessesesi yoktur. İlçelerde de durum pek farklı değildir. Elbistan Kazası’nda, hükümet tabibinin idaresinde 5 yataklı bir dispanser ve bir buğu³ sandığı vardır. Andırın ve Göksun’da hastane ve dispanser yoktur. Göksun’da bir tane buğu sandığı vardır.⁴ 1937 yılında şehrin iki serbest doktorla resmi daireler-de ve hastanedaireler-de görev yapan toplamda 6 doktoru vardır.⁵

Maraş, Memleket Hastanesi Başhekimi olan Dâhiliye Uzmanı Dr. İhsan Ekin’in şehre geldiği günden itibaren hastanede bakmış olduğu hastalarla ilgili çıkarılan istatistikî bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu bilgiler aynı zamanda 9 yıl içerisinde şehirde yatarak ya da ayakta tedavi edilen hastaların sayısını da göstermektedir.

Tablo 88: 1929-1938 yılları arasında Maraş Hastanesinde tedavi gören hastalar Her Aya İsabet Eden Ortalama Miktar

Seneler Yatarak Tedavi Ayakta Poliklinik

Tedavisi Yatarak Poliklinikte

1929 327 1858 26 155

1930 293 1208 24 101

1931 538 1731 45 144

1 Maraş, 15 Temmuz 1937, S. 196-57, s. 3; Akdeniz Havzası Coğrafyası: Tabiî, Ziraî, Beşerî, Baytarî, Haz. Genel Kurmay Başkanlığı (Coğrafya Encümeni), C. 4, Ankara 1935, s. 94; M. Dedeoğolu, Kahramanmaraş, s. 87.

2 Yüksek sıcaklıkta aletleri dezenfekte etmekte kullanılan araç. Ötüken Türkçe Sözlük, s. 1511.

3 Serbest kalınca buhar ve gaz haline gelebilen maddelerle meydana getirilmiş ortamı dezenfekte eden ilaç. Ötüken Türkçe Sözlük, s. 687.

4 Akdeniz Havzası Coğrafyası, s. 94-95.

5 Maraş, 22 Temmuz 1937, S. 197-58, s. 3.

172

XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan

1932 577 2178 48 181

1933 458 1739 38 145

1934 387 1546 32 129

1935 338 2461 28 205

1936 334 2417 28 201

1937 448 5223 37 437

1938(7,5 aylık

mesaide) 412 4454 55 594

Şehirde, 1938 yılına ait olan ve 7,5 ay gibi bir sürede yapılan çalışmada, hastanede yatarak tedavi edilen 412 kişi olduğu tespit edilmiştir. Bu hastalardan 275’inin dâhili hastalıklardan, 137’sinin de cerrahi hastalıklardan tedavi gördü-ğü anlaşılmaktadır. Yine bu süre içerisinde ayakta tedavi edilen 4.454 kişinin, 3.294’ü dâhili hastalıklardan, 1.160’ı da cerrahi hastalıklardan tedavi edilmiştir¹.

Belgede XX. YÜZYILIN İLK YARISINDA MARAŞ ( ) Yrd. Doç. Dr. Nermin GÜMÜŞALAN (sayfa 166-172)