Beşir Fuat’ın ilk cildi 1885’te ikinci cildi 1886’da yayımlanan Victor Hugo monografisinden sonra Osmanlı basınında realizme yönelik ilgi artmaya başlamıştır Monografide Victor Hugo ve onun şahsında

romantizm; Emile Zola’nın şahsında da realizm ve natüralizm tanıtılırken romantikler bizi hakikatten uzaklaştırdıkları yönünde genellikle eleştirilir. Romantizme yönelik benzer bakış açısı tefrikasına 1887’de

Hizmet gazetesinde başlanan ve ileride Hikâye ismiyle kitaplaşacak olan seri yazılarda görülecektir.

Halit Ziya Hikaye’nin mukaddimesinde edebiyat akımlarını değerlendirirken tarafsız davranacağını söylese de kronolojik sırayı gözetmeden realistleri romantiklerden önce tanıtır ve 156 sayfalık kitabında realistlerle edebiyat anlayışlarına 94 sayfa, romantiklerle edebiyat anlayışlarına ise ancak 6 sayfada yer verir. Eserin sonuç kısmında da mukaddimede tarafsız davranacağını söylediği duruma muhalif olarak açıkça realistlerin tarafında bulunduğunu söyler. (Uşşakizade Halit Ziya, Hikâye, İstepan Mat- baası, Kostantiniye, 1307). Victor Hugo monografisi ve Hikâye ile basındaki aşırı romantik eğilim sorgulanırken bu iki eserin realizm yönünde ve romantiklerin hakikate dayanmadığına dair kimi yanlış değerlendirmeleri de romantizmde değer veren yazarlar tarafından sorgulanmıştır.

yöneltilen eleştirilerin sonunda 1897’den sonra iki akıma yönelik aktarılan bilgilerin niteliği olumlu yönde değişmiştir. Nihayet “sembolizm” değer kazanmaya, devamla diğer edebiyat akımları tartışılmaya başlanmıştır.

Sonuç olarak, dilde gerçekçilik sorunu dilin kullanımıyla ilgilidir. Yenileşme dönemi Türk edebiyatçıları bizi hakikatten uzaklaştıran bazı mübalağa, teşbih ve tasvirleri eleştirerek gerçekçiliğe doğru bir yönelişin ilk adımlarını atmışlardır. Dilde gerçekçiliğe ulaşmayı hedef edinen bu tenkit eski edebiyatın hayal alemindeki bazı muhallerine dönüktür ve bir moda haline getirilmişse bile eski edebiyatın reddi anla- mında bir genellemeyi ifade etmez. Osmanlı basınında muhalin eleştirisi “edebiyat-ı sahiha” anlayışıyla edebiyatın kendi dinamiklerinden doğmuş; kuvvetli bir “hakikat” vurgusu ile kendini belli etmiş ve sonuçta edebiyatta “hakikat” bir değer haline gelirken hayal-hakikat dualitesine gidilmiştir. Bu belirleme edebiyattaki yeniliklerin sırf hayal veya hakikate göre değil hem hayal hem hakikate göre yapıldığını ifade etmektedir. Hayal ve hakikat kavramları edebiyatta cins kavramlardır ve onlarla ilişkili olarak kullanılan romantizm ve realizmi kaplamına dâhil eder. Osmanlı müellifleri başlan- gıçta romantizm ve realizm akımlarını hayal ve hakikatle ilişkilendirirken hayal ve hakikate ilişkin fikirlerini geliştirme vasıtası olarak bu akımlardan yararlanmıştır. Şiir ve hikâyelerden muhalleri nasıl ayıklamışsa romantizm ve realizme dair hataları da öylece ayıklamışlardır. Bu bakımdan yenileşme döneminde Türk edebiyatı sırf hayali veya hakiki değil bugün de olduğu gibi hem hayali hem hakikidir.

KAYNAKLAR

Alkan, Erdoğan, Klasik Akım, İstanbul: Varlık Yayınları, 2008.

Ahmet Mithat Efendi, “Nefaset-i Tabiiye ve Sanayi-i Nefise”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 1607- 1611, 16-20 Teşrinievvel 1883.

, “Garaib-i Edep ve Garabet-i Üdebâ”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 2234, 3 Kânunuevvel 1885. , “Roman ve Romancılık Hakkındaki Mütalaamız”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 3547, 2 Nisan

1890.

, “Müşahedat, ‘Kariîn ile Hasbihal’”, Tercüman-ı Hakikat, nr. 3698, 6 Teşrinisani 1890. Beşir Fuat, Victor Hugo, İstanbul: Mihran Matbaası, 1302.

, “Hugo Ünvanlı Makale-i İntikadiyeye Mukabeleden Maba’d”, Saadet, nr. 475, 2 Ağustos 1886.

Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989. Çağın, Sabahattin, “Olay Örgüsü Problematiği Açısından Ahmet Mithat Efendi’nin Ölüm Allah’ın

Emri Adlı Eseri”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, Bildiriler, 1. Cilt, Kayseri, 2001, s. 186-189.

Dino, Güzin, Tanzimat’tan Sonra Edebiyatta Gerçekçiliğe Doğru (Birinci Kısım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1954.

, Türk Romanının Doğuşu, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.

Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), İstanbul: Dergâh Yay., 2012.

Erbay, Erdoğan, Eskiler ve Yeniler: Tanzimat ve Servet-i Fünun Neslinin Divan Edebiyatına

Bakışı, Akademik Araştırmalar 1, Erzurum, 1997.

Evin, Ahmet Ö., Türk Romanlarının Kökenleri ve Gelişimi, İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004. Gökçek, Fazıl, “Romana ve Romancılığa Dair Bir Tartışma”, Ömer Faruk Huyugüzel’e Arma-

ğan, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2010, s. 234-250.

Göker, Cemil, Fransa’da Edebiyat Akımları, Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Bası- mevi, 1982.

Uşaklıgil, Halit Ziya [Uşşakizade Halit Ziya], “Fransa’da Mesalik”, Nihal, C. 1, nr. 2, 1303, s. 39-45.

, Hikâye, Kostantiniye: İstepan Matbaası, 1307.

Huyugüzel, Ömer Faruk, “Namık Kemâl’in Edebiyat ve Edebî Tenkide Dair Genel Fikirleri”,

Ölümünün 100. Yılında Namık Kemal, İstanbul: M. Ü. Fen-Edebiyat-Fakültesi Yayınları,

No: 9, 1988.

Moran, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, İstanbul: İletişim Yay., 2002.

Muallim Naci, “Birinci Cüz’de Münderiç Sakız Mektubunun Cevabı”, Âfâk, 1 Muharrem 1300 (12 Kasım 1882), nr. 2, s. 36-38.

, Muallim Naci, Beşir Fuat, İntikâd, İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1304.

Nabizade Nazım (Râvi), “Varaka-i Mahsusa: Roman ve Romancı”, Tercüman-ı Hakikat, 1 Nisan 1890.

Namık Kemal, Bahar-ı Daniş Mukaddimesi, İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası, 1290 (1874). , “Lisan-ı Osmaninin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir”, Tasvir-i Efkâr, nr.

416, 16 Rebiülahir 1283 (28 Ağustos 1866). , Takîb, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1303.

, İrfan Paşa’ya Mektup, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1309.

, Namık Kemal’in Husûsî Mektupları I, İstanbul, Avrupa ve Magosa Mektupları, haz. Fevziye Abdullah Tansel, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1967.

, Namık Kemal’in Husûsî Mektupları III, haz. Fevziye Abdullah Tansel, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1973.

Okay, Orhan, Beşir Fuat: İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti, İstanbul: Hareket Yay., 1969. Onan, Necmettin Halil, Namık Kemal’in Talim-i Edebiyat Üzerine Bir Risalesi, Ankara: Milli

Eğitim Bas., 1950.

Özön, Mustafa Nihat, Türkçede Roman, İstanbul: İletişim Yay., 1985.

Perin, Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, İstanbul: Pulhan Matbaası, 1946. Recaizade M. Ekrem, Talim-i Edebiyat, İstanbul: Mihran Matbaası, 1299.

Sazyek, Hakan - Sazyek, Esra, Yeni Türk Edebiyatında Önsözler: Bir 19. Yüzyıl Seçkisi, Ankara: Akçağ Yay., 2008.

Şemsettin Sami, “Şiir ve Edebiyatımızdaki Teceddüd-i Âhirimiz”, Sabah, 16 Teşrinisani 1314 (28 Kasım 1898), nr. 3240.

Tanpınar, Ahmet Hamdi, On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, haz. Abdullah Uçman, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.

Tansel, Fevziye Abdullah, “Muallim Naci ile Recaizâde Ekrem Arasındaki Münakaşalar ve Bu Münakaşaların Sebep Olduğu Edebi Hadiseler”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, C. 10, İstanbul, 1953, s. 159-200.

Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi III, Hazırlayanlar: Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil,

Zeynep Kerman, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay, 1979. Yetkin, Suut Kemal, Edebiyatta Akımlar, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1967. , Estetik Doktrinler, Ankara: Palme Yay., 2007.