Yayalaştırılmış Sokaklarda Kullanılan Diğer Donatılar

Yayalaştırılmış sokaklarda kullanılan diğer donatılar ağaç altı ızgaraları, çiçeklikler, çeşmeler, çöp kutuları, satış birimleri, bayrak direkleri, bisiklet park yerleri, umumi tuvaletler, telefon kabinleri şeklinde sıralanabilir.

* Ağaç Altı Izgaraları:

Yayalaştırılmış sokaklarda ağaçlarla yapılacak düzenlemelerde sokak döşeme ile kaplı olduğundan dolayı ağaçların çevresinde kaplı olmayan bir toprak yüzeyi bırakılmalıdır.

Bu ağaçların köklerinin hem su hem de hava ihtiyacını karşılayabilmeleri açısından önemlidir. Ağaç çevresinde bırakılan bu alan toprak olarak bırakılabileceği gibi çim ya da yer örtücü diğer bitkisel öğelerle de kaplanabilir. Fakat en çok kullanılan yöntem fazla bakım istemeyen bir teknik olan özel ağaç altı ızgaraların kullanılmasıdır.

Şekil 4.23.:Ağaç altı ızgaraları plan / görünüş

Ağaç ızgaralarının suyun akışına izin veren boşlukları değişik çizgisel tasarımların ortaya çıkışına olanak sağlamaktadır. Bunların bir kısmı döşeme kaplamasına paralel ve dik çizgilerden, bir kısmı ise yine ağaç merkezinden yayılan şekilde de görülen dairesel çizgilerden oluşacak biçimde de düzenlenebilir (Şekil 4.23) (Veral, 1998). Ağaçlar zaman içerisinde kök büyümelerinden ötürü döşemeye zarar verebilirler. Bu oluşan zararı döşemeyi kaldıran kökleri keserek gidermeye çalışmak gelişmiş olan ağaca daha büyük zararlar verilmesini ve hatta bu yüzden ağacın ölmesine yol açabilir. Bu amaçla ağaç sokak mekanındaki yerine dikilirken ağacın toprak altında bulunan çevresine şekilde de görülen kök yönlendiriciler yerleştirilir (Şekil 4.24). Bu

sadece ağacın gelişmesi sırasında döşemeye ve toprak altı borulara zarar vermesi önlenebilir. (www.cis-streetfurniture.co.uk)

Şekil 4.24: a- Kök yönlendirici kullanılmadığı durum b- kök yönlendirici kullanıldığındaki durum (www.cis-streetfurniture.co.uk)

* Çiçeklikler

Ağaçlandırmaya uygun genişlik ve koşullara sahip olmayan yaya sokaklarında kentteki yeşil aksın devam ettirilebilmesi ve görsel açıdan kaliteyi yükseltmek amacıyla çeşitli büyüklüklerdeki bitki saksıları, çiçeklikler kullanılabilir. Ağaçlandırılmış sokaklarda da yine sokağa çeşitlilik kazandırılmak üzere çiçeklikler yerleştirilebilir. Çiçeklikler ve bitki saksıları da yine sokak mekanındaki diğer öğelerle bir uyum teşkil etmelidir. Çiçekliklerin yaya sirkülasyonuna bir engel teşkil etmemeleri için donatı zonuna konuşlandırılmaları gerekir. Oturma elemanları veya diğer donatılarla birlikte çözümlenebilir.

(www.rockvillemd.gov/towncenter/design/section13.pdf). * Çeşmeler

Şekil 4.25: a- Disneyland – Paris- fıçı şeklindeki çeşme (Fotoğraf: Günseli Döllük) b- ikili çeşme donatısı (www.trystanproducts.com) c- özürlülere uygun çeşme donatısı (www.belson.com)

İlk kent mobilyalarından olan çeşmeler geçmişte kentlinin en çok ihtiyaç duyduğu donatı elemanı olduğundan düzenlenmesine çok önem verilmiş ve birer anıt biçiminde tasarlanmıştır. Günümüzde bu önemlerini kaybettiklerinden ötürü daha basit şekillerde ve daha az sayıda kullanılsalar da yaya sokaklarında bulundurulmaları zorunlu bir ihtiyaçtır. Sokak mekandaki düzenlemeye göre çok değişik şekillerde tasarlanabilirler (Şekil 4.25 a-b-c).

* Çöp Kutuları

Yaya sokaklarındaki çöp kutuları da diğer donatı elemanları gibi yayalara engel teşkil etmemeleri amacıyla bina cephesi ile veya diğer donatı elemanları ile birlikte konumlandırılabilir (Şekil 4.26).

Şekil 4.26: a- Çiçeklik, bank ve çöp kutusu kombine donatı elemanı (www.clcc.thomasregister.com) b- Bina cephesine konumlandırılmış çöp kutusu (www.escaholland.nl)

Yerden yükseklikleri ise 40-50cm arasında olması kullanım kolaylığı bakımından yararlı olur. Aralarındaki uzaklık ise 50-100m özel durumlarda ise 25m olabilir. Genel olarak yaya trafiğinin yoğun olduğu noktalarda yer almasında yarar vardır. (Giritlioğlu, 1998)

+ Çöp kutularının yerleştirilmesi gerekli yerler;

Yayalaştırılmış sokak gibi kamu mekanlarında aşağıda sayılan bazı özel bölgelere özellikle yerleştirilmesi gerekebilir.

- Oturma ve dinlenme alanları

- Yayalaştırılmış sokak üzerinde bulunan alışveriş merkezleri çıkışına - Kalabalık ve insanların sıra oluşturabileceği yerler

- Sinema, tiyatro v.b. yerlerin çıkışları

- Otobüs durakları, tramvay istasyonları v.b.. - Satış makinelerinin yanlarına

- Büfe ve gazete kiosklarının yanlarına (Çokar, 1994).

Çöp kutuları, yayalaştırılmış sokaklara değişik sıklıklarda yerleştirilirler. Yerleştirme sıklıkları bölgenin özelliğine, yoğunluğuna, çöp kutularının boyutlarına, toplanma sıklıklarına bağlıdır. Bir görüşe göre “birçok küçük çöp kutusu az sayıda büyük çöp kutusuna tercih edilebilir.” Bu görüşü destekleyen diğer bir görüş ise “yoğun kentsel çevrelerde herhangi bir noktadan bakıldığında her zaman rahatlıkla en az iki çöp kutusu görülmelidir.”

* Çöp kutuları oturma alanlarından 15-20 m uzaklıkta düzenlenmiş olmalıdır.

* Çöp kutuları onlara en çok gereksinim duyulacağı noktalara yerleştirilmelidir. Hoş olmayacak bir görünüm oluşturmamaları ve göze batmamaları için bu donatılar aydınlatma direkleri gibi donatılarla da gruplandırılabilir.

* Çöp kutularının tasarımında bunların ne sıklıkla boşaltılacağının bilinmesi önemli bir unsurdur. Eğer çöp kutularının her gün boşaltılacağı düşünülüyorsa bunlar kapaksız olabilir.ancak boşaltma seyrek yapılacaksa bu durumda menteşeli ve dış etkilere dayanıklı bir kapak yapısı ile donatılmaları gerekmektedir. (Veral, 1998) * Satış birimleri, kiosklar

Yayalaştırılmış sokaklarda yer alan satış birimleri ve kiosklar ticari amaçla veya topluma bazı konularda bilgi verme amaçlı olarak konuşlandırılmış olabilir. Satış birimleri ve kiosklar sokakta yer alan diğer sokak mobilyaları ile uygum içinde olmalıdır. Sokak mekanının ortasına konumlandırılmış satış birimleri tüm cephelerinden çekici ve davetkar olmalıdır. Yaya sokağında yer alan tüm kiosklar ve satış birimleri arasındaki mesafe yayanın ihtiyaçlarına cevap verebilecek şekilde ayarlanmalıdır. Kiosklar ve satış birimleri amaçlarına göre yere sabitlenmiş veya hareketli olarak tasarlanabilir.

(www.rockvillemd.gov/towncenter/design/section13.pdf) * Drenaj Olukları:

Başarılı bir yaya sokağının oluşturulması aynı zamanda bazı küçük ayrıntılar içerir. Sokak mekanındaki donatılardan olan drenaj oluklarının türleri ve

konumlandırıldıkları yerler de önemli bir detaydır. Her tür hava koşulunda yaya konforunun sağlanması gereklidir. Bu sebeple yağmur sonrası zeminde su birikmemesi için sokağa doğru bir eğim kazandırılmalı ve drenaj olukları doğru bir şekilde yerleştirilmelidir (Şekil 4.27.c.).

Şekil 4.27 a- İstanbul- Şirinevler – Maraşel Fevzi Çakmak Yayalaştırılmış Sokağı (Fotoğraf: Günseli Döllük) b- Straatmeubilair- Hollanda (www.escaholland.nl), c-yaya yolu drenaj oluğu (www.acoaus.com.au/ streetsc)

Şekil 4.27- a‟de görülen Şirinevler – Mareşal Fevzi Çakmak Yayalaştırılmış Sokağındaki yanlış konumlandırılmış drenaj olukları yaya konforuna negatif bir etkide bulunmaktadır. Mağaza vitrinlerine çok yakın bir şekilde konumlandırılmış drenaj olukları yayaları tedirgin etmekte ve etkili yürüyüş alanını sınırlamaktadır. Bunun yerine şekil 4.27-b„de görülen türde ve sokak aksının ortasına konumlandırılmış elemanının kullanılması daha yerinde bir seçim olacaktır.