Yaratıcılık

Bu güne kadar yaratıcılıkla ilgili birçok tanım yapılmıştır. Yaratıcılık her bireyde var olan ve insan yaşamının her bölümünde bulunabilen bir yeti, günlük yaşamdan bilimsel çalışmalara dek uzanan geniş bir alanı içine alan süreçler bütünü, bir tutum ve davranış biçimidir. Yaratıcı düşünen birey, sözcük, ses, renk, hareket ve fikirleriyle iç dünyasını yansıtır.

Yaratıcılık sadece sanatçılara özgü bir yetenek değildir. Doğuştan gelen bir yetenek olan yaratıcılığın gelişmesi ve ilerlemesi için uygun ortam ve çevre koşullarının sağlanması gerekmektedir. Yaratıcı bir ortam, kısıtlayıcı, otoriter ve aşırı derecede yapılandırılmış olmamalıdır. Yaratıcılığın açığa çıkarılmasında önemli role sahip olan öğretmen, kendine güvenen, bilgili, doğal, içten ve coşku dolu olmalıdır. Çocukların yaratıcı ve üretici olmaları için ilk şart onların serbest olmaları ve ellerindeki araçları çekinmeden ve korkmadan kullanabilmeleridir (Aral vd.2001:39).

Yaratıcılık tasarımla bağdaştırıldığında, yaratıcılıkta ürünün değeri başkalarının beğenisinde değil, kendi özündedir. Yargı kaynağı ürünün kendisidir. Önemli olan yaratıcı özümü doyuracak bir şey yaratabilmektir. Yaratıcılık, yeni ve geçerli fikirlerin yaratılmasıyla sonuçlanan bir düşünce sürecidir (Küçükerman, 1996: 63).

Var olan kalıpları yıkma, başkalarının yaşantılarına açık olma, alışılmışların dışına çıkma, bilinmeyenlere doğru bir adım atma, empoze edilmiş düşünce çizgisini kırma ve yeni bir düşünce çizgisi ortaya koyma, belli bir problem için değişik alternatif çözümler getirme, başkalarının izlediği yoldan çıkma, başka şeylere yol açan yeni bir şey bulma, yeni bir ilişki kurma, yeni bir düşünce ortaya koyma, bilinmeyen yeni bir teknik ve veya yöntem icat etme ve insanlara yararlı olan bir aracı veya bir aygıtı bulmadır (Rıza, 2001:73).

Yaratıcılık bir düşünme biçimidir ve hayal gücü ile çok yakın ilişkisi vardır. Yaratıcılık tüm duygusal ve zihinsel etkinliklerde, her türlü çalışma ve uğraşın içinde vardır. Yaratıcı yeti insan yaşamının ve gelişiminin tüm yönlerinin temelini meydana getirmektedir.’’Anayoldan ayrılma, deneye açık olma ve kalıplardan kurtulma‟ yaratıcılığı tanımlamada kullanılan anahtar kavramlardır. Yaratıcılık bazen akıcı düşünme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Yaratıcılık her düzeyde olan ve insan yaşamının her evresinde ortaya çıkan bir yeti, gündelik yaşamdan bilimsel çalışmalara kadar uzanan alanda yapıtların çıkmasına neden olan süreçlerin bütünü ve ayrıca bir tutum ve davranış biçimidir (Özden, 2003:172).

Henri Matisse’e (1907) göre: “Yaratıcılık görme ile başlar. Her toplumda her alanda söylenmemiş güzellikler vardır” (Aksoy, 1991:68). Yaratıcılık, “farklı ve üretici düşünme zincirlerini kullanarak alışıla gelmiş zincirlerden kopma gücü veren, sonuçlarıyla bireyi ve başkalarını tatmin eden, fikirlerin esnek, özgün ve duyarlı olduğu bir nitelik olarak ifade edilebilir” (Semerci, 2000:37). Yaratıcılık, “yeni şeyler keşfetmek, var olanı yeni biçimlerde görmek, eski biçimlere yeni biçimler vermektir” (Akbaş, 1991:14). Alan yazındaki yaratıcılık tanımları incelendiğinde, yaratıcılığın yapılmamış olanı yapmayı amaçlayan her zaman farklıyı ve özgünü arayan, kendini tekrardan kaçınan, bir davranış biçimi olduğu söylenebilir.

Yaratıcılık; sorunlara, yetersizliklere, bilgi eksikliğine mevcut olmayan elemanlara, uyumsuzluklara karşı duyarlı olma, güçlükleri belirleme, çözümler arama tahminler yapma ve eksikliklerle ilgili olarak hipotezler kurma ya da hipotezleri değiştirme, çözüm yollarından birini seçme ve deneme, yeniden deneme, daha sonra da sonuçları ortaya koyma olarak tanımlanabilir (Güneştekin, 2011:13).

Yaratıcılık entelektüel birikim ve becerilerin bir araya gelmesiyle oluşur. Yaratıcılığın gelişmesinde, araştıran kişi olmak çok önemli unsurlardan biridir. Çok fazla araştıran bireylerin çok daha fazla yaratıcı oldukları gözlenmektedir. Yaratıcı bireyler genellikle başarılı, meraklı, özgür, kuşkucu, coşkulu insanlar olarak yorumlanabilir (Enhoş, 2007:12).

Taylor’a göre: “Yaratıcılık yeni ve geçerli düüncelerin yaratılmasıyla sonuçlanan düşünsel uzantıdır. Bu tanımlamanın içinde yer alan üç kavramın üzerinde durulmasında yarar vardır: Yaratıcılık bir süreçtir. Birbiri ardından gelen anlardan oluur. Yaratıcılık bireyi yeni bululara yöneltir. Bu yeniliğin saptanması gerekir. Yeni

demek, yoktan olmuş demek değildir. Yeni buluş, çoğu kez ya bilinenlerin bileşimi ya da onun yerini bir çevreye ve biçime dönüştürülmüş durumudur (Bilgin, 1985:39).

Yaratıcılık, bilinen şeylerden yeni bir şeyler çıkarmaya özgün bir senteze varmaya, sorunlara yeni çözüm yolları bulmaya, daha önceden kullanılmamış ilişkiler arasındaki ilişkileri kurmaya çalışmaktır. Böylece yeni bir düşünce şeması içinde yeni yaşantı, deneyim, fikir ve ürünler ortaya koymak olarak tanımlanabilir (Mangır ve Aral, 1992:42).

Yaratıcı bir bireyde bulunan özellikler; merak, hırs, gurur, ayırma ve bağımsızlaştırmanın yanı sıra yeni vurgulamalar, sorumluluk duygusu, liderlik özelliği ve ikna gücüdür (San, 1996). Yaratıcı bireyler; kendine güvenir, risk alır, yüksek enerji ve macera tutkusuna sahiptir, ısrarcıdır, geleneksel sınırlama ve yasaklamalardan bağımsız davranabilir. Ayrıca, yaşamı sürekli heyecanlı ve anlamlı bir deneyim olarak gören, şakacı ve neşeli bir yapıya sahip, kendi başına kalmayı seven, istekli ve idealist bireylerdir (Özden, 1999; Sünbül, 2000).Yaratıcı kişi, diğer bireylere göre daha özgün düşünen, sorunlara yeni çözümler üretebilen, karmaşık ve yeni bir düzeyde sentez yapabilen bireylerdir (Süzen, 1987:56). Yaratıcılıkta kişinin yeni deneyimlere açık olması çok önemlidir; böylelikle dışarıdan gelen farklı uyarıları tecrübe etme ve davranış geliştirme olanağı bulur. Kişisel değerlendirmeler önemlidir. Yaratıcı kişi fikirlerle, renklerle, şekillerle ve ilişkilerle rahatça oynayabilmelidir (Gürsoy, 2001:13). Yaratıcı bireyler öğrenmeye hazır ve ilgilidir. Dil anlatımları akıcıdır. Düşünmede özgür ve esnektirler. Meraklıdırlar. Hayal gücünü kullanabilme, farklılıkları anlamaya istekli olma, görülmemiş ve benzersiz şeyler üzerinde durabilme ve riski göze alabilme türünden belirgin özellikler taşırlar (Ömeroğlu, 1990:45).Yaratıcı kişiler bazı özellikleri bakımından rahat düşünebilen, esnek ve ıraksak düşünme yetenekleri açık kimselerdir. Olup bitenleri bir son olarak kabul etmekten çok, sorgulayan bir yapıya sahiptirler. Olayların iç yüzlerini araştırmaya meraklıdırlar. Geleneklere daha az bağımlı ve daha az biçimseldirler. Bilgileri geniş, ilgi alanları çeşitlidir (Özden, 2003:174).

Yaratıcılık çok boyutlu düşünen bir aklın ürünüdür. Yaratıcılık da tıpkı yetenek gibi, zekâ gibi, yöneldiği alanlar ve yoğunluk bakımından kişiden kişiye değişir. Bir başka ifade ile; bireylerin yaratıcı oldukları alanlar ve yaratıcılık düzeyleri farklılık göstermektedir. Kişilerin yaratıcı davranışlarındaki bu ayrılık; kalıtıma, kültür ortamına,

eğitim ve öğretime göre değişiklik gösterebilir. Her insan az ya da çok imkân bulduğunda yaratıcı davranış sergileyebilir (Kırışoğlu, 2005:34).