MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE MARAŞ (1919-1922) 1- Güneydoğuda İngiliz Emelleri ve Maraş’ın İşgali
4. Maraş’a Çevre İllerden Yapılan Yardımlar
Milli Mücadele Dönemi kuşkusuz ki milletimizin tek vücut halinde yap-tığı mücadeleler içerisinde en önemli olanlarından biridir. Özellikle Milli Müca-delenin ilk zaferinin gerçekleştiği Maraş Savunması’nda, bölge halkının gösterdi-ği direnç ve azim tüm ülke çapında ses getirmiş ve yardımlara vesile olmuştur. Bu dönem içerisinde halkımız başta Maraş olmak üzere, güney bölgesinde yaşanan
nr:36, s.2.
1 C. Çoğalan-H. Kurtaran, Her Yönü İle Maraş, s.49; A. Bağdadlılar, Uzunoluk, s.133.
2 TİTE, Kutu No: 317, Belge No: 56.
3 M. Yetişkin, “Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları”, s. 7.
4 M. Yetişkin, “Ermenilerin Maraş’tan Ayrılmaları”, s. 8.
153
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
işgaller sonucunda meydana gelen sıkıntıları gidermek adına yardım ve destekle-rini en üst düzeyde tutmuştur. Bu yardım ve destekler hem maddi hem de manevi olarak iki şekilde gerçekleştirilmiştir. Manevi destek olarak ülkenin dört bir tara-fında yapılan protesto ve mitingler, maddi destek olarak yiyecek, giyecek ve para yardımı görülmektedir.
Maraş ve güney cephesi ile İzmir’in işgali Meclis-i Mebusan Riyaseti-ne birçok yerden protesto telgrafları gelmesiRiyaseti-ne Riyaseti-neden olmuştur. Telgraflar, tetkik edilmiş ve içindekilere göre gerekli işlemlerin yapılması için Encümeni Mahsus mazbatası ile Divan-ı Riyasetçe havale olunmuştur.1
21 Ocak 1920’de başlayıp 11 Şubat 1920 tarihine kadar süren Maraş içerisindeki mücadeleler, halkın varını yoğunu harcamasına neden olmuştur. Bu sebeple savaş esnasında ve sonrasında şehirde büyük ölçüde yiyecek ve giyecek sıkıntısı yaşanmıştır. Mustafa Kemal Paşa, 10 Şubat 1920 tarihinde yurt ça-pında yayınladığı bir genelgeyle dikkatleri şehrin üzerine çekmiş ve şu çağrıda bulunmuştur: “ İnsaniyetin tüylerini ürpertecek zulümlere maruz kalan Maraşlı kardeşlerimizin ihtiyacını karşılamak ve imdatlarına yetişen kahraman Kuvâ-yı Milliye fertlerinin zaruri masraflarına sarf edilmek üzere toplanacak yardımların, Maraş Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Merkeziyesi emrine ödenmek üzere Ziraat Bankası Elbistan Şubesine gönderilmesi rica olunur.” 2
Yine benzer ifadelerle Dâhiliye Nezareti de Sivas Valiliğine gönderdiği yazıda Maraş’ta çarpışmalardan sonra, şehirde fazlası ile zahireye ihtiyaç duyul-duğunun anlaşıldığını ve bu sebeple en yakın şehir ve kasabalardan mümkün ol-duğu kadar zahirenin gönderilmesinin gerekli olol-duğunu bildirmektedir.
Ülkemizin çeşitli bölgelerinden gelen bu maddi yardımlar Ziraat Ban-kası Elbistan Şubesinde açılacak olan bir hesapta toplanacak ve III. Kolordu Ko-mutanı Albay Selahattin Bey’in gözetiminde gerekli yerlerde kullanılacaklardı.
Yapılan bütün bu çalışmalar ve çağrılardan sonra Anadolu’nun pek çok şehir ve kasabasından Maraş’a yardımlar gelmeye başlamıştır.3 Maraş’a yapılan bu yar-dımlardan tespit edebildiklerimiz şunlardır:
28 Şubat 1920 tarihli bir yazıda Meclisi Vükela kararı ile Maraş şehrinde yaşanan felaket dolayısı ile acilen ı gayri melhuz (düşünülmeyen masraf-lar) tertibinden şimdilik 10.000 liranın acilen tahsisi ve gönderilmesi için karar verildiği anlaşılmaktadır.4
Maraş’ta mücadele eden Kuvâ-yı Milliye’nin ihtiyaçlarını karşılamak için 800.000 kuruş madeni para Elbistan’dan, 110.000 madeni para, 800 kud buğday Darende’den 112.000 kuruş madeni para, Gürün’den, 100.000 kuruş evrak-ı nak-diye Kastamonu Vilayetinden gönderilmiştir. Ayrıca Sivas Vilayetinde felaketze-delere yardım amaçlı milli bir sandık oluşturulmuştur.5 16 Şubat 1920 tarihinde Sivas’ta ki Millet Sandığından Maraş felaketzedeleri için 200.000 kuruş
gön-1 Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, gön-16 Şubat gön-1920, İ:gön-10, C:gön-1, s. gön-103.
2 ATASE, (ATAZB – 1),Sıra No: 3288, Kutu No: 26, Gömlek No: 54, s. 54-4;
Y.Akbıyık,” Milli Mücadele Sırasında Maraş’a Yapılan Yardımlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 21, C. 7, Temmuz 1991, s.1,2.
3 Y.Akbıyık,” Maraş’a Yapılan Yardımlar”, s. 1, 2.
4 BOA, MV, 218/78.
5 İrade-i Milliye, 9 Şubat 1336 (9 Şubat 1920), nr.24, s.1
154
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
derildiği bildirilmektedir. Havzadan 20.000 kuruş, Amasya’dan 100.000 kuruş Maraş için gönderilmiştir. Kadın Müdafaa –i Vatan Cemiyetinin çalışmaları ile toplanan 318 lira da Maraş’a ulaştırılmıştır.1 Yine Sivas hanımlarının çalışmaları ile 8 Mart’ta Maraş ve İzmir’e ulaştırılmak üzere 37.230 kuruşun toplandığı an-laşılmaktadır.2 18 Mart’ta 44.360 kuruş,3 29 Mart’ta 49.185 kuruş4 1 Nisan itibari ile toplam yekün 51.005 kuruşa yükselmiştir. Sivas hanımlarının çalışmaları ile toplanan bu meblağa çeşitli kalemlerle birlikte İzmir ve Maraş felaketzedeleri için harcanmıştır.5
Çeşitli illerden gelen yardımlar içerisinde Cide (Kastamonu)’de yer almıştır. Vatanperver Maraşlıların masrafını karşılamak üzere 5000 kuruşun Elbistan Şubesine gönderilmek üzere postaya verildiğini 6 Şubat tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya bildirilmişlerdir.6
Samsunlular da Maraş’ta sıkıntıyı düşmüş olan dindaşlarına naçizane yardım olmak üzere 1000 lirayı Ziraat Bankasına telgraf havalesi ile Elbistan Heyet-i Merkeziyesi adına göndermişlerdir.7
Ankara’da Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları yapılan yardımlardan geri durmamışlar, Maraşlı fedakâr kardeşlerimize şehrin ihtiyaçlarına yardım olması adına Heyet-i Temsiliye namına 10.000 kuruşu Elbistan Ziraat Bankası şubesine göndermişlerdir.8
Maraş’a yardım etmek isteyen Amasyalılardan 1000 lira, Gümüşhacıköy’den 300 lira, Havzadan 200 lira, Sivas Millet Sandığından 2000 lira Ziraat Bankasına gönderilmiştir.9
Burdur Maraş için 200 lira10, Denizli 40.000 kuruş11, Amasya’dan 600 lira12, Tefenni’den 13 460, Eğirdir’den 200 lira gönderilmiştir.14
1 İrade-i Milliye, 16 Şubat 1336 (16 Şubat 1920), nr. 25, s. 2.
2 İrade-i Milliye, 8 Mart 1336 (8 Mart 1920), nr. 29, s. 4.
3 İrade-i Milliye, 18 Mart 1336 (18 Mart 1920), nr. 31, s. 4.
4 İrade-i Milliye, 29 Mart 1336 (29 Mart 1920), nr. 33, s. 3.
5 İrade-i Milliye, 1 Nisan 1336 (1 Nisan 1920), nr. 34, s. 4.
6 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-9.
7 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-18.
8 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-19.
9 ATAS E, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-28.
10 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-34.
11 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-35.
12 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-39.
13 Tefenni: Konya- Hamit/ Konya-Burdur (Siroz) bugün Burdur’un ilçesidir. Bkz.Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları, Ankara 2006, s. 497
14 ATASE, (ATAZB – 1), Kutu No: 26, Gömlek No: 54, Belge No: 54-53.
155
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
Tablo 78: Maraş’a çevre illerden yapılan yardımlar
Gönderildiği Tarih Gönderildiği Yer Gönderen Şehir Lira/ Kuruş 22 Şubat 1920 Elbistan Ziraat Bankası Kastamonu 1000
28 Şubat 1920 Ziraat Bankası Merzifon 725/73
18 Şubat 1920 --- Isparta 200
12 Şubat 1920 Ziraat Bankası Amasya 1000
18 Şubat 1920 Sivas Antalya 1200
17 Şubat 1920 Ziraat Bankası Denizli 400
6 Şubat 1920 Posta ile Cide (Kastamonu) 50
17 Şubat 1920 Ziraat Bankası Maraş Sivas 2000
15 Şubat 1920 Ziraat Bankası Elbistan Havza 200 17 Şubat 1920 Ziraat Bankası Elbistan Gümüşhacıköy 300 14 Şubat 1920 Ziraat Bankası Elbistan Gerede 100 14 Şubat 1920 Ziraat Bankası Elbistan Samsun 1000
Toplam 8.175.732
156
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan
157
XX. Yılın İlk Yarısında Maraş Yrd. Doç. Dr. Nermin Gümüşalan