Yapılan ĠĢe ĠliĢkin Stres Kaynakları

Bireysel ve örgütsel stres kaynakları dıĢında bazı durumlarda iĢin niteliği ve türüne göre de stres yaratan durumlar oluĢabilir. Bu durumlar; yapılan iĢin karĢılığı olan ücretin yetersiz olması, iĢin yoğunluğu, çalıĢma saatlerinin düzensiz ve uzun olması, terfilerde yaĢanılan usulsüzlükler, aydınlatma, gürültü, nem ve ısıdan kaynaklanan kötü çalıĢma koĢullarının dikkat dağıtarak verimi düĢürmesi, az zaman içerisinde aĢırı derecede iĢ yapılmasının beklentisi, iĢ güvenliğinde eksikliklerin giderilmemesi, bireysel rol ve yapılan iĢ arasında çatıĢmaların yaĢanmasıdır (Alp, 2016: 30).

54

2.1.3.5.4.1. ĠĢin Yoğunluğu ve Monotonluğu

Sürekli bahsedilen iĢ yoğunluğunun çalıĢanı strese sokmasının yanında bu durumun tam aksi durumlarda, yani yapılmıĢ olan iĢin az olduğu durumlarda da çalıĢanlar strese kapılmaktadırlar (Travers ve Cooper, 1996: 50).

Yüksek Performans Optimal Performans Optimal Stres 1 3 2 Az ĠĢ Optimal ĠĢ AĢırı ĠĢ

Yükü Yükü Yükü

Stres DüĢük Performans

1 2 3

- Sıkılma - Motivasyonda artma - Uykusuzluk

- Motivasyonda DüĢme - Yüksek Enerji - Asabiyet

- ĠĢe Devamsızlık - KabulleniĢ - Hatanın Artması

- Ġlginin Azalması - Duyarlılık - Kararsız Kalma

ġekil 7. ĠĢ Yükü ve Stres ĠliĢkisi

Kaynak: Steers, 1991, 552; Sutherland ve Cooper, 1991, 210‟ dan uyarlanmıĢtır.

ġekil 7‟de görüldüğü gibi az iĢ yükü olan çalıĢanlarda boĢ durmaktan dolayı iĢine karĢı ilgisizlik, iĢe gelmeme isteği, sıkıntı oluĢurken fazla iĢ yükü olan çalıĢanlarda ise, hızlanması gerektiği düĢüncesiyle hatalı iĢ yapma, yorgunluktan dolayı uykusuzluk ve iĢi yetiĢtirebilmek için gergin olma gibi durumlar görülmektedir. Fakat iĢe teĢvik etmeye yetebilecek durumdaki optimum stres durumundan, maksimum performans alınabilmektedir.

55

AĢırı iĢ yükü kavramı kalitatif (niteliksel) ve kantitatif (niceliksel) olarak iki grup olarak incelenmektedir. Kalitatif, personelin donanımı ve yapılacak iĢin niteliği arasındaki çakıĢma durumuna denir (Aydın, 2012: 19). Kantitatif ise, iĢverenin çalıĢandan az zamanda çok iĢ beklemesine denir (Eroğlu, 2007: 454). ĠĢverenin çalıĢandan az zamanda çok fazla iĢ beklentisi ve çakıĢma durumu da iĢ gören üzerinde stres oluĢturmaktadır.

2.1.3.5.4.2. Ücret Yetersizliği

YapmıĢ olduğu iĢin karĢılığını almak ve maddi kazanç elde etmek için çalıĢan bireyler hak ettikleri ücreti almak isterler. Bu durumun aksi olduğu takdirde birey stres yapmaya baĢlar ve aile içi geçimsizlikler ortaya çıkar. Özellikle temel ihtiyaçlar olan barınma, yeme-içme ve giyinme gibi ihtiyaçlara yetecek kazancı elde edememek büyük gerilim yaratan bir unsurdur. Fakat hak ettiği ücreti alabilen çalıĢan doyuma ulaĢarak verimli ve daha yaratıcı olur (Aytekin, 2009: 64; Gürün, 2009: 86).

2.1.3.5.4.3. Yükselme ve Terfi

ÇalıĢanların çoğu çalıĢtığı meslekte yükselmek isterler. Bu isteklerine bağlı olarak mevkilerinin yükselmesini ve daha fazla kazanç elde etmek isterler. Fakat terfi alamaması veya terfiinin engellenmesi durumunda kiĢide isteksizlik ve bıkkınlık yaĢanabilir (Özalp ve Kırel, 2001: 97). Bu durumun aksi yaĢanması durumunda iĢ görenin terfi alarak sorumlulukları da artar ve stres düzeyi artar. Buna bağlı olarak sorumlulukların verdiği endiĢeyle baĢarısı düĢebilir (Yates, 1990: 101).

2.1.3.5.4.4. Vardiyalı ÇalıĢma ve ÇalıĢma Süresi

ġimdiki dönemde yaĢadığımız tüketim toplumunda, tüketime denk üretimi gerçekleĢtirebilmek için fabrikalar uzun saatler çalıĢmak zorunda kalmıĢtır. Bu durum da beraberinde vardiyalı iĢ hayatını getirmiĢtir (Özen, 2011: 15). Fakat bu iĢ hayatına vücudun alıĢması beklenilenden daha zordur. Çünkü insan vücudunun yapısı gece uykusuna ihtiyaç duyar ve vücudun vardiyalı iĢ hayatına alıĢabilmesi için 4-14 arasında gün gerekmektedir (Çevik, 2010: 85). Bu sorunlar; iĢ kazalarında artıĢa, zihinsel verimlilikte düĢüĢe, iĢ motivasyonunda azalmaya ve Ģeker, ülser vb. sağlık sorunlarının yaĢanmasına neden olurlar (Tarhan, 2002: 18).

56

2.1.3.5.4.5. Zaman Kısıtlaması

Ġnsanların hayatı genel olarak zamanla yarıĢ halindedir. Bu yarıĢa rağmen çalıĢma saatlerine ve gün içine sığabilecek verimlilik ve üretim miktarı belirlidir. Çünkü bir insanın metabolizmasının kaldıracağı azami çalıĢma saatleri günde 7,5 saat, haftada 45 saat olduğu yapılan araĢtırmalarda belirlenmiĢtir. Fakat bu çalıĢma saatlerinden fazla çalıĢan bireylerde veya üstleri tarafından kendisine verilmiĢ olan projenin bitirilmesi için baskıya maruz kalan çalıĢanlarda, hem projeyi yetiĢtirmeye çalıĢmak hem de zamanının planlamasını yapmak bireyde oldukça fazla stres faktörünün görülmesine neden olur. Bahsettiğimiz durumun aksi yaĢanması halinde çalıĢma performansının düĢük olması nedeniyle, yapması gereken iĢi zamanı yeterli olsa bile yetiĢtiremeyen çalıĢanlarda da stres faktörü görülmektedir (Eroğlu, 2007: 455).

2.1.3.5.4.6. Uygunsuz ÇalıĢma KoĢulları (Gürültü, Aydınlatma, Isı)

Amirler ve iĢ arkadaĢları bireyin motivasyonunu ne kadar ekiliyorsa çalıĢma koĢulları da o kadar etkilemektedir. Ross ve Altmair‟ in (1944: 50) yapmıĢ olduğu bir çalıĢmada; strese neden olan sesli ortam, fiziksel Ģartlar, pis hava ve yüksek ya da az ıĢık ortamı vb. faktörlerdir. Bu faktörlerden birinin bile olması çalıĢanların stresli olmasına sebebiyet verir. Söylenilen faktörlere ek olarak zehirli maddeler, aydınlatma ve radyasyon faktörleri de eklenebilir (Sökmen, 2005: 5; Camkurt, 2007: 93-102). ÇalıĢanların stresli olmasına neden olan faktörler engellenerek iĢ ortamının daha ferah, rahat olması ve gürültünün en aza indirgenmesi iĢ görenlerin verimliliğini arttıracaktır.

2.1.3.5.4.7. Rol Belirsizliği ve Rol ÇatıĢması

Her kiĢinin yaĢadığı çevrede, çalıĢtığı kurumda ve aile içerisinde üstlenmiĢ olduğu farklı farklı sorumlulukları vardır. Bazen kiĢinin karakteriyle çalıĢtığı kurumdaki rolü arasında çatıĢmalar gerçekleĢebilir. Bu çatıĢmalara “rol çatıĢması” denir (Ceylan ve Ulutürk, 2006: 49). Mesela ev ortamında çocuğuna anlayıĢ gösteren ve Ģefkatli davranan birey iĢ ortamındaki çalıĢanlarına aynı yaklaĢımı gösterirse sözünü dinletebilmek birey için zor olabilir.

BaĢka bir kavram olan “rol belirsizliği” kendinden beklenen performansı anlayamamak, anlasa bile nasıl yapılacağını bilememek ve sorumlulukları yerine getirilirken tereddütte kalmak manasında kullanılmaktadır (ġimĢek ve Çelik, 2011:

57

291). Rol belirsizliği yaĢayan kiĢiler sürekli bir çeliĢki ve karmaĢa içinde olurlar. Ġçinde oldukları anlam karmaĢası bireyin stresli olmasına neden olur.

2.1.3.5.4.8. ĠĢ Güvenliği Eksikliği

Her birey çalıĢmıĢ olduğu iĢ ortamında baĢlarına bir Ģey gelmesinin istemez ve kendinin güvende hissetmek ister. Zehirlenme, düĢme ve yaralanma vb. ufak kazalar bile çalıĢanların gerilmesine neden olur. Bu ufak kazalardan ayrı olarak büyük kazaların da yaĢanabileceği sektörler vardır. Havacılık, nükleer santralleri, denizcilik ve madencilik gibi sektörlerde çalıĢan bireylerin iĢ güvenliği kesinlikle sağlanmalıdır. Eğer sağlanmaz ise bireylerde beden ve ruh sağlığının bozulmasıyla sinirlilik, öfke, depresyon, tükenmiĢlik ve iĢitme kaybı gibi sorunlar oluĢur. Bu sorunlar yüzünden çalıĢan bireylerin performansları düĢüĢ gösterir (Cam, 2004: 4).

2.1.3.5.4.9. ĠĢ ĠliĢkilerine ĠliĢkin Stres Kaynakları

ĠĢ ortamında çalıĢanlar arasındaki iliĢkiler stres kaynağıdır. Çünkü örgüt içerisindeki iliĢkiler çalıĢan bireyleri olumsuz veya olumlu bir Ģekilde etkileyebilir. Örgüt içerisindeki kötü iliĢkiler çalıĢma ortamında kötü atmosferin oluĢmasına neden olabilir. Bu kötü atmosferin yaĢandığı çalıĢma ortamında ise verimsizlik baĢ gösterebilir (Alp, 2016: 34).

2.1.3.5.4.10. Ast, Üst ve MeslektaĢlarla ĠliĢkiler

Aile ve arkadaĢ ortamında gerçekleĢen iliĢkiler de çalıĢan bireylerin performansını etkileyebilir. ÇalıĢanlar ast ve üst iĢ arkadaĢlarıyla ne kadar iyi iliĢkiler ve uyum içerisinde olurlarsa o kadar verimli olurlar. ÇalıĢanların birbiriyle uyum içerisinde çalıĢabilmeleri ise karĢılıklı anlayıĢa bağlıdır. ÇalıĢan bireyler astlarından itaat ve anlayıĢ beklerken üstlerinden ise takdir beklerler. YapmıĢ oldukları iĢe karĢılık olarak takdir edilmeyip sürekli eleĢtiri alan çalıĢanlarda stres seviyesi artar. Bu duruma bağlı olarak astların iĢi önemsemeyiĢleri ve kendilerine verilmiĢ olan emirleri yerine getirmeyiĢleri de çalıĢan bireylerde stres seviyesini yükseltir. Bu streslerin çalıĢma ortamında yaĢanmasını engellemek için üstler astlarına hoĢgörü, astlar da üstlerine saygı göstermelilerdir (ġenyüz, 1999: 17).

58

2.1.3.5.4.11. ĠĢ Ortamında Huzursuzluk ve GörüĢ Farklılığı

Akrabalar, aileler ve kardeĢler arasında görüĢ farkları olduğu gibi herhangi bir kurum içerisinde çalıĢan iĢ arkadaĢlarının arasında da görüĢ farklarının olması kaçınılmazdır. KiĢiye göre değiĢen bu görüĢler kurumda “farklı fikirlilik” kavramının yaĢatılmasında etkili olur. Farklı fikirlilik esasen kurumun geliĢmesine yardımcı olacak görüĢ ve fikirlerin doğmasına aracılık eder. Fakat bu durum eğer aĢırı Ģekilde geliĢip çatıĢmaya dönüĢürse iĢ ortamında huzursuzluk ve rekabete neden olur (Aydın, 2008: 140). Lakin huzurlu bir çalıĢma ortamı ise hem çalıĢma performansını arttırır hem de iĢ verimliliğini arttırır.