Bu konuda daha detaylı bilgi için bk Bayram Kodaman, Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.

19 _{Kodaman, age., s. 164.} 20 _{Okay, age., s. 311.} 21 _{Somel, age., s. 303.}

“Pedagoji nokta-yı nazarından tertip olunacak âsârın en müşkil ciheti ise her çağa mahsus olan talimat ve telkinâtı tayin etmek ve bâ-husus en küçük yaşlara ait şeyleri tamam o yaşlara çeşbân sadelik menzilesine indirebilmektir.”22

Bu sözlerinden de anlaşılacağı üzere eğitim konusunda en müşkül durumlardan birisi de bilgileri öğrencilere sunarken onların seviyelerine indirebilmek, algılayabi- lecekleri düzeyde tutmaktır. Çocukları eğitirken hangi bilginin ne şekilde ve ne kadar verileceği ve ne süreyle verileceği tam bir pedagojik durumdur. Bu durum, çocukla- rın ilerleyen sınıflara bilgi açısından eksiksiz devam etmeleri ve mevcut bilgilerini koruyarak üzerine yeni bilgiler ekleyebilmeleri için gerekli sistemi oluşturmaktadır.

Ahmet Mithat Efendi, döneminin eğitim sistemi hakkında bir özeleştiri yap- maktadır. Ona göre dönemindeki eğitim terakkisi Avrupa’da üç yüz yıl önce vardı (Teceddüdat-ı İlmiyemizin Üzerine Muhtaç Olduğumuz Kitaplarla Usul-i Tahsilimizin

Tarîk-i Eslemi, C. 2. nr. 19, s. 600). Birçok yazısında Avrupa’nın ilim, fen ve eğitim

alanında ilerlemesinin çok gerisinde kalan Osmanlı Devleti’nin terakki için bir şeyler yapması ve toplumun da eğitim konusunda ilerlemesi gerektiğini dile getiren Ahmet Mithat, çocuğun ana-babanın verdiği eğitimden sonra mektebe başlaması gerektiği görüşündedir. Çünkü “kendi başına giden teceddüt, sonrasında uzun uzadıya ıslaha lüzum gösterecek bir neticeyi intaç eder” (Teceddüdat-ı İlmiyemizin Üzerine Muhtaç

Olduğumuz Kitaplarla Usul-i Tahsilimizin Tarîk-i Eslemi, C. 2, nr. 19, s. 601). Buradan

hareketle diyebiliriz ki Ahmet Mithat’a göre mektepsiz, öğretmen görmeden yetişe- cek bir öğrencinin, daha sonra ıslah edilmesi çok güç ve hatta imkânsız olabilir. Bu sebeple çocuklar küçük yaşlarda okullara gitmeli, yaşlarına uygun şekilde eğitilmeye başlanmalıdır.

Ahmet Mithat, bir çocuğu altı yedi yaşlarında sıbyan mektebine verirsek bu suretle sekiz nihayet dokuz yaşında çıkarmış oluruz (Teceddüdat-ı İlmiyemizin Üze-

rine Muhtaç Olduğumuz Kitaplarla Usul-i Tahsilimizin Tarîk-i Eslemi, C. 2. nr. 19,

s. 603), diyerek sıbyan mektebinin eğitim öğretim süresini ve okula başlama yaşını gösterir. Daha önce anne ve babasından çeşitli ahlâk ve din ile ilgili dua ve benzeri dersleri alan çocuk, uygun yaşa geldiğinde okula başlamalıdır. Bu aşamadan sonra artık o çocuk için öğrencilik başlamaktadır ve bu eğitimi sırasında onu yönlendirecek, ilim ve irfan açısından ilerletecek bilgileri ona sunmak gerekecektir. Bu sebeple de, çeşitli kitaplara ve risalelere ihtiyaç duyulmaktadır. Ahmet Mithat Efendi, o dönemde, okullarda okuyan ve bitiren öğrenciler için yeterli ve seviyelerine uygun kitapların bulunmadığını belirterek bu eksiklikten yakınır (Teceddüdat-ı İlmiyemizin Üzerine

Muhtaç Olduğumuz Kitaplarla Usul-i Tahsilimizin Tarîk-i Eslemi, C. 2. nr. 19, s. 601).

22 _{Ahmet Mithat Efendi, Ana ve Babanın Evlât üzerindeki Hukuk ve Vezaifi, (İstanbul, 1317) s.144’ten} akt. Orhan Okay, age., s. 310.

2.4. Okullarda Okutulması Önerilen Kitaplar

Ahmet Mithat Efendi’nin Kırkambar dergisindeki, okullarda okutulmasını istediği kitaplar, dersler ve bu derslerin saatleriyle ilgili tüm bilgileri tablo hâlinde sunmak bilgilerin daha açık ve hızlı bir şekilde görülmesini sağlayacaktır.

Sınıf Kitap ve/veya _{Ders İsmi} Ders ve/veya Kitap İçeriği ve/_{veya amacı} Toplam _{Ders Saati}

İlk Mektep Kitab-ı Istılahat Hesap, Hendese, Coğrafya, _Kimya ... İlk Mektep Vezâif-i Etfâl Ahlak, zanaat, sanat, ticaret, vb. 200

İlk Mektep İlm-i Mesaha Matematik 50

İlk Mektep Coğrafya Coğrafi bilgiler 50

Rüştiye I. Sınıf Eflâk Kozmografya ve meteoroloji ...

Rüştiye I. Sınıf Osmanlı Coğrafyası Osmanlı Devleti’nin coğrafyası _{hakkında bilgiler} 50 Rüştiye I. Sınıf Fizikî ve Beşerî _Coğrafya Dünya fiziki ve beşerî coğrafyası _hakkında 50 Rüştiye I. Sınıf Osmanlı Türkçesi Osmanlı Türkçesinde kullanılan “medli” ve “şeddeli” ifadelerin

okunuşu

Haftada üçer gün Rüştiye I. Sınıf Tarihi Umumî Genel tarih bilgisi verilir. 50 Rüştiye I. Sınıf Mecmuâ-yı Lugât-i _Arabiye Temel Arapça dilbilgisi ve kelime _bilgisi Haftada _{üçer gün} Rüştiye I. Sınıf Talimü’l-Fârisî Temel Farsça bilgisi Haftada _{üçer gün} Rüştiye II. Sınıf Hesap Risalesi Hesap defterleri tutma konusunda _{bilgiler verir.} 100 Rüştiye II. Sınıf Teşrih dersi Vücut ve uzuvları hakkında bilgi _verir. ... Rüştiye II. Sınıf Arapça ve Farsça _Dersleri Arapça ve Farsça öğrenimini _geliştirmek ... Rüştiye III. Sınıf Usûl-ı İmla Arapça ve Farsça kelimeler _hakkında 300 Rüştiye III. Sınıf Kıraat Dersi ve _kitabı Okuma becerilerini arttırma 200 Rüştiye III. Sınıf İlmihal Kitabı İslâm Dininin farzları ve _ibadetleri 200

Sınıf Kitap ve/veya _{Ders İsmi} Ders ve/veya Kitap İçeriği ve/_{veya amacı} Toplam _{Ders Saati}

Rüştiye III. Sınıf Mantık Düşünme ve muhakeme gücünü _arttırmak 150 Rüştiye III. Sınıf Müntahabat-ı _Farsîye Bostan, Gülistan, Baharistan gibi _{Fars klasiklerinden parçalar içerir. 50} Rüştiye III. Sınıf Ahvâl-ı Âlem Coğrafya ve Tarih derslerinin _{birleşmesiyle oluşturulur.} 150

Rüştiye III. Sınıf Teşrih İnsan anatomisi hakkında 100

Rüştiye III. Sınıf Kozmografya ve _Hey‘et Kozmoloji bilimiyle ilgili bilgiler _vermek 50 Rüştiye III. Sınıf _{Mebânîü’l-İnşâ} Mansur ve manzum inşa metinlerinin nasıl yazılması

gerektiği konusundadır. ...

Rüştiye IV. Sınıf Mevrid-i Servet Ziraat hakkında ...

Rüştiye IV. Sınıf İnşa Risalesi Osmanlı Türkçesinde inşa _{metinleri konusundadır.} ... Rüştiye IV. Sınıf Osmanlı Tarihi Osmanlı Devleti’nin genel tarihi 50 Rüştiye IV. Sınıf Hikmet-i Tıbbiye Tıp konusunda bilgiler verir. 70 Rüştiye IV. Sınıf Kimya Risalesi Kimya konusunda bilgiler verir. 225 Rüştiye IV. Sınıf İlm-i Sıhhat Sağlık konusunda genel bilgiler _verir. ... Rüştiye V. Sınıf Ekonomi Politik Ekonomi konusunda genel _{hatlarıyla bilgi verir.} 225 Rüştiye V. Sınıf Felsefe dersi Felsefe ve felsefecilerin tanıtıldığı _{genel konuları içerir.} ... Rüştiye V. Sınıf Hukuk dersi Genel hukuk kurallarını içerir. 300

Tablo 1. “Kırkambar” Dergisinde Ahmet Mithat Efendi’nin Okutulmasını Önerdiği Derslerin ve Kitapların Sınıflara Göre Listelenmesi23

23 _{Bu dersler ve kitaplar mevcut derslerin yanında Ahmet Mithat Efendi’nin verilmesini istediği derslerdir.}