Yayalaştırılmış Sokaklardaki Rekreasyon Potansiyeli

Çağımız insanının içinde bulunduğu çevrenin çok boyutlu ve hızlı gelişmesi sonucu insanların boş zamanlarını değerlendirme, dinlenme ve özellikle çevre ile olan ilişkilerinde, geçmişe kıyasla daha değişik sorunlarla karşılaşılmaktadır. Yeni sorunların bilimsel biçimde araştırılması ve incelenmesi gerekmektedir. Kentlerde yaşayan insanların en büyük sorunlarından biri de çevrelerinde bulunan rekreasyon alanlarındaki azalmadır.

Sözlük anlamına bakılacak olursa rekreasyon “bireyin çalışma dışı zamanlarda hoşlandığı bir işle uğraşması yada ruhsal ve bedensel yenilenme” olarak tanımlanır. Brook‟a göre rekreasyon, boş zamanımızı, hareket ya da hareketsizliği içeren bir

kavramdır. Aran (1970, s.3) ise; rekreasyonu “günlük yaşamın sıkıcı, disiplinli, tekdüze geçen çalışmalarından sonra insanların sevdiği ilgi duyduğu işle uğraşması, yıpranan vücutlarının yenilenmesi ve enerji kazanması ile yeni ve verimli bir çalışma evresi için yaptıkları hazırlık” şeklinde tanımlamaktadır.

Akesen‟e (2002) göre ise rekreasyon; “bireylerin beğenisi bakımından doyurucu, ruhsal ve bedensel yenilenme amacı taşıyan, aynı zamanda bireyin, sosyal kültürel, ekonomik ve fizyolojik olanakları ile bağımlı boş zaman kullanımlarını içeren eylem ya da eylemlerdir.”

Yoğun yapılaşmış kentlerdeki, bazı sokaklar yayalaştırılarak, lineer açık hava rekreasyon alanlarına dönüştürülmektedir. Kentsel peyzaja büyük katkılar sağlayan bu uygulama ülkemizdeki pek çok şehirde denenmiş ve kamu tarafından benimsenmiştir.

Yayalaştırılmış sokaklar daha çok, yapılaşmanın yoğun ve yeterli yeşil alan miktarının düşük olduğu kentlerde yaşayan insanların rekreasyon ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için oluşturulur. Kentsel yerleşim alanları içerisinde ve daha çok kent merkezlerinde oluşturulan yayalaştırılmış sokaklar yüksek yoğunluktaki rekreasyon alanlardır. Dolayısıyla; bu alanlar nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerdir. Doğal rekreasyon alanları ile karşılaştırıldığında fiziki tesislerin ağırlığı daha fazladır.

Şekil 5.1.: Etkin rekreasyon örneği: Nişantaşı‟ndan yayalaştırılmış bir sokakta alışveriş eden, yürüyüş yapan yayalar (Fotoğraf: Günseli Döllük) b- Edilgen rekreasyon örneği: yaya sokağında bir gösteriyi izleyen insanlar

Yayalaştırılmış sokaklar üzerinde gerçekleştirilebilen rekreasyon faaliyetleri çok çeşitlidir. Rekreasyon tiplerini geniş kapsamlı olarak etkin ve edilgen rekreasyon şeklinde ayırmak mümkündür. Etkin rekreasyonda temel ilke eylemin dinamik bir

nitelik taşımasıdır. Örneğin perakende ticaretin yer aldığı bir sokakta yürümek, alışveriş yapmak gibi (Şekil 5.1.a). Edilgen rekreasyonu oluşturan eylemlerin en önemli nitelikleri ise durgun bir yapıya sahip olmalarıdır. Örneğin bireyin yol kenarına oturup gelip geçen insanları veya bir gösteriyi seyretmesi gibi (Şekil 5.1.b).

Şekil 5.2.: Edilgen rekreasyon örneği: Taksim meydanında bando gösterisini izleyen insanlar.

Ülkemizde de İstanbul‟un ünlü yaya mekanı olan İstiklal caddesi‟nde gerçekleştirilen festivaller, bayram şölenleri, ücretsiz konserler gibi etkinliklerle halkın sosyal faaliyetlere katılımı desteklenerek rekreatif faaliyetler gerçekleştirmeleri sağlanmaya çalışılmaktadır (Şekil 5.2.).

Sokaklarda gerçekleştirilen faaliyetler açık hava rekreasyonu altında incelenmektedir. Açık hava rekreasyonu genel boyutları ile açık havada yapılan eylemlerin tümünü içeren bir rekreasyon tipidir. Bunun yanı sıra bir çok sosyolog, psikolog, sosyal araştırmacı, açık hava rekreasyonu uzmanları ve diğer bilim adamları, açık hava rekreasyonunu; “bireylerin modern kent yaşamında kapalı yerlerdeki ruhsal gerginliğinden kurtulması, rahatlaması için fizyolojik ve ruhsal bir gereksinme” olarak tanımlamışlardır (Clawson ve Knetsch 1971, s.29).

Rekreasyon türlerinden bir diğeri ise ticari rekreasyondur. Bireyler boş zamanlarını değerlendirmede bir takım gereksinmelerinin ve talep ettikleri rekreasyona ilişkin hizmetleri yine kendileri arz ederek ücretli bir rekreasyon biçimini seçebilirler ki buna ticari rekreasyon denir.

Şekil 5.3.: Ticari rekreasyon örnekleri (Paris) a- Disneyland ana yaya sokağı b- Disneyland‟da bir cafe (Fotoğraflar: Günseli Döllük)

Günümüzde özellikle batı ülkelerinde toplumların her çeşit rekreasyon gereksinmelerine yanıt verebilecek en küçük bir kurumdan, çok yönlü hizmet ya da ürün üretebilen en gelişmiş kuruma değin çok sayıda örgüt bulunmaktadır. Söz konusu ülkelerde kar amacıyla hizmet sunan bu örgütlerin sağladıkları rekreasyon kolaylıkları önemli bir yer tutmaktadır. İnsanların belirli bir ücret ödeyerek yararlandıkları rekreatif faaliyetlerin yer aldığı Disneyland eğlence parkı buna örnek olarak gösterilebilir. Burada insanlar diledikleri oyun aletlerinden ücret ödeyerek yararlanmaktadır. Şekil 5.3.a. „da Disneyland girişinde yer alan Main Street yaya sokağı görülmektedir. Şekil 5.3.b.‟de görülen cafede oturan insanlar; hem edilgen rekreasyona, hem de ticari rekreasyona birer örnektir.

Yayalaştırılmış sokaklarda bulunan, sinema, tiyatro, sergi, özel gösteriler, eğlence klüpleri, bowling bilardo gibi sporlar, ücret ödenerek yaralanılabilen ticari rekreasyon çeşitlerindendir.

Birtakım bireyler karakter yapıları nedeniyle etkin rekreasyona karşı ilgisiz kalıp boş zamanlarını genellikle sanat olaylarını izleme, ünlü klasik müzik yapıtlarını dinleme gibi uğraşılarla değerlendirirler. “Estetik rekreasyon” şeklinde tanımlanan bu tür eylemler aynı zamanda edilgen bir niteliğe sahiptir. Ayrıca bireyin estetik rekreasyonu gerçekleştirebilmesi için belirli bir kültür düzeyine sahip bulunması gerekmektedir. Bu tür faaliyetler yayalaştırılmış sokaklardaki özel yapılarda gerçekleştirilebileceği gibi sokak ortasında veya sokağın meydanlaştığı özel bir bölümünde de gerçekleştirilebilir.

Estetik rekreasyon ile entelektüel rekreasyon tiplerinin içerdikleri eylem ve durgunluk hallerini birbirinden ayırmak çok zordur. Çünkü entelektüel rekreasyon tipinin en önemli özelliği edilgenlik ve yüksek kültür koşulu gerektirmesidir. Bu tipi oluşturan eylemlerde ussal çalışma ağırlık taşımaktadır. Böylece estetik rekreasyon tipindeki eylemlerden ayrılırlar. Sanat politika gibi çeşitli konulardaki konferansları izleme, fikir tartışmalarına ve toplantılarına katılma entelektüel rekreasyon eylemi olarak gösterilebilir.

Estetik ve entelektüel rekreasyon tiplerinin tam karşıtı ise fiziksel rekreasyondur. Genellikle açık ya da kapalı yerlerde yapılan tüm spor çeşitlerini içerir. Fiziksel rekreasyon genç kuşakların boş zaman değerlendirmelerinde en önemli yeri tutmaktadır. Örneğin sokak satrancı. (Akesen, 2002)

Rekreasyon kaynaklarını yerleşim yoğunluğu dikkate alınarak kentsel ve kırsal açık hava rekreasyon kaynakları şeklinde ayırabiliriz. Kentsel rekreasyon kaynaklarının en önemli özelliği açık mekanda ve yerleşim merkezleri içinde yer almalarıdır. Bu kaynaklardan tez kapsamına alınmış olanı sokakların lineer açık hava rekreasyon alanı olarak kullanımıdır. Bu alanlar insan tarafından oluşturulmuş açık alanlardır. Lineer açık hava rekreasyon alanı olarak yayalaştırılmış sokaklar yerel yönetimlerin mülkiyetindeki rekreasyonel kaynaklardır.

Kent merkezlerindeki yayalaştırılmış alanlar çok çeşitli kullanımlar içerdiğinden fazla miktarda yaya çeken alanlar konumundadırlar. Yaya artışı sonucunda bu bölgelerdeki sokaklarda aktivite ve canlılık da o oranda yoğunluk kazanır. Bu bölgelerin tarihi sokak dokusu araçlara zorluk çıkarsa hatta bazı durumlarda araç geçişini imkansız kılsa bile yaya ölçeğinde olduğundan kent için öneminden bir şey kaybetmez. Köhneleşen tarihi bölgelerdeki yüksek yoksulluk seviyesi ve geleneksel ekonomik aktiviteleri reddetme; fiziksel dokuda yıpranma ile kültürel mirasın tehlikeye girmesi sonucunu doğurabilir (Jenks,2000).

Bu duruma çözüm yollarından biri olarak bu bölgelerdeki perakende ticareti güçlendirmek adına yayalaştırma yoluna gitmek tek başına yeterli olmamaktadır. Henüz bu bölgeleri kullanmaya alışmamış insanları çekmek amacıyla sokak mekanında çeşitli faaliyetler düzenlenmelidir. Sokaklardaki rekreasyon potansiyelini güçlendirmek için rekreasyon planlamasında bulunulmalıdır. Rekreasyon planlamasında ülkemizdeki uygulamalardan en başta gelen ilgili meslek dalı peyzaj

mimarlığıdır. Bu konuda gelişmiş ülkelerde rekreasyon planlaması ayrı bir uzmanlık alanı haline gelmiş bulunmaktadır. Ancak rekreasyon planlaması çalışmalarının genellikle ekip çalışması olduğu, çok sayıda ilgili meslek temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirildiği göz ardı edilmemelidir.