Siyasal Katılmanın Koşulları ve Değişkenleri 1 Siyasal Katılmanın Ön Koşulları

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi, bireylerin katılım davranışına yönelmesine iten bir takım etmenler vardır. Bunlar; çıkar sağlama düşüncesi, sosyal alışkanlıklar, vatandaşlık duygusu, tutumlar ve yönelimler, dayanışma duygusu gibi güdü ve nedenlerdir.

Bir ülkede yaşayan bireylerin büyük bir çoğunluğu normal bireyler kategorisinde yer alır ve yapmış oldukları tüm faaliyetler ya da bir çoğu siyasal nitelik taşımak zorunda değildir. Ancak bu durum bireylerin siyasete hiç ilgi duymadıkları ve siyasetle hiç ilgilenmedikleri anlamına gelmemektedir. Örneğin ülkemizde yaşayan bir çok kişi zamanının ve enerjisinin bir kısmını siyasete ayırmaktadır. Ancak konumuz açısından bakıldığı zaman burada önemli olan, siyasetle ilgilenmenin katılımı arttırıp arttırmadığı konusudur. Ortada şöyle bir gerçek vardır ki o da siyasal katılma oranı bazı koşullarla yakında ilgili yada bağlı olduğudur. Siyasal katılmamın gerçekleşebilmesi için bireyin katılma olanaklarını anlayabilecek kadar bilgiye ya da siyasal sistem hakkında yeterli bir bilgiye sahip olmalı, siyasal alanda meydana gelen değişmeleri sürekli olarak izlemeli ve siyasal eylemin kendisinin istediği sonucu doğuracağına inanması gerekmektedir. Bireysel nitelikleri içeren ve bireyin siyasal kaynaklarını, karşılaştıkları fırsat yapısı içinde değerlendirmesini sağlayan yönelim, eğilim, beklenti ve tutumların tümü siyasal güdüyü oluşturmaktadır124.

Toplumsal alışkanlık geleneksel yaşam şeklimden çağdaş yaşam şekline doğru nüfusun büyük bir kısmının yer değiştirdiği toplumlarda görülen bir durumdur. Tek başına ve daha çok birikimli etkileriyle, bu değişikliler siyasal davranışa etki ederler ve bazen de siyasal yaşamın değişmesine etki ederler. Toplumsal yaşamın siyasal hayata en çok etki edecek olan yanı bu değişimin ortaya çıkarmış olduğu yani gereksinimlerdir. İnsanların hayatlarında bir takım değişiklikler olduğu zaman doğal olarak da

gereksinimleri de değişecektir. Bu değişikliklerin meydana getirdiği ihtiyaçlar geleneksel olan siyasal yaşamda olduğundan daha farklı olacaktır125.

Siyasal mekanizmanın bu değişimler karşısında kendinden beklenen talepleri karşılayıp karşılayamaması ve bu inancı halkı içinde uyandırmayı başarıp başaramaması siyasal sistemin devamlılığını etkileyecektir. Toplumda meydana gelen değişme ve alışkanlıklar bir yandan daha fazla siyasal katılmaya yol açarken, diğer yandan toplumla daha fazla içi içe geçmiş bir hükümet yapısının doğmasına etki ederek bu durumu zorunlu hale getirecektir126.

Bütün bunların yanı sıra siyasal ilgi her düzeyde katılma için oldukça önemlidir. Siyasal ilgi düzeyine göre, bireyin siyasal katılmaya yönelmesi ya az ya da çok olacaktır. Ancak ilgiyi arttıracak olan unsur, siyasal karar organlarının ilgi, istek ve güdüyü arttıran etmenlere bakış açılarıdır. Eğer siyasal katılma organları katılıma inanmıyor ve dolayısıyla katılımdan bir yarar beklemiyorsa ve buna paralel olarak bireyin katılımla hiçbir etkide bulunamayacağına, katılımla birlikte bir takım sorunlarla karşılaşacaklarına inanıyorlarsa katılım ile ilgili bir ilgi ve yönelim beklemek yanlış olur127 .

2.3.5.2 Siyasal Katılmayı Etkileyen Değişkenler

Siyasal katılmayı etkileyen etmenlerin siyasal katılmanı ön koşulunu oluşturduğunu daha önce belirtmiştik. Bu ön koşulların yanı sıra katılmanın bireyin bir dizi siyasal kaynağa sahip olmasına bağlıdır.

Her siyasal sistem kendi siyasal sisteminin nasıl işleyeceği konusunda kurallar ve yasalar koyar. Böylece kimlerin sisteme nasıl ve ne şekilde katılacakları ya da hangi düzeyde katılabileceklerini düzenler. Eğer yapılmış olan bir seçimin sonucu siyasal sistemin karar ve eylemlerinde fazla miktarda etkilenmiş ise siyasal katılım ve ilginin fazla olduğu söylenebilir. Burada katılımın oranını belirleyen bir takım önemli ölçüler vardır ki bu da katılımcıların özellikleridir. Bu özellikler, kişilik özellikleri, fiziksel özellikler, karakter, anlayış gereksinimler vb. değerler gibi çeşitlilik göstermektedir128.

125

Akif Çukurçayır, “a.g.e.”, s: 61 126

Esin Kalaycıoğlu, “a.g.e.”, s:213- 115 127

Esin Kalaycıoğlu, “a.g.e.”, s:40-42 128 _{Arif Çukurçayır, “a.g.e.”, s:74}

Siyasal kaynaklar, bireyin diğer bireylerin tutum ve eylemlerini kendi istediği siyasal yöne ve amaca yöneltebilmek için kullanış oldukları araçlardır. Siyasal deneyim, saydı, gelir, eğitim, toplumda yüksek bir statüye sahip olmak, bu niteliklerden bazılarıdır. Bu özelliklerin bazıları bireyin özgür iradesi dışında yer almaktadır. Örneğin, bireyin herhangi bir kültür içinde doğması bireyin iradesi dışındadır. Dolayısıyla, bireyin siyasal kültürünü belirlemekte bireyin kendi iradesi dışındadır129.

Açıklamalardan da anlaşılabileceği gibi siyasal katılma modellerini oluşturan katılım kaynakları çok çeşitlidir. Bunları sınıflandıracak olursak;

- Cinsiyet ve yaş - Kentleşme, - Aile, okul ve grup - Eğitim

- Meslek,

- Siyasal etkinlik duygusu, - Örgüt üyeliği,

2.3.5.2.1 Cinsiyet ve Yaş

Yaş ve cinsiyet değişkenleri siyasal katılma sürecinde dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Bu konuda yapılan araştırmalar orta yaş grubunun siyasete daha çok katıldıkları, gençlerin daha düşük bir düzeyde katılım gösterdikleri ve yaşlar ilerledikçe siyasal tercihlerde bir kararlılık meydana geldiği ve siyasetle daha yakından ilgilendikleri ancak yaş atmışı geçtikten sonra siyasi katılımda bir azalma meydana geldiği ortaya çıkmıştır130.

Genellikle katılım oranı erkeklerde kadınlara oranla daha fazla olduğu yapılan araştırmalarla belirlenmiştir. Ancak kadınların eğitim ve gelir düzeyleri arttıkça aradaki bu fark da azalmaktadır. Başka bir ifade ile kadınların eğitim ve gelir düzeylerinin

129

Esin Kalaycıoğlu, “a.g.e.”, s:17

artması kendilerine göre daha az eğitimli olan kadınlara oranla daha fazla siyasete katıldıkları ve erkeklerle aralarındaki farkın azaldığı tespit edilmiştir131.

2.3.5.2.2 Kentleşme

Kentleşme uygarlığın gelişiminde en önemli süreçlerden bir tanesidir. Kentleşme, sanayileşmeye ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kent sayısının artması ve bu günkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran, toplum yapısında artan oranda örgütleşme, işbölümü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan nüfus birikimi süreci olarak tanımlanabilir132.

Kentleşme siyasal katılmayı etkileyen önemli değişkenlerde bir tanesidir. Zira, örgütlü bir demokrasi, kentsel yaşamın bir ürünü olarak ortaya çıkar. Eski Yunan’da yurttaşlık olgusunun ortaya çıkışı ve demokrasi kentleşmeyle birlikte başlamıştır. Kentleşme ve siyasal katılım arasındaki ilişki kentlerin büyüklüklerine göre değişmektedir. Büyük kentlerde siyasal katılım daha fazla iken topluluğun zayıf olduğu yani küçük kentlerde siyasal katılım daha azdır. Ayrıca büyük kentlerde görülen siyasal katılım daha bağımsız ve daha bilinçli iken kırsal kesimlerde ki katılma çevresel değişkenlere daha çok bağlıdır133.

2.3.5.2.3 Aile, Okul ve Grup

Uzun yıllar siyasi sosyalleşmeye ailenin çok büyük etkisi olduğu varsayılmıştır. Aile, okul ve arkadaşlık gruplarının çocukluk döneminde siyasal bilincin gelişmesi açısından önemli etkileri olmaktadır134. Çocuğa toplumda geçerli olan değer ve normlar olduğu kadar, aile için somut ilişkilerle belli karar verme ve bunun sonucunda da katılma şekilleri aktarılmaktadır. Bundan dolayı bir toplumsal örgütlenme biçimleri olan aile, okul ve arkadaşlık grupları sosyo – politik açıdan önemlidir135.

2.3.5.2.4 Eğitim

Eğitim almış bir birey, almış olduğu bilgiye güvenerek, dışsal etkilerden daha bağımsız bir şekilde hareket edebilir. Bu durum bireyin siyasal katılıma daha bilinçli yaklaşmasını sağlayarak, siyasal katılımı arttıracaktır. Bu açıdan bakıldığı zaman eğitim

131 _{Esin Kalaycıoğlu, “a.g.e.”, s:18} 132

Ruşen Keleş, “Kentleşme Politikası”, 4. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara, 1997, s:19 133

Arif Çukurçayır, “a.g.e”, s:81 134

Türker Alkan, “ Siyasal Bilinç ve Toplumsal Değişim”, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1989, s:28 135 _{Birkan Uysal, “a.g.e.”, s:83}

değişkeni siyasal katılım bakımından oldukça önemlidir. Eğitim, bireylerin siyasal yaşama katılımını kolaylaştırarak katılımın ön koşullarını hazırlar. Eğitim düzeyi bireyin siyasal tercihleri daha iyi yapmasına, siyasal içeriklerin daha doğru kavranmasına, yorumlanmasına ve iletilmesine yardımcı olur136.

2.3.5.2.5. Meslek

Meslek, bireyin sosyal statüsünü belirleyen bir unsurdur. Bireyin toplumsal statüsü yükseldikçe, kamusal politikalara duymuş olduğu ilgide artacaktır. Yüksek bir statüye sahip olan bireyler, oy verme, siyasal ve toplumsal olayları diğer kişilerle tartışma gibi faaliyetleri diğer kişilere oranla daha başarılı bir şekilde yerine getireceklerdir. Sonuç olarak bireyin toplum içindeki statüsü arttıkça siyasal katılıma olan ilgi ve bilgisi de artacaktır137.

2.3.5.2.6 Siyasal Etkinlik Duygusu

Siyasal etkinli duygusu, bireyin içinde yaşadığı siyasi sistemi, siyasi yollarla etkileme ve sonuca ulaşabilme konusunda kendisini güçlü hissetmesi ya da hissetmemesi olarak ifade edilebilir. Bu duygu devletin bireysel isteklere karşı duyarlı ve açık olduğuna inanmaktır138.

Siyasal etkinlik duygusunun siyasal katılmayı teşvik etmesinin yanı sıra siyasal katılmanın siyasal etkinlik duygusunun gelişmesinde ve güçlenmesinde önemlidir139.

Sosyal etkinlik duygusu bireyin psikolojik yapısının bir ürünü olduğu kadar çevresel koşullarında bir ürünüdür. Bireyin içinde yaşadığı ekonomik sistem ve siyasal kültür siyasal etkinlik duygusunun var olması ve gelişmesini teşvik edici yada zorlaştırıcı bir etken olabilmektedir140.

136

Arif Çukurçayır, “a.g.e”, s:83 137 _{Arif Çukurçayır, “a.g.e”, s:84} 138

Türker Alkan, “a.g.e.”, s:40 139

Robert A. Dahl, “a.g.e.”, s:287 140

Duygu Sezer, “ Kamuoyu ve Dış Politika”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara, 1972, s:64

2.3.5.2.7 Örgüt Üyeliği

Örgüt üyeliği ve faaliyeti hem siyasal katılmayı teşvik eden bir değişken hem de siyasal katılmanın çeşitli biçimlerde oluşabilmesine etkili olan bir siyasi kaynaktır141. Bu örgütler siyasal parti, meslek kuruluşları ve gönüllü kuruluşlar olabilir.

Özellikle sivil toplun kuruluşlar ya da gönüllü kuruluşların yaygınlaşması, örgütsel oluşumları hızlandırmakla birlikte, belli bir çıkar için bir araya gelen kişiler herhangi bir örgüt çatısı altında kamusal yaşamda etkin olmaya çalışmaktadırlar. Bu tarz örgütler bireyin kendisini gerçekleştirmesine ve siyasal alanda daha iyi ilişkiler kurmasına yardımcı olmaktadır142.