Elektronik iletiflim ve yeni medya çerçevesinde hukukun dönüflü-münü tart›flmak.
Günümüzde, hukuk alan›nda genifl kapsaml› dönüflümler yaflanmaktad›r. Huku-kun ne oldu¤u ve nas›l iflledi¤i konusundaki de¤iflim, enformasyonu saklama, ifl-leme ve iletmenin yeni yöntemleriyle ba¤lant›l› görünmektedir. Elektronik yolla iletiflim kurma kabiliyetine sahip günümüz toplumlar›, önceki toplumlardan fark-l› karakteristiklere sahiptir. Hukukun, böylesi bir geliflmenin d›ffark-l›nda kalabilece¤i düflünülemez. Hukukun temelinde, daima toplumdaki enformasyonun ifllenmesi vard›r. Yani, enformasyonun kontrolü, organizasyonu ve ak›fl›, bir kurum olarak hukuk üzerinde de oldukça etkilidir. Ancak, günümüzde hukukun, halen mevcut amaçlar›, hedefleri, de¤erleri ve normlar› bak›m›ndan eski iletiflim tarzlar›na ba-¤›ml›l›¤› devam etmektedir. Buna ra¤men, söz konusu dönüflümler ba¤lam›nda hukuk, giderek daha parçal› ve subjektif olmaya bafll›yor, ahlaki de¤erler ve
3
A M A ÇN
S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A TSIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T2
S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A TSIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E Tnormlar alan›yla olan iliflkisi de eskiye nazaran zay›fl›yor. Daha önceleri düzenli-li¤e, tutarl›l›¤a, süreklili¤e vurgu yapan hukuksal anlay›fl, bugün ans›z›n ortaya ç›-kan ve acil çözüm bekleyen sorunlarla daha fazla yüz yüze gelmektedir. Bir ku-rum olarak hukuk, halen büyük ölçüde söze, yaz›ya ve bas›ma dayal› olmakla bir-likte, bundan böyle çok farkl› niteliklere sahip yeni medyan›n ve iletiflim araçlar›-n›n etkisine giderek yüksek oranlarda maruz kalmaktad›r (Katsh, 1989: 3-4).
Elektronik iletiflimin temel formlar› olarak radyo, televizyon ve bilgisayar, temel toplumsal kurumlar üzerinde muazzam bir etkiye sahiptir. Buna karfl›n, yeni med-yan›n neden olabildi¤i de¤iflikliklerin bir k›sm› henüz fark edilmektedir. Örne¤in, bilgisayar ve bilgisayar a¤lar›, dünya çap›nda faaliyet gösteren flirketlerin faaliyetle-rini yönetmeyi ve organize etmeyi kolaylaflt›rmam›fl olsayd›, bugün çokuluslu flir-ketler bu denli geliflip kökleflemezdi. Günümüzde televizyon, seçmenleri organize ve ikna etmenin güçlü araçlar› olarak, siyasal partilerin geleneksel propaganda me-kanizmalar›n›n yerini almaktad›r. Benzer de¤iflmeleri aile hayat›nda, çocuklar›n toplumsallaflmas›nda, kamu güvenli¤inde ve yasalar›n uygulanmas›nda da gözle-mek mümkündür. Ancak, hukuk da dahil olmak üzere bütün toplumsal yaflam alanlar›nda ve toplumsal kurumlarda gözlenen de¤iflimde, yeni medyan›n etkili bir faktör olmakla birlikte tek belirleyici faktör oldu¤u söylenemez (Katsh, 1989: 5). Günümüzden 50 veya 100 y›l önce görev yapan bir yarg›ç, bugünkü bir mahkeme-de görevlendirilmifl olsayd›, karfl›laflt›¤› davalar›n niteli¤i, çeflitlili¤i ve farkl›l›¤› kar-fl›s›nda flafl›r›p kalabilirdi. Yeni iletiflim ve enformasyon teknolojilerinin toplumsal yaflam› giderek kuflatmakta oldu¤u bir dünyada, fikri mülkiyete iliflkin hukuk ve ceza davalar›, biliflim suçlar›, özel hayata ve mahremiyet hakk›na yönelik ihlâller ve benzeri geliflmeler, yukar›daki varsay›m› destekleyen örnekler olarak zikredilebilir. Yaz›l› ve bas›l› kültüre göre flekillenen hukukun, yeni medyan›n gücü karfl›s›n-daki direncinin giderek zay›flayaca¤› söylenebilir. Hukuk, yaflam kayna¤› olarak enformasyona ve medyaya dayanan bir kurumdur. Böyle bir yap› içinde yeni med-ya, enformasyonu sistem boyunca gönderen ve geri alan kanal ifllevi görür. Enfor-masyonun ifllenmesi, muhafaza edilmesi ve aktar›lmas›; hukukun çal›flma tarz›n›, hukuksal doktrinlerin nas›l uyguland›¤›n›, toplumsal ve ahlaki de¤erlerin hukuksal de¤erlere nas›l dönüfltürüldü¤ünü de bir ölçüde belirler. Hukuk, bir yan›yla kamu-ya iletilen enformasyon niteli¤inde iken, di¤er kamu-yandan kamudan al›nan enformas-yona bir yan›tt›r. Yani hukuk, ayn› zamanda bir enformasyon iflleme süreci ve ile-tiflim sistemidir. Ancak, hukukun bu niteli¤i, yeterince dikkate al›nmam›fl ve ince-lenmemifltir. Yeni medyan›n, hukuk aç›s›ndan anlam›n› yeterince kavrayabilmek için, oluflumlar›nda zaman zaman medyan›n da etkili oldu¤u baz› imajlardan ve ta-n›mlardan kurtulmak gerekir. Hukuktan söz edildi¤inde ya da hukuka at›f yap›ld›-¤›nda; genellikle hukuksal kurumlar›n ve kurallar›n dikkate al›nd›¤› anlafl›l›r. Hu-kuk dendi¤inde; kitaplara yaz›lm›fl bir kurallar seti, mahkeme binas› veya adalet saray› gibi bir yer, savc›lar, hakimler, kâtipler, mübaflirler ve polisler gibi kamu gö-revlisi bir grup insan düflünülür. Halbuki bunlar, hukuk sisteminin sadece görünür parçalar› olup, kamunun göremedi¤i veya görmezlikten gelme e¤iliminde oldu¤u karmafl›k bir sistemin nihai ürünleridir. Yaln›zca kurallara, kurumlara, yap›lara ve görevlilere bakmak, sadece bir kimsenin a¤z›ndan ç›kagelen sözcüklere bakmak gibidir. Bu ise söze dayal› ifadelerin d›fl dünyaya yans›mas›n› mümkün k›lan kafa-n›n içinde olagelen fleyi anlamamakt›r. Bir kiflinin davran›fl›n› de¤erlendirirken, sa-dece ne yapt›¤›na bakmay›z, ço¤u zaman davran›fllar›n›n gerisinde bulunan hedef-lerini, alg›lar›n›, de¤erlerini ve tercihlerini de anlamak için büyük gayret sarf ede-riz. Ayn› fleklide, hukuku inceleme tarz›m›zda da benzer bir yaklafl›m› benimseye-rek hukukun hedeflerini, ifllevlerini, çeflitli hukuksal kavramlar› flekillendiren
dü-flünce al›flkanl›klar›n›, hukukun kamusal alg›lanmas›n› etkileyen mitleri ve sembol-leri de araflt›rmal›y›z (Katsh, 1989: 6-8).
Bugün, küresel ölçekte bilgisayar temelli iletiflim biçimleri, yerel ya da ülkesel s›n›rlar› bir bafltan öbür bafla aflmakta, insan etkinliklerine yeni bir alan yaratmak-ta, co¤rafî s›n›rlara dayal› hukukun meflruiyetini zay›flatmakta ve yasalar›n uygula-nabilirli¤ini s›n›rland›rmaktad›r. Yeni medya ve iletiflim tarzlar›, bir yandan sanal dünyay› atomlar›n gerçek dünyas›ndan ay›ran, ekran ve flifrelerden oluflan yeni bir s›n›r veya hudut yaratmaktad›r. Bu yeni s›n›r hatt›, kendi hukukuna, kendi hukuk-sal kavram, kural ve kurumlar›na ihtiyaç duyan farkl› bir siber uzay› iflaret etmek-tedir. Böylece, mülki veya ülke temelli hukuk yaratma ve uygulama sürecinde rol sahibi olanlar, yeni kavramlar, fikirler, talepler ve ihtilaflardan oluflan yeni bir çev-reyle yüz yüze gelmektedir. Halbuki, bugüne kadar, hukuksal haklar, yükümlülük-ler ve sorumluluklar da esas olarak bu s›n›rlar kapsam›nda belirleniyordu. Fiziksel bir mekân üzerinde yaflayan insanlar ve fleyler üzerinde kontrol gücüne sahip ol-ma, egemenli¤in ve devlet olman›n da belirleyici bir niteli¤idir. Hukuku yaratma ve uygulama süreci de böyle bir yap› içinde iflliyordu. Bir anlamda, devletin s›n›r-lar› ile hukukun s›n›rs›n›r-lar› çak›fl›yordu (Johnson ve Post, 1999: 3-4). Oysa, günümüz-de bu durum h›zla günümüz-de¤iflmekte, ulusal hukuk yan›nda gigünümüz-derek uluslararas› ve ulus-larüstü bir hukuk alan› geliflmektedir. ‹nsanl›¤›n yaflam›nda uluslararas› kurallar, örgütler, kurumlar ve ihtilaf çözme mekanizmalar› daha fazla yer almaktad›r.
Siber uzay, hukuksal alan ile fiziksel mekân aras›ndaki iliflkiyi köklü bir flekilde zay›flatmaktad›r. Küresel ölçekte bilgisayar ve iletiflim a¤lar›n›n geliflmesi, co¤rafî mekân ile mülki idarelerin egemenli¤i aras›ndaki iliflkiyi, bir ülkede uygulanabile-cek kurallar setini ve bunlar›n uygulanma tarz›n› de¤ifltirmektedir. Bundan böyle, siber uzay için ülkesel temelli s›n›rlar›n varl›¤› giderek anlam›n› yitirmektedir. Çün-kü, bilgisayar ve iletiflim a¤lar› üzerindeki mesaj üretiminin h›z› ve maliyeti, nere-deyse tümüyle fiziksel mekândan ba¤›ms›z hale gelmifl bulunmaktad›r. Mesajlar, her bir mekândan di¤erine önemli say›labilecek bir gecikme olmaks›z›n aktar›labil-mektedir. Günümüzde, enformasyon transferini içeren hemen her fley, on-line ola-rak yap›labilmektedir. E¤itim, sa¤l›k, bankac›l›k, toplumsal hizmetlerin sa¤lanmas›, bas›m ve yay›m ifllerinde oldu¤u gibi, hukuk uygulanmas›nda da on-line iletiflim önemli bir yer iflgal etmektedir. K›sacas›, co¤rafî engel tan›mayan elektronik med-yan›n yükselifli, mülki s›n›rlar içinde hukuk yaratma, uygulama ve ihtilaf çözme prati¤ini ciddi flekilde de¤ifltirmekte ve zorlamaktad›r (Johnson ve Post, 1999: 6-10). Enformasyon teknolojilerinin ve hizmetlerinin süregelen yayg›nlaflmas›, çok sa-y›da yeni hukuksal meseleye yol açmaktad›r. Bu meseleler, fikrî mülkiyet haklar›n-dan, iletiflim özgürlü¤üne, mahremiyet hakk›na, biliflim güvenli¤ine ve elektronik imzaya kadar uzanan birçok alana yay›larak, yeni düzenlemelere ve uygulamalara zemin oluflturmaktad›r. Örne¤in, fikrî mülkiyete konu teflkil eden bilimsel ve ede-bî eserlerin, sinema ve müzik eserlerinin, patentlerin, markalar›n, ticari ve endüs-triyel s›rlar›n, entegre devre topografyalar›n›n, co¤rafî adlar›n ve ticaret unvanlar›-n›n küresel ölçekte, sahte, kopya, korsan üretime ve kullan›ma sokulmas›unvanlar›-n›n bilgi ve iletiflim teknolojileri sayesinde kolaylafl›p h›zlanmas›, ulusal s›n›rlar› aflan koru-ma kurallar›, yapt›r›mlar› ve mekanizkoru-malar› gelifltirilmesini zorunlu k›lkoru-maktad›r. Di-jital ortamda üretilen ve pazarlanan ürünlerin dünyas›, tar›m ve endüstriyel malla-ra dayanan bir dünyada nas›l farkl›ysa, bunlamalla-ra denk düflen hukuk ve uygulamas› da hiç kuflkusuz farkl› olacakt›r.
Bugün, mahremiyete ve özel hayata yönelik ihlâller, en hararetli hukuksal tart›fl-ma konular›ndan birini oluflturtart›fl-maktad›r. Bu sonuç, hayat›n hemen her alan›na
nü-Hukuk yaratmak: Medeni
Kanun’a göre, hâkim, kanunda hüküm varsa ilk önce kanunu uygulayacakt›r. Kanunda hüküm yoksa, örf ve âdete bakacak, orada bir kural varsa ona göre karar verecektir. Örf ve âdette de kural yoksa, hâkim, kendisini kanun
koruyucunun yerine koyarak, kural ihdas edecek, yani hukuk yaratacakt›r. Ceza hukuku alan›nda, “Suçlar›n ve cezalar›n kanunili¤i” ya da “Kanunsuz suç ve ceza olmaz.” ilkesi, temel bir kural oldu¤undan hakimin hukuk yaratma yetkisi yoktur.
fuz etmekte olan enformasyon teknolojilerindeki geliflmeyle yak›ndan ba¤lant›l›d›r. Çünkü, günümüzde dijital enformasyonu elde etmek, ifllemek, saklamak, de¤ifltir-mek ve co¤rafî bak›mdan çok uzak mesafelere ulaflt›rmak oldukça kolay ve ucuz bir hale gelmifl bulunmaktad›r. Bu geliflmelerle ba¤lant›l› olarak baflkalar›, hakk›-m›zda daha fazla bilgi sahibi olabilmekte, hatta bazen insanlar›n kendileri hakk›n-da bildiklerinden, biriktirdiklerinden çok hakk›n-daha fazla bilgiye de ulaflabilmektedirler. Söz gelimi, insanlar›n o anki sa¤l›k durumu veya sa¤l›k geçmifli, kredi kart› bilgile-ri, abone oldu¤u dergiler, sat›n ald›¤› magazinler ve kitaplar, seyahat tercihlebilgile-ri, sey-retti¤i diziler ve filmler, arad›¤› ve arand›¤› telefonlar, çal›flma yaflam›n›n detaylar›, e¤itim tarihi, elektronik posta ve telefon mesajlar›, tüketti¤i ürünler ve tüketim ka-l›plar›, giderek daha fazla say›da kimse, örgüt ve flirket taraf›ndan bilinir hale gel-mektedir (Cate, 1997: 1-3). Hiç flüphesiz, böylesi bir toplum hayat›, “mahremiyet hakk›”n›n ve “özel hayat alan›”n›n korunmas›n› daha da öne ç›karmaktad›r. Bundan dolay› da belki de tarihte ilk kez, mahremiyet hakk› yo¤un bir flekilde felsefi, sos-yolojik, psikolojik ve hukuksal tart›flmalar›n konusu haline gelmifl bulunmaktad›r.
Hukukun en eski ve en bilindik rolü, flikâyetlere ve uyuflmazl›klara çözüm bul-makt›r. Her toplum, geçmiflten günümüze kadar toplumsal uyum ve bar›fl› gerçek-lefltirmek, düzen ve istikrar› sa¤lamak için pek çok uyuflmazl›k çözme yollar›, araç-lar› ve mekanizmaaraç-lar› gelifltirmifllerdir. Baflkaaraç-lar›yla ihtilafa düflen insanlar, mesele-nin nas›l çözülmesi gerekti¤ine iliflkin çok say›da seçene¤e sahiptir: ‹htilafa yol açan mesele hakk›nda konuflabilirler ve muhtemelen bir çözüme ulaflabilirler. Ya-z› tura atabilirler ve flansl› olan›n talihine boyun e¤mek hususunda anlaflabilirler, kavga edebilirler veya fiziksel güç kullanmaya öncelik verebilirler, aralar›ndaki ih-tilafa çözüm bulmas› için arkadafl, akraba veya akil bir adam›n rehberli¤ine baflvu-rabilirler, bir hukuk veya ceza mahkemesine gidebilirler. Bu seçeneklerin ço¤u, hukukun d›fl›nda veya hukukla ilgisiz gibi görülebilir. Resmî bir örgütün müdaha-lesi olmaks›z›n kurallar›n belirlenip uygulanmas› anlam›nda hukukun d›fl›ndad›r. Bu, onlar›n yasa d›fl› oldu¤u anlam›na gelmez. Üstelik, bu tür mekanizmalar yük-sek derecede etkin de olabilir. Tarihsel olarak, bugün hukuk d›fl›nda görülen ihti-laf çözme yöntemleri ve mekanizmalar›, ço¤u zaman hukuksal ihtiihti-laf çözme süre-cine tercih edilmifltir. Bugün bizler, hukuksal ihtilaf çözme süresüre-cine daha büyük önem atfederken, di¤er toplumlar farkl› niteliklerinden ve ihtiyaçlar›ndan dolay› hukuksal olmayan araçlara ve yöntemlere üstünlük tan›m›fllard›r. Bu durum, özel-likle sözlü kültüre dayal› toplumlar için geçerli olmakla birlikte yaz›l› kültürde de söz konusudur.
Resim 6.2
Elektronik iletiflim tarzlar› bir yandan yeni çat›flma türleri üretme, di¤er yandan bunlarla bafl etmek için gerekli araçlar› de¤ifltirme ve dönüfltürme potansiyeline sahiptir.
Gerek geçmiflte gerek günümüzde ihtilaf çözme sürecinde medyan›n rolünün ne oldu¤u aç›k bir flekilde ortaya konmamakla birlikte, ihtilaflar› yaratma ve çöz-me sürecinde iletiflimin rolünü dikkate almaks›z›n ihtilaf çözçöz-me tarihini anlamak da mümkün olamaz. Modern ihtilaf çözme idealinin yap›sal destekleri yaz›l› ve ba-s›l› kültürdür. Modern ihtilaf çözme biçimi olarak hukuk yoluyla uyuflmazl›¤› gi-derme, a¤›rl›kl› olarak yaz› ve bas›m temeli üzerinde geliflen yaklafl›mlara ve pro-sedürlere ba¤›ml›d›r. Ancak, günümüzde yaz› ve bas›m gibi unsurlar›n önemi aza-l›rken, ihtilaf çözme sürecinde elektronik iletiflimin önemi artmaktad›r. Elektronik iletiflim tarzlar›n›n ortaya ç›kmas›, hukuk sürecine iliflkin mevcut yerleflik inanc› bir ölçüde zay›flatma tehdidi tafl›maktad›r. Bu iletiflim biçimi, bir yandan yeni çat›flma türleri üretme, di¤er yandan bunlarla bafl etmek için gerekli araçlar› gelifltirme ve dönüfltürme potansiyeline sahiptir. Yeni medyan›n geliflimi, hukukun kamu tara-f›nda alg›lanma tarz›n› ve ihtilaf çözüm yolu olarak a¤›rl›kl› olarak mahkemeleri gören anlay›fl› de¤ifltirmektedir (Katsh, 1989: 52-54).
Sözlü kültüre dayal› toplumlarda hukuk, çok say›daki ihtilaf çözme tekniklerin-den sadece birisiydi ve di¤erlerine göre, daha zay›f bir anlama sahipti. Nitekim, es-ki bir Vietnam atasözü bunun özlü bir ifadesini bize sunar: “Köyün gelenekleri, örf ve âdetleri, imparatorun hukukundan daha güçlüdür.” Tarihsel süreçte toplumlar, gerek fiziksel, gerek toplumsal ve kültürel bak›mdan büyüyüp farkl›lafl›rken yaz›l› hukuk fikri daha fazla çekicilik kazand›. ‹htilaflar› çözme sürecinde yaz›l› hukuk kurallar› ve formel mekanizmalar öne ç›kt›. 1848 y›l›nda bir yarg›c›n yazd›¤› “Ha-kikati bulmak için en küçük k⤛t parças›na, ölümlü insana verilmifl en güçlü ve kuvvetli haf›zadan neredeyse daha fazla güvenir hale geldim.” cümlesinin bu du-rumun temsil edici bir örne¤ini oluflturdu¤unu söyleyebiliriz. Böylece, bas›lm›fl ke-limelere verilen önem, giderek sözlü geleneklerin otoritesini zay›flatt› ve yarg›lama süreci bak›m›ndan önemli sonuçlara yol açt›. Bundan böyle yarg›çlar, sorunlar›n çözümüne iliflkin kurallar› daha çok yaz›l› hukuk kodlar› içinde bulup uygulama-ya yöneldiler. Elektronik iletiflim ça¤›nda insanl›¤›n önüne konan imkânlar, önce-leri mümkün olmayan yeni enformasyon elde etme seçenekönce-leri sunmaktad›r. Bu ise ihtilaflar› gidermek, sorunlar› çözmek bak›m›ndan yeni kap›lar› aralamaktad›r. Böylece, mahkeme salonlar›n›n d›fl›nda elektronik bir bilgi hazinesine baflvurmak, olaylar ve çözümleri konusunda bir miktar enformasyonu bulmak kolaylaflmakta-d›r. Bu çerçevede, bir yandan mahkemeler d›fl›nda hakemlik, arabuluculuk gibi al-ternatif uyuflmazl›k çözümleri, yeniden farkl› bir biçimde öne ç›karken; di¤er yan-dan yaz›l› ve bas›l› kültüre göre flekillenmifl bulunan mahkeme yap›s›, yarg›lama yöntem ve araçlar› noktalar›nda de¤iflime u¤ramaktad›r (Katsh, 1989: 60-115). ‹letiflim teknolojilerinin yayg›nlaflmas›n›n ne tür hukuki sorunlara yol açt›¤›n› örnekler vererek aç›klay›n›z. S O R U D ‹ K K A T SIRA S‹ZDE DÜfiÜNEL‹M SIRA S‹ZDE S O R U DÜfiÜNEL‹M D ‹ K K A T
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
N N
K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N K ‹ T A P T E L E V ‹ Z Y O N ‹ N T E R N E T ‹ N T E R N E T3
Hukuku, bir iletiflim süreci olarak aç›klamak.
Toplumsal düzenin sa¤lanmas›nda toplumsallafl-ma ve toplumsal kontrol süreçleri önemli ifllevler görür. Toplumsallaflma sürecinde, genç kuflakla-ra aktar›lan de¤erler ve normlar akuflakla-ras›nda hukukî de¤erler ve normlar, günümüzde a¤›rl›kl› bir ye-re sahiptir. Ayn› flekilde, toplumsal kontrolün sa¤lanmas›nda da hukuki kurallar, organlar ve mekanizmalar oldukça ifllevseldir. Toplumsallafl-ma ve toplumsal kontrol süreçleri, iletiflim araç-lar› ve medya olmaks›z›n, medya taraf›ndan ak-tar›lan de¤erler ve normlar olmaks›z›n gerçekle-flemez. Bir iletiflim süreci olarak hukukun rolü, özellikle yaz›l› ve bas›l›, elektronik kültür ortam-lar›nda öne ç›km›flt›r. Bir anlamda hukuk, birey-ler aras›nda, toplum ile birey, devlet ile birey ara-s›nda iliflki kurman›n temel formlar›ndan biri ha-line gelmifltir. ‹letiflim süreçleri ve araçlar› saye-sinde devlet, vatandafllar›ndan gelen taleplere hukuk yoluyla cevap verebilmek, vatandafllar›-n›n iliflki ve davran›fllar›na da hukuk eliyle yön vermek imkân›na kavuflmufltur.
Sözlü ve yaz›l› kültür ve iletiflim ortam›nda hu-kukun yerini de¤erlendirmek.
Sözlü kültürün egemen oldu¤u geleneksel top-lum yap›lar›nda hukuku, din, ahlak kurallar› ve örf-âdetlerden ay›rmak oldukça zordur. Yani, hu-kuk, genel toplumsal de¤erler ve normlar siste-minin ayr›lmaz bir parças›d›r. Bu kültürde hu-kuk, bir de¤iflim arac› olarak görülmedi¤i gibi, uyuflmazl›klar› çözmek üzere baflvurulan önemli bir mekanizma da de¤ildir. ‹htilaflar›n, mahkeme eliyle çözümünden ziyade müzakere, uzlaflma, âkil adamlara baflvurma, arabulucuya gitme gibi yollarla giderilmesi söz konusudur.
Yaz›l› ve bas›l› kültürel ortam›n baflat oldu¤u mo-dern toplumlarda ise yaz›l›, sistematik, rasyonel ve formel niteli¤i a¤›r basan bir hukuk öne ç›k-m›flt›r. Bu hukuk, yasa önünde eflitli¤in sa¤lan-mas›, bireysel hak ve özgürlüklerin korunmas› gibi ilkeler temelinde geliflir. Irk, cinsiyet, din, et-nik köken, sosyo-ekonomik statü gibi faktörler dikkate al›nmaks›z›n, bütün vatandafllar›n hukuk önünde ayn› konumda bulunmas› söz konusu-dur. Modern toplumda, toplumsal düzenin
sa¤-lanmas›nda en fazla baflvurulan araç hukuktur. Ayn› flekilde, toplumsal hayatta ortaya ç›kan uyuflmazl›klar›n çözümü de daha ziyade mahke-melerden, devletin di¤er organlar›ndan ve kurul-lar›ndan beklenir.
Elektronik iletiflim ve yeni medya çerçevesinde hukukun dönüflümünü tart›flmak.
Günümüzde elektronik iletiflimin ve yeni med-yan›n, gerek ulusal düzeyde gerek uluslararas› ve küresel ölçekte edinmifl oldu¤u baflat konum, bireylerin, gruplar›n, toplumlar›n ve ülkelerin hayat›n› yo¤un bir flekilde etkilemektedir. ‹letifli-min giderek h›zlan›p yo¤unlaflmas›, hukuki aç›-dan bir yanaç›-dan yeni oluflumlara hayat verirken; di¤er yandan, çok çeflitli sorunlar›n ortaya ç›k-mas›na yol açmaktad›r. Örne¤in, geliflen iletiflim araçlar› ve imkânlar› sayesinde, dünya çap›nda flirketler ve firmalar aras›nda an›nda iletiflim kur-mak mümkün hale gelmifltir. Bu süreçte, dünya çap›nda ticari iliflkiler yo¤unlaflm›fl; elektronik ticaret h›zlanm›fl, bu iliflkileri düzenleyen yeni hukuki kurallar ve mekanizmalar, hukuk haya-t›nda yerini almaya bafllam›flt›r. Geliflen iletiflim araçlar› sayesinde, fikrî mülkiyet ve biliflim gibi birçok alanda yeni hukuki sorunlar ortaya ç›k-m›fl, ülke temelli düzenleme ve mekanizmalar›n yan›nda, uluslar ötesi ölçekte hukuki düzenle-meler ve organlar vücuda getirilmifltir. Özetle, bugün küresel ölçekte sonuçlar yaratan iletiflim araçlar› ve biçimleri, yerel veya ülkesel s›n›rlar› aflarak, yeni hukukî kavram, kural ve kurumlar-la zenginleflen bir siber hukuka uygun zemini yaratm›fl bulunmaktad›r.
Özet
1N
A M A Ç 2N
A M A Ç 3N
A M A Ç1. “Medya mesajd›r.” deyifli afla¤›dakilerden hangisine aittir? a. Chomsky b. Ellul c. Ong d. Kulcsar e. McLuhan
2. Orta Ça¤ hukuku ile ilgili afla¤›daki ifadelerden han-gisi yanl›flt›r?
a. Gelenek ve görenek a¤›rl›kl› hukuk anlay›fl› egemendir.
b. Yaz›l› hukuk derlemeleri anlam›n› kaybetmifltir. c. Hukuk yaratan merkezi bir otorite yoktur. d. Hukuk ve yarg› birli¤i söz konusudur.
e. Yaz›l› olmayan kurallar a¤›rl›kl› bir yere sahiptir.
3. Geleneksel hukukun temel özellikleriyle ilgili afla¤›-daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. Hukuksal, dinsel ve geleneksel ögeler iç içedir. b. Çok az farkl›laflm›fl bir kurallar sistemidir. c. Hukuk, mevcut kurallar sisteminin ayr› ve
önem-li bir parças›d›r.
d. ‹htilaf çözme sürecinde sulh olma veya uzlafl-maya varma, a¤›rl›kl› bir yere sahiptir.
e. Hukuk, bir toplumsal de¤iflme arac› olarak gö-rülmez.
4. Sözlü kültürde hukuk ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi yanl›flt›r?
a. Hukuk, formel bir karaktere sahiptir.
b. Hukuk, toplumsal de¤erler ve normlar sistemi-nin temel bir bileflenidir.
c. Bafll›ca fonksiyonu, kural koymak olan bir or-gan söz konusu de¤ildir.
d. Hukuk, di¤er toplumsal düzen kurallar›n›n ay-r›lmaz bir parças›d›r.
e. Hukuksal soyutlamalar, yok denebilecek bir dü-zeydedir.
5. Afla¤›dakilerden hangisi, yaz›l› kültürde hukuk siste-minin baflat de¤erlerinden biri de¤ildir?
a. Yemin etmenin, bafll›ca delil olarak kabul edil-mesi
b. Yasa önünde eflitlik ilkesinin belirginleflmesi c. Soyut birey kavram›n›n öne ç›kmas› d. Bireysel hak ve özgürlüklerin korunmas› e. Yaz›l› belgelerin ve bireysel imzalar›n önem
tafl›mas›
6. “Köyün gelenekleri, örf ve âdetleri, imparatorun hu-kukundan daha güçlüdür.” diyen Vietnam atasözü, han-gi kültür veya toplumun hukuk anlay›fl›n› simgeler?
a. Modern toplum b. Yaz›l› kültür c. ‹lk Ça¤ toplumu d. Geleneksel toplum e. Feodal toplum
7. Yeni medya ortam›nda flekillenen hukuk ile ilgili afla¤›daki ifadelerden hangisi do¤rudur?
a. Hukuk, yaz›ya ve bas›ma dayal› niteli¤ini yitir-mektedir.
b. Hukukun sistematik bütünselli¤i güçlenmektedir. c. Hukuk, giderek daha öznel ve parçal› bir
karak-ter kazanmaktad›r.