Yerel Yönetimlerde Özerklik 1 Tanımı

Özerklik, yerel yönetimlerin icrai karar verebilme, bu kararları serbestçe uygulayabilme, görev alanlarında gerekli düzenlemeleri yapabilme ve kurallar koyma,

193 _{Ahmet Hamdi Aydın, “Güvenlik Hizmeti Yerel Olarak Sunulabilir Mi?: Yerel Hizmet Kavramı}

Açısından Bir Tartışma”, Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, TODAİE Yayını, Ankara, 2002,

S:408 194

Tekin Akıllıoğlu, “ Kamu Yararı Kavramı Üzerine Düşünceler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:24, Sayı:2, Haziran 1991, S:3

195

Şeref Gözübüyük , “ Yönetsel Yargı”, Ankara , 1993, S:183 196

Bilal Eryılmaz, “a.g.e.”, Ss:34-35 197

Firuz Demir Yaşamış, “ Kamu Yönetimi Kuramında ve Uygulamasında Yeni Gelişmeler:

bütün bunları yapabilecek mali iktidara sahip olabilme ve mali kaynakların özkaynaklarla güçlendirilmesi şeklinde ifade edilebilir198.

Yerel özerklik yerel yönetimlerin yerel nitelikteki hizmetlerini daha iyi yerine getirmelerinin yanında yerel toplulukların kendi kendini yönetme yeteneklerini geliştirmek, katılımcı ve demokratik bir yaşam biçimi geliştirmek, korumak ve zenginleştirmek amacıyla da kullanılır199.

Özerkliğin bazı sınırları vardır. özerkliğin sınırlarını anayasa ve yasalar belirler. Özerklik, yerel bazı kişi ve gruplara çıkar sağlamak amacıyla değil, yerel hizmetlerin basit, ucuz ve etkin bir biçimde yürütülmesi için kullanılır200.

Özerk bir yerel yönetim organı seçim ile iş başına gelir. Görevlerini hiçbir karışma olmazsızın kendileri yürütürler ve tüzel bir kişiliğe sahiptirler. Özerk yönetim tam bir bağımsızlık anlamında kullanılmamalıdır. Burada önemli olan yerel yönetimlerin mümkün olduğunca geniş bir özerklikten yararlandırılmaları ve kendi kaynaklarıyla faaliyetlerini yürütebilmeleridir201. Yerel yönetimlerin almış olduğu kararlar ve yapmış oldukları faaliyetler ulusal yararlara uygun olmalıdır. Merkez yerel yönetimi denetlemelidir. Ancak bu denetim yerel yönetim görevlerinin özlük işlerine kadar varmamalıdır. Merkezi yönetim genel çerçeveyi belirlemeli ve yerel özerkliği sınırlayıcı düzenlemelerden kaçınmalıdır202.

Yerel özerklik ilkesi olumlu bir şekilde düzenlenip yürütüldüğü taktirde yerel yönetimlere oldukça fazla yarar sağlayacaktır. Bunların bir kısmını şöyle özetleyebiliriz;

- Teknolojik ve toplumsal gelişmeler sonucu giderek artan hizmetlerin

karşılanmasında t-yerel yönetimlere esneklik ve yetki kazandırır,

- Yerel yönetimlere kendi öz koşullarına en uygun yönetim yapısı ve

biçiminin belirlenmesine olanak sağlar,

- Yerel yönetimi merkezi yönetimin gereksiz karışmalarından korur,

198 _{Ertuğrul Acartürk, Sacit H. Akdede, “Avrupa Yerel Yönetimler Özerkliği Şartı Karşısında}

Türkiye’de Yerel Yönetimler”, Yerel Yönetimler Kongresi, Bildiriler Kitabı, Biga Belediyesi

İşbirliğiyle, Çanakkale, 3-4 Aralık 2004, S:355 199

Mehmet Özel, “Kamu Yönetiminde Yeni Bir Örgütlenme İlkesi: Yerellik”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt:9, Sayı:3, Temmuz, 2000, Ss:25-43

200

Nuri Tortop, “Mahalli İdareler”, TODAİE, Yayın No:211, Ankara, 1984, S:21 201

Ruşen Keleş, “Yerinden Yönetim ve Siyaset”, Ss:47-48 202

Ali Erkan Eke, “ Anakent Yönetimi ve Yönetimler Arası İlişkiler”, A.Ü.S.B.F. Yayını, No:505, Ankara, 1982, S: 182

- Yerel yönetimde üretkenliği arttırır,

- Yerel yönetimler yerine getirmekle yükümlü oldukları hizmetlerde

serbest karar alabilirler,

- Özerklik, merkezi yönetim ile yerel yönetim arasındaki yetki

kargaşasını ortadan kaldır,

- Hangi hizmetim hangi kurum tarafından yerine getirileceğini

belirleyerek merkezi yönetimin gereksiz karışmalarını önler203

Merkeziyetçiliğin parçalanması olarak da ifade edilen özerklik, kamu bürokrasisi dışında iktidar kaynaklarının oluşmasına neden olmakta ve bu odakların kendi ihtiyaçlarını kendilerinin karşılaması gerektiği görüşünü ortaya koymaktadır. Bu durum özerkliğin demokrasi için vazgeçilmez bir unsur olduğunu gösterdiği gibi iktidarın parçalanması nedeniyle Post- Fordist dönüşümünde temel bir niteliğini oluşturmaktadır. Yerel özerklik sayesinde, tüm kararların bir otorite tarafından alınması yerine pek çok merkez tarafından alınması durumu diğer değerler olan etkinlik ve verimlilik açısından büyük önem taşımaktadır204.

3.4.2 Avrupa Yerel Yönetimler Özeklik Şartı

Günümüzde yaşanan küresel ve bölgesel entegrasyonlar ve uluslar arası antlaşmalar, devletlerin bir takım alanlardaki politikalarını sınırlayıcı etkiler yapmaktadırlar. Sürece serbestleştirme ve uyum politikalarıyla entegre olmaya çalışan devletler, söz konusu örgütlerin veya antlaşmaların tarafı olarak ilgili konularda kendi politikasını belirlemekten fedakarlık etmekte ve konulan kurallara uymak zorunda kalmaktadırlar205.

Avrupa konseyi’nin 1957 yılında düzenlediği Yerel Yönetimler Konferansı’nda yerel özelliklerin nitelikleri arasında, yerel özgürlüklere saygı, yerel yaşamın kendine özgü ve partiler üstü özelliğinin korunması, devletle komünler arasındaki ilişkilerin

203

Halil İbrahim Aydınlı, “ Sosyo- Ekonomik Dönüşüm Sürecinde Belediyeler”, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Ocak 2004, Ss:81-82

204

Halil İbrahim Aydınlı, “ a.g.e.”, s:82

açıkça düzenlenmesi, komünlerin akçal özellikleri ve gerçek komün bilincinin geliştirilmesi sayılmıştır206.

1985 yılında yapılan Avrupa Bakanlar Konferansı’nda kesinleşen Avrupa Yerel Yönetimler şartı, Türkiye tarafından 1985’te kabul edilmiş ve 1991’de ise, bir yasa ile onaylanmıştır. Bu şarta göre yerel yönetimlerin hem yetki, hem de akçal bakımdan güçlendirilecek önlemler hükümetler tarafından alınır207. Ancak Türkiye tarafından imzalanan Yerel Özeklik Şartı’na , yerel yönetimlerin iç yapılarının kendilerince belirlenmesi, akçal konularda hareket özgürlüğünün sağlanması ve uluslar arası kuruluşlarla işbirliği yapılması konularına çekince koymuştur208

Avrupa yerel yönetimler özerklik şartı’nın amacı, kamu hizmetlerinin yürütülmesinde mümkün olduğu kadar halka en yakın kuruluşlar olan yerel yönetimlerce yerine getirilmesiyle halk günlük çevresini ilgilendiren konularda kararların alınmasında etkin olarak katılımını sağlayarak, yerel yönetimlere onları daha etkin hale getirecek olanaklar sağlamaktır. Şart, taraf olan devletleri, yerel yönetimlere siyasal, yönetsel ve mali özerklik temel kurallara uymaya zorlar. Bu bağlamda anayasal ve yasal temellere dayanan yerel özeklik Avrupa normlarında geliştirilecektir209.

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı belli başlı lu konularda oluşmaktadır:

- Yerel özekliğin anayasal ve yasal temeli, - Yerel özerklik kavramı,

- Yerel özekliğin kapsamı,

- Yerel yönetim birimlerinin sınırlarının korunması, - Yerel yönetimlerin görevlerine uygun kaynak ve yapılar, - Yerel düzeydeki sorumlulukları kullanma koşulları, - Yerel yönetim faaliyetlerin yönetsel denetimi, - Yerel yönetimlerin birlik kurma hakkı,

206

Akif Çukurçayır, “a.g.e.”, S:97

207 _{Ruşen Keleş, “Yerinde Yönetim Ve Siyaset”, S:50} 208

Akif Çukurçayır, “a.g.e.”, S:98 209

Ricardo Priore, “ Avrupa Konseyi’nin Yerel Yönetimler Alanında Yürüttüğü Çalışmalar”, Üniter ve Federal Devletlerde Yerel Yönetimler, Uluslar Arası Konferansı, 13-14 Temmuz 1995, TBD ve KAV Yayını, Ankara, 1995, S:37

- Yerel yönetimlerin yasal açısından korunması gibi konular

sayılabilir210.

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı genel olarak; yerel yönetimleri, yerel ortak gereksinimleri karşılamasında, özgürce, merkezin karışması olmaksızın, kendi değerlendirme ve sorumlulukları altında karar verme yetkisine sahip kılmakta ve yerel yönetimler için, görevleriyle doğru orantılı gelir kaynakları öngörmektedir211.

3.5 Yerel Düzeyde Katılım Ve Yöntemleri