79. Redif 4 Maraş Alayı
1.7 Maraş Polis Teşkilatı
Polislerle ilgili ilk düzenleme 1907 yılında yayınlanan ”Polis Nizamna-mesi” ile yapılmıştır. Böylece polisin görev ve yetkileri, teşkilatlanması ve çalışma usulleri gibi konular belirlenmiştir. İttihat ve Terakki’nin iktidara gelmesi ile bir-likte polis teşkilatının güçlendirilmesi üzerinde yoğun çalışmalar yapılmış, özel-likle merkezi bir polis teşkilatı oluşturularak, tüm teşkilat denetim altında tutul-maya çalışılmıştır. Devletin en çalkantılı ve uzun yüzyılını oluşturan bu dönemde, sıkıntıyı en aza indirmek için polislerden etkin bir şekilde yararlanılmıştır2.
1907 tarihli Polis Nizamnamesine göre taşra teşkilatında görev yapan polisler merkez teşkilata bağlı olarak görevlerini sürdürmüşlerdir. Taşradaki hiye-rarşik düzende polis, vilayetlerde valinin, müstakil livalarda mutasarrıfın, ilçelerde ise kaymakamın emrinde çalışmıştır3.
1908’de Meşrutiyet’in ikinci defa ilan edilmesiyle birlikte Osmanlı Dev-let Teşkilatında birtakım değişikliklere gidilmiştir. Başlayan bu yeni süreçte de-ğişime uğrayan kurumlardan birisi de, Zaptiye Nezareti olmuştur. Bu nezaret 1908’de kaldırılmış, yerine 1908-1909 yılında asayiş ve güvenlikle ilgili muame-lelerin yürütülmesi amacıyla, Dâhiliye Nezaretine bağlı olarak Emniyet-i Umu-miye Müdüriyeti kurulmuştur. Asayiş ve güvenliğin yanı sıra; personel ve ofislerle ilgili tayin, terfi, ceza, emeklilik ve benzeri özlük işlerinin yürütülmesi amacıyla, müdüriyet bünyesinde çeşitli şubeler de açılmıştır.4
Osmanlı Devletinin, 1911-1922 yılları arasında Trablusgarp, Balkan, I.
Dünya Savaşı ve Millî Mücadele dâhil olmak üzere onbir yılda dört büyük savaşa girmiş olması, polis teşkilatının hayli zor bir süreçten geçmesine sebep olmuş-tur. Bu dönemde, elbise ihtiyacı, genel ihtiyaçların karşılanması, hatta maaşların ödenmesinde dahi sıkıntılar yaşanmıştır.5
Merkez polis teşkilatında yaşanan bu sıkıntılar, taşra teşkilatına da yansı-mış, bu çerçevede 1908-1918 yılları arasında Maraş’ta da benzer sıkıntılar görül-müştür. Özellikle 27 Şubat 1915’te şehrin müstakil livaya dönüşmesiyle birlikte
1 BOA, DH. ŞFR, 90 / 20.
2 Ali Dikici, “ Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türk Polis Teşkilatı (1923-1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S.72, C.XXIV, Kasım 2008, s. 2.
3 Ali Dikici,” Osmanlı’dan Devralınan Uygulama: Mülki İdare Amirlerinin Polis Yöneti-cisi, Polis Yöneticilerinin Mülki İdari Amir olması”, Türk İdare Dergisi, S.466, Mart 2010, s. 123.
4 Güler Yarcı,” Osmanlı Polis Kıyafetleri ve Müteahhit Terziler (1908-1923)”, Acta Turcica Çevirimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl:1, S.2/2, Temmuz 2009, s. 1.
5 Güler Yarcı, ,” Osmanlı Polis Kıyafetleri”, s. 41.
60
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
merkez müstakil polis teşkilatının kurulması için büyük bir çaba içerisine giril-miştir.1 16 Aralık 1915’te Maraş’ta 1 komiser, 1 muavin ve 5 polisten meydana gelen bir polis kadrosunun olduğu anlaşılmaktadır.2
1915 yılı Mayıs ayı itibariyle Maraş Livasının 40.000’i aşan bir nüfusa sahip olduğu, bu nüfusun da müslim ve gayrimüslimlerden oluştuğu görülmekte-dir. Bölgede asayişin sağlanması konusunda 7 kişiden oluşan polis mürettebatının mevcut nüfus göz önüne alınırsa birtakım sıkıntılar yaşamış olması normal karşı-lanmalıdır. Şehrin en az 30 polise ihtiyaç duyduğu bu dönemde 1 komiser muavi-ni ve 6 polis ile yetinmek zorunda kalınmıştır. Aynı günlerde Zeytun Kaymakamı da 1 muavin ile birkaç polise ihtiyacı olduğunu bildirerek istekte bulunmuştur.
Ancak polis tahsisi için yapılan bu başvurularla bir neticeye ulaşılamamıştır. Ka-lıcı kadroda yaşanan bu sıkıntılar sebebiyle Mutasarrıf Mümtaz Bey, kadrosu uy-gun olan kimi mahallerden geçici görevlendirmelerle, mevcut kadronun 20 kişiye çıkarılmasını istemiştir.3 Maraş’ta yaşanan polis ihtiyacının devam etmesi üzerine Mutasarrıf namına Muhasebeci Rıza Bey, polis nizamnamesinin 14. maddesine uygun olarak on şahsın polis adayı sıfatı ile görevlendirilmesi konusunda istek-te bulunmuştur. Ancak Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti bu konuda polis adayı kullanmak yerine Adana ve Halep vilayetlerinden beşer polisin geçici süreyle gö-revlendirilmelerine karar vermiştir.4
22 Aralık 1916 tarihine gelindiğinde Maraş polis kadrosunda, 1 ikinci komiser, 12 polis memuru ile toplamda 13 memurun yer aldığı görülmektedir.5 Bir önceki yıla kıyasla polis kadrosunda ciddi bir artış olduğu anlaşılmaktadır.
Ancak yıl içerisinde birtakım yolsuzluk haberleri ile gayrimüslim teba-anın memuriyetleri konusunda sıkıntılar yaşandığı görülmektedir. Örneğin; 18 Kasım 1916 tarihinde şehirde görev yapan polis memurlarından Eskin Avran’ın şehrin havası ile uyum sağlayamadığı ve Türkçe okuyup yazmasının da zayıf ol-duğu gerekçesiyle başka bir yerde istihdam edilmesi istenmiştir.6 8 Nisan 1916 tarihinde ise Maraş Sancağı İkinci Komiseri olan Tevfik Efendi’nin birtakım yolsuzluklar yaptığı, sağdan soldan para aldığı, daireye ait olarak kendine ema-neten verilmiş olan paraları üzerinde taşıyıp kendi ihtiyaçlarına harcadığı tespit edilmiştir. Ayrıca kayınbiraderinin hanımını kendine nikâhlayan Tevfik Efendi, hem ahlâki yönden hem de görevini kötüye kullandığı için memuriyetten azle-dilmiştir.7
Polis Mürettebatında maddi açıdan yaşanan bunca sıkıntıya ve polis
açı-1 BOA, DH. EUM. MEM, 62/50.
2 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Levazım, (BOA, DH. EUM.
LVZ),31/41.
3 BOA, DH. EUM. MEM, 64/42.
4 BOA, DH. EUM. MEM, 62/48.
5 Maraş Polis Kadrosunda Görevli Memurların İsimleri: İkinci Komiser Cemal Efendi, Polis Adayı Salih Efendi, Polis Memuru Veli Faik Efendi, Polis Memuru Mehmet Efendi, Polis Adayı Hacı Sait, Polis Memuru Memiş, Polis Memuru Mürteza Efendi, Polis Adayı Ahmet Efendi, Polis Adayı Ali Adil Efendi, Polis Memuru Halit Efendi, Polis Adayı İsmail Efendi, Geçici Polis Memuru Selim Sami Efendi ve Polis Memuru Abdulkadir. Bkz. BOA, DH. EUM. MEM, 86/59.
6 BOA, DH. EUM. MEM, 80/83.
7 BOA, DH. EUM. MEM, 75/20.
61
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
ğına rağmen, bu yıllarda polis olmak hiç de kolay değildir. Sıkı bir elemeden geçirilen polis adayları şartlara uygun görülmedikleri takdirde kolayca ilişikleri kesilebilmiş, hatta yapılan sınavda bir eksik tespit edildiğinde sınavları iptal edil-miştir. Örneğin; 23 Ocak 1917 tarihinde Maraş polis kadrosundan aday Ahmet Efendi’nin imtihan evrakı Dersaadet Polis Mektebi Komisyonunca tetkik edil-miş, yapılan imtihan kabul görmemiş ve ilişiğinin kesilmesine karar verilmiştir.1 Aynı şekilde Maraş Sancağı polis kadrosundan olan aday Ömer Adil Efendi’nin de imtihan evrakı kabul görmediği için kaydı silinmiştir.2
Bu dönemde sadece polis memuru sıkıntısı değil aynı zamanda mevcut olan polis memurunun ihtiyaçlarının karşılanması konusunda da sıkıntıya düşen Levazım Müdüriyeti kimi bölgelerde kıyafet ve çizme konusundaki ihtiyacı gi-dermek için o bölgelerde imal edilmesi yoluna gitmiştir. 16 Aralık 1915 tarihli bir belgede Maraş Mutasarrıflığı Emniyet-i Umumiyeye; “Maraş Polis müretteba-tının 1331 senesi çizme istihkaklarının yerli malından Maraş’ta imal edilmek üzere 1824 kuruşun havalenamesine…” diyerek 1915 senesi çizme ihtiyacının Maraş’ta yapılan imalat ile karşılanacağını bildirmiştir.3
1915-1916 yılları arasında muhtelif aylarda polis mürettebatının ihtiyaç-ları için Emniyet-i Umumiye Dairesine bütçeden ayrılan para ve yapılan harca-malara bakıldığında, genellikle polis teşkilatı için taahhüd olunan paranın öde-nemediği görülmektedir. Komiser ve muavinleri ile polis memuru maaş kalemleri gözden geçirildiğinde ilk aylarda taahhüd edilen para 12.000 kuruş iken, kasım ayından itibaren 7.800 kuruşa düşürülmüştür. Ödenen rakam ise hemen hemen taahhüd edilenin yarısından daha az olmuştur. Aylara göre iniş ve çıkışların oldu-ğu görülmektedir. İlaç için adı geçen yıllar arasında sadece bir ay taahhüd edilen para ödenebilmiş, daha sonraki aylarda taahhüdde bulunulduğu halde hiç öde-me yapılamamıştır. Muhtelif harcamalar, elbise, kırtasiye, aydınlanma ve ısıtma başlıkları altında belli edilen rakamlar ilk aylarda biraz daha yüksekken ilerleyen aylarda düşmeye başlamıştır.
Aşağıda aylara göre verilmiş olan tablolar Maraş Polis Teşkilatına adı geçen yıllarda tahsis edilen bütçenin kalemlere göre ayrıntılı dağılımını vermek-tedir.
Tablo 27: Maraş Polis Teşkilatı için şubat ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı4.
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinler 6.923 8.271 12.000 12.000
Polis Memurları 25.844 28.244 28.800 28.800
Aydınlatma ve Isıtma 402 402 402 402
Kırtasiye 147 147 150 150
1 BOA, DH. EUM. MEM, 84/17.
2 BOA, DH. EUM. MEM, 86/44.
3 BOA, DH. EUM. LVZ, 31/41.
4 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Muhasebe Kalemi, ( BOA, DH. EUM. MH ), 132/83, lef. 1
62
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
Elbiseler 2.080 2.080 3.904 3.904
İlaçlar 80 80 165 165
Harcırah 170 170 170 170
Çeşitli Masraflar 127 127 130 130
YEKÛN 35.775 39.523 45.721 45.721
Tablo 28: Maraş Polis Teşkilatı için ocak ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı1
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 6.323 7.671 12.000 12.000
Polis Memurları 23.444 25.744 27.700 27.700
Aydınlatma ve Isıtma 402 402 402 402
Kırtasiye 147 147 150 150
Elbiseler 880 880 3.904 3.904
İlaçlar 0 0 165 165
Harcırah 170 170 170 170
Çeşitli Masraflar 127 127 130 130
YEKÛN 31.495 35.243 45.721 45.721
Tablo 29: Maraş Polis Teşkilatı için aralık ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı 2
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 4.923 6.323 12.000 12.000
Polis Memurları 21.496 23.444 28.800 28.800
Aydınlatma ve Isıtma 172 172 172 172
Kırtasiye 100 100 150 150
Elbiseler 880 880 880 880
İlaçlar 0 0 165 165
Harcırah 0 0 0 0
Çeşitli Masraflar 80 80 130 130
YEKÜN 27.652 21.000 42.297 42.297
1 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 2.
2 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 3.
63
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
Tablo 30: Maraş Polis Teşkilatı için kasım ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı 1
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 3.703 4.923 7.800 7.800
Polis Memurları 19.200 21.200 21.600 21.600
Aydınlatma ve Isıtma 172 172 172 172
Kırtasiye 81 81 100 100
Elbiseler 880 880 880 880
İlaçlar 0 0 115 115
Harcırah 0 0 0 0
Çeşitli Masraflar 80 80 80 80
YEKÜN 24.116 27.336 30.747 30.747
Tablo 31: Maraş Polis Teşkilatı için ekim ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı2
Komiser ve Muavinleri 3.430 3.600 7.800 7.800
Polis Memurları 16.800 19.200 21.600 21.600
Aydınlatma ve Isıtma 122 166 176 176
Kırtasiye 81 81 100 100
Elbiseler 880 880 880 880
İlaçlar 0 0 115 115
Harcırah 0 0 0 0
Çeşitli Masraflar 30 30 80 80
YEKÜN 21.343 23.913 30.747 30.747
Tablo 32: Maraş Polis Teşkilatı için eylül ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı3
Komiser ve Muavinleri 3.430 3.600 7.800 7.800
Polis Memurları 16.800 16.800 21.600 21.600
Aydınlatma ve Isıtma 103 103 172 172
Kırtasiye 67 67 100 100
İlaçlar 0 0 115 115
Çeşitli Masraflar 30 30 80 80
Elbiseler 880 880 880 880
YEKÜN 21.310 21.480 30.747 30.747
1 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 4.
2 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 5.
3 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 6.
64
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
Tablo 33: Maraş Polis Teşkilatı için ağustos ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı1
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 2.872 3.000 3.600 3.600
Polis Memurları 14.400 14.400 14.400 14.400
Aydınlatma ve Isıtma 75 75 172 172
Kırtasiye 40 40 50 50
İlaçlar 0 0 65 65
Çeşitli Masraflar 30 30 30 30
Elbiseler 880 880 880 880
YEKÜN 18.298 18.426 19.197 19.197
Tablo 34: Maraş Polis Teşkilatı için temmuz ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı2
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 2.872 3.000 3.600 3.600
Polis Memurları 12.000 12.000 14.400 14.400
Aydınlatma ve Isıtma 58 58 87 87
Kırtasiye 32 32 50 50
Elbiseler 400 400 880 880
İlaçlar 0 0 65 65
Çeşitli Masraflar 30 30 30 30
YEKÜN 15.393 15.521 19.112 19.112
Tablo 35: Maraş Polis Teşkilatı için mayıs ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı3
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 1.115 1.800 3.600 3.600
Polis Memurları 4.800 7.200 14.400 14.400
Aydınlatma ve Isıtma 14 14 87 87
Kırtasiye 8 8 5 5
İlaçlar 0 0 65 65
Çeşitli Masraflar 30 30 30 30
YEKÜN 5.967 9.052 68.232 18.232
1 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 7.
2 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 8.
3 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 10.
65
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
Tablo 36: Maraş Polis Teşkilatı için nisan ayı sonuna kadar tahsis ve sarf olunan yekûnun kalemlere göre dağılımı1
Bütçesindeki Ödenen
(krş) Tahakkuk Eden
(krş) Taahhüd Olunan
(krş) Havalesi Gelen
(krş)
Komiser ve Muavinleri 557 1.200 3.600 3.600
Polis Memurları 2.400 4.800 14.400 14.400
Aydınlatma ve Isıtma 14 14 87 87
Kırtasiye 8 8 50 50
İlaçlar 0 0 65 65
Çeşitli Masraflar 30 30 30 30
YEKÜN 3.010 6.052 18.232 18.232
1917 yılına gelindiğinde Maraş Livası polis kadrosunun; 1 komiser, 1 muavin ve 13 polis memurundan oluştuğu bildirilmektedir2. Ancak mevcut kad-ronun ihtiyaçlarının karşılanması konusunda sıkıntılar yaşandığı, polis kadro-su için istenilen 15 revolver silahtan 14’ünün ellerine ulaşması ile açıklanabilir3. Aynı yıl içerisinde I. Dünya Savaşı’nın getirmiş olduğu sıkıntıları şiddetle his-seden polisler, çok zaman geçmesine rağmen ihtiyaç duyulan kaputların ellerine ulaşmamasından şikâyetçi olmuşlardır. Haziran ayının girmesiyle havaların ısın-dığı ama polisin hala kışlık kıyafetlerle görevine devam etmek zorunda kalısın-dığı bildirilmektedir. Bir takım yazlık elbisenin ortalama 600 krş değerinde olduğu anlaşılan dönem içerisinde, polis kadrosunun ihtiyacı olan kıyafetler yakın çevre-den temin edilmek istenmiş ancak gereken bedelin gönderilememesi yüzünçevre-den alım yapılamamıştır4.
I. Dünya Savaşı’nın sonuna gelindiği 5 Ekim 1918 tarihinde, şehrin gerek konumu gerekse nüfusunun kalabalık olması sebebiyle polis kadrosunun yeter-sizliği üzerinde durulmuş ve mutasarrıflık kadroya on polisin daha atanmasının uygun olacağını yetkililere bildirmiştir.5Mutasarrıflık, her ne kadar sürekli memur isteğinde bulunsa da, aslında mevcut olan polis kadrosunun dahi, ihtiyaçları için-de bulunulan savaş şartları sebebiyle karşılanamaz olmuştur. Örneğin: Vaktiyle kirası 500 kuruş olarak belli edilen ve Çarşı Karakolu olarak kullanılan binanın bile 1914, 1915, 1916 ve 1917 senelerine ait birikmiş 2000 kuruşluk borcunun ödenemediği bildirilmektedir. Dâhiliye Nezareti birikmiş kiraya karşılık olarak ancak 800 kuruşluk bir ödeme için havale gönderdiğini bildirmekle yetinmiştir 6.
1 BOA, DH. EUM. MH, 132/83, lef. 11.
2 Maraş Polis Kadrosunda Görevli Memurların İsimleri: Komser-i Sani Cemal Efendi, Komiser Muavini münhal, Polis Memuru İsmet Efendi, Polis Memuru Halil Efendi, Polis Memuru Veli Faik Efendi, Polis Adayı Ahmet Efendi, Polis Adayı Ömer Adli Efendi, Polis Memuru Hafız Ali Rıza Efendi, Polis Memuru Mehmet Halis Efendi, Polis Memuru Selman Farisi Efendi, Polis Adayı İsmail Efendi, Polis Adayı Ahmet Zeki Efendi, Polis Memuru Abdullah Efendi, Polis Memuru (talep olmadığından boş) Bkz. BOA, DH. EUM.
MEM, 83/16.
3 BOA, DH. EUM. LVZ, 40/35.
4 BOA, DH. EUM. LVZ, 39/140.
5 BOA, DH. EUM. MEM, 103/13.
6 BOA, DH. EUM. MH, 185/26.
66
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
İlerleyen yıllarda mevcut problemlerin artarak devam ettiği görülmektedir.
Maraş Mutasarrıflığının, üç kez Emniyet-i Umumiyeye, bir kez de Dâhiliye Nezaretine farklı tarihlerde yazmış olduğu yazılarda, Liva polis kadrosunun kalpak ve potinlerinin artık bekletilecek halinin kalmadığını, Maraş ve civarında savaş sebebiyle ihtiyaçların temininin yapılamadığı bildirilmektedir.1Liva polis kadrosuna 1916 senesinden bu yana kışlık ve yazlık elbise ve çizme temin edi-lemediği, bu yüzden memurların oldukça eski kıyafetlerle görevlerini yapmaya çalıştıkları anlatılarak, şerefli bir mesleğin çalışanları olarak bu durumdan çok fazla rahatsızlık duyulduğu, yeterince düzen ve intizamın sağlanamadığı anlatıl-maktadır. Ayrıca liva polis kadrosunun sayısının zaten fazla olmadığı belirtilerek Maraş ve çevresinde kış aylarının soğuk geçtiği, özellikle yağmur ve kara karşı bulundurulması zorunlu olan muşambalardan ihtiyacı olanlara yeniden verilmesi konusunda istekte bulunulmuştur. 2 Bu istekler sonucunda 4 Mayıs 1918 tarihin-de Maraş’a sevk edilmek üzere bir sandık potin ve kalpağın şimendifere verildiği bildirilmiştir.3
Yukarıda verilen tarihlerde polis kadrosunun ihtiyaçlarını teminde yaşa-nan sıkıntılar sadece Maraş’a has değildir. Adı geçen tarihlerde özellikle I. Dünya Savaşı yıllarında Emniyet Müdürlüğü kumaş bulmakta sıkıntı çekmiştir. Erkan-ı Harbiye’nin isteği üzerine Osmanlı Mensucat fabrikalarında dokunan kumaşlar yetersiz kalmış, bundan sonra Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti, İzmir’deki doku-ma fabrikalarına aba kudoku-maş yaptırmıştır. Mevcut açığı kapatdoku-mak için Yalova’daki fabrikalarına ricacı olan kurum, Kayseri ve Uşak’ta el tezgâhlarında dokunan ka-litesi düşük yerli kumaşlardan elbise imal ettirmek istemiş ancak olumlu cevap alamamıştır.4